گنجشک هایی که زیر آب شنا می کنند
زیرآبروک ها (Dippers) به راسته گنجشک سانان تعلق دارند. زیرآبروک ها در جهان یک جنس و پنج گونه اند. گنجشک سانانی با اندازه متوسط، بدن و بال هایی گرد، پاهایی قوی و دمی کوتاه طول آنها ۱۴ تا ۲۳ سانتی متر و وزنشان ۳۸ تا ۸۸ گرم است. به طورکلی، آنها با جوبیارهای مرتفع کوهستانی سازگار شده اند به طوری که دور از جویبارهای کوهستانی دیده نمی شوند. یک گونه از آنها در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت (IUCN) در طبقه آسیب پذیر قرار دارد.
پراکندگی
زیرآبروک ها در شش قاره آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی، اروپا، آسیا و آفریقا یافت می شوند. به دلیل این که نیازمند جویبارهای خروشان مناطق کوهستانی هستند، در مناطق پست دیده نمی شوند. در آمریکای شمالی در سراسر ایالت های غربی آمریکا از قطب در آلاسکا تا پاناما در آمریکای مرکزی، گسترده شده اند و در آمریکای جنوبی در رشته کوه آند، ونزوئلا، کلمبیا و شمال آژانتین یافت می شوند. در اروپا در شبه جزیره اسکاندیناوی و بریتانیا، یونان تا ترکیه و قفقار و شمال آفریقا دیده شده اند. در آسیا جمعیت های جدا افتاده دارند و در کوه های اورال، آسیای مرکزی از افغانستان تا شرق سیبری و ژاپن، جنوب برمه و شمال غربی تایلند پراکنده اند.
زیستگاه
نیازهای زیستگاهی همه گونه های زیرآبروک ها بشدت مشابه است. آنها به جویبارهایی نه خیلی عمیق با جریان سریع، اکسیژن محلول زیاد، آب پاک، رسوبات و کدورت کم نیاز دارند. در آسیای مرکزی، در مناطقی دیده می شوند که آب قسمت های وسیعی از آن در زمستان و دمای ۴۰ـ درجه سانتی گراد یخ نزند. در مناطقی که آب یخ می زند به ارتفاعات پایین تر یا مناطق گرم تر مهاجرت می کنند. دومین نیاز زیستگاهی، وجود سواحل صخره ای رودخانه و مکان های مصنوعی نظیر پل ها و پایه های آنها برای لانه سازی است.
رفتار
رفتار زیرآبروک ها در همه گونه های جنس Cinclus بسیار یکنواخت است. برخلاف سایر گنجشک سانان، زیرآبروک ها بیشتر وقت خود را در آب می گذرانند و برای یافتن غذا به مدت چند ثانیه در آب غوطه ور می شوند. زیرآبروک ها در آب های کم عمق راه می روند و در آب های عمیق تر شیرجه می روند و اول سر خود را وارد آب می کنند، همچنین برای فرار از پرندگان شکاری، در آب شیرجه می زنند. هنگام شیرجه رفتن، با بال زدن زیر آب خود را غوطه ور نگه می دارند. در غیاب سروصدای بلند آب در جویبارهای پرتلاطم، صدای هر دو جنس از فواصل بسیار دور قابل شنیدن است.
بوم شناسی تغذیه و رژیم غذایی
غذای گونه های زیرآبروک تقریبا فقط شامل بی مهرگان آبزی نظیر یکروزه ها و بال موداران است که دومی از سنگ ریزه های بستر جویبار برای خود محفظه ای استوانه ای شکل می سازد. همچنین از ماهی های کوچک نظیر مینوها (Minnows)، تخم ماهی ها و برخی مواد گیاهی تغذیه می کنند. در برخی گونه ها جمع آوری حشرات از حاشیه برف های در حال ذوب هم دیده شده است.
زیست شناسی تولیدمثلی
عادات آشیانه سازی همه گونه های زیرآبروک بسیار مشابه است. ساختار آشیانه ها گنبدی شکل با یک ورودی یا دهانه عریض است. از خزه، ساقه گندمیان و برگ ها ساخته می شود که از درون، فنجانی شکل و با مواد نرم و مو پوشیده می شود. نر و ماده، هر دو در ساختن آشیانه همکاری دارند، ولی بخش فنجانی آشیانه معمولا توسط ماده ساخته می شود. آشیانه معمولا نزدیک آب و اغلب بالای آن و گاهی اوقات پشت آبشارها در درز و شکاف صخره ها یا در سازه های انسانی نظیر زیر پل ها ساخته می شود. در مناطق معتدل بیش از هفت و در مناطق گرمسیر فقط دو تخم سفید رنگ می گذارند. جوجه کشی به مدت ۱۶ روز اغلب یا فقط توسط ماده انجام می شود اما جوجه ها توسط هر دو جنس نر و ماده تغذیه می شوند و بعد از ۲۲ روز آشیانه را ترک می کنند. جمعیت های مناطق معتدل معمولا دوبار در سال جوجه آوری می کنند.
وضع حفاظتی
زیرآبروک ها نیازمند آب های پاک هستند که به تغییرات و فعالیت های انسانی آسیب پذیرند. آنها می توانند میزان متوسطی از آلودگی ها اعم خانگی، کشاورزی، صنعتی یا معادن را تحمل کنند و اغلب زیستگاه های تخریب شده را رها می کنند. حتی کاشت درختان مخروط دار نزدیک به آب می تواند زیانبار باشد. به طورکلی، جمعیت زیرآبروک ها به دلیل فعالیت های انسانی در محدوده زندگی شان، کاهش می یابد. به عنوان مثال در انگلستان برخی جمعیت های کاهش یافته، بعد از پایان یافتن کار معادن دوباره احیا شدند و زیرگونهCinclus cinclus olympicus در قبرس و برخی جمعیت ها در نقاط دیگر به دلیل فعالیت انسانی منقرض شدند. یک گونه به نام زیرآبروک گلوحنایی (Cinclus schulzi) در شمال آرژانتین و جنوب بولیوی با جمعیت جهانی هزار جفت در طبقه آسیب پذیر قرار گرفته است.
ویژگی ظاهری زیرآبروک ها
همه گونه های زیرآبروک از نظر فیزیکی بسیار به هم شبیه هستند. بدن همه آنها گرد با بال هایی کوتاه و سطح زیرین بال مقعر است. دمی کوتاه با پرهایی پهن و نوک گرد دارند. پاهایشان کوتاه، کلفت و قوی و منقارشان پهن و خمیده است. غده چربی (Preen gland) به طور غیرعادی بزرگ است و پرهای بدن ضدآب است. رنگ پروبال برخی گونه ها نظیر زیرآبروک قهوه ای و زیرآبروک آمریکایی یکدست است و بقیه نظیر زیرآبروک اوراسیایی و زیرآبروک سر سفید به طور چشمگیری رنگ سفید در پروبال خود دارند. زیرآبروک ها فاقد رنگ های براق در پروبال خود هستند. به طور کلی، رنگ های قهوه ای، خاکستری و حنایی در پروبال آنها دیده می شود. سطح پلک همه آنها سفید است که هنگام پلک زدن بوضوح دیده می شود و پلک سوم آنها برجسته است.
