راز بقای میمون های پوزه دار ماداگاسکار
دانشمندان باور دارند که نخستین گروه از پستانداران یعنی کیسه داران در این زمان توانسته اند در دورترین نقاط خشکی گسترده شوند. بعدها یعنی بیش از ۱۶۰ میلیون سال پیش روند جدا شدن قاره های امروزی از یکدیگر آغاز شد.
جدایی زودهنگام منطقه وسیعی به نام ماداگاسکار از ابرقاره های آفریقا و هند، آن را در تاریخ بیولوژی منحصربه فرد ساخت. ماداگاسکار جزیره ای واقع در اقیانوس هند است که پیشینه حضور انسان در آن به حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سال پیش بازمی گردد.
تاریخچه جغرافیایی ماداگاسکار و ورود نسبتا دیرهنگام انسان تضمینی برای بقای هزاران گونه بومی در این جزیره شد. جزیره ماداگاسکار که به سواحل جنوب شرقی آفریقا نزدیک است، در هنگام جدا شدن از این قاره راسته ای از نخستی سانان به نام لمورها را در خود پرورش داد که امروزه از ۵۰ گونه آنها در حدود ۱۷ گونه شان در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی جای دارند. مشخصه منحصربه فرد لمورها پوزه بلندشان است و به همین مناسبت از آنها تحت عنوان میمون های پوزه دار هم یاد می شود. بزرگ ترین خطری که اکنون میمون های پوزه دار را تهدید می کند، تکه تکه شدن زیستگاه و نابودی جنگل ها به واسطه حضور انسان است.
مشخصات ظاهری و عادت های میمون های پوزه دار
میمون های پوزه دار یا لمورها دست و پای دراز، انگشتان منعطف و دم بلندی دارند. مجموعه این قابلیت ها باعث شده که بیشتر آنها زندگی روی درختان را ترجیح دهند. لمورها در مقایسه با دیگر نخستی سانان برای ارتباط بیشتر بر حس بویایی خود متکی هستند.
غده های بویایی که در قسمت مچ، گلو و ران های حیوان وجود دارند ، نقش بسیار مهمی در برقراری ارتباط ایفا می کنند.
آفتاب گرفتن در صبح یکی از عادات منحصربه فرد میمون های پوزه دار است. لمورها عادت دارند در ساعات اولیه روز با نشستن در زیر نور خورشید و حالتی شبیه به یوگا، دست های خود را در دو طرف زانو قرار دهند و به این شکل حرارت بدنشان را تنظیم کنند.
زل زدن به منشأ خطر یا به دیگر لمورها نیز یکی دیگر از عادت های رفتاری جالب در این نوع از میمون هاست. نحوه قرار گرفتن اعضای بدن، زبان گویایی برای بیان وضع روحی لمورهاست. به عنوان مثال لموری که ایستاده باشد و سر خود را به سمت جلو خم کرده باشد، در یک حالت اعتماد به نفس و تسلط بر دیگر رقبا قرار دارد؛ اما در مقابل لموری که قوز کرده باشد یعنی در برابر همنوع خود یا عامل تهدیدکننده به نوعی سلطه پذیر است.
تیمار همنوعان نیز یکی از ویژگی های رفتاری خاص راسته نخستی سانان است. دیگر نخستی سانان از دست هایشان برای تیمار استفاده می کنند، اما لمورها این کار را با استفاده از دندان های خود انجام می دهند که در نوع خود متفاوت است.
درخواست کمک از همسایگان
تحقیقات اخیر پژوهشگران دانشگاه بریستول ، دانشگاه تورینو و باغ وحش عمومی بریستول نشان داده گونه ای از لمورهای ماداگاسکار از آواهای هشداردهنده پرندگان و دیگر لمورهای همجوار استفاده می کند تا حضور شکارچیان را در محل هشدار دهد.
این برای نخستین بار است که چنین پدیده ای برای گونه ای لمور منزوی و شب زی گزارش می شود. لمور ورزشکار ساهامالازایی با نام علمی Lepilemursahamalazensis گونه ای با اندازه متوسط و بومی شمال غربی ماداگاسکار است که بشدت در معرض خطر انقراض قرار دارد.
طول بدن این حیوان بین ۵۱ تا ۵۴ سانتی متر است و از این مقدار حدود ۲۶ تا ۲۷ سانتی متر را دم به خود اختصاص داده است؛ زیستگاه این گونه جنگل های ثانویه و نیمه مرطوب ماداگاسکار است. جنگل های نیمه مرطوب ماداگاسکار بیشتر در بخش های مرکزی و زمین های مرتفع این سرزمین واقع شده اند در حالی که جنگل های ثانویه حاصل رشد دوباره درختان در جنگل هایی هستند که به دلایل مختلف نظیر الوارکنی از بین رفته و دو باره احیا شده اند.
با وجود آن که لمور ساهامالازایی از نظر رده بندی اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی گونه ای بسیار آسیب پذیر است؛ اما متاسفانه تاکنون اطلاعات زیادی درباره آن ارائه نشده است. اطلاعات کلی این که این گونه شب زی است و در طول روز عادت دارد که در سوراخ های موجود در درخت به استراحت بپردازد. به دلیل استراحت این حیوان در طول روز آسیب پذیری اش هم بالطبع افزایش پیدا می کند.
نادیده گرفته شدن به دلیل نداشتن جذابیت ظاهری
دکتر ملانی سیلر ، پژوهشگر ارشد دانشگاه بریستول معتقد است کسب هرگونه اطلاعات درباره گونه های در معرض خطر انقراض می تواند برای بقای آنها بسیار موثر باشد؛ اما مشکل اینجاست که گونه های کوچک و شب زی کمتر به لحاظ علمی و مدیریتی مورد توجه متخصصان مربوط قرار می گیرند.
دکتر سیلر می گوید که این گونه، چشمان آبی و جذابی همانند لمور سیاه چشم آبی با نام علمی Eulemurflavifrons ندارد، در عین حال واجد ویژگی آنچنان متمایزکننده ای هم نیست. شاید به همین دلیل هم کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.
دکتر هولدرید از دانشگاه بریستول می افزاید که تاکنون هیچ پژوهشی روی لمورهای شب زی انجام نشده بود که بدانیم آیا آنها می توانند بین آواهای هشداردهنده دیگر موجودات تمایز قائل شوند یا خیر؛ اما تحقیق اخیر نشان می دهد این نوع از لمورها نسبت به آوای کوکوی کاکل دار ماداگاسکاری با نام علمی Couacristata و زاغک ماداگاسکار با نام علمی Copsychusalbospeculari بشدت حساس هستند. بررسی ها نشان داده که این حیوان فقط نسبت به صداهای زمینی از خود واکنش نشان نمی دهد؛ چرا که احتمالا آنها را در رده خطرآفرینان طبقه بندی می کند.
دکتر هولدرید در خاتمه افزود: پژوهش ها نشان می دهد که این گونه قادر به جمع آوری اطلاعات از منابع گسترده ای است و براساس آنها تصمیم می گیرد که چه واکنشی از خود نشان دهد؛ اما همه این ویژگی های منحصربه فرد در حالی است که فعالیت های انسانی نظیر جنگل زدایی، شکار و تکه تکه کردن زیستگاه های مختلف و تبدیل آنها به مزارع کشاورزی این گونه را بیشتر از حد تصور به سراشیبی انقراض نزدیک کرده است.
