انتظار 10 ساله با شكست پايان يافت
در جريان رقابت‌هاي فضايي ميان شوروي سابق و آمريكا براي تسخير فضا اتفاقات بسياري افتاد كه بعضي از آنها تا سال‌هاي اخير همچنان محرمانه بود؛ اما پس از گذشت سال‌ها بسياري از اسرار فضايي بر ملا شده است كه هر يك مي‌تواند درس‌هاي مهمي براي تحقيقات فضايي در دنياي امروز باشد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
به عنوان مثال مي‌توان به داستان از كار افتادن سيستم هدايت خودكار سامانه رديابي ايگلا اشاره كرد كه به فرود اضطراري سايوز - 15 در قزاقستان منتهي شد.
بعد از مشكلات پي در پي مربوط به ايستگاه‌هاي مداري شوروي كه با نام‌هاي ساليوت و كاسموس به فضا پرتاب شده و نتوانسته بودند كارشان را بخوبي انجام دهند، بالاخره كيهان‌نوردان سايوز ـ 14، سفينه خود را به ساليوت ـ 3 متصل و فعاليت جديدي را به انجام رساندند. پاول پاپويچ و يوري آرتيوخين ماموريت داشتند در چارچوب پژوهش‌هاي نظامي در ساليوت، برنامه‌اي كاملا سري را صورت دهند.
باريس وولينف و ويتالي ژولوبف كه به عنوان اعضاي علي‌البدل پا به پاي آنها مراحل آموزش و تمرين را گذرانده بودند، اينك آماده مي‌شدند مدتي كوتاه پس از فرود پاپويچ و آرتيوخين، كار اين گروه را در ساليوت ـ 3 ادامه دهند. در آخرين روز‌هاي پرواز مشترك سايوز ـ 14 ناگهان تصميم مسئولان عوض شد. آنها تصميم گرفتند به جاي وولينف و ژولوبف ، گروه ذخيره سايوز ـ 14، دو نفر ديگر يعني سارافانف و ديومين با ناو كيهاني سايوز ـ 15 پرواز كنند و آن دو كه اعضاي جانشين پرواز سايوز ـ 14 بودند در اين ماموريت همچنان به عنوان ذخيره بمانند. مسئولان به ژولوبف و وولينف گفتند از آنها بايد براي ايستگاه قوي‌تر بعدي استفاده خواهد شد و آنان به دليل بالا بودن دانش و توانايي، بايد ايستگاه فضايي بعدي را راه‌اندازي كنند. گفتند «ايستگاه جديد» راحت است؛ اما تا پرتاب آن دو سال باقي بود. وولينف كه از سال 1969 در انتظار سفر بعدي روزشماري كرده بود خيلي از اين قضيه ناراحت شد و به حالت قهر به مرخصي رفت.
كميسيون دولتي تصميم گرفت زودوف و روژدستونسكي به عنوان اعضاي ذخيره سارافانف و ديومين ايفاي نقش كنند. وولينف و ژولوبف به عنوان ذخيره دوم اعلام شدند؛ اما آنها حتي در زمان پرتاب سايوز ـ 15 به بايكونور هم نرفتند.
در صبحگاه يك روز آفتابي در پنجم شهريور 1353، گنادي سارافانف و ديومين خود را براي پروازي آماده مي‌كردند كه نخستين سفر آنان به فضا بود. سارافانف سي و دو ساله از ده سال پيش به عنوان فضانورد انتخاب شده بود و انتظار چنين روزي را مي‌كشيد. او در حقيقت بهترين سال‌هاي جواني‌اش را با سخت‌ترين تمرين‌ها و آموزش‌هاي نفسگير فضانوردي گذرانده بود.
اما همكارش وضعي بغرنج‌تري داشت. ديومين چهل و هشت ساله ـ كه آكادمي فني نيروي هوايي شوروي سابق را با درجه دكتراي مهندسي به اتمام رسانده بود ـ از 11 سال پيش در جرگه فضانوردان منتظر نخستين پرواز مداري خود به سر مي‌برد. انتظار كشنده‌اي كه به دليل لغو برنامه طولاني‌تر هم شده بود.
يك موشك سايوز، سكوي پرتاب شماره يك پايگاه پرتاب‌هاي فضايي بايكونور را ترك كرد تا گنادي سارافانف و ديومين را به مدار زمين برساند. با توجه به استقرار ايستگاه مداري ساليوت ـ 3 در ماه قبل و سفر و استقرار گروه كيهان‌نوردان سايوز ـ 14 در اين ايستگاه، انتظار مي‌رفت كيهان‌نوردان سايوز ـ 15 نيز ماموريت مشابهي را به انجام برسانند.
نكته: نخستين سفر فضايي گنادي سارافانف و ديومين، دوفضانورد اتحاد جماهير شوروي سابق كه براي سفر به فضا بيش از ده سال انتظار كشيده بودند، با يك سهل‌انگاري به سفر آخرشان به مدار زمين تبديل شد
در حالي كه كارشناساني منتظر وقوع چنين اتفاقي بودند در ساعت 8 روز دوم پس از پرتاب، خبرگزاري رسمي شوروي ـ تاس ـ گزارش داد: «... در دومين روز سفر سارافانف و ديومين آزمايش‌هايي را در جهت بالا بردن روش‌هاي مختلفي براي پرواز و ارتقاي فنون به انجام رساندند. در جريان مانورها، سايوز ـ 15 آنها ساليوت ـ 3 را به طور مكرر رديابي كردند و عمل تمام دستگاه‌هاي ناو مربوط به گام‌هاي مختلف رديابي ايستگاه فضايي را مورد بررسي دقيق قرار دادند... .»
اين اطلاعيه طوري تنظيم شده بود كه مشخص نمي‌شد هدف از پرتاب تنها «رديابي» و تمرين عمليات مربوطه است يا «اتصال» به ايستگاه مداري؛ اما كارشناسان اعلام كردند سايوز ـ 15 در انجام ماموريت دچار مشكل شده است.
سايوز ـ 15 از نوع جديد ناو‌هاي سايوز بود كه باتري خورشيدي نداشتند. با توجه به اين مطلب، كيهان‌نوردان يا بايد به ايستگاه مداري متصل مي‌شدند يا بعد از دو روز پرواز به زمين بازمي‌گشتند. محدوديت انرژي، اجازه پرواز طولاني‌تر از 60 ساعت را به آنها نمي‌داد.
اما واقعيت ماجرا چه بود؟ پرتاب ناو با موفقيت انجام شد. تقريبا بعد از يك شبانه‌روز پرواز، ناو در نزديكي ايستگاه قرار گرفت. سامانه رديابي و اتصال خودكار «ايگلا» شروع به كار كرد. در اينجا اتفاق ناگواري افتاد: ايگلا فاصله 350 متري تا ايستگاه را به اشتباه 20 كيلومتر محاسبه كرد و فرمان سرعت گرفتن را به موتورها داد. در نخستين لحظه‌ها، كيهان‌نوردان متوجه اشتباه دستگاه خودكار نشدند در نتيجه ناو با سرعت 20 متر در ثانيه مي‌رفت. خوشبختانه به دليل مشكل دستگاه رديابي، ناو و ايستگاه در يك خط نبودند و 40 متر با هم فاصله داشتند. به اين ترتيب، ناو از كنار ايستگاه گذشت. چنانچه اين اشتباه رخ نمي‌داد ناو كيهاني با سرعت زيادي به ايستگاه فضايي برخورد مي‌كرد. كيهان‌نوردان متوجه قضيه نشدند؛ اما مركز هدايت زمين فهميد سامانه ايگلا درست كارش را انجام نداده و دستگاه هدايت خودكار را از فعاليت انداخت. در طراحي سايوز، نوع كمكي يا جانشين براي ايگلا پيش‌بيني نشده بود.
كيهان‌نوردان بعد از اين شكست اعلام آمادگي كردند كه كار را با سامانه دستي ادامه دهند و ناو خود را به ايستگاه مداري متصل سازند؛ اما پايين آمدن ميزان سوخت ناو باعث گرديد مسئولان مركز هدايت پرواز به كيهان‌نوردان دستور دهند به كار خود در فضا خاتمه داده و دستگاه‌هاي هدايت ناو را در شرايط بازگشت فوري قرار دهند. سارافانف و ديومين مجبور شدند در شرايط اضطراري به زمين بازگردند.
سايوز ـ 15 سرانجام در شبانگاه همان روز مسير فرود را در پيش گرفت و در ساعت 20 و 10 دقيقه در قزاقستان بر زمين نشست. در منطقه باران مي‌باريد. اين دومين فرود شبانگاهي يك ناو كيهاني در تاريخ كيهان‌نوردي شوروي بود. جالب آن كه روز بعد روزنامه‌ها نوشتند كيهان‌نوردان با موفقيت كار خود را به اتمام رسانده و به زمين بازگشتند!
براي بررسي دلايل حادثه كميسيوني به رياست چرنوكف تشكيل شد. سازندگان سامانه الحاق، كيهان‌نوردان را مقصر مي‌دانستند و معتقد بودند آنان بايد با هوشياري بيشتري به اطلاعات توجه و دستگاه نزديك شدن را بموقع را خاموش مي‌كردند. كارشناسان مركز آموزش پرواز، كيهان‌نوردان را بي‌گناه مي‌دانستند و مي‌گفتند درباره چنين وضعي به آنها اطلاعاتي داده نشده بود. كميسيون دولتي سرانجام به اين نتيجه رسيد سامانه ايگلا بايد تصحيح و بازسازي شود.
گنادي سارافانف و ديومين ديگر هيچ‌گاه شانس و فرصت سفر به فضا را نيافتند.
