كاشف نخستين سياره بي‌خانمان
براي ما برآمدن خورشيد در بامداد هر روز و انتظار براي تماشاي غروب آن عادي است. اگر جايي ديگر در گوشه‌اي دور يا نزديك از كهكشان راه شيري، جايي كه ما در آن زندگي مي‌كنيم سياره‌اي ديگر ميزبان حياتي هوشمند باشد، شايد آشنا‌ترين تجربه ما و آنها تماشاي طلوع و غروب ستاره‌مان باشد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
شايد آنها در اطراف ستاره‌اي دوتايي يا چندتايي در حال گردش باشند و آنگاه شايد طلوع‌ها و غروب‌هاي چندگانه را به تماشا بنشينند، اما سياره‌اي را تصور كنيد كه در آن نه طلوعي اتفاق مي‌افتد، نه غروبي، نه سپيده‌اي وجود دارد، نه شامگاهي و حتي نه فصلي و نه ماهي و نه سالي.
خير، اين مطالب داستاني علمي ـ تخيلي نيست. اين سرنوشت و شرايط يك سياره سرگردان است،سياره‌اي كه به دور هيچ ستاره‌اي نمي‌چرخد.
سيارات فراخورشيدي
سياره‌هاي فراخورشيدي يكي از هيجان‌انگيزترين موضوعات در ستاره شناسي دوران ما به شمار مي‌روند. براي اولين بار در تاريخ فهميده‌ايم چگونه مي‌شود اين سيارات كم‌سو و دور دست را به دام بيندازيم و از وجود آنها مطلع شويم. اينك مطمئنيم خورشيد ما تنها ستاره داراي سياره در اطراف خود نيست، ولي اين آگاهي همين اواخر به دست آمده است.
قرن‌ها بحث و انكار و تائيد و محاسبه لازم بود تا در نهايت در نيمه دهه 1990 ميلادي (يعني كمتر از 20 سال پيش) با كشف اولين سياره فراخورشيدي اندك ترديدهاي موجود در اين زمينه نيز براي هميشه به كنار رود. از آن روز تاكنون بشر هرروز ابزارهاي خود را بهبود بخشيده و سياراتي را پيدا كرده كه هر يك دنيايي منحصر به فرد به شمار مي‌روند. تلسكوپ فضايي كپلر كه همين چند روز پيش مدت ماموريت از پيش تعيين شده‌اش به پايان رسيد و دوران تمديدي ماموريتش آغاز شد، صدها سياره جديد كشف كرد و فهرستي بسيار بزرگ‌تر از ستاره‌هايي را كه ممكن است ميزبان سيارات باشند، آماده كرده است.
همزمان با اين تلسكوپ فضايي، شكار سيارات فراخورشيدي از روي زمين نيز ادامه دارد. كشف سيارات فراخورشيدي نشان داد جهان و شرايط دنياي فضايي تا چه حد متنوع و تا چه اندازه مي‌تواند شگفت‌انگيز باشد، از سياره‌اي در مدار يك ستاره دوتايي ـ كه ياد آور غروب معروف سياره تاتوئين در فيلم‌هاي جنگ ستارگان بود ـ و سياراتي در اطراف نزديك‌ترين ستاره‌هاي منظومه شمسي ـ منظومه آلفا قنطورس ـ و سيارات مشتري داغ كه با جرمي چند برابر مشتري در مدارهاي بسيار نزديك به دور ستاره مادر خود مي‌چرخند و ردي از غبار حاصل از تبخير جو خود را پشت مسير چرخشي خود به جاي مي‌گذارند، تا ابر زمين‌هايي كه شايد بتوانند ميزبان نوعي از حيات به شمار روند، در اين فهرست قرار دارد.
اما همه ساكنان اين باغ وحش سياره‌اي در يك موضوع مشتركند. آنها دور يك يا چند ستاره در حال چرخشند، اما آنچه كمتر از آن شنيده‌ايم سيارات سرگردان هستند؛ سياراتي كه خورشيدي ندارند و تنها و سرگردان در ميانه فضا راه مي‌سپارند. وجود چنين سياراتي مدت‌هاي طولاني مورد بررسي قرار گرفته و احتمال وجود آنها مطرح بود. اينك شاهد تازه‌اي از وجود آنها به دست آمده و گروهي از محققان حتي توانسته‌اند يكي از آنها را به دام بيندازند.
يك سياره بدون خورشيد
محققاني كه اين سياره را به دام انداخته‌اند با كمك تلسكوپ‌هاي VLT در موناكي و پروژه مشترك تلسكوپ كانادا، فرانسه، هاوايي دست به جستجويي وسيع براي شكار سيارات زده بودند. آنها ناحيه‌اي كه هزار برابر مساحت ماه كامل را در آسمان پوشش مي‌دهد، در جستجوي سياره‌هاي جوان و داغي كه از خود تابش فرو سرخ دارند زير نظر گرفته بودند. در اين بررسي صدها ميليون ستاره و سياره بالقوه در ميدان ديدشان قرار گرفت كه به طور تصادفي توانستند سياره‌اي بي‌خانمان را به دام بيندازند.
نكته: احتمال وجود سياراتي که خورشيدي ندارند از مدت ها قبل ذهن منجمان را به خود مشغول کرده بود حال پس از کشف نخستين نمونه از اين نوع سيارات، چالش براي طبقه بندي آنها در يک خانواده از اجرام سماوي آغاز شده است
اين سياره كه در فاصله حدود صد سال نوري از ما قرار دارد، در كنار مجموعه‌اي از ستاره‌هاست و همراه آنها در فضا حركت مي‌كند. البته نه به اين معني كه به دور يكي از آنها بگردد، بلكه مانند عضوي از يك خوشه ستاره‌اي حركت مشابهي با ديگر اعضاي اين گروه دارد و همين ايده اصلي تخمين سن اين سياره را در اختيار ستاره‌شناسان قرار داد. اگر اين سياره مسير مشتركي با اين ستاره‌ها داشته باشد، احتمالا همزمان با آنها به وجود آمده است و به همين دليل بايد چيزي حدود 50 تا 120 ميليون سال قدمت داشته باشد. در مقايسه با عمر زمين كه حدود 5/4ميليارد سال است، اين سياره سرگردان نوزادي بيش نيست.
شكل‌گيري سيارات سرگردان
اما سياره‌هاي سرگردان چگونه مي‌توانند به وجود آيند؟ ستاره‌شناسان معتقدند دو روش اصلي براي اين منظور وجود دارد. يا اين سياره‌ها همانند سياره‌هاي معمولي در اطراف يك ستاره به وجود آمده و بعد تحت شرايط گرانشي كه بر آن مجموعه اعمال شده است از حوزه گرانش ستاره مادر به بيرون پرتاب شده‌اند و سرگردان و بي ستاره در دل فضا مسير جديدي را طي مي‌كنند، يا ممكن است به طور مستقل شكل گرفته باشند. يعني فرآيند تولدشان همانند ستاره‌هاي نارس كه در ستاره شناسي به كوتوله‌هاي قهوه‌اي معروف هستند آغاز شده باشد، اما به دليل اين كه جرمشان براي رسيدن به مرحله كوتوله قهوه‌اي كافي نبوده، به سياره‌اي غول‌پيكر بدل شده و از ابتدا هم ستاره مادري نداشته‌اند.تخمين‌ها از جرم اين سياره نشان مي‌دهد بين چهار تا هفت برابر جرم مشتري است. اين جرم هنوز براي تبديل شدن آن به يك كوتوله قهوه‌اي كم است، اما آنقدر بالا هست كه دانشمندان فرضيه تولد مستقل آن را در نظر داشته باشند. اين سياره داغ فعلا با نام طولاني 0403 - CFBDSIR2149 شناخته مي‌شود، اما پيدا شدن آن، ستاره‌شناسان را در برابر حدس‌هاي جديدي قرار داده است. اگر سياره‌هاي منفرد و سرگردان بتوانند به دليلي پس از تولد از سيستم ستاره مادر خود به بيرون پرتاب شوند، احتمال اين كه سيارات كوچك‌تر يا سيارات بزرگي كه اقماري را به دور خود دارند چنين روندي را طي كنند زياد است.
در واقع دنياي سيارات مي‌تواند بسيار متنوع‌تر و هيجان‌انگيزتر از چيزي باشد كه قبلا و حتي با وجود انبوهي از سيارات فراخورشيدي فكر مي‌كرديم.
تنها نكته‌اي كه در اين باره وجود دارد اين است كه اين اجسام را بايد وارد تعاريف موجود كرد. سيارات به طور طبيعي به اجسامي در اطراف و در مدار يك سياره نسبت داده مي‌شود كه ويژگي‌هاي ديگري را نيز داشته باشند. پيش از كشف اين سياره سرگردان، برخي از ستاره‌شناسان درباره اين كه در صورت كشف چنين جرمي آيا بايد آنها را سياره ناميد يا نه، اختلاف‌نظر داشتند. برخي پيشنهاد مي‌دادند آنها را ستاره‌هاي خاموش بناميم. اينك با به دام افتادن آنها در عالم واقعيت بايد منتظر اصلاح تعاريف آنها نيز بود.
