هیچ سند راهبردی جهت توسعه رباتیک تدوین نشده است.

هیچ سند راهبردی جهت توسعه رباتیک تدوین نشده است.


در حال حاضر فناوری و دانش رباتیک جزو فناوری های پیشرفته محسوب می شود. بر همین اساس کشورهایی که در این زمینه سرمایه گذاری کرده اند، اغلب از لحاظ توسعه این دانش و نیز توسعه صنعتی در شرایط بسیار مناسبی قرار گرفته اند. در این میان ایران در زمره کشورهایی است که استعدادهای بسیاری در زمینه دانش رباتیک در اختیار دارد، اما متأسفانه هنوز این فناوری در کشور به مرحله کاربردی و تجاری سازی نرسیده و دستاوردهای محققان و دانشجویان ما در این حوزه صرفا در مرحله تحقیقاتی باقی مانده است.

در واقع چالش اساسی در این حوزه وجود شکاف عمیق بین مراکز تحقیقاتی و دانشگاه های فعال در زمینه رباتیک با بخش صنعت به عنوان مهم ترین و اصلی ترین بخش در به کارگیری دستاوردهای این حوزه است. این در حالی است که در دنیا رباتیک به لحاظ قابلیت های بسیار مهم از جمله کاهش هزینه ها، افزایش کیفیت، افزایش بهره وری و... نقش اساسی را در صنعت ایفا می کند و بیش از یک دهه است که این فناوری جای خود را در صنعت باز کرده است.

در واقع این که گفته می شود امروز بدون ربات، صنعت معنایی ندارد یک شعار نیست بلکه واقعیتی است که متأسفانه در ایران نادیده گرفته شده است تا جایی که وقتی درباره آخرین وضعیت صنعتی سازی یافته های رباتیک از دبیر شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری سوال می کنیم، او نیز ضمن این که معتقد است به کارگیری این فناوری در صنعت مورد غفلت واقع شده است، به این نکته اشاره می کند که «در حال حاضر تنها کار حرفه ای که در زمینه رباتیک در حال انجام است، قراردادی است که سازمان گسترش با دانشگاه تهران در زمینه ربات سورنا به امضا رسانده است که قراردادی ۲ میلیارد تومانی برای ساخت نمونه آزمایشگاهی است. طبق هدف گذاری که در این مسیر انجام شده این ربات قرار است تا ۲ سال آینده به تولید انبوه و به مرحله تجاری سازی برسد.»

به گفته دکتر مهدی نژاد نوری معاون پژوهشی وزیر علوم، متأسفانه در حال حاضر آمار تفکیکی در زمینه جایگاه ایران در عرصه رباتیک نداریم. وی علت این موضوع را چنین ذکر می کند: «فعالیت هایی که در زمینه رباتیک در کشور انجام می شود، به صورت پراکنده است و این موضوع باعث شده است آمار دقیقی از وضعیت پیشرفت های این فناوری به دست نیاید اما از مسابقات دانشجویی در دنیا استنباط می شود که ایران در زمینه دانش رباتیک وضعیت مناسبی دارد. بنابراین با در نظر گرفتن این موضوع می توان ایران را در ردیف ۲۰ تا ۳۰ کشور اول دنیا به حساب آورد. در حال حاضر در بین اولویت های «ب» نقشه جامع علمی و در بخش فناوری، به فناوری رباتیک با عنوان «خودکارسازی و رباتیک» اشاره شده اما در نقشه جامع هیچ شاخص کمی برای توسعه این دانش مهم و تأثیرگذار قید نشده است و متأسفانه بر خلاف دیگر فناوری ها، برای توسعه دانش رباتیک هیچ سند راهبردی که برنامه ریزی های کوتاه مدت و بلندمدت را مدنظر قرار داده باشد، تدوین نشده است.

رباتیک در ایران متولی ندارد

«دانش رباتیک در ایران متولی ندارد» این جمله ای است که بیشتر صاحب نظران و فعالان عرصه دانش رباتیک بر آن تأکید و از آن به عنوان چالش اصلی و مانعی بر سر راه توسعه این دانش یاد می کنند.

دکتر موسی خانی که ریاست کمیته ملی ربوکاپ ایران را به عنوان نهادی غیردولتی بر عهده دارد، بر این عقیده است که متأسفانه مسئولان ما هنوز به این باور نرسیده اند که دانش رباتیک می تواند در پیشرفت و توسعه کشور نقش کلیدی و اساسی ایفا کند و ما برای حفظ سرمایه های انسانی و کاهش هزینه ها و نیز افزایش کیفیت صنایع باید به سمت استفاده از ربات برویم. بر همین اساس متأسفانه ما متولی که بتواند از حیث تدوین قوانین و مقررات و نیز سیاست گذاری به منظور حمایت از فعالیت های تحقیقاتی از جمله ورود قطعات حامی فعالان این عرصه باشد، نداریم.

موسی خانی با بیان این که روند توسعه این دانش به دلیل بی توجهی مسئولان به کندی پیش می رود، می گوید: ما در ایران چند سالی است که لیگ ربات های مین یاب را به دلیل خطراتی که شناسایی مین به دنبال دارد، طراحی کرده ایم اما متأسفانه با وجود نشست های متعددی که با مسئولان داشتیم به نتیجه ای نرسیدیم و امکان توسعه این دانش را پیدا نکردیم. ما حتی به برخی از واحدهای صنعتی پیشنهاد دادیم که نیازهایشان را به ما بگویند تا ما در قالب مسابقات آن را طراحی کنیم اما متأسفانه این پیشنهاد مورد استقبال قرار نگرفت. البته به دنبال مذاکره هایی که با معاون علمی رئیس جمهور داشته ایم، از ما خواستند که طرح کاملی از آن چه در روبوکاپ اتفاق می افتد، به ایشان ارائه کنیم که این کار انجام شد و هم اکنون برای ارزیابی نهایی در دست بررسی است. رئیس کمیته رباتیک اضافه می کند: ما ۲ سال پیش نامه ای را حضور مقام معظم رهبری تقدیم کردیم که طی آن تقاضا شده بود ورود کالاها و قطعات و تجهیزات مورد نیاز مراکز تحقیقات رباتیک خارج از ثبت سفارش انجام شود چرا که این جریان زمان بر بود و تجهیزات تحقیقاتی رباتیک دائم تغییر می کند و ما نباید زمان را از دست بدهیم. خوشبختانه با حمایت معظم له مشکل حل شد و در حال حاضر برابر ماده ۳۸ قانون صادرات و واردات این مراکز از این پس راحت تر می توانند این تجهیزات راوارد کنند و این جای تشکر بسیار دارد زیرا تاثیر بسزایی در گسترش فعالیت های تحقیقاتی داشت.

تاریخچه دانش رباتیک در ایران

به گفته موسی خانی سابقه راه اندازی رشته رباتیک در دانشگاه های کشور حدود ۶ سال است این در حالی است که سابقه راه اندازی این دوره ها در دانشگاه های دنیا حدود ۲۱ سال است. به طور کلی فعالیت های تحقیقاتی پراکنده در زمینه دانش رباتیک از حدود ۱۴ سال پیش در کشور برای نخستین بار با حضور دانشگاه امیرکبیر و دانشگاه صنعتی اصفهان و در قالب مسابقات رباتیک آغاز شد که از سال ۲۰۰۲ نیز دانشگاه آزاد در این مسابقات شرکت کرد. اکنون این فعالیت ها به طرز چشمگیری گسترده تر شده است به نحوی که در اولین دوره مسابقات مان ۸۰ تیم داشتیم که این تعداد در مسابقات روبوکاپ سال ۲۰۱۱ که در ایران برگزار شد به هزارو ۲۸۰ تیم رسید که ۵۸ تیم هم از ۱۸ کشور جهان در این مسابقات به رقابت پرداختند.

موسی خانی تصریح کرد: هم اینک در مدارس ایران ۱۵۰ انجمن مکاترونیک شکل گرفته است و خوشبختانه بچه های ایرانی اعم از دانش آموزان و بزرگسالان در این عرصه می درخشند، اما در بحث تجاری سازی این دستاوردها در وضعیت خوبی قرار نداریم.

بررسی بازار جهانی ربات های صنعتی

بررسی وضعیت صنعت رباتیک در جهان بی گمان در تصمیم گیری مدیران کلان در این زمینه راه گشا خواهد بود و لزوم سرمایه گذاری را در صنعت رباتیک کشور بیش از پیش نمایان می سازد. دکتر محمد حسین کاظمی که زمانی مدیریت واحد رباتیک یکی از شرکت های خودروسازی کشور را برعهده داشته و هم اینک نیز عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد است، با تشریح روند توسعه صنعت رباتیک، درباره وضعیت به کارگیری ربات های صنعتی در جهان و وضعیت سرمایه گذاری جهانی در این زمینه می گوید: تعداد کل ربات های تولید شده تا سال ۲۰۱۰ حدود ۲ میلیون دستگاه است که تقریبا حدود یک میلیون آن ها در حال کاراست. با توجه به آمار به دست آمده عمر مفید ربات به طور متوسط حدود ۱۲ تا ۱۵ سال محاسبه شده است. در سال ۲۰۰۵ حدود ۱۲۶ هزارو ۷۰۰ ربات صنعتی جدید درکشورهای منطقه اروپا، آسیا و آمریکا نصب شده که نسبت به سال ۲۰۰۴ از یک جهش ۳۰ درصدی برخوردار است. در منطقه آسیا نیز علاوه بر خودرو، صنایع قطعات الکترونیک، تجهیزات مخابراتی و رایانه نیز تاثیر بسزایی در گسترش بازار ربات های صنعتی داشته است. به گفته دکتر کاظمی، در سال ۲۰۱۰ فروش ربات تقریبا نسبت به سال ۲۰۰۹ دو برابر شده و به ۱۱۸ هزارو ۳۳۷ عدد رسیده است که صنعت خودرو و صنعت الکترونیک بیشترین سهم را داشته اند. در سال ۲۰۱۰ کشور کره حدود ۲۳ هزارو ۵۰۰ عدد ربات به فروش رسانده است، در این زمینه در این سال در آمریکا رشد ۹۰ درصدی و در کانادا رشد ۱۱۰ درصدی و در اروپا رشد ۵۰ درصدی را شاهد بوده ایم.

صنایع برق و الکترونیک (شامل رایانه، تجهیزات، رادیو، تلویزیون، دستگاه های مخابراتی، تجهیزات پزشکی و ابزارهای اندازه گیری) دومین مشتری بزرگ ربات به حساب می آید. به نحوی که تعداد ۳۰ هزار و ۷۴۵ ربات در سال ۲۰۱۰ در این بخش از صنایع به کارگرفته شده است. صنایع لاستیک و پلاستیک، نوشیدنی و غذایی از نظر استفاده از ربات در رده های بعدی قرار دارند.

چگالی ربات ها

میزان فروش ربات در مناطق مختلف جهان همچنین با شاخص «چگالی ربات» قابل ارزیابی است. این چگالی عبارت است از تعداد ربات های صنعتی به ازای هر ۱۰ هزار نیروی کار در مراکز صنعتی که متوسط جهانی چگالی ربات ۵۱ ربات به ازای ۱۰ هزار نیروی کار است. در حال حاضر کشورهای ژاپن، کره و آلمان با چگالی ربات به ترتیب ۳۰۶ ،۲۸۷ و ۲۵۳ در این زمینه پیشتاز هستند و ما می توانیم این ۳ کشور را در جهان به عنوان کشورهایی با بیشترین سطح اتوماسیون بشناسیم.

اما این چگالی در صنعت خودرو بسیار بالاتر است به طوری که تقریبا به ازای هر ۱۰ کارگر یک ربات وجود دارد. ژاپن و ایتالیا به ترتیب با تعداد هزارو ۷۱۰ و ۱۶۰۰ ربات بر ۱۰ هزار کارگر پیشتاز هستند.

بازار 5.7 بیلیون دلاری فروش ربات در جهان

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد از بازار 5.7 بیلیون دلاری فروش ربات در جهان خبر می دهد و می گوید: باید توجه داشت که این رقم شامل هزینه های مهندسی، نرم افزار و تجهیزات جانبی نیست و اگر این هزینه ها را هم در نظر بگیریم، به عددی حدود ۱۷ بیلیون دلار می رسیم.

وضعیت ربات های صنعتی در ایران

اگر بخواهیم وضعیت ربات های صنعتی در ایران را نسبت به دیگر نقاط جهان مقایسه کنیم، متاسفانه باید بگوییم که آمار دقیق و روشنی مشابه آنچه درباره دیگر کشورها ارائه شد، وجود ندارد. اما می توان با توجه به اطلاعات تجربی موجود، وضعیت ربات های صنعتی را در ایران تا حدی ترسیم کرد. در ایران روند رشد ربات های صنعتی بسیار کندتر از کشورهای متوسط یا حتی ضعیف است. دکتر کاظمی در این زمینه می گوید: در ایران نیز مشابه دیگر کشورها بیشترین سهم بازار ربات در اختیار شرکت های خودروساز است. اگرچه آمار دقیق و رسمی در این زمینه وجود ندارد، اما با برآورد تقریبی، تعداد ربات های موجود و در حال کار را می توان کمتر از ۳ هزار عدد تخمین زد.

نتایج بررسی ها نشان می دهد که در پروژه های اخیر شرکت های خودروسازی، کلیه طراحی ها با استفاده از ربات انجام شده که نمونه آن نصب وراه اندازی خط تولید بدنه خودروی ۲۰۶، بدنه ریو، تندر ۹۰ و... است.

طبق آمار رسمی سازمان ملل، از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۵ در مجموع بیش از هزارو ۳۱۹ دستگاه ربات صنعتی به کشور وارد شده که بخشی از آن ربات های نو و بخشی دیگر ربات های کارکرده بوده است که البته تخمین تعداد فعلی حدود ۳ هزار دستگاه است.

سرمایه گذاری مشخصی در حوزه رباتیک نداریم

در شرایطی که بیشتر صاحب نظران یکی از مهم ترین پیش نیازها را برای توسعه دانش رباتیک در کشور «سرمایه گذاری» می دانند متاسفانه در زمینه رباتیک سرمایه گذاری های داخلی بسیار ناچیز و پراکنده بوده است. به نحوی که اگر از سرمایه گذاری های موردی که به منظور پیشبرد برخی طرح های تحقیقاتی انجام گرفته است، بگذریم به نظر می رسد در مجموع برای توسعه دانش رباتیک هیچ سرمایه گذاری مشخص و متمرکزی انجام نشده است. گواه این موضوع اظهار نظر معاون پژوهشی وزارت علوم است که به صراحت اعلام می کند، در زمینه میزان سرمایه گذاری در حوزه رباتیک هیچ آمار مشخصی در دست نیست.

مهدی نژاد علت مشخص نبودن حجم سرمایه گذاری ها در این زمینه را انجام فعالیت های پراکنده در زمینه رباتیک در دانشگاه ها عنوان می کند.

اما رئیس مرکز تحقیق و توسعه وزارت صنایع کشور حجم سرمایه گذاری ایران را در عرصه توسعه دانش رباتیک حدود 1.5 میلیارد تومان تخمین می زند؛ به اعتقاد مهندس طاهباز توکلی، این حجم سرمایه گذاری صرفا مختص انجام فعالیت های تحقیقاتی و ساخت نمونه هایی از ربات هاست که در مسابقات رباتیک مورد استفاده قرار می گیرد که این میزان حتی یک صدم و چه بسا یک هزارم آنچه کشورهای پیشرفته برای توسعه این فناوری هزینه می کنند، هم نیست. این در حالی است که سرمایه گذاری در این حوزه باید کاملا به صورت متمرکز و مشخص انجام شود و در اختیار دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی فعال در این زمینه قرار گیرد.


نویسنده: زهرا حاجیان