معرفی سوغات استانهای مختلف ایران
بهار ، نوروز و تعطیلات نوروزی همیشه واژه سفر را برای ما ایرانیان تداعی می کند و آنچه با مسافرت عجین شده رسم زیبای سوغاتی آوردن است چراکه فرهنگ هدیه دادن و ارمغان آوردن از دیرباز در مرام هر ایرانی جای خوبی باز کرده و به سنتی زیبا وآیینی دوست داشتنی تبدیل گشته است .
سوغات آوردن از سفر نه تنها دل دوستان و وابستگان را شاد می سازد بلکه بارزترین گواه هر مسافر بر این مدعاست که در سفر به یاد عزیزان و آشنایان خویش بوده و جایشان را خالی دیده است . این سوغاتی ها اگر از سفرهای نوروزی برگشته باشد بواقع حکم عیدی نیز دارد و به عنوان عیدانه ای خاص ، هدیه گیرندگان بویژه کودکان را سرشار از ذوق و شوق بهاری می کند .
از سوی دیگر همواره یکی از مهمترین دغدغه های هر مسافر این است که چه سوغاتی را برای چه گسی تهیه کند و به ارمغان ببرد تا براستی قبول افتد و در نظر آید .
خطه چهارفصل و شگفت انگیز ایران زمین اما همانگونه که از حیث مناظر طبیعی ، آب و هوا ، جاذبه های گردشگری و آداب و رسوم و فرهنگ عمومی متنوع و آکنده از سرمایه های بی پایان و نغز می باشد ؛ خوشبختانه به لحاظ تامین نیاز مسافران به سوغات نیز سرزمینی بی بدیل و غنی به شمار می آید چنانکه کمتر نقطه ای از این خاک گوهرخیز را می توان یافت که مسافرش نتواند هدیه و ارمغانی ویژه از آن تهیه کرده برای عزیزانش ببرد .
با گرامیداشت مقدم سبز بهار ، به گشت و گذاری کوتاه در چند شهر و استان کشورمان می زنیم تا با سوغاتی های آن مناطق آشنا شویم و البته اذعان داریم که این فقط مشتی نمونه خروار است .
سلامت و شادمانی ره آورد تمام سفرهایتان باد .
استان آذربایجان شرقى
آجیل، خشکبار ، شیرینى
آجیل آذربایجان بخصوص آجیل تبریز از دیر باز به دلیل مرغوبیت مشهور بوده و از بهترین محصولات ایران تولید میشود. انواع خشکبار از قبیل برگه هلو، برگه زردآلو، آلو خشک، که در شهرستانهاى جنوبى بخصوص در مراغه تولید میشود نیز طرفداران بیشمارى در کشور دارد.انواع شیرینى همانند اریس،قرابیه،نوقا و لوز از سوغاتى هاى دیگر آذربایجان شرقى میباشد و باب مذاق هر ایرانى است.
فرش و گلیم
از قدیم الایام قالى هاى تبریز به ظرافت و قالى هاى هریس به با دوامى مشهور بوده است. گلیم و جاجیم و ورنى است که بوسیله هنرمندان عشایر استان در مناطقى چون کلیبر و اهر بافته مى شود.
محصولات چرمى
چرم تبریز و کفشهاى دست دوز آن از دیرباز به واسطه خوش دوختى و ظرافت از شهرت و اعتبار فروانى برخوردار است.
از دیگر صنایع دستى استان میتوان به سفالگرى و سبد بافى مرند، گلابتون دوزى و سوزن دوزى در آذرشهر، کنده کارى و معرق کارى اشاره کرد.
نوعى پارچه ابریشمى به نام کلاقه اى در اسکو و روستاهاى اطراف آن بافته میشود که از آن براى تهیه شال و روسرى استفاده میشود و داراى طرحها و رنگهاى زیبا و متنوع مى باشد.
استان آذربایجان غربى
فرش و گلیم این استان به سبب طرح و رنگ ثابت آن از امتیازات ویژه اى برخوردار است. طرحهاى شهرستان خوى و تکاب با عناوین (قباو ماهى) معروف میباشند در کنار این صنعت باید از صنایع کوزه گرى و چرم سازى نام برد که به شکل هاى گوناگون به بازار عرضه میشوند.
ریزه کارى و نازک کارى چوب وتولیدات صنایع چوبى ارومیه از اقلام سوغاتى مهم این شهرستان میباشد.
معرق کارى نیز از صنایع دستى مهم این استان است.
مهمترین سوغاتى هاى آذربایجان غربى عبارتند از:
نقل بیدمشک ـ حلواى گردو، محصولات کشاورزى از قبیل عسل، لبنیات، کشمش، سیب، انگور، عرقیات گیاهى، بافتنى هاى دستى، صنایع چوبى و ریزه کارى فرشهاى دستباف.
استان اصفهان
اصفهان را مهد صنایع دستى ایران نامیده اند. در دوره صفوى صنایع دستى در این شهر رونق خاصى یافت و هنر و مهارت استادان و هنرمندان بزرگ نسل به نسل و با روش استاد و شاگردى به زمان حال منتقل شده است.صنایع دستى این استان که جذب کننده هر مسافرى است عبارت است از:
خاتم کارى، مینا کارى ، مینیاتور، قلمزنى، پارچه هاى قلمکار، پارچه هاى زرباف و آثار خوشنویسى. البته آثار هنرى دیگرى مانند منبت کارى، کاشى سازى،گچبرى و گره چینى و مشبک نیز در آثار تاریخى و بناهاى زیباى این شهر چشم نواز هر مسافرى است.
علاوه بر صنایع دستى ، شیرینى گز و پولکى اصفهان و گلاب قمصر کاشان از سوغاتى هاى مشهور این استان است.
استان ایلام
از مهمترین صنایع دستى استان که به دست هنرمندانه زنان و دختران ایلامى مخصوصاً در نواحى ایلام ـ دره شهر ـ شیروان چرداول و ایوان بافت میشود فرش کرک و ابریشم و گلیم منحصر بفرد گل برجسته است که نقش و نگارهاى آن از طبیعت و تاریخ و فرهنگ این منطقه الهام گرفته است. از مهمترین صنایع دستى دیگر استان جاجیم بافى ـ نمد مالى ـ گیوه بافى ـ فرنجى مالى ـ قتره بافى ـ صنایع چوبى از جمله ملزومات ورزشى و خانگى است که بدست هنرمندان ایلامى خلق میشود.
مهمترین سوغات محلى در ایلام که حاصل نعمات خدا دادى است عبارتند از:
۱- روغن حیوانى “دان” ایلامى (که به روغن کرمانشاهى معروف است) و کره محلى.
۲- عسل کوهى و ناب مناطق سورگه و شلم.
۳- کشک، ترخینه، کنجد، گردو و میشخاص.
۴- سقز محلى ـ صمغ درخت بنه.
۵- شیرینى بژى بر ساق.
۶- شیرینى کله کنجى.
استان بوشهر
در حال حاضر شاخص ترین محصول صنایع دستى استان بوشهر گبه و گلیم صادراتى است که در مناطق وسیعى از شهرستانهاى استان رواج دارد. مهمترین مراکز گبه بافى در استان بوشهر عبارتند از:
روستاهاى شول، کمالى، بهمنیارى، محمدصالحى، عباسى، فخرآورى، کلر و چهار روستایى از توابع شهرستان گناوه. پس از آن باید از عباى شترى بوشهر نام برد که در نوع خود منحصر به فرد میباشد و امروزه به مقدار بسیار محدودى تولید میگردد.
گرگوربافى، حصیربافى، سفال و سرامیک از دیگر صنایع دستى استان بوشهر هستند.
محصولات دریایى(ماهى و میگو) و شیره خرما و ارده از سوغاتى این استان هستند.
استان چهارمحال و بختیارى
فرش و گلیم چالشتر
مراکز اتراق عشایر و روستاهاى استان چهارمحال و بختیارى محل تولید گلیم وجاجیم است. محل تولید این فرش شهرستان چالشتر و اکثر مراکز عشایرى است.
فرش چالشتر با طرحهایى از قبیل خشتى، لچک ترنج، سرو و کاج، گل مینا، بى بى باف،کف ساده، بته اى و …بافته مى شود.
استان خراسان
با توجه به تنوع و رونق صنایع دستى و نیز حضور بارگاه حضرت رضا(ع) که تبرکى خاص به سوغاتى هاى مشهد داده است، خرید سوغات از مشهد براى هر مسافرى اهمیت خاصى دارد. بازار رضا (ع)که در ضلع شرقى خیابان امام رضا(ع) و در نزدیکى حرم واقع شده است ، از مهمترین مراکز خرید زوار به شمار میرود. بازار رضا (ع)در دو طبقه احداث شده است، در طبقه دوم آن کارگاه هاى کوچک صنایع دستى، طلاکارى، فیروزه تراشى و گلدوزى ایجاد شده است. طرقبه و شاندیز نیز در سالیان اخیر به مرکز فروش صنایع دستى و خشکبار تبدیل شده اند.قالى مخصوصاً فرش کاشمر، انواع انگشتر و زینت آلات فیروزه وعقیق، انواع پوستین و مصنوعات سنگى از محصولات صنایع دستى خراسان هستند.
همچنین صنایع دستى کردهاى شمال خراسان مانند گلیم، خورجین، جوراب و شال نیز زیبایى خاص خورا دارا هستند.
از مهمترین سوغاتى هاى استان خراسان مى توان به زعفران قائنات و جنوب خراسان، نبات، آبنبات بجنوردى، خشکبار آجیل، ادویه جات و زرشک اشاره کرد.
استان خوزستان
از مهم ترین صنایع دستى مى توان به عبابافى در شوشتر و اطراف آن اشاره کرد.
استان زنجان
صنایع دستى و سوعاتى هاى مهم زنجان عبارتند از: انواع چاقو (قلم تراش، جیبى، دسته ملیله، کارد آشپزخانه و…) ملیله (انواع پایه هاى استکان، سینى، قاشق و چنگال غذا و چایخورى، کاسه، گلدان، قاب عکس و …) چارق (نوعى کفش روفرشى بسیار زیباى زنانه) و فرش و گلیم دست باف.
از کارهاى دستى بومى زنجان ساخت وسایل نقره اى و بندرت طلایى بصورت ملیله کارى است که در اوایل فقط در زنجان معمول بوده که در زمان رضاخان تعدادى از هنرمندان زنجانى به تهران و اصفهان کوچ کردند و این هنر ظریف را در آن شهرها رواج دادند..
از دیرباز در سراسر ایران هرگاه سخن از زنجان به میان آید نقش چاقوهاى آن در اذهان پدیدار میگردد و در بسیارى از سرزمینهاى دور و نزدیک چاقوهاى ظریف و با دوام زنجان معروف است.
فرش، گلیم و جاجیم زنجان از معروفیت خاصى برخوردارند.
چارق دوزى یکى دیگر از هنرهاى دستى است که دستهاى ظریف هنرمندان زنجانى در تولیدشان مهارت ویژه اى دارند این چارقها مشخصا زنانه بوده و استفاده از آن جنبه تشریفاتى و تفننى دارد.و مناسبترین سوغات شهر محسوب میشود.
استان سمنان
از صنایع دستى رایج در استان مى توان به انواع جاجیم، قالى، گلیم، قالیچه، سفره‌هاى قلمکار، سفال سرامیک و نمد اشاره کرد. پسته دامغان نیز از بهترین سوغاتى‌هاى این استان است.
استان سیستان و بلوچستان
از جمله مهم ترین صنایع دستى این استان مى توان به حصیر بافب، سوزن دوزى و خامه دوزى و سفالگرى اشاره کرد.
حصیر بافى:
با توجه به نیزارهاى اطراف دریاچه هامون ساخت انواع محصولات حصیرى از نوعى نى که در محل به نام “لوخ” معروف است در این مناطق رونق فراوانى دارد. همچنین در مناطق مرکزى و جنوب شرقى استان نیز از برگهاى نوعى نخل بنام محلى “داز” انواع محصولات حصیرى بافته مى شود.
سوزن دوزى و خامه دوزى:
یکى از صنایع بسیار معروف این استان سوزن دوزى است که خاص زنان بلوچ است. محصولات سوزن دوزى تنوع بسیار دارد و از لباس و رومیزى تا وسایل تزئینى را در بر مى گیرد. خامه دوزى نیز شبیه سوزن دوزى است که در بافت محصولات از آیینه هاى ریزى براى تزیین استفاده مى شود. رومیزى ، کلاه، جلیقه و پیش سینه از جمله مهم ترین چیزهایى است که بر روى آنها خامه دوزى مى شود.
سفال کلپورگان:
در روستاى کلپورگان شهرستان سراوان سفالگرى سابقه شش تا هفت هزار ساله دارد. از ویژگى هاى خاص سفال گلپورگان آن است که اولا تنها زنان به سفالگرى اشتغال دارند. در ساخت ظروف و اشیاء سفالى از چرخ سفالگرى استفاده نمى شود و شکل دهى با دست است.
استان قزوین
سوزن دوزى، گلابتون دوزى، ساخت جعبه هاى آینه دار و حکاکى و قلمزنى از مهم ترین صنایع دستى استان هستند.فرش و سفال قزوین نیز معرف است. همچنین قزوین را پایتخت هنر خوشنویسى ایران نامیده اند.
انواع شیرینى بویژه باقلوا و محصولات باغى مانند بادام، پسته، فندق، انگور، کشمش، انار سنگان، سیب، زردآلو، ذغال اخته و… از دیگر سوغاتى هاى قزوین به شمار میرودند.
استان قم
۱٫ فرش ابریشم: فرش ابریشم دستباف قم از نفیس ترین صنایع دستى است که از نظر رنگ آمیزى و طرح و نقشه اصیل ایرانى و کیفیت طرفداران بسیارى دارد.
۲٫ سفال و سرامیک: این هنر دستى، با سابقه دیرینه خود در طرح هاى خاص خود طرفداران زیادى در داخل و خارج از کشور دارد.
۳٫ منبت کارى چوب: نقوش و طرح هاى زیبایى است که بر روى انواع میز و صندلى و صنایع چوبى کنده کارى مى گردد و این صنعت دستى در قم به دست استادکارانى بسیار ماهر و زبردست ساخته مى شود.
۴٫ سوهان قم: از بهترین شیرینى هاى محلى استان بوده که به ذائقه تمامى مردم دنیا خوشایند است. این شیرینى از آرد، جوانه گندم، شکر، روغن، مغز پسته و بادام، هل و زعفران در دو نوع، لقمه اى و گل گرد تهیه مى شود.
استان کردستان
مهمترین صنایع دستى استان شامل فرش، گلیم، سجاده، نمد، نازک‌کارى، زیورآلات کردى و آلات موسیقى است. فرش سنندج در نوع خود بى‌نظیر است و فرش و گلیم بیجار نیز معروفیت خاصى دارد. شاید بتوان گفت بعد از فرش، مهمترین سوغات استان صفحه شطرنج و سایر مصنوعات چوبى است که توسط هنرمندان حرفه‌اى این دیار ساخته و روانه بازار مى‌شود.
استان کرمان
قالى کرمان که از نظر بافت و طرح بسیار زیبا و منحصر به فرد است از مهمترین صنایع دستى کرمان و ایران است . پته دوزى نیز که نوعى سوزن دوزى است در کرمان رواج دارد.
پسته، انواع خشکبار، قوتو از جمله مهم ترین سوغاتى هاى کرمان است.
استان کرمانشاه
نمدمالى در مناطق روستایى و شهرى رایج است. قصرشیرین و اسلام آباد غرب و سرپل ذهاب مراکز عمده نمدمالى است. گیوه کشى نیز در شهرها رواج دارد و گیوه هاى منطقه به واسطه سبکى، راحتى، خنکى، مقاومت و ارزانى معروف است. گلیم بافى از دیگر صنایع دستى رایج است .بهترین نوع آن در هرسین بافته میشود که به هرسینى معروف است.
همچنین روغن کرمانشاهى و شیرینى کاک و نان برنجى از معروفترین سوغاتى هاى کرمانشاه هستند.
استان کهگیلویه و بویراحمد
دست بافته هاى عشایر استان مهمترین صنایع دستى استان را تشکیل میدهند قالى میدهند . قالى گبه گلیم گچمه (که ترکیبى از گلیم و قالى است) جاجیم و خورجین از جمله این دست بافته‌ها هستند که استفاده از رنگهاى طبیعى و شاد بهمراه نقوش از طبیعت آنرا زیبا و دل انگیز میسازد.
انواع محصولات کشاورزى مانند گردو عسل روغن محلى لبنیات سیب انگور نیز از جمله سوغات این استان به شمار مى آیند.
استان گلستان
محصولات صنایع دستى استان گلستان از طبیعت منطقه و نیازهاى خاص آن شکل گرفته است که برخى از آنها چون قالى ترکمنى در ایران بى نظیر است.
در حال حاضر استان گلستان یکى از قطبهاى مهم تولید کننده فرش ترکمنى، قالیچه، پشتى، قارچین، گلیم، نمدبافى، گلدوزى، سوزن دوزى، ابریشم دوزى بر پارچه، زیور آلات ترکمنى، ساختن آلات موسیقى، سبد بافى، ریسندگى و بافندگى الیاف، پارچه بافى و تولید وسایل چوبى است.
از دیگرسوغاتى هاى این استان مى توان به شال و روسرى ترکمنى و خاویار اشاره کرد.
از بهترین جاها براى خرید صنایع دستى و سوغاتى بازار دائمى و قدیمى گرگان است که داخل بافت قدیمى شهر گرگان قرار دارد، همچنین بازار هاى روزهاى هفتگى نیز از مهمترین مراکز عرضه صنایع دستى وماهى هستند.
استان گیلان
صنایع دستى به ویژه صنایع دستى روستایى نوعى فعالیت اقتصادى است که آمیختگى شدید آن با سنت ها عادات و بینش سازندگان و همچنین تاثیر محسوس محیط جغرافیایى در این صنعت موجب تمایز آن از فرآورده هاى مى شود.
در نقاط مختلف گیلان و با توجه به فرهنگ هر منطقه صنایع دستى خاصى رواج دارد از جمله:
سفالگرى در املش و روستاى جیرده شفت، شال بافى که ویژه تالش ها و گالش ها است. چوموش دوزى یا چارق دوزى که در ماسوله رایج است. همچنین حصیر بافى و بامبو بافى، قالى و گلیم بافى و قلاب دوزى در مناطق مختلف استان رایج است.
صنایع چوبى استان و دست ساختهاى هنرمندان گیلانى بسیار مورد علاقه گردشگران است که یکى از نمونهاى زیباى کار هاى چوبى، صندوق هاى مخصوصى به نام بولاکى است.
از دیگر سوغاتى هاى این استان مى توان به کلوچه لاهیجان و فومن، زیتون رودبار و برنج آستانه اشرفیه و چاى لاهیجان اشاره کرد.
استان لرستان
با توجه به ترکیب جمعیتى عشایرى، روستایى و شهرى در استان و متناسب با نوع فعالیت آنها صنایع دستى نیز متفاوت و متمایز میباشد. اکثر دست ساخته ها و بافته هاى عشایرى و روستایى استان، سیاه چادر، قالى، گلیم، چیت، جاجیم بافى و رنگرزى میباشد که بیشتر جهت مصرف داخلى تولید مى نمایند و صنایع دستى شهرى استان خراطى، ورشو سازى، نمد بافى، قالى بافى و گلیم بافى میباشد. که عمده سوغاتى هاى استان را تشکیل میدهد.
عسل لرستان که از نظر مرغوبیت و ارزش غذایى در سطح بالایى میباشد یکى دیگر از محصولات سوغاتى استان بشمار میرود.
استان مازندران
گلیم بافى، جاجیم بافى، ظروف سفالى، ظروف و مجسمه هاى چوبى و نمدبافى از مهمترین صنایع دستى استان مازندران محسوب هستند که عمدتا در نواحى کوهستانى استان تولید و در سراسر منطقه عرضه میشوند. در این میان محصولات چوبى و نمدبافى از شهرت بیشترى برخوردارند.
برنج، مرکبات، مرباها و ترشیجات از مهمترین مواد غذایى هستند که بعنوان سوغاتى مازندران محسوب میشوند.
استان مرکزى
سوغات استان مرکزى انواع مواد خوراکى از جمله انار انگور لبنیات کشمش گردو بادام شیره انگوه است و صنایع دستى مانند انواع فرش و قالیچه گلیم، معرق و گیوه است.
استان هرمزگان
سبدبافى و حصیربافى در منطقه میناب و بشاگرد رواج فوق العاده اى دارد.
گلابتون دوزى که در مناطق مختلف به زردوزى، کم دوزى، کمه دوزى، کمان دوزى و برودرى دوزى شهرت دارد. در این نوع دوزندگى که جنبه تزئینى دارد، رشته هاى باریک زر و سیم بکار مى رود. اطراف بندر لنگه، بندرعباس و میناب از مراکز عمده تولید آن در استان است.
سوزن دوزى در بخش بشاگرد و با توجه به نزدیکى منطقه به استان سیستان و بلوچستان تحت تاثیر سوزن دوزى بلوچ قرار گرفته است.
قالیبافى: بیشتر در حاجى آباد رواج دارد.
بافت شیریکى و پیچ: نوعى فرش شبیه قالى است. طرح و نقش شیریکى پیچ بسیار متنوع بوده و هر یک از ایلات از طرحهاى خاص خود استفاده میکنند. مرکز عمده تولید این نوع صنایع دستى شهرستان بندرعباس و روستاهاى بخش سعادت آباد است.
صنایع دستى دریایى: از پوسته هاى صدفى که در سواحل بنادر و کرانه هاى نزدیک به مناطق روستایى یافت میشود انواع وسایل ظریف و زیبا ساخته میشود.
از سوغاتیهاى استان میتوان به انواع محصولات دریایى، خرما و مرکبات اشاره کرد که از شهرت بالایى نیز برخوردارند.
استان همدان
مرکز صنایع دستى چرم استان در شهر همدان است. کیف، کفش، کمربند چرمى همدان از مرغوبیت و شهرت بالایى برخوردار است. از صنایع دستى رایج استان همدان، گیوه بافى است. گیوه، نوعى کفش نرم، سبک، مقاوم، خنک و ارزان قیمت است که رویه آن، از نخ پنبه اى تابیده شده و زیره آن، از چرم یا آجیده انتخاب مى شود.
بافت رویه این کفش عمدتا در روستاهاى نهاوند و روستاى آرتیمان در تویسرکان و بافت زیر آجیده در ملایر رایج است.
شهرستان تویسرکان یکى از قطبهاى تولید گردو در کشور بوده و گردوى آن از مرغوب ترین انواع گردو در جهان است. از اواخر شهریورماه تا نیمه اول مهرماه هر سال درختان قطور و بلند گردو را با چوبهاى بلندى که “نیزه” خوانده مى شوند گردو تکانى مى کنند که منظره آن دیدنى و بسیار جالب است.
صنعت سفالگرى و سرامیک سازى در شهر لالجین از توابع شهرستان بهار در ۲۰ کیلومترى شهر همدان از رونق و شهرت بسزائى برخوردار است.
استان یزد
عمده ترین صنعت دستى استان یزد، فرش بافى است.
هنر ترمه بافى در یزد سابقه تاریخى دارد وابتدا در انحصار زرتشتیان بوده و از آن براى تهیه شلوارهاى مخصوص مجالس جشن عروسى استفاده میشده است.
نقش ترمه بیشتر جقه، شاخ گوزن و گل محمدى است.
ترمه، پارچه اى است در نهایت زیباییکه تار آن از ابریشم تابیده و پود آن از ابرشم، نخ و پشم الوان است ترمه هاى قدیم را به سر انگشت مى بافتند و به این دلیل به انگشت باف معروف بودند. امروز تولید ترمه، نیمه دستى است.
در بهاباد، تفت، مهریز و در برخى روستاهاى استان یزد، هنوز زنان در اوقات فراغت خود با استفاده از سوزن و نخ پنبه اى رویه گیوه میبافند، یا به گفته خود گیوه مى چینند.
زیلوبافى در استان یزد رایج و زیلوهاى استان معروف است.
شهر قدیمى میبد مرکز عمده فعالیتهاى سفالگرى است. سفال و سرامیک میبد، با نقشهاى اصیل مرغ و ماهى و خورشید خانم آوازه اى بلند دارد.
از بهترین سوغاتى هاى شهر یزد ، شیرینى هاى آن است. باقلوا، قطاب، زولبیا، پشمک، لوز بید مشک، حاجى بادام و لوز پسته از شیرینى هاى معروف یزدى است. سوهان، عرقیات سنتى و حلوا ارده یزد نیز معروف است.
