چند هفته اخیر دنیای كاوش‌های فضایی زیر سلطه نام مریخ بود. بار دیگر ترافیكی در ماموریت‌های مریخ به وجود آمد كه این سیاره و اخبار مربوط به آن را در صدر رویدادهای علمی نشاند. البته آغاز همزمان ماموریت‌هایی كه عازم مریخ هستند تصادفی نیست.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
كافی است نگاهی به مدار اين سياره و زمین به دور خورشید بیندازید تا علت این امر را متوجه شوید. زمین و مریخ، خورشید را با سرعت‌هاي مختلف و روي مدارهايي با فاصله‌هاي متفاوت دور می‌زنند و بنابراین فاصله آنها نسبت به هم در این مسیر دائما تغيير مي‌كند و كم و زياد مي‌شود. دورترین حالت، زمانی اتفاق می‌افتد كه این دو سیاره در 2 سوی خورشید قرار داشته باشند اما هر دو سال یك‌بار مریخ به مقابله خود با زمین نزدیك می‌شود یعنی حالتی كه در آن خورشید، زمین و مریخ به ترتیب روی یك خط قرار می‌گیرند و در این شرایط فاصله زمین و مریخ به حداقل خود می‌رسد، بنابراین اگر كسی بخواهد كاوشگری را به سمت مریخ اعزام كند، بايد اين كار را در بازه زمانی مشخصی پیش از مقابله مریخ و زمين انجام دهد. به این ترتیب مجموعه فاصله‌ای كه سفینه باید طی كند به كوتاه‌ترین حالت ممكن و در نتیجه زمان این سفر نیز به حداقل می‌رسد به همین دلیل اگر سازمان‌های فضایی برنامه‌ای برای سفر به مریخ داشته باشند در چنین بازه زمانی آن را آغاز می‌كنند. امسال و در آستانه مقابله مریخ 2 ماموریت از سوی 2 آژانس فضایی كه زمانی 2 قطب رقابت‌های فضایی را تشكیل می‌دادند آماده پرتاب به سوی مریخ بود.
فوبوس ـ گرانت
ابتدا روس‌ها پس از سال‌ها دوري از عرصه كاوش‌های روباتیك، شانس خود را برای سفر به مریخ امتحان كردند.
18 آبان سال جاری پایگاه فضایی بایكونور شاهد آغاز سفر ماموریت روسی فوبوس ـ گرانت بود؛ ماموریتی كه می‌توانست نقطه عطفی در ماموریت‌های شناسايي مریخ به شمار برود. روس‌ها پس از 15 سال تصمیم گرفته بودند دوباره دست به كاوش‌های فضایی روباتیك در اعماق فضا بزنند. مريخ در دوره اوج رقابت‌ها و كاوش‌های فضایی، برای روسیه (شوروی آن زمان) یكی از اهداف مهم به شمار می‌رفت. اما آنها چندان در سفر به مریخ موفق نبودند. 16 ماموریت از مجموع ماموریت‌های آنها كه به مقصد سیاره سرخ طراحی شده بود شكست خورد و گویی مریخ حاضر نبود درهای خود را براحتی به روی روسیه باز كند. به همین دلیل این بار و پس از 15 سال دوری از اكتشافات سیاره‌ای و پس از 16 شكست، روس‌ها با ماموریتی ویژه و تاریخی به میدان آمدند. هدف این ماموریت اما خود مریخ نبود. بلكه فوبوس، یكی از 2 قمر كوچك مریخ هدف كاوش‌هاي فضايي اين فضاپيما بود. اگر همه چیز طبق برنامه پیش می‌رفت، قرار بود زمانی كه این كاوشگر به مدار مریخ می‌رسد به سمت مدار فوبوس رفته و در آنجا در مداری مشخص مدارگرد خود را پارك كند. كاوشگر كوچكی از این سفینه جدا می‌شد و بر سطح قمر فوبوس فرود می‌آمد و با كمك بازوهای مكانیكی و روباتیك خود مقداری از خاك این قمر را جمع و در كپسولی ذخیره می‌كرد و در نهایت آن را به مدار این قمر جايي كه فضاپيماي مادر منتظر بود می‌فرستاد تا سفرش را این بار در مسیر زمین آغاز كند. این محموله با ارزش قرار بود به زمین باز گردد و در نهایت برای اولین بار دانشمندان نمونه‌های جمع‌آوری شده از این قمر را در آزمایشگاه‌های مجهز زمینی بررسی كنند. كاوشگر فضايي فوبوس گرانت، اما در راه خود به سوی مریخ میهمانی را نیز با خود حمل می‌كرد؛ یك ماهواره مدار گرد مریخ متعلق به آژانس فضایی چین قلمدوش این فضاپيماي عازم مریخ بود. متاسفانه داستان هیجان‌انگیز این ماموریت اندكی پس از پرتاب به حالت تعلیق در آمد. سفینه بلافاصله پس از پرتاب و در مدار زمین ارتباطش را با ايستگاه كنترل زمیني از دست داد. تلاش‌ها برای برگرداندن آن موفق نبود، اگرچه اخیرا سیگنال‌هایی از آن دریافت شده است، اما هنوز شانس كمی‌وجود دارد كه بتواند ماموریتش را به انجام برساند، به این ترتیب روسیه در آستانه چشیدن هفدهمین شكست از سیاره سرخ قرار دارد.
كنجكاوياما در نیمكره غربی داستان به طریق دیگری پیش رفت. پایگاه فضایی كیپ كندی در ایالات فلوریدا در ساعت 02/10 به وقت محلی روز شنبه 2 هفته گذشته، شاهد غرش موتورهای پرتابگر اطلس 5 بود كه بر فراز خود آخرین و پیشرفته‌ترین نمونه از مریخ‌نوردهای ناسا را به سمت مریخ حمل می‌كرد.
نكته: آخرين مریخ‌نورد ناسا كه آزمایشگاه علمی‌مریخ یا curiosity به معنی كنجكاوی خوانده می‌شود با موفقیت مدار زمین را ترك گفت و مسافرت طولانی 567 میلیون كیلومتری خود را به مقصد مريخ آغاز كرد
این مریخ‌نورد كه آزمایشگاه علمی‌مریخ یا curiosity به معنی كنجكاوی خوانده می‌شود با موفقیت مدار زمین را ترك گفت و مسافرت طولانی 567 میلیون كیلومتری خود را به مقصد مريخ آغاز كرد. اگر همه چیز بخوبی پیش برود این فضاپیما 16 مرداد سال آینده باید مراحل پیچیده فرود خود را آغاز كند. برخلاف مریخ‌نوردهای دوقلوی ناسا كه سال 2003 به مریخ رفتند، این بار از فناوری كاملا متفاوتی برای فرود استفاده خواهد شد. وزن این مریخ‌نورد حدود 900 كیلوگرم است و به دلیل همین وزن زیاد در مقایسه با نمونه قبلی كه تنها حدود 174 كیلوگرم وزن داشت، استفاده از سیستم كیسه‌های هوا كارآمد نیست. به همین دلیل برای فرود از یك سامانه فرود، شامل موتورهای معكوس‌كننده استفاده می‌شود؛ زمانی كه مریخ‌نورد به نزدیكی سطح رسید و در 2 مرحله با جو مریخ برخورد و پس از آن چترهای نجات سرعت آن را كم مي‌كنند. در ادامه موتورهای جنبی شروع به كار می‌كنند تا سرعت فرود مریخ‌نورد كاهش پيدا كند و چرخ‌های آن به آرامی‌سطح مریخ را لمس كند. محل فرود این مریخ‌نورد دهانه‌ای به نام دهانه گیل (Gale) خواهد بود. بررسی‌های مداری دهانه گيل نشان داده است كه علاوه بر وجود یك آبرفت باستانی، سنگ‌های كوهستان مركزی آن نيز تنوع بسیار جذابی از سنگ‌های مختلفی مربوط به دوره‌های متفاوت زمین‌شناختی سیاره سرخ را در خود نهفته دارد. مریخ‌نورد كنجكاوی، با كمك 10 ابزار علمی خود با دقت به بررسی محیط اطرافش خواهد پرداخت. علاوه بر سیستم‌های رایجی مانند سامانه هواشناسی و دوربین‌های دقیق بصری، مجموعه‌ای از طیف‌سنج‌ها و همچنین یك واحد ویژه برای بررسی میزان تشعشعات مریخ روی این آزمایشگاه نصب شده است. بررسی این تشعشعات از آن جهت مهم است كه در سفر آینده انسان به مریخ دانستن مقدار دقیق این تابش‌ها كه برخی از آنها مي‌توانند برای بدن موجود زنده زیانبار باشند، بسيار مهم است. یكی از هیجان‌انگیزترین بخش‌های این مریخ‌نورد، آزمایشگاه روی عرشه آن است. این مريخ‌نورد علاوه بر این‌كه با كمك یك لیزر قوی می‌تواند لایه‌های سطحی را تبخیر و به ثبت طیف آنها بپردازد، با كمك بازوی 5/2 متری‌اش می‌تواند سطح سنگ‌ها را تراش داده و حفاری كند و از آنها نمونه‌برداری كند. نمونه‌های جمع‌آوري شده با كمك این بازو به یكی از 2 سامانه بررسی علمی و زمین‌شناختی مستقر روی عرشه مریخ‌نورد منتقل شده و آنجا با دقت زياد و در محیطي كنترل‌شده آزمایش می‌شوند. در نهایت هدف این ماموریت این است كه نشانه‌هایی از مولكول‌های پیچیده آلی پیدا كند تا ردي از حيات باستاني مريخ كه اين روزها احتمال وجودش را كسي رد نمي‌كند، بيابد. مجموعه دستاوردهای اين مريخ‌نورد در زنجیره‌ای از تحقیقات قرار می‌گیرند كه انسان را به پاسخ اين پرسش كه آیا مریخ زمانی (در گذشته یا اكنون) میزبان حیات بوده است نزدیك می‌كند.
ناسا برای طراحي، ساخت و پرتاب این مریخ‌نورد حدود 5/2 میلیارد دلار ( تقریبا معادل 3000 میلیارد تومان) هزینه كرده است. اگر همه چیز در روز 16 مرداد بخوبی پیش برود و مریخ‌نورد با موفقیت بر سطح مریخ فرود آید، یافته‌هایش می‌تواند در درازمدت ارزش بسیار بیشتری از هزینه انجام شده برای آن به همراه داشته باشد. اما این موضوعی است كه باید صبر كرد و دید. تا آن موقع اگر آسمان پرستاره، سیاره سرخ‌فام منظومه شمسی را دیدید، به یاد بیاورید كه معجونی از بهترین ایده‌های مهندسی بشر هم‌اكنون در حال سفر برای كشف اسرار بیشتری از آن است.
