پيوند فناوري ارتباطات و پزشكي
به طور دقيق نمي‌توان تاريخي براي به كارگيري واژه تله‌مديسين (پزشكي از راه‌دور) و آغاز بهره بردن از كاربردهاي آن بيان كرد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
اما مي‌توان سال 1350 هجري خورشيدي را نقطه عطفي براي آغاز اين تحول در علم پزشكي دانست.
در آن زمان سازمان فضايي آمريكا توانست با كمك فناوري تله مديسين (پزشكي از راه‌دور)، وضعيت سلامت فضانوردان خود را در موقعيت‌هاي مختلف كنترل كند.
سنگ بناي به كارگيري اين فناوري هم با اولين امدادرساني به كوهنوردان از طريق خطوط ارتباطي بي‌سيم در سال 1375 و سپس تجهيز آنها به ابزارهايي كه دماي بدن، نبض و سطح اكسيژن خون را اندازه مي‌گرفتند (back-bio) گذاشته شد.
برپايي كارگاه بين‌المللي استفاده از فناوري فضايي براي بهبود سلامت انسان‌ها بهانه‌اي شد تا گفت‌وگويي اختصاصي با سيد محمدرضا ابراهيمي خمامي دبير اجرايي اين كارگاه، سرپرست دبير خانه شوراي عالي فضايي و سرپرست مركز فضايي البرز به انجام برسانيم تا دريابيم وضعيت اين روش جديد در كشور ايران نسبت به ساير ملت‌ها چگونه است.
پزشكي از راه‌دور يعني چه؟ چرا سازمان فضايي ايران متولي برگزاري اين كارگاه شده است؟
پزشكي از راه‌دور در واقع روشي است كه با بهره‌گيري از تكنولوژي ارتباطات، دستيابي به اطلاعات متخصصان پزشكي را در دور افتاده‌ترين مناطق تسهيل مي‌كند. تكنولوژي فضايي امروزه كاربردهاي زيادي دارد كه يكي از آنها استفاده از ارتباطات ماهواره‌اي است. ما معتقديم با استفاده از ارتباطات ماهواره‌اي مي‌توانيم با ساير مناطق دورافتاده كشور ارتباط برقرار كنيم.
اين برقراري ارتباط هيچ‌گونه ارتباطي با زير ساخت‌هاي مخابراتي ندارد، زيرا كابل‌كشي يا دكل‌گذاري مستلزم صرف هزينه‌هاي بالايي است. همچنين زمان وقوع بلاياي طبيعي نيز اين زيرساخت‌ها بسرعت از بين مي‌روند. به عنوان مثال در زلزله بم با از بين رفتن اين زير ساخت‌ها ما چهار روز هيچ‌گونه ارتباطي با آن منطقه نداشتيم، بنابراين نيازمند برقراري ارتباط ماهواره‌اي بوديم.
در نتيجه چون برقراري ارتباطات برخي نواحي بسيار دشوار است ما مي‌توانيم با برقراري ارتباطات ماهواره‌اي، آموزش‌هاي لازم وخدمات رساني به‌هنگام را به پزشكان عمومي يا بهياران خانه بهداشت يك مركز دور افتاده ارائه بدهيم تا از تشديد حوادث جلوگيري شود.
به دليل اهميت اين موضوع ازحدود يك سال و نيم پيش، تفاهمنامه‌اي مشترك بين سازمان فضايي ايران و دفتر امور فضايي ماوراي جو سازمان ملل امضا كرديم و هماهنگي‌هاي داخلي براي برپايي چنين كارگاهي نيز از آن زمان آغاز شد. در نهايت 25 نفر از استادان جهان كه در مبحث تله مديسين فعاليت داشتند را در جريان برگزاري اين كارگاه گذاشتيم تا در اين كنگره حضور يابند.
هدف از برگزاري اين كارگاه چه بوده و چه كساني هدف اصلي آموزش در اين كارگاه‌ها بودند؟
در بحث پزشكي از راه‌دور دو جنبه تكنيكال و مهندسي مطرح است. به عبارت ديگر در يك بخش مهندسان و در بخش ديگر پزشكان دخالت دارند، بنابراين مي‌توان گفت پزشكي از راه‌دور به عنوان پل ارتباطي بين علوم مهندسي و پزشكي مطرح است كه به برقراري ارتباط اين دو حوزه كمك مي‌كند.
به همين دليل اين كارگاه با هدف بررسي ابعاد فني تله مديسين، سلامت و پزشكي از راه‌دور، اپيدميولوژي از راه‌دور و آمار زيستي، ابعاد قانوني و اخلاقي آن، ابعاد اقتصادي و بيمه، همكاري‌هاي منطقه‌اي در كاربرد فناوري فضايي براي اين‌گونه خدمات، تجربيات منطقه‌اي و بين‌المللي و پزشكي از راه‌دور با حضور 150 شركت‌كننده و استادان مجرب 12 كشور جهان در اين زمينه برپا شد و از آنجا كه بحث پزشكي از راه‌دور يك بحث كاملا تكنيكي است، بيشترين گروه هدف اين كارگاه را پزشكان عمومي، متخصص و تعداد معدودي از پرستاراني كه از بيمارستان‌ها معرفي شده‌اند، تشكيل داده بودند.
اين كارگاه چه اهميتي در بهبود سلامت جامعه ايراني داشت و اصولا براي كشورما اين موضوع چقدر مهم است؟
پزشكي از راه‌دور علاوه بر بهبود كيفيت مراقبت‌هاي بهداشتي و سلامت عمومي مي‌تواند موجب صرفه جويي در وقت (براي پزشك و بيمار)، كاهش هزينه، بالا بردن سرعت مشاوره‌ها، بهره‌گيري از بانك اطلاعات بيماران براي بررسي روند بهبود بيماري، استفاده از تجربيات پزشكان و متخصصان در نقاط ديگر، بهبود ارائه خدمات پزشكي به مناطق روستايي و دورافتاده، انجام اعمال پيچيده جراحي از راه‌دور و كاهش خطاهاي پزشكي نيز شود بنابراين چنانچه مبحث پزشكي از راه‌دور در كشور توسعه يابد و خدمات پزشكي فارغ از بحث جغرافيايي به همه مناطق كشور ارائه شود، مي‌توانيم سطح بهداشت و سلامت جامعه را ارتقا دهيم.
به عنوان مثال وقتي بيماري براي معالجه تخصصي بايد خود را به تهران برساند، صرف‌نظر از مسافت راه بايد هزينه زيادي نيز متحمل شود، اما با به كارگيري اين فناوري مي‌توانيم بحث پزشكي را به طور عادلانه تقسيم كنيم و بيمار توسط پزشك متخصصي از مركز راحت‌تر معالجه شود.
پزشكي از راه دور فقط براي انجام معاينات سبك است يا مي‌توانيم براي انجام معاينات سنگين هم روي آن حساب باز كنيم؟
اين ارتباطات مي‌تواند براي انجام هر نوع معاينه برقرار شود و به علت پهناي باند هيچ‌گونه محدوديتي در ارائه خدمات نخواهيم داشت.
به عنوان مثال بيماراني كه بر اثر تصادفات شديد در دورترين نقطه از منطقه جغرافيايي با مرگ دست و پنجه نرم مي‌كند، احتياج به كادر پزشكي خاص دارد.
در اين هنگام به جاي انتقال مجروح به بهترين مركز درماني، مي‌توانيم بيمار را به نزديك‌ترين مركز درماني برده و با استفاده از تجهيزات ماهواره‌اي با كادر تخصصي يكي از بيمارستان‌هاي مجرب از طريق تله مديسين بيمار را از مرگ حتمي نجات دهيم.
مي‌توانيم اميدوار باشيم كه در آينده نزديك سيستم پزشكي از راه دور يا سامانه خدماتي پزشكي تله مديسين تمام مراقبت‌هاي بهداشتي را بدون پزشك و با اتصال به ربات‌هاي جراح به انجام برسانند؟
ابراهيمي خمامي: پزشكي از راه‌دور مي‌تواند موجب صرفه جويي در وقت و هزينه، بهره‌گيري از بانك اطلاعات بيماران ، استفاده از تجربيات پزشكان و متخصصان مستقر در مركز و درنتيجه بهبود ارائه خدمات پزشكي به مناطق روستايي و دورافتاده شود
ساده‌ترين كاربرد تله مديسين، ارائه مشاوره از راه دور است. اين امر، در درمان بيماري‌هاي روحي و مشاوره‌هاي طولاني‌مدت، به دليل صرفه‌جويي در هزينه و زمان مراجعات، كاربردهاي بسياري دارد.
در سطح بالاتر، تله‌مديسين قادر خواهد بود به انجام جراحي از راه دور، با كمك ربات‌ها بپردازد. هرچند در نقاط مختلف دنيا، نمونه‌هايي از جراحي از راه دور صورت گرفته اما در كشور ما هنوز زيرساخت‌هاي عملياتي شدن اين طرح وجود ندارد.
همچنين مي‌توان اميدوار بود، در آينده نزديك آنقدر ارتباطات ماهواره‌اي قوي شود كه تمام عمل‌هاي جراحي و مراقبت‌هاي بهداشتي فقط با استفاده از اين فناوري انجام بشود.
نحوه ارتباطات در سيستم ارتباط از راه دور چگونه است؟
نحوه ارتباط در اين سيستم با استفاده از ابزارهاي چندرسانه‌اي و با كمك ارسال تصاوير و صداي زنده است. همچنين در اين ارتباط مي‌توانيم با ارسال پرونده و ارسال تصاوير ديجيتالي بيمار همچون عكس‌هاي راديولوژي، سي‌تي‌اسكن، ام‌آر‌آي و نوار قلب و ساير پارامترهاي حياتي، بهترين خدمات را به بيمار ارائه داد. اين امر درست مانند ارسال زنده تصاوير تلويزيوني از يك طرف زمين به طرف ديگر آن و با كمك فناوري ماهواره‌هاي مخابراتي صورت مي‌گيرد.
شايد اينجا نقطه اشتراك سازمان فضايي ايران با دنياي پزشكي باشد، اين‌طور نيست؟
بله همين‌طور است و مايلم در اينجا به نكته مهم ديگري هم اشاره كنم كه به‌رغم نقاط مشتركي كه در تجهيز وسايل ارتباطي اين تكنولوژي با ساير كشورهاي توسعه‌يافته داريم، همانند فناوري‌هاي جديد، در راه فراهم آوردن بستري لازم، براي همگاني شدن و دسترسي وسيع به كاربردهاي تله مديسين، با يكسري موانع در بحث پزشكي مواجه هستيم كه از جمله مي‌توان به مسائل حقوقي مانند حق ويزيت و حق بيمه اشاره كرد.
همچنين هنوز به درستي معلوم نشده است كه مسووليت معالجه اين بيماران با چه كسي است و بيمار هم بايد بداند كه پزشك معالجش كيست، به همين دليل ما در حال حاضر درگير يكسري مباحث از لحاظ اخلاقي و حقوقي هستيم كه اميدوارم در آينده نزديك اين مسائل نيز برطرف و كاربردي‌تر شود.
همچنين به دليل اين‌كه ما در نقطه آغاز اين طرح قرار داريم فعلا پزشكي از راه دور فقط براي انجام معاينات سبك مانند اندازه‌گيري ميزان فشار خون، گلوكز خون، نرخ تنفس و سيگنال‌هاي حياتي و مشاوره‌هاي پزشكي در كشور انجام مي‌شود. بنابراين براي رسيدن به حد مطلوب فاصله زيادي داريم.
در حال حاضر وضعيت پزشكي از راه دور در جهان چگونه است؟
امروزه بحث دوره پزشكي و خدمات‌رساني پزشكي از راه دور در 100 درصد نقاط جهان مورد استفاده قرار گرفته است به طوري كه حتي تمام روستاهاي كشور هندوستان هم به اين تكنولوژي وابسته شده‌اند و اين مساله كاملا در كشور آنان جا افتاده است.
به كارگيري اين تكنولوژي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي نيز امري عادي تلقي مي‌شود و به طور يقين مي‌توان اظهار كرد ايالت متحده آمريكا و كشور كره جنوبي يكي از پيشگامان به كارگيري اين تكنولوژي محسوب مي‌شوند.
آيا زيرساخت‌هاي اين طرح در كشور ما اجرايي شده است؟
هم‌اكنون طرح دورا پزشكي را به صورت آزمايشگاهي در سه بيمارستان كشور اجرايي كرده‌ايم. در اين طرح، ارتباط ماهواره‌اي از بيمارستان مسيح دانشوري (به عنوان يك مركز فوق تخصصي در زمينه بيماري‌هاي ريوي و سل) با بيمارستان‌هاي زعيم پاك‌دشت و امام خميني فيروزكوه برقرار كرديم. در برنامه ديگر كاريمان در نظر داريم بيمارستان‌هاي شهر گرگان را به علت اين‌كه داراي بيشترين بيماران مبتلا به بيماري سل است، به اين مركز ارتباط دهيم. به طور يقين در آينده‌اي نه‌چندان دور تمام مراكز بهداشتي و درماني و خانه‌هاي بهداشت در دورافتاده‌ترين نقاط كشور با مراكز پيشرفته ارتباط ماهواره‌اي برقرار خواهند كرد و همان‌طور كه دكتر فاضلي، رئيس سازمان فضايي ايران در مراسم افتاحييه اين كارگاه گفتند، سازمان فضايي ايران اين آمادگي را دارد كه پهناي باند مناسبي را در اختيار كاربران قرار بدهد تا با كمك و مساعدت وزارت بهداشت اين طرح به طور كلي در تمام كشور توسعه داده شود.
همزمان با واژه پزشكي از راه دور، ايجاد پرونده‌هاي الكترونيك و سلامت الكترونيك هم مطرح شده است، ايجاد چنين پروند‌هايي چقدر مي‌تواند باعث تسريع روند كار پزشكان شود؟
تشكيل پرونده سلامت و پرونده الكترونيك به عنوان يكي از اركان اصلي دولت الكترونيك مي‌تواند راهگشاي بسياري از مشكلات حوزه سلامت باشد، زيرا پزشك مي‌تواند به اطلاعات و سوابق بيمار خود در هر شرايطي، دسترسي يابد. همچنين با ايجاد پرونده الكترونيك، پزشك يا تيم پزشكي، به راحتي مي‌تواند روند بهبود بيماري، تداخلات دارويي و بسياري موضوعات مربوط به حوزه دارو و درمان را كنترل و بررسي كند.
