رسانه‌هاي مكتوب در جهان مجازي چقدر دوام مي‌آورند؟
رسانه‌هاي مكتوب در جهان مجازي چقدر دوام مي‌آورند؟
غلبه پيكسل بر كاغذ
دنیای اقتصاد-م.ر.بهنام رئوف
نمایشگاه مطبوعات برای هر صنفی معنی و مفهوم خاص خود را دارد. برای ما مطبوعاتی‌ها مکانی است که مي‌توانیم همکاران خود را به همراه دستاوردهای یک ساله‌شان یکجا ببینیم.
برای سیاسیون و چهره‌ها، محلی است برای خود نشان دادن و گفت‌وگوهای داغ. برای مردم عادی هم محلی است برای ناخنک زدن به رسانه‌هایی که تازه آمدن یا رسانه‌هایی که سال‌ها است آنها را مي‌شناسند. امسال اما به گفته بسیاری نمایشگاه مطبوعات با استقبال بی‌نظیری روبه‌رو شده بود، اما شاید برای دوستداران محیط زیست این حضور پرشور رسانه‌هاي مکتوب زیاد خوشایند نباشد. از آن منظر که تهیه و توزیع روزنامه‌ها نیازمند صرف هزاران تن کاغذ است که لاجرم تهیه آن قطع درختان و تخریب جنگل‌ها و فضای سبز را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر فراگیر شدن اینترنت و به شکل کلی تجهیزات دیجیتال همانند موبایل‌ها و تبلت‌ها در کنار انبوهی از نرم‌افزارهای کاربردی روی این وسایل باعث شده این روزها بیشتر از قبل به نشر الکترونیک توجه ویژه‌ای شود. این نشر خواه در حوزه کتاب باشد و خواه در حوزه رسانه. فراگیر شدن استفاده از وب باعث شده تا امروزه اکثر رسانه‌هاي معروف در کنار نسخه مکتوب خود نسخه الکترونیک هم داشته باشند، اما تغییر نوع انتشار از مکتوب به مجازی هم‌اکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
هر چند در این بین برخی از رسانه‌هاي معتبر جهانی همانند ساینس مانیتور بعد از صد سال انتشار مکتوب، نسخه چاپی خود را متوقف کرده و تنها بر بستر وب به ارائه محتوا مي‌پردازند، اما همچنان گذر از چاپ سنتی به چاپ الکترونیکی برزخی است که بسیاری از بنگاه‌هاي معتبر و معروف جهان در آن دست و پا مي‌زنند.
نبود استقبال از رسانه آنلاین
رسانه‌هاي ایرانی هم به دنبال گسترش دنیای مجازی سعی کرده‌اند در این فضا حضور داشته باشند. هر چند این حضور دست و پا شکسته و برای حفظ ظاهر و پرستیژ باشد، اما به هر حال چه رسانه‌هاي مکتوب و چه رسانه‌هاي دیداری و شنیداری ملی اغلب در این دهکده جهانی حضور دارند.
ایمان بیک، از روزنامه‌نگاران حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات درباره استفاده رسانه‌هاي مکتوب ایرانی از فضای وب مي‌گوید: رسانه‌هاي ایرانی به دنبال بسیاری از رسانه‌هاي جهانی هم‌اکنون خدمات آنلاین ارائه مي‌دهند، اما اینکه بخواهند نسخه اصلی خود را متوقف کرده و تنها در وب حضور داشته باشند نه‌تنها در ایران این اتفاق نیفتاده است بلکه در دنیا هم به شکل فراگیر چنین گذاری صورت نگرفته است.
وی ادامه مي‌دهد: رسانه‌ها، چه رسانه‌هاي مکتوب و چه رسانه‌هاي دیداری و شنیداری در کنار نقش اطلاع‌رسانی‌ای که دارند یک بنگاه اقتصادی محسوب مي‌شوند که طبیعتا تغییر در نحوه انتشار آنها مي‌تواند منابع درآمدی آنها را با چالش‌هایی مواجه سازد. این روزنامه‌نگار حوزه فناوری اطلاعات مي‌افزاید: این نکته را هم باید در نظر داشت که ارائه رسانه آنلاین زیرساخت‌هاي بسیاری را نیز مي‌طلبد که مهمترین آن ضریب نفوذ و میزان در دسترس بودن استفاده از اینترنت در یک گستره جغرافیایی خاص است. جدا از این مسائل بسیاری از رسانه‌هاي معتبر جهانی که هم اکنون روش انتشار اینترنتی را برای خود برگزیده‌اند دسترسی مخاطبان به محتواهای تولید شده خود را منوط به دریافت حق اشتراک کرده‌اند. حال باید ببینیم آیا مخاطبان ایرانی حاضرند برای دسترسی به محتوای دیجیتالی رسانه‌ها پولی پرداخت کنند؟
بیک، درحالی که معتقد است در بین مخاطبان ایرانی هنوز عادت به خواندن در وب بوجود نیامده و همچنان رسانه‌هاي کاغذی از رسانه‌هاي آنلاین محبوب‌تر هستند، اما مي‌گوید: توسعه موبایل‌هاي هوشمند و تبلت‌ها شاید در آینده دور به الکترونیکی شدن رسانه‌هاي مکتوب کمک کند، اما با این حال به نظرم تفکر حذف رسانه‌هاي مکتوب و جایگزینی رسانه‌هاي آنلاین به جای آن تفکر درستی نیست.
سردبیر تنها روزنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور مي‌افزاید: این نکته را نیز باید مد نظر قرار داشت که فضای مورد نیاز برای درج آگهی در رسانه‌هاي مجازی و یک پورتال اطلاع‌رسانی تحت وب بسیار محدودتر از نشر مکتوب است. از سوی دیگر نیز تبلیغات آنلاین هنوز نتوانسته به جایگاه واقعی خود در کشور دست پیدا کند در نتیجه به نظر مي‌رسد که یک رسانه به‌رغم هزینه‌هاي بسیاری که دارد در صورت مجازی شدن کامل بخش زیادی از درآمد خود را از دست مي‌دهد.
نیروی سایبرژورنالیسم نداریم
علی شمیرانی از دیگر روزنامه‌نگاران حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات عدم فراگیر شدن استفاده از وب برای نشر روزنامه‌هاي آنلاین را نبود سایبرژورنالیسم در کشور مي‌داند و مي‌گوید: در اين مورد عوامل متعددي را مي‌توان برشمرد که از جمله آن فقدان مباني آموزشي اين شيوه روزنامه‌نگاري است. وی ادامه مي‌دهد: روزنامه‌نگاري در فضاي سايبر همچون اقسام روزنامه‌نگاري اعم از نگارش در روزنامه و تفاوت آن با نگارش در هفته‌نامه و ماهنامه و سالنامه اشكال و اقتضائات متفاوت خود را دارد.
او ادامه مي‌دهد: در فضاي سايبر عموما مخاطبان در جست‌وجوي اخبار كوتاه و خلاصه‌تر هستند، چراكه عموما مخاطبان فضاي مجازي به علت استفاده از ابزاري به نام اينترنت و كامپيوتر و تنوع كاربردهاي آن در عين حال به شكل همزمان از چند سرويس استفاده مي‌كنند و مثل يك روزنامه اصولا با فراغت از ساير مسائل با فضاي وب مواجه نيستند.
این روزنامه‌نگار حوزه فناوری اطلاعات مي‌گوید: در فضاي وب كاربر همزمان احتمالا در حال مكاتبه با اشخاص ديگر، دريافت ايميل، شنيدن موسيقي و فعاليت‌هايي از اين دست است كه تمركز مخاطب براي مطالعه مطالب بلند را كاهش مي‌دهد.
وی مهمترين عامل برای ناموفق بودن روزنامه‌نگاری سایبر را بحث صحت و اعتبار اخبار مي‌داند و معتقد است که این دلیل به ويژه در ايران شناخته شده‌تر و مانع گسترش سايبر ژورناليسم است. او ادامه مي‌دهد: با توجه به فضاي سايبري و عدم عبور از فيلترهاي مرسوم مردم اعتمادي به اخبار فضاي وب ندارند؛ چرا كه این اخبار به سرعت قابل تغيير بوده و از طرفي اعتبار ناشر اخبار روشن نيست.
رسانه قاتل رسانه نیست
اما از سوی دیگر محیط وب امکاناتی به مراتب بیشتر از رسانه‌هاي مکتوب را در اختیار مخاطبان قرار مي‌دهد. ایجاد یک فضای تعاملی و فضایی دو سویه هم به ناشر و هم به مخاطب کمک مي‌کند تا نظرات و پیشنهادات خود پیرامون مطلب درج شده را منعکس کند. از سوی دیگر در اختیار گذاشتن امکاناتی همچون صوت، تصاویر متحرک، فیلم و نظر سنجی‌هاي مختلف در کنار شبکه‌هاي اجتماعی برای به اشتراک گذاشتن مطالب، تجربه‌ای جدید در نشر اطلاعات را در اختیار کاربران مي‌گذارد. با این حال اما عموم سایت‌هاي اطلاع‌رسانی در ایران کمتر از این امکانات استفاده مي‌کنند که شاید سرعت پایین اینترنت در کشور یکی از دلایل آن باشد.
امیرعباس تقی‌پور، دبیر همایش روابط عمومی الکترونیک در مورد عدم توفیق روزنامه‌نگاری آنلاین و نیز استفاده رسانه‌هاي مکتوب از فضای وب مي‌گوید: مهمترین مشکل در این بخش به فرهنگ‌سازی برمي‌گردد؛ چرا که هم تولیدکنندگان محتوا و هم کاربران خیلی عادت نکرده‌اند تا در فضای مجازی به دنبال خواندن باشند. ناشرها و تولیدکنندگان محتوا مي‌ترسند در فضای مجازی درآمد آنها کاهش یابد و مخاطب هم ترجیح مي‌دهد که اطلاعات مورد نیاز خود را از سایت‌های خبری رایگان کسب کند. وی ادامه مي‌دهد: چالش مهمی که در این بخش وجود دارد آن است که آیا نشریات مجازی و الکترونیکی جایگزین نشریات سنتی و چاپی خواهند شد یا مکمل آنها. مخاطبان همچنان ترجیح مي‌دهند که از حس لامسه خود استفاده کنند و نشریه را لمس کنند. این شرایط نه‌تنها برای مخاطبان ایرانی بلکه برای مخاطبان خارجی نیز به همین شکل است و هنوز دنیای نشر جواب قانع‌کننده‌ای برای این پرسش پیدا نکرده است.
وی ادامه مي‌دهد: این نکته را نیز باید در نظر داشته باشیم که استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و گستردگی این شبکه جهانی باعث ارتباط افراد با یکدیگر شده است و این مساله باعث شده تا کیفیت ارائه محصولات افزایش یابد.
دبیر همایش روابط عمومی الکترونیک مي‌گوید: یکی از سرفصل‌هایی که طی دو سال گذشته در نمایشگاه کتاب فرانکفورت مورد بحث در کارگروه‌هاي مختلف قرار گرفته نشر الکترونیک است و این نشان مي‌دهد که این موضوع از اهمیت خاصی برخوردار است، اما با این حال هنوز نتیجه واحدی در این بخش گرفته نشده و کارشناسان متفق‌القول بر این باورند که رسانه‌هاي جدید، رسانه‌هاي قدیمی را از بین نمی‌برند، بلکه حتی مي‌توانند در بالابردن کیفیت مطالب آنها تاثیرگذار هم باشند.
***
هرچند که بسیاری از روزنامه‌نگاران و کارشناسان بر این باورند که تغییر از مرحله چاپ سنتی به حضور آنلاین در محیط مجازی اتفاقی است که به این زودی‌ها رخ نخواهد داد، اما با این حال سرعت سرسام‌آور تغییرات دنیای تکنولوژی طی یک دهه گذشته قدرت پیش بینی دقیق در این بخش را گرفته است. حال باید منتظر ماند و دید که انقلاب تلفن‌هاي هوشمند و تبلت‌هاي لمسی که هر روز مدل‌هاي جدید با قیمت‌هاي کمتر از قبل آن روانه بازار مي‌شود و تغییرات گسترده‌ای را در بخش نرم‌افزارهای کاربردی به وجود آورده است در کنار سرویس‌هاي ارزش‌افزوده‌ای که اپراتورها برای مشترکان خود ایجاد مي‌کنند، آیا مي‌تواند روند چاپ سنتی رسانه‌هاي مکتوب را تغییر و معادلات مالی این رسانه‌ها را بر هم زند یا خیر؟
واقع گرایی در پیش‌بینی آینده
شهرام شریف- آیا عصر رسانه‌های مکتوب به پایان رسیده است؟ این پرسشی است که طی دو دهه اخیر و به موازات ظهور تکنولوژی های جدید، فعالان رسانه‌ای و صاحب‌نظران مکررا مطرح کرده‌اند. اگر ده سال قبل گروهی از روزنامه‌نگاران به هیجان آمده از ظهور وبلاگ آن را زمینه‌ساز پایان روزنامه‌نگاری سنتی می‌دانستند حالا به وضوح مشخص است که رسانه‌های مکتوب همچنان پابرجا هستند، اما این وبلاگ‌ها هستند که در یک شیفت بزرگ جای خود را به شبکه‌های اجتماعی می‌دهند. به سختی می‌توان انتظار داشت که رسانه‌های بزرگ و مکتوب که توسط بنگاه‌های بزرگ و سرمایه‌های کلان اداره می‌شوند با تغییر تکنولوژی از بین بروند. به واقع اگر بحران‌های اقتصادی رسانه‌ها را از پا درنیاورند، تکنولوژی صرفا به تغییر ماهیت در آنها منجر خواهد شد. هر چند تبلت دارد عمومی‌تر می‌شود و حتی روزنامه‌هایی چون THE DAILY یا نسخه‌های دیجیتال نیویورک تایمز، وال استریت ژورنال یا اکونومیست در دسترس‌ترند یا شبکه‌های اجتماعی هم مدل‌های انتشار اخبار را می‌آزمایند، اما خوب یا بد هنوز مردم به لمس کاغذ اعتماد دارند، چراکه جایگزین‌ها به اندازه کافی قدرتمند نیستند. آیا صفحه‌های نمایش انحناپذیر به عصر رسانه‌های مکتوب پایان می‌دهد؟
