پرده پايين افتاد؛ پايان نمايش فضايي شاتلها!
اميرحسين کريمان
مأموريت انجام شد، هيوستون.!!
عبارتي که از نظر گذشت چيزي نبود جز پيام فرمانده کريستوفر فرگوشن که پنجشنبه گذشته پس از به زمين نشستن آتلانتيس در مرکز فضايي کندي و حرکت آهسته آن بر روي باند فرود به مرکز کنترل مأموريت مخابره شد.
با بازگشت آتلانتيس به خانه و پايان يافتن عصر شاتل ها در واقع دوران بي کاري 3 هزار و 200 نفر از کارکنان «برنامه شاتل» و 5 هزار و 500 نفر از پيمانکاران اين طرح فضايي آغاز شد.
فضانوردان مستقر در ايستگاه فضايي بين المللي از کيلومترها آن سوتر جريان بازگشت آتلاتيس را به جو زمين زير نظر گرفته بودند و لحظه نفس گير و دلهره آور ورود آن را به اتمسفر کره خاک ثبت کردند.
در اين عکس تاريخي، آتلاتيس همانند پاره اي درخشان از نور خودنمايي مي کند که به درون جو زمين - که بسان گنبدي زردفام زمين را در بر گرفته - شليک شده است.
پس از گذشت 13 روز تاريخي و پراهميت، آتلانتيس به زمين باز مي گردد و ساعاتي بعد از آرام گرفتن بر روي باند فرود کشان کشان به سوي آشيانه هميشگي در مرکز پردازش مدارپيماها برده مي شود. بدين ترتيب نه تنها مأموريت دو هفته اي آتلانتيس به پايان مي رسد بلکه برنامه 30 ساله شاتل ها - که آمريکا سالها به آن باليده است- نيز خاتمه مي يابد.
اين آخرين باري بود که همزمان با سپيده دم(به وقت آمريکا)، مردم فرود تمام عيار و موفقيت آميز شاتل را در مرکز فضايي کيپ کاناورال از نزديک شاهد بودند.
در طول 30 سال برنامه پر فراز و نشيب، ناوگان شاتل هاي ناسا با 5 فروند از اين فضاپيماها در 135 مأموريت فضايي شرکت داشته است. نخستين مأموريت شاتل ها با پرواز آزمايشي «کلمبيا» با دو سرنشين در 23 فروردين 1360 شمسي انجام شد.
اولين فضاپيماهاي دنيا که امکان استفاده چند باره از آنها وجود داشت در طول عمر عملياتي خود در برنامه هاي فضايي مختلفي - از در مدار قرار دادن و تعمير ماهواره ها گرفته تا انجام پژوهش هاي پيشروي علمي و زمينه سازي براي بر پا کردن بزرگترين دست ساخته بشر در فضا(ايستگاه فضايي بين المللي)- نقش محوري ايفا کرده اند.
اکنون که پرده پايين مي آيد و نمايش فضايي شاتل ها به پايان مي رسد نگاهي گذرا به گذشته اين نسل از فضاپيماها که نقش غيرقابل انکاري در کاوشهاي فرازميني آدمي ايفا کرده اند مي تواند گوشه اي از اهميت خدمات آنها را به رازگشايي از برخي اسرار کيهاني آشکارتر کند.
پيشينه شاتل ها
پيش از آنکه فضاپيماي آپولو 11 در سال 1969 ( 1348 شمسي) بر سطح ماه بنشيند و بدين ترتيب نخستين نمايندگان زميني ها گام بر پاره اي آسماني بگذارند که قرنهاست هر شام خرمني از نور بر سر ساکنان کره خاک مي پاشد، پژوهشهاي اوليه براي طراحي و ساخت شاتل هاي فضايي آغاز شده بود اما برنامه شاتل ها زماني به صورت رسمي کليد خورد که رييس جمهور نيکسون در 15 دي ماه 1350 اعلام کرد ناسا در پي توسعه و تکميل يک سامانه شاتل فضايي است که بارها مي توان از آن استفاده کرد.
هدف اصلي برنامه موسوم به «شاتل فضايي» که نام اصلي آن «سامانه ترابري فضايي» است، فراهم کردن زمينه دسترسي ارزان تر به فضا در مقايسه با پرتابه هاي يک بار مصرف(راکت ها) قديمي و نيز پشتيباني از ايستگاه فضايي آينده بود.
گونه هاي متفاوتي از شاتل هاي فرضي طراحي شد که در ميان آنها طرحي با امکان استفاده چند باره بيشتر جلب نظر مي کرد. اين طرح فرضي شامل يک سامانه پيشرانه سرنشين دار با بالهاي پهن بود که يک مدارپيماي سرنشين دار با بالهاي کوچک تر را تا ارتفاع و سرعت مشخصي حمل مي کرد و از آنجا به بعد بود که اين دو بخش از يکديگر جدا مي شدند. سپس پيشرانه به زمين باز مي گشت و به صورت افقي فرود مي آمد و مدارپيما به راه خود در مدار پاييني زمين ادامه مي داد.
عده اي بر اين باور بودند با ادامه و توسعه خط توليد موشک ساترن 5 (براي حمل آپولو به ماه طراحي و ساخته شده بود) بهتر مي توان به اهداف در نظر گرفته شده براي ساخت ايستگاه فضايي دست يافت؛ خاصه آنکه ظرفيت باربري فوق العاده ساترن 5 اين امکان را فراهم مي کرد در مقايسه با حجم بابري اندک شاتل ها، طرح حمل اجزاي ايستگاه فضايي را با رفت و آمدهاي فرازميني کمتري به انجام رساند.
اما پاسخ طرفداران طرح «شاتل» به حاميان ساترن 5 ، هزينه هاي کمتر استفاده از يک سامانه ترابري با امکان استفاده چند باره بود.
سرانجام ناسا از ميان طرحهاي موجود آن را برگزيد که به يک مدارپيماي بالدار با سوخت رساني سه مرحله اي مربوط مي شد. طراحي مدل انتخابي ناسا - نسبت طرح اوليه اي که همه اجزاي آن بار ديگر قابل استفاده بود- هزينه کمتر و بلندپروازي فني اندک تري نياز داشت.
شايد چنين به نظر آيد طرح شاتل مربوط به نسلي است که با فيلمها و داستانهاي علمي- تخيلي بزرگ شده و از سويي در انتخاب اين طرح براي جلب رضايت همزمان ناسا و وزارت دفاع آمريکا، سازش کارانه برخورد کرده است. با اين وجود نمي توان انکار کرد که طراحي شاتل فضايي در دوران خودش کاملاً انقلابي بوده است.
شکست اينترپرايز
نخستين مدارپيما « Constitution » نام داشت اما پس از نظرخواهي از دوستداران مجموعه تلويزيوني علمي- تخيلي «پيشتازان فضا»(که در کشورهاي بسياري از جمله ايران به نمايش در آمد) به «اينترپرايز» تغيير نام داد. اينترپرايز در تاريخ 26 شهريورماه 1355 رونمايي شد. اين نخستين نمونه واقعي طرح شاتل ها به شمار مي آمد که پس از توفيق در مجموعه اي از پروازهاي بدون موتور و نيز آزمونهاي فرود معرفي شد. اما از آن رو که «اينترپرايز» بدون موتور و سپر حفاظت حرارتي بود بنابراين مناسب سفر فضايي نبود.
پس از پايان پروازهاي آزمايشي اينترپرايز، برخي از اجزاي آن جدا شد تا در ساختمان شاتل هاي آينده به کار گرفته شوند و باقي مانده اين پرنده راهي انباري شد تا دوران بازنشستگي زودهنگام را پشت سر گذارد. اينترپرايز همانند ديگر طرحهاي بازنشسته بشري، پا در راه جهانگردي گذاشت و علاوه بر ايالت هاي مختلف آمريکا به کشورهاي گوناگون رفت و در نهايت در تاريخ 27 آبان ماه 1364 به مؤسسه پژوهشي- مطالعاتي اسميتسونين سپرده شد تا موزه خود از آن نگهداري کند.
پس از فاجعه «چلنجر» در سال 1986 ، ناسا تصميم گرفت به دوران بازنشستگي اينترپرايز پايان دهد اما خيلي زود منصرف شد.
بنابراين اينترپرايز به موزه ملي هوا- فضا در مؤسسه اسميتسونين منتقل شد تا گل سر سبد مجموعه ابزارهاي فضايي در اين مرکز باشد. قرار است بزودي اينترپرايز جاي خود را به ديگر هم قطارش، ديسکاوري بدهد و راهي آشيانه جديدي در موزه هوا- فضاي نيويورک شود.
نخستين پرواز
20 سال پس از روزي که نخستين سفر فضايي آدمي توسط يوري گاگارين انجام شد در تاريخ 23 فروردين 1360 شمسي، «شاتل کلمبيا» از مرکز فضايي کندي در کيپ کاناورال راهي مأموريت فضايي 1 - STS شد. «کلمبيا» پيش از آنکه در بستر خشک درياچه اي در پايگاه هوايي ادواردز در کاليفرنيا فرود آيد 36 بار گرد زمين دور زد.
همه شاتل ها از مرکز فضايي کندي به پرواز در آمده اند و فرود آنها نيز يا در اين مرکز يا در پايگاه هوايي ادواردز در کاليفرنيا انجام شده است. يگانه استثناي فرود شاتل ها در محوطه پشتيباني اتفاق افتاد که در نيومکزيکو فعاليت مي کند.
پيش از آنکه «چلنجر» به عنوان دومين عضو خانواده شاتل ها در 15 فروردين 1362 شمسي روانه مدار زمين شود، «کلمبيا» سه پرواز آزمايشي ديگر و نخستين پرواز عملياتي خود را انجام داد. پس از آن «ديسکاوري» به ميدان آمد و در تاريخ 30 شهريورماه 1363 به اولين مأموريت فضايي خود رفت. در پي «کلمبيا»، «آتلانتيس» و «اندور» به ترتيب در تاريخهاي 5 آذرماه 1364 و 17 ارديبهشت 1371 راهي فضا شدند.
دستاوردهاي برنامه شاتل ها
برخي از مردم به اشتباه بر اين باورند تفلون، فناوري «ام آر آي»، ابزارهاي بي سيم، بارکد، هشداردهنده هاي دود، ساعتهاي کوارتز و بسياري فناوري هاي ديگر دستاورد برنامه فضايي است غافل از اين که ناسا در هيچ يک از پيشرفتهاي بشري نقشي نداشته است. با اين وجود گوناگوني و گستردگي فهرست دستاوردهاي فضايي را نمي توان ناديده گرفت. برنامه شاتل ها سه برابر عمر يک دهه اي آپولو ادامه يافت و در مقايسه به فهرست 80 تايي دستاوردهاي اقتصادي- صنعتي آپولو، حدود 120 ارمغان تکنولوژيک به جامعه بشري هديه کرد.
برخي از دستاوردهاي برنامه شانل ها به قرار زير است:
قلب مصنوعي که از پمپهاي کمکي مينياتوري بهره مي گيرد. اين پمپها بر پايه فناوري پمپ سوختي شاتل ها طراحي و ساخته شده اند.
روغن هاي قابل تجزيه زيستي که بر پايه فناوري کشنده هاي غول پيکر نقل و انتقال شاتل ها به محل پرتاب توليد شده اند.
ابزار نجات که براي رهاندن قربانيان حوادث رانندگي از ميان پاره هاي وسايل نقيله کاربرد دارد، نمونه بسيار سبک و مينياتوري «گازانبر نجات» است و از خرج هاي انفجاري مورد استفاده در بخش جداکننده شاتل ها از پيشرانه موشکي الهام گرفته شده است.
فناوري دوربين هاي فروسرخ(مادون قرمز) آتش نشاني، نخستين بار توسط ناسا به کار گرفته شد تا ستونهاي دود اخگرافشان ناشي از حرکت شاتل را زير نظر داشته باشند. هم اکنون آتش نشانان از اين فناوري براي موقعيت يابي داغ ترين نقاط حريق در آتش سوزي ها استفاده مي کنند.
فناوري مورد استفاده در عايق بندي خانه ها در واقع نمونه سبک شده ژل فضايي است که در عايق بندي برودتي شاتل هاي فضايي استفاده مي شود.
عايق بندي خودروهاي موتوري برگرفته از همان سامانه حفاظت حرارتي است که براي محافظت از فضانوردان در برابر حرارت بيش از اندازه موتورهاي شاتل به کار گرفته مي شود.
مواد مورد استفاده در ساخت اندام واره هاي مصنوعي پزشکي، شبيه همان عايق هاي فسادناپذيري است که براي حفاظت از مخزن بيروني شاتل ها استفاده مي شود.
نرم افزار ثبات و ايستايي تصاوير ويدئويي بر پايه فناوري پردازش تصاوير که در تحليل تصاوير ويدئويي پرتاب شاتل هاي فضايي کاربرد دارد، طراحي و توليد شده است.
هزينه 196 ميليارد دلاري شاتل هاي فضايي در 40 سال گذشته بسياري از تحليلگران را بر آن داشته است منافع سرمايه گذاري کلان انجام شده را محاسبه کنند. اما نبايد فراموش کرد که بسياري از دستاوردهاي برنامه شاتل ها و کاوشهاي فضايي غيرمستقيم بوده و در حوزه توليدات تجاري و صنعتي آشکارا قابل رصد نيستند.
شروع يک پايان
بي ترديد دانش فضانوردي با وجود حوادث تلخ «چلنجر» و «کلمبيا» که به ترتيب در تاريخهاي 8 بهمن 1364 و 12 بهمن 1371 شمسي روي دادند و به مرگ 7 سرنشين هر دو شاتل انجاميد، روزگار آرام و بي دردسري نداشته است. چلنجر 73 ثانيه پس از پرتاب در نتيجه عملکرد نادرست يک واشر منهدم شد و کلمبيا در راه بازگشت بر اثر آسيب ديدن لبه جلويي بال چپ از هم پاشيد.
هر دو حادثه به تعليق برنامه شاتل و سيل انتقادها عليه مديريت ايمني در ناسا منجر شد. برنامه شاتل پس از وقفه اي کوتاه از سر گرفته شد اما فاجعه «کلمبيا» شروعي بود بر پايان دوره مأموريت شاتل ها؛ چنانکه جرج دبليو بوش پس از حادثه کلمبيا و همزمان با ابلاغ چشم انداز سياست هاي کاوش فضايي بر تکميل ايستگاه فضايي بين المللي و بازنشستگي ناوگان شاتل هاي فضايي تا سال 2010 تأکيد کرد و خواستار طراحي و ساخت فضاپيماهاي تازه اي شد.
آينده سفرهاي فضايي
از اواسط دهه گذشته ميلادي ناسا دست به کار طراحي فضاپيماي جديدي شد که نه تنها براي حمل بار و مسافر به ايستگاه فضايي بين المللي کاربرد دارد بلکه مي توان با آن به خارج از مدار زمين و همسايگاني مانند و ماه و مريخ سفر کرد.
اين پروژه که با نام « Constellation » پيگيري مي شد در ابتداي سال گذشته ميلادي به درخواست دولت اوباما لغو شد.
دولت ايالات متحده از کنگره خواست از طرحي حمايت کند که بخش عمده کار را بر دوش بخش خصوصي و غيردولتي گذاشته است.نبود جايگزين براي شاتل ها و رد شدن طرح تمديد 5 ساله مأموريت آنها دست به دست هم دادند تا ناسا ناگزير براي سفر به ايستگاه فضايي بين المللي دست به دامان روسها و پرتابه هاي سايوز شوند. بر پايه قرارداد کنوني، ناسا تا سال 2014 به ازاي هر صندلي 56 ميليون دلار به آژانس فضايي روسيه پرداخت مي کند و پس از آن هزينه ها به 63 ميليون دلار افزايش پيدا مي کند.
منبع»
کد:
http://www.qudsdaily.com/archive/1390/html/5/1390-05-01/page47.html#0
