کزاز - بیماری وحشتناک انسان رو مثل چوب خشک می کنه!
کزاز Tetanus
می گویند بساطش از کشور های صنعتی و جهان اول جمع شده اما در کشورهای آفریقایی جنوب شرق آسیا و هند همچنان قربانی های زیادی می گیرد. در کشور ما ایران هم قربانی هایی دارد که اغلب بر علیه این بیماری وحشتناک واکسینه نشده اند.
بیماری توسط باکتری باسیل شکل بنام کلستریدیوم تتانی Clostridium tetani ایحاد می شود. این میکروب در همه جا و اغلب در خاک مزارع و باغچه‌ها و کوچه‌ها و اصطبل‌ها و همینطور در مدفوع اسب و گاها مدفوع انسان وجود دارد.
با ورود باسیل به محل زخم، خراشیدگی، تاول ، سوختگی ها و هر نوع آسیبی که سد دفاعی پوست را دارا نباشددر صورت مساعد بودن شرایط (1ـ فشار كم اكسيژن(ايجاد شرايط بي‌هوازي) 2ـ بافت نكروز 3ـ نمك‌هاي كلسيمي و 4ـ عفونت‌هاي چرك‌زاي همراه که اين عوامل همگي يك محيط با پتانسيل اكسيداسيون ـ احياء پايين ايجاد مي‌كنند.) در محل ورود، باسیل شروع به تکثیر و تولید زهر می کند. و در واقع بیماری با تولید زهر کلید می خورد چون خود میکروب معمولا مهاجم نبود بلکه زهرابه آن است که سبب بروز بیماری کزاز می کند. همانطور كه گفته شد، آلوده شدن بند ناف و يا پس از اعمال جراحي، راه‌هايي براي ابتلاء انسان و حيوان به كزاز است. در اسب جراحات سم به ويژه شقاق، ترك سم و فرو رفتن ميخ و اجسام نوك تيز در پاها، عمده راه ورود باكتري كزاز را فراهم مي‌كند. در گاو ورود باكتري از راه مجاري تناسلي هنگام زايش، عادي‌ترين راه ابتلاء آن به شمار مي‌رود. گوسفندان هنگام پشم‌چيني و يا قطع دنبه و خوك‌هاي جوان پس از اخته ممكن است به كزاز مبتلاء شوند.
کلستریدیوم تتانی 3 نوع توکسین ایجاد می کند:
1- هموليزين Hemolysin يا تتانو ليزين Tetanolysin : موجب تركاندن و ليز گلبولهاي قرمز مي‌شود.
2- تتانو اسپاسمين Tetanospasmin : يك نوروتوكسين است كه باعث انقباض عضلات مي‌شود.
3- ناون اسپاسموژنيك Nonspasmogenic : برخلاف تتانو‌اسپاسمين باعث انقباض عضلات نمي‌شود.
تتانو اسپاسمين عامل علائم ويژه كزاز است. اين توكسين پروتئيني بوده و توسط پلاسميد باكتري كد مي‌شود. وزن مولكولي 150 هزار دالتون دارد. در صورتيكه تزريق شود بسيار كشنده است اما تجويز از راه دهان آسيبي وارد نمي‌كند (مقاومت كم در برابر اسيد). حساسيت در برابر اين زهرابه متفاوت است. اسب و انسان از همه حساستر هستند. 1 ميلي گرم زهرابه‌ي خالص، براي كشتن 75-50 ميليون موش كافي است! در مورد Nonspasmogenic اطلاعات زيادي وجود ندارد. از نظر خصوصيات آنتي ژني زهرابه، تفاوتي بين سويه هاي مختلف اين باكتري تشخيص داده نشده است.
گاهي هاگ كزاز پس از ورود در اثر نامساعد شدن شرايط، به صورت خفته در محل مي‌ماند و پس از فراهم شدن شرايط مناسب به فرم رشته‌اي تبديل مي‌شود و تكثير مي‌كند و زهرابه توليد مي‌كند.در اين هنگام ممكن است جراخت اوليه و محل ورود هاگ بهبود پيدا كند و اثري از آن ديده نشود. همانطور كه گفته شد، آلوده شدن بند ناف و يا پس از اعمال جراحي، راه‌هايي براي ابتلاء انسان و حيوان به كزاز است. در اسب جراحات سم به ويژه شقاق، ترك سم و فرو رفتن ميخ و اجسام نوك تيز در پاها، عمده راه ورود باكتري كزاز را فراهم مي‌كند. در گاو ورود باكتري از راه مجاري تناسلي هنگام زايش، عادي‌ترين راه ابتلاء آن به شمار مي‌رود. گوسفندان هنگام پشم‌چيني و يا قطع دنبه و خوك‌هاي جوان پس از اخته ممكن است به كزاز مبتلاء شوند.
دوره کمون بیماری: دوره نهفتگی برای این بیماری بین 5 روز تا 15هفته می‌باشد. میانگین دوره نهفتگی 7 روز می‌باشد. گاهي هاگ كزاز پس از ورود در اثر نامساعد شدن شرايط، به صورت خفته در محل مي‌ماند و پس از فراهم شدن شرايط مناسب به فرم رشته‌اي تبديل مي‌شود و تكثير مي‌كند و زهرابه توليد مي‌كند.در اين هنگام ممكن است جراخت اوليه و محل ورود هاگ بهبود پيدا كند و اثري از آن ديده نشود.
علایم بیماری: علائم و نشانه‌های کزاز در هر زمانی ( چند روز تا چند هفته ) بعد از صدمه ظاهر می‌شوند. علایم اولیه بیماری کزاز ناراحتی و بی‌خوابی است. به زودی عضلات فک و زبان تشنج پیدا می‌کند و بیمار قدرت باز کردن دهان را برای حرف زدن نداشته و جویدن غیر ممکن می‌شود. به دنبال تشنج عضلات فک و زبان ، عضلات سر و صورت ، گردن ، ساعد ، دست و پا و بالاخره کمر نیز متشنج می‌شود. تشنج عضلات صورت سبب پیدایش قیافه خندان به نام لبخند کزازی و تشنج عضلات کمر موجب خمیدگی آن به جلو می‌شود. این تشنجات دردناک هستند. تب مختصر در حدود 38 درجه است. بیماری کزاز از چند روز تا چند هفته طول می‌کشد و بالاخره تشنج عضلات تنفس باعث مرگ بیمار می‌شود.
از جمله علائم بیماری کزاز انقباض شدید عضلانی است که به کمان پیکری معروف است.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصویر یک بیمار کزاز کشیده شده در سال ۱۸۰۹ توسط سر چارلز بل
اگر میزان انقباظات عظات شدید و زیاد باشد ممکن است به شکستن استخوان ها و پارگی عضلات منجر شود.
معالجه با سرم ضد کزاز در صورتی موثر است که سم میکروب به سلولهای عصبی نرسیده باشد. بعلاوه عضلات قفسه سینه ، شکم و پشت نیز ممکن است دچار گرفتگی شوند. گرفتگی شدید عضلات تنفسی منجربه تنفس مشکل برای بیماران می‌گردد.
واکسن کزاز اغلب به عنوان جزئی از واکسن سه‌گانه DPT (دیفتری، کزاز،سیاه سرفه) به کودکان تزریق می‌شود. این تزریق فرد را در برابر سه بیماری، دیفتری ( عفونت تنفسی و گلو )، سیاه سرفه و کزاز ایمن می‌کند. آخرین مدل این واکسن شامل دیفتری، شبه سم کزاز و سیاه سرفه بدون سلول می‌باشد (DtaP) و آنهم شامل 5 دوز می‌باشد که بطور معمول در بازو یا ران اطفال تزریق می‌شود.
پیشگیری از کزاز
اکثر موارد کزاز در افراد غیر ایمن و کسانی که دوز یادآرو کزاز را طی 10 سال گذشته دریافت نکرده‌اند، رخ می‌دهد. به منظور حفاظت از بیماری کزاز دو گونه آمادگی ضروری می‌باشد:
- تزریق واکسن کزاز طبق برنامه کشوری که یک عامل مصونسازی موثر در بین کودکان و همچنین زنان در سنین حاملگی است. یکی از مهمترین روشهای حفاظت جامعه برعلیه بیماری کزاز ، حفظ سطح ایمنی عمومی ، انجام ایمن‌سازی عادی پیش از وقوع بلایا و همچنین پاکیزه نمودن اولیه و کافی جراحات و زخمها می‌باشد، چنانچه در بیماریهایی که دارای جراحات باز می‌باشند، رعایت سطح کامل ایمنی نگردد، واکسن کزار یک روش پیشگیری موثر بشمار خواهد رفت.
- در مورد آمادگی دوم ، آنتی‌توکسین کزاز (ایمونوگلوبولین کزاز TIG) باید بطور مجزا و تحت نظر پزشک به بیماران مجروحی که طی 10 سال گذشته واکسن کزاز دریافت نکرده‌اند، تجویز گردد. افزایش فوق العاده بیماری کزاز معمولا" پس از بروز بلایای طبیعی رخ نمی‌دهد، بنابراین واکسیناسیون عمومی جامعه بر علیه بیماری کزاز ضروری نبوده و تصور نمی‌شود که در کاهش بیماری مصدومان موثر باشد. واکسیناسیون عمومی ممکن است در کمپها و اردوگاههای منطقه و جهت تعداد بیشماری از کودکان برعلیه بیماری سرخک ، سیاه سرفه ، و احتمالا" پولیو و دیفتری توصیه می‌گردد.
برنامه تزریق واکسن کزاز
- سنین تزریق واکسن بطور عادی طبق برنامه کشوری عبارتند از : 2 ماهگی، 4 ماهگی، 6 ماهگی، 18-15 ماهگی، 6-4 سالگی و بزرگسالان باید به صورت مرتب هر 10 سال یک دوز واکسن یادآور کزاز تزریق نمایند.
- در صورت وجود زخم کثیف یا عمقی اگر از آخرین دوز دریافتی واکسن 5 سال گذشته باشد، لازم است یک دوز واکسن کزاز تزریق گردد. دوز یادآور واکسن کزاز به طور معمول همراه با دوز یادآور واکسن دیفتری به صورت واکسن نوع بالغین یا (Td) تزریق می‌شود.
- ابتلا به کزاز منجر به ایجاد ایمنی در برابر بیماری نمی‌شود. بنابراین انجام واکسیناسیون جهت جلوگیری از عود مجدد بیماری یکماه بعد از بهبودی توصیه می‌شود.
- در صورت مسافرتهای بین المللی بهتر است یک دوز جدید واکسن کزاز تزریق شود.
برنامه ایمن‌سازی جهت پیشگیری از کزاز در زخمها
در این برنامه بر اساس نوع زخم (تمیز یا کثیف) واکسن تجویز می‌شود.
- در زخمهای تمیز: اگر واکسیناسیون مرتب انجام شده باشد یعنی بیش از 10 سال از دریافت آخرین دوز نگذشته باشد چیز خاصی لازم نیست. ولی اگی بیش از 10 سال باشد، فقط واکسن کزاز تزریق می‌شود.
- در زخمهای کثیف: اگر بیش از 5 سال از آخرین واکسن فرد گذشته باشد، هم باید واکسن کزاز و هم ایمونوگلوبولین کزاز TIG دریافت نماید که این سرم ضد سم کزاز می‌باشد. زخمهای کثیف یا آلوده، به زخمهای آلوده به کثافت، مدفوع، خاک یا بزاق، زخمهای ناشی از سوراخ‌شدگی، کندگی، زخمهای ناشی از گلوله، له‌شدگی، سوختگی یا یخ‌زدگی اطلاق می‌شود.
در مورد واکسن کزاز هم، معمولا واکسن دوگانه (کزاز-دیفتری)، به واکسن کزاز تنها، ارجح است. معمولا در افراد زیر 7 سالگی، واکسن سه گانه و بالای 7 سال، واکسن دوگانه تجویز می‌شود.
مراقبتهای بهداشتی برای مصونیت از کزاز
تمیز نگاه داشتن زخم
ابتدا زخم را با آب تمیز بشوئید. زخم و اطراف آن را با یک صابون با دقت تمیز نمائید.
توجه به منبع بیماری
زخمهای ناشی از سوزن یا دیگر برشهای عمقی، گزیدگی حیوانات و به ویژه زخمهای کثیف شما را در گروه پرخطر برای ابتلا به عفونت کزاز قرار می‌دهد. در این صورت پزشک زخم شما را تمیز می‌نماید و پس از تجویز آنتی‌بیوتیک، دوز یادآور واکسن کزاز را به شما تزریق می‌نماید.
مصرف آنتی‌بیوتیک
بعد از شستن و تمیز کردن زخم، یک لایه از آنتی‌بیوتیکهای ( کرم یا پماد) نظیر نئوسپورین یا پلی‌سپورین بر روی زخم قرار دهید. این آنتی‌بیوتیکها بهبود زخم را تسریع نمی‌کنند اما با مهار رشد باکتریها و ایجاد مصونیت، بدن را در ترمیم زخم یاری می‌نمایند. برخی اجزاء در پمادها باعث ایجاد لکه‌های پوستی خفیف می‌شوند. در صورت بروز لکه‌های پوستی مصرف پماد را متوقف سازید.
پوشش زخم
در معرض هوا بودن زخم به بهبودی آن کمک می‌نماید، اما پانسمان زخم را تمیز نگاه داشته و از ایجاد عفونتهای مضر جلوگیری می‌کند. تاولهای تخلیه شده باید تا زمان بهبود پانسمان شوند.
تعویض پانسمان
پانسمان روزانه و در صورت مرطوب بودن سریعتر تعویض می‌شوند. در صورت حساسیت به برخی از باندها و چسبها از گاز استریل و چسبهای کاغذی استفاده شود.
عواقب بیماری کزاز
اکثر موارد بیماری کزاز شدید بوده و علیرغم درمان منجر به مرگ می‌گردد. مرگ اغلب در اثر انقباض مجاری هوایی، عفونتهای تنفسی و اختلال در سیستم عصبی خودکار رخ می‌دهد. سیستم عصبی خودکار قسمتی از سیستم عصبی است که کنترل عضلات قلبی، عضلات غیر ارادی و غدد را بر عهده دارد. بیماران بهبود یافته از کزاز گاهی به مشکلات روانی مبتلا می‌شوند و به مشاوره روانپزشکی نیازمند می‌گردند. پس اگر دوران کودکی واکسن کزاز دریافت نکرده‌اید به پزشک مراجعه و واکسن نوع بالغین یا Td را تزریق نمائید.
عفونت کزاز نیازمند یک دوره طولانی درمان در یک مرکز بهداشتی می‌باشد. درمان شامل مصرف یک ضد سم نظیر TIG می‌باشد. هر چند ضد سم تنها می‌تواند سموم غیر متصل به بافت عصبی را خنثی نماید. داروهایی جهت آرام بخشی و فلج عضلانی تجویز می‌شوند که در این صورت نیاز به روشهای حمایتی از مجاری هوایی وجود دارد. پزشک ممکن است برای مقابله با باکتری کزاز آنتی‌بیوتیک خوارکی یا تزریقی تجویز کند.
فیلمی از یک مبتلا به کزاز:
http://www.youtube.com/watch?v=uWQpTV0pYV8
