قیر

قیر ماده ای است سیاه رنگ و خمیری شکل که بیشترین مصرف آن در مهندسی عمران (عایقکاری رطوبتی و ساخت آسفالت) می باشد. قیر همچنین در صنعت خودروسازی نیز کاربرد دارد. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است. قیر از مشتقات نفت است و اغلب در پالایشگاه نفت تولید می شود.

تعریف
قیر جسمی هیدروکربوری است به رنگ سیاه تا قهوه ای تیره که در سولفور کربن و تتراکلرور کربن کاملا حل می شود. قیر در دمای محیط، جامد است. اما با افزایش دما، به حالت خمیری در می آید و پس از آن مایع می شود. کاربرد مهم قیر به علت وجود دو خاصیت مهم این ماده است:
1- غیرقابل نفوذ بودن در برابر آب
2- چسپنده بودن.

انواع قیر
قیر استخراج شده از نفت یا سنگ های معدنی مخصوص، قیر خالص نام دارد که با توجه به منشاء تشکیل، طبقه بندی می شود. قیرهای خالص همچنین برای اینکه خواص مورد نظر برای کاربردهای مختلف را پیدا کنند، تحت فرآیندهای دیگر قرار می گیرند و انواع مختلف قیر را ازجمله قیر دمیده، قیر محلول، قیر امولسیون، قیر پلیمری و... را تشکیل می دهند.

قیر نفتی و قیر طبیعی
قیر معمولا از تقطیر نفت خام به دست می آید. چنین قیری قیر نفتی یا قیر تقطیری نامیده می شود. قیر نفتی محصول دو مرحله تقطیر نفت خام در برج تقطیر است.
در مرحله نخست تقطیر، مواد سبک مانند بنزین و پروپان از نفت خام جدا می شوند. این فرآیند در فشاری نزدیک به فشار اتمسفر انجام می شود.
در مرحله دوم نیز ترکیبات سنگین مانند گازوئیل و نفت سفید خارج می شوند. این فرآیند در فشاری نزدیک به خلاء صورت می پذیرد. در نهایت مخلوطی از ذرات جامد بسیار ریز به نام آسفالتن باقی می ماند که در ماده سیال گریس مانندی به نام مالتن غوطه ور است.

اما برخی از انواع قیر در طبیعت و در اثر تبدیل تدریجی نفت خام و تبخیر مواد فرار آن در اثر گذشت سال های بسیار زیاد به دست می آید. چنین قیری، قیر طبیعی نامیده می شود و دوام آن بیشتر از قیرهای نفتی است. چنین قیری ممکن است به صورت خالص در طبیعت وجود داشته باشد (قیر دریاچه ای) مانند دریاچه قیر بهبهان ایران و دریاچه قیر تیرینیداد آمریکا، یا از معادن استخراج شود (قیر معدنی). قیر طبیعی با نام یواینتایت (Uintaite) نیز شناخته می شود.

قیر دمیده
قیر دمیده از دمیدن هوای داغ به به قیر خالص در مرحله آخر عمل تصفیه به دست می آید. در این فرآیند، هوای داغ با دمای ۲۰۰ تا ۳۰۰ درجه سانتی گراد توسط لوله های سوراخ دار به محفظه حاوی قیر دمیده می شود. در اثر انجام این فرآیند، اتم های هیدروژن موجود در مولکول های هیدروکربورهای قیر، با اکسیژن هوا ترکیب می شود و با تشکیل آب، عمل بسپارش اتفاق می افتد.
قیر دمیده نسبت به قیر خالص دارای درجه نفوذ کمتری است، درجه نرمی بیشتری دارد و حساسیت کم تری نسبت به تغییرات دما دارد. این نوع قیر بیشتر در ساختن ورق های پوشش بام، باتری اتومبیل و اندودکاری مورد استفاده قرار می گیرد. علامت اختصاری قیر دمیده R می باشد. مثلا قیر 80.25 R به معنای قیر دمیده با درجه نرمی ۸۰ و درجه نفوذ ۲۵ می باشد.

قیر مخلوط یا محلول
قیر مخلوط به مخلوطی از قیر و یک حلال مناسب (مثلا نفت سفید یا بنزین) گفته می شود. این قیر در درجه حرارت محیط مایع است و یا با حرارت کمی به مایع تبدیل می شود. قیر مخلوط در انواع آسفالت های پوششی و ماکادامی مورد استفاده قرار می گیرد.
سرعت گیرش یا سفت شدن این نوع قیر بستگی به نوع محلول دارد. به طور مثال به دلیل سرعت بالای تبخیر بنزین، قیر حل شده در بنزین سریع تر سفت می شود. این قیر، اصطلاحا قیر تندگیر (RC) نامیده می شود.
همچنین قیرهایی که در نفت حل شده اند، قیر کندگیر (MC) نامیده می شوند و به قیرهایی که در نفت گاز یا نفت کوره حل شوند، نفت دیرگیر (SC) گفته می شود. قیرهای محلول بر اساس درجه گرانروی شان درجه بندی می شوند.

قیر امولسیون
قیر امولسیون با مخلوط کردن قیر و آب و یک ماده امولسیون ساز به دست می آید.
مقدار ماده امولسیون ساز بسیار کم و در حدود ۰٫۳ تا ۰٫۵ درصد وزن قیر می باشد. مقدار آب مصرفی این نوع قیر در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد وزن قیر می باشد. ماده امولسیون ساز معمولا یک نمک قلیایی اسیدهای آلی یا نمک آمونیم است که باعث باردار شدن ذرات قیر می شود. به این ترتیب ذرات قیر در اثر بار القایی یکدیگر را دفع می کنند و به صورت کره هایی با قطر یک صدم تا یک هزارم میلی متر در آب شناور می شوند.
استفاده از این نوع قیر، باعث کاهش آلایندگی محیط زیست می شود و چون از نفت یا حلال های قابل اشتعال استفاده نمی شود، خطر اشتعال در حین حمل و نقل قیر کاهش می یابد. از قیر امولسیونی برای آسفالت سرد در محیط های مرطوب یا برای عایق کاری استفاده می شود که در این صورت باید دوباره به آن آب اضافه کرد و محتوای آن را به حدود ۶۵ درصد رساند.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]


کاربرد
قیر معمولا در صنعت عمران و در دو حوزه راه سازی و عایق کاریبیشترین کاربرد را دارد. درحدود ۹۰ درصد از قیر تولیدی، در حوزه راهسازی مورد استفاده قرار می گیرد و مصارف عایق کاری، تنها ۱۰ درصد از مصرف قیر را به خود اختصاص می دهد.

عایق کاری
از قیر معمولا برای عایق بندی بام ها و کف حمام ها استفاده می شود. معمولا به منظور تثبیت قیر، آن را همراه با گونی مورد استفاده قرار می دهند که به آن قیرگونی گفته می شود. الیاف گونی نقش مسلح کننده قیر را دارند و قیر را در محل خود تثبیت می کنند. هم چنین محصولاتی مانند مقوای قیری یا نمد قیری (تیشو) که با نام های تجاری نظیر ایزوگام و... ارائه می شوند نیز کاریردی مشابه قیرگونی دارند. به منظور جلوگیری از نفوذ رطوبت زمین به کف ساختمان، از بلوکاژ یا ماکادم استفاده می شود.

مشخات قیر
۱- درجه نفوذ
آزمایش درجه نفوذ برای تعیین سختی قیر مورد استفاده قرار می گیرد. در این آزمایش از یک سوزن استاندارد تحت اثر بار ۱۰۰ گرمی در مدت ۵ ثانیه به داخل قیر در دمای ۲۵ درجه نفوذ می کند. مقدار نفوذ برحسب دهم میلی متر درجه نفوذ نامیده می شود. هر چه درجه نفوذ کم تر باشد قیر سخت تر است.

۲- گرانروی
هر چه کند روانی قیر بیش تر باشد خواص جامد بیش تری از خود نشان می دهد. واضح است در دماهای بالاتر کند روانی کم تر است. این مشخصه قیر با دستگاه سی بولت فیورل و یا به روش کینماتیکی اندازه گیری می شود.

۳- درجه اشتعال
درجه اشتعال دمایی است که اگر قیر به آن دما برسد، گازهای متصاعد از آن با نزدیک شدن شعله، مشتعل می شوند و در سطح آن شعله به وجود می آید. حداکثر دمایی که می توان قیر را در کارگاه گرم کرد به درجه اشتعال محدود می باشد.

۴- افت وزنی
افت وزنی قیر در دمای بالا، در اثر تبخیر قسمتی از روغن ها و ترکیبات نفتی آن می باشد. این مشخصه نیز از خواص مهم قیر است. افت وزنی قیر در اوِن در دمای ۱۶۳ درجه سانتی گراد و در مدت ۵ ساعت (شرایط تقریبی پخت آسفالت) اندازه گیری می شود.

۵- شکل پذیری یا انگمی
اگر نمونه ای از قیر با سطح مقطع ۱ سانتی متر مربع را با سرعت ۵ سانتی متر/دقیقه بکشیم، مقدار افزایش طول نمونه را قبل از پاره شدن خاصیت انکمی قیر گویند.

۶- درجه خلوص
می دانیم حلال قیر تترا کلرور کربن و سولفور کربن است. بنابراین اگر نمونه ای از قیر را در هر یک از این مواد حل کنیم، ناخالصی های آن باقی می ماند و از آن جا درجه خلوص قیر را می توانیم تعیین کنیم.
درجه خلوص عبارت است از: (وزن نمونه قیر) ÷ [(وزن ناخالصی) - (وزن قیر)]

۷- درجه نرمی
درجه نرمی دمایی است که با رسیدن قیر به آن دما، قیر از حالت جامد به حالت روان در می آید. هرچه درجه نرمی قیر بیش تر باشد، حساسیت کم تری نسبت به تغیرات دما دارد. درجه نرمی قیرهای معمولی حدود ۶۰ تا ۷۰ می باشد.

آزمایش های تعیین خصوصیات قیر
آزمایش های زیر خصوصیات قیر طبیعی را تعیین می کند:
1. اندازه گیری نقطه نرمی (Softening Point)
2. اندازه گیری درجه نفوذ (Penetration)
3. اندازه گیری میزان کشش (Ductility)
4. اندازه گیری نقطه شکست (Fraass Breaking Point)
5. بررسی اثر حرارت و هوا روی قیر (Thin Film Over Test)
6. اندازه گیری گرانروی (Viscosity)
7. اندازه گیری وزن مخصوص (Specific Gravity)
8. اندازه گیری حلالیت یا درجه خلوص قیر Solubility))
9. اندازه گیری نقطه اشتعال (Flash Point)
10. اندازه گیری استقامت مخلوطهای آسفالتی به روش مارشال (Marshall)
11. آنالیز غربالی مصالح معدنی (Sieve Analysis)
12. استخراج و آزمایش قیر در مخلوطهای آسفالتی (Extraction)

چشمه قیر روان
در استان ایلام، شهرستان دهلران، در بوستان جنگلی منطقه حفاظت شده آب گرم، یک چشمه قیر روان طبیعی وجود دارد که از ۵۰۰۰ سال پیش از آن استفاده می شده است. در منابع ایلامی از این چشمه به نام چشمه قیر یاد شده است. اهالی منطقه این چشمه قیر را خون اژدهایی می دانند که به وسیله اسفندیار رویین تن به هلاکت رسیده است.


[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
قیر کاه ذرت که از آتش کافت در اجاق مایکروویو به دست آمده



[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
قیر چوب


منابع
1. کتاب مصالح ساختمانی یادنامه احمد حامی، کتاب مصالح شناسی یادنامه سیاوش کباری.
2. طباطبایی، امیرمحمد. روسازی راه فصل پنجم. چاپ پنجم، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۶، ۱۵۵.
3. حاج محمدرضایی، عباس. راه و آسفالت. چاپ اول، انتشارات آدنا، ۱۳۷۷، ۹۶۴۹۱۶۹۲۰۲، ‏۱۳۴.
4. جاده های کشور به زودی رنگارنگ می شوند. پایگاه اینترنتی همشهری آنلاین. بازدید در تاریخ ۴ آذر ۱۳۸۶.
5. Corn Stover.
6. Pyrolysis.
7. ملک زاده، داود، معماریان، محمدرضا. اصلاح و بهبود خواص قیرها با استفاده از لاستیک قابل بازیافت. دومین همایش قیر و آسفالت ایران، دانشگاه تهران. آذر ۱۳۸۳.
8. استفاده از قیر امولسیون در راه های اصفهان، خبرگزاری فارس، ۱۱ شهریور ۱۳۸۵.

civilmaster