1 پيوست (پيوستها)
جشنهای ایرانی : جشن شب يلدا در ايران
جشنهای ایرانی : جشن شب يلدا در ايران
... 150 صفحه ...
پژوهش و نگارش : حميد سفيدگر شهانقی
دفتر پژوهشهای راديو
واحد فرهنگ مردم
1388
تهران
مقدمه :
شب « يلدا » یا شب « شب چِلّه » آخرين شب آذرماه و درازترين شب سال است ،شبی كه صبحِ فردای آن آغاز زمستان است. زمستانی كه سرما و ظلمت آن
ماهها بر دل و جان و خان ومان انسانِ ايرانی چيره خواهد شد و براي دفع اين
مجمع الاشرار جز برگزاری جشنی همگانی و طولانی راهی نبود و اقوام
مختلف ساكن در فلات ایران نیز همين كار را میکردند و به جشن و
شب نشينی می پرداختند.
شب يلدا در نيم كره شمالي مصادف با انقلاب زمستانی است و به همين
دليل بعد از شب يلدا، طول روزها بيشتر و طول شبها كوتاه تر مي شود.
ايرانيان باستان با اين باور كه فردای شب يلدا با دميدن خورشيد، روزها
بلندتر مي شوند و تابش نور ايزدی افزونی مییابد، آخر پاييز و اول زمستان را
شب زايش مهر يا زايش خورشيد میخواندند و برای آن جشن بزرگی بر پا
می كردند.
بررسی جشنهای اقوام و ملل ديگر نشان می دهد كه جشن شب چله با
اسامي مختلف در مناطق ديگری از جهان نيز رايج بوده است. به اعتقاد برخي
از مورخان بيشتر آداب و رسوم دين مسيحيت از ميترائيسم گرفته شده است .
مانند شباهت تولد مسيح در يك آغل با تولد ميترا در غار و شباهت كلاه
بابانوئل با كلاه موبدان آيين مهر ؛ بررسی ها همچنين نشان مي دهد كه در
حدود چهارهزار سال پيش در مصر باستان جشن زايش خورشيد، مصادف با
شب يلدا، برگزار مي شده است. مصريان در اين هنگام از سال به مدت دوازده
روز، به نشانه دوازده ماه سال خورشيدی ، به جشن و پايكوبی می پرداختند و
پيروزی نور بر تاريكي را گرامي می داشتند. در يونان قديم نیز، اولين روز
زمستان روز گراميداشت الهه خورشيد بوده است و آن روز را جشن
می گرفتند. در بخش هايی از جنوب روسيه ، هم اكنون جشن هایی شبيه به
جشن شب يلدا و به همين مناسبت برگزار می كنند .
پختن نان شيرينی محلی به شكل موجودات زنده، انجام بازیهای محلی، بذرپاشی به صورت
نمادين و بازآفرينی مراسم كشت و زرع، پوشانيدن سطح كلبه با چربی،
گذاشتن پوستين روي هرّه پنجره ها، آويختن پشم از سقف، پاشيدن گندم به
محوطه حياط، ترانه خوانی و رقص و آواز و مهم تر از همه قربانی كردن
جانوران، از آيين های ويژه اين جشن بوده و هست. يكي ديگر از آیين های
شب های جشن، فالگيری و پيشگويی رويدادهای احتمالی سال آينده بود .
همين آيين ها در روستاهای ايران نيز كم و بيش به چشم میخورند كه نشان از
همانندی جشن يلدا در ايران و روسيه دارند.
در اين شب، يهوديان نيز جشنی با نام « ايلانوت » ( جشن درخت ) برگزار
كرده و با روشن كردن شمع نيايش می كنند و آشوريان آجیل مشكل گشا
گرفته، به شب نشينی میپردازند. شب چله برای مزدكيان نيز گرامی و محترم
است و از آن با نام « خرم روز » ياد مي كنند. مطالب فوق الذكر مبين اهمیت
جشن شب يلدا، نه فقط برای ايرانيان بلكه برای اقوام و ملل ديگر نيز بوده و
هست.
در اين كتاب آئين ها و مراسم مختلف شب يلدا يا شب چله در بين اقوام
مختلف ايرانی مورد بررسی قرار گرفته است؛ البته واضح است كه مطالب اين
كتاب همه عناصر فرهنگی مرتبط با جشن يلدا را دربرنمی گيرد و ده ها كتابی
چنين نيز مبين همه آداب و رسوم و گفتني های اين جشن بزرگ و باستانی
نيست.
در پايان از همه كساني كه به نوعی در شكل گیری این كتاب نقش
داشته اند به ويژه آقاي دكتر كلانتری، مديركل پژوهش هاي رادیو؛ آقای
مصطفی خلعتبری، مدير واحد فرهنگ مردم اداره كل پژوهش های رادیو؛
آقاي عزيز سفيدگر، ويراستار و خانم كشتار، حروفچين كتاب، تشكر و
قدردانی خود را اعلام داشته و از خوانندگان محترم تقاضا دارم نظرات خود
را درخصوص كتاب با پست الكترونيكي ارسال فرمايند
تا انشاءالله در چاپ های بعدی مدنظر قرار بگيرد.
حميد سفيدگر شهانقی
حجم : 713 کیلوبایت
