اعتبار منبع در رسانه‌ها و منابع الكترونيك
اعتبار منبع در رسانه‌ها و منابع الكترونيك
خبرگزاري فارس:آيا رسانه‌هاي الكترونيك به‌طور عام معتبر و قابل استناد هستند؟ آيا اعتبار يك كتاب الكترونيك يا ديجيتال، نسخه آنلاين يك روزنامه و نوع اينترنتي يك ژورنال تخصصي به اندازه نسخه چاپي آنها است؟
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
آيا رسانه‌هاي الكترونيك به‌طور عام معتبر و قابل استناد هستند؟
آيا اعتبار يك كتاب الكترونيك يا ديجيتال، نسخه آنلاين يك روزنامه و نوع اينترنتي يك ژورنال تخصصي به اندازه نسخه چاپي آنها است؟
در يك كلاس روش تحقيق در مقطع دكترا، يك استاد برجسته در پاسخ به اين سؤال من كه روش رفرنس‌دهي به منابع آنلاين و اينترنتي چيست؟ صراحتا پاسخ داد كه اين منابع اصلا اعتبار كافي ندارند، بنابراين روشي علمي براي ارجاع به اين منابع وجود ندارد و نبايد به آنها استناد كرد! استدلال ايشان نيز اين بود كه هر الف بچه‌اي مي‌تواند يك سايت راه بيندازد و يا يك سايت را هك كند. بنابر اين چگونه مي‌توان به اين منابع اعتماد كرد! چطور مي‌توان مطمئن بود كه منبعي كه امروز در يك مقاله علمي يا پايان‌نامه يا كتاب به آن استناد شده است، فردا وجود داشته باشد؟ اصلا از كجا معلوم كه آن چه در رسانه‌هاي الكترونيك منتشر شده اصالت داشته باشد؟ كدام ناشر، كدام هيات تحريريه، كدام دانشگاه، كدام نويسنده با هويت مشخص آن را تاييد كرده است؟
البته به اين فهرست مي‌توان موارد بيشتري نيز اضافه كرد و اينترنت و منابع ديجيتال و الكترونيك را محكوم نمود و همگان را به كتابخانه‌هاي سنتي و منابع چاپي ارجاع داد. بالاخره چاپ، يك سند است و اصلا سند، يعني چاپ ! متأسفانه مؤسسه ISI به اندازه كافي و يا لااقل به اندازه ما دقت كافي نداشته كه اعطاي درجه ISI را منوط به انتشار نسخه الكترونيك ژورنال‌هاي علمي و مقالات علمي كرده است! حتي مديران انجمن روان‌شناسي آمريكا APA هم توجه كافي به اين موضوع نداشته و براي استناد به منابع الكترونيك شيوه نامه تدوين كرده‌اند! اصلا همين انتقاد يك استاد دانشگاه شيكاگو بهترين سند براي اين مدعا است كه گفته اتكا به منابع آنلاين به‌دليل تازه بودن، باعث مي‌شود بخش عمده‌اي از منابع قديمي موجود در مخازن و گنجينه‌هاي كتابخانه‌ها از دسترس محققين دور بماند.
بدين ترتيب به‌نظر مي‌رسد راه حل ساده و بي‌درد سر، همان روش دانش آموزي است كه حاضر به گفتن الف نمي‌شد تا مجبور نشود تا آخر حروف الفبا را پاسخ دهد !
اما در دنياي واقعي و محيط روزمره پيرامون ما وضعيت به گونه ديگري است. امروزه استفاده از منابع آنلاين و الكترونيك تحولي اساسي در تحقيقات علمي ايجاد كرده است. دسترسي محققين، دانشجويان، استادان و نويسندگان به منابع آنلاين، كل اندوخته دانش بشري را در يك سيستم يكپارچه در اختيار آنها قرار داده است. شايد در زمانه‌اي نه چندان دور بايد ماه‌ها منتظر دريافت يك ژورنال علمي از آن سوي مرزها مي‌بوديم و هزينه‌هاي سنگيني نيز بابت آن صرف مي‌كرديم، اما امروز نسخه آنلاين اكثر قريب به اتفاق ژورنال‌هاي معتبر و علمي دنيا روي اينترنت منتشر شده و البته همه آنها رايگان نيست و بايد براي دريافت نسخه فول تكست آنها هزينه پرداخت كرد.
شايد اصلا همين رايگان بودن برخي منابع اينترنتي اين شبهه را به وجود آورده كه آنها ارزش و اعتبار كافي ندارند، در حالي كه وضعيت داخل و خارج كشور فرق مي‌كند. در داخل ايران به‌دليل رايج نشدن شيوه پرداخت الكترونيك، هنوز روش‌هاي دريافت منابع علمي به‌صورت پولي متداول نشده و باز هم به‌دليل تحريم‌هاي موجود، ايرانيان امكان استفاده از كارت‌هاي بين‌المللي اعتباري را ندارند لذا چون ما عادت كرده‌ايم همواره از منابع رايگان اينترنتي استفاده كنيم اهميتي نيز براي آنها قائل نيستيم.
از سوي ديگر از طريق اينترنت مي‌توان به انبوهي از فهرست انتشارات، فهرست كتابخانه‌ها، فهرست ناشران، كتابشناسي‌ها، راهنماهاي الكترونيك، نمايه‌ها، فهرست مجلات و منابع مشابه دسترسي پيدا كرد. اين منابع اوليه تنها نقش راهنمايي محقق را ايفا مي‌كنند، بنابراين به سرعت بخشيدن در پژوهش كمك مي‌كنند.
مي‌دانيد كه يكي از مشكلاتي كه گريبانگير سيستم دانشگاهي ايران شده كپي‌برداري پايان نامه‌هاي دانشجويي از روي يكديگر است. من اين سؤال را مطرح مي‌كنم كه انصافا چند درصد از استادان راهنما و مشاور قادرند شخصا به همه كتابخانه‌هاي دانشگاه‌ها سر بزنند تا بفهمند پايان نامه‌اي كه براي قضاوت در دست دارند كپي برداري هست يا نه؟ چند درصد از آنها مي‌توانند به تك تك منابعي كه در پايان نامه به آنها استناد شده مراجعه كرده و بفهمند اين استنادات به درستي انجام شده يا نه؟ متأسفانه نگاه حاكم بر اين مسئله نگاهي كمي‌گرايي است نه كيفي.
اما منابع آنلاين اين خاصيت را دارند كه هر استاد يا حتي مخاطب معمولي ديگري مي‌تواند با كليك كردن روي لينك يك استناد به سراغ اصل منبع برود، همچنين درصورتي كه به‌عنوان مثال تمام پايان نامه‌هاي دانشجويي به جاي بايگاني شدن در كنج كتابخانه‌هاي دانشگاهي به‌صورت فول تكست روي وب سايت دانشگاه‌ها يا يك مركز متمركز دانشگاهي منتشر شود، مي‌توان به سرعت با جست‌وجو در آنها نسبت به هر گونه كپي برداري بخش‌ها يا كل پايان نامه مورد نظر اطلاع حاصل كرد. جالب است بدانيد كه اين نقش را فعلا پژوهشگاه اطلاعات و مدارك علمي كشور ايفا مي‌كند و هر روزه صف طويلي از دانشجويان در راهروهاي اين پژوهشگاه به انتظار مي‌ايستند تا يك گواهي كتبي مبني بر فقدان وجود تحقيق مشابهي در زمينه موضوع پايان نامه خود دريافت كنند!
منابع آنلاين و حتي رسانه‌هاي الكترونيك با داشتن امكان جست‌وجو پذيري كار محقق را ساده‌تر كرده‌اند، بدين ترتيب مي‌توان در اندك زماني به محتواها و اطلاعات فراواني دسترسي پيدا كرد و كاري كه محققان دهه‌هاي گذشته در چند سال انجام مي‌دادند در چند هفته انجام داد. حتي مي‌توان درون متون و كتاب‌ها و آرشيو يك ژورنال يا نشريه را به سرعت جست‌وجو كرد و تمام اطلاعات مورد نظر را دسته بندي و استخراج كرد.
به روز بودن منابع آنلاين باعث مي‌شود تا محققين از تازه‌ترين نتايج و دستاوردهاي پژوهشي ديگران بهره‌برداري نمايند، بدين ترتيب مي‌توان از مشكل قديمي بودن منابع كتابخانه‌هاي سنتي رهايي يافت. البته محقق آنلاين هيچ با اين پاسخ متداول كتابداران كتابخانه ملي ايران مواجه نمي‌شود كه منبعي در فهرست كتابهاي كتابخانه هست اما در مخزن موجود نيست!
دسترسي به منابع علمي ساير زبانهاي دنيا از طريق جست‌وجوگرهاي چند زبانه و مترجم‌هاي آنلاين از ديگر مزاياي منابع آنلاين است. محقق مي‌تواند با ابزار ترجمه آنلاين گوگل به راحتي منابع علمي موجود به زبانهاي انگليسي، فرانسوي، اسپانيولي و آلماني را در چشم به هم زدني به يكديگر ترجمه كند، البته گوگل نسخه بتاي ترجمه به چند زبان ديگر از جمله زبان عربي را راه‌اندازي كرده كه با توجه به نزديك بودن ساختار زبان عربي به زبان فارسي مي‌توان پيش‌بيني كرد كه به‌زودي نسخه فارسي مترجم آنلاين گوگل نيز راه‌اندازي شود آن موقع يك محقق مي‌تواند ادعا كند كه به اكثر منابع كتابخانه‌هاي دنيا با زبان قابل فهم دسترسي دارد.
نويسنده:دكتر حميد ضيايي پرور
