بررسی انواع پمپ ها و اصول كاری آنها

قطعه دواری كه در داخل پوسته پمپ وجود دارد با حركت سریع خود موجب گردش آب می گردد. در نتیجه این عمل آب تحت تأثیرنیروی گریزاز مركز واقع شده و از مجرای خروجی خارج می گردد . درنتیجه ایجاد خلأ نسبی ، فشار آتمسفر باعث دخول آب به بدنه پمپ می گردد . تا زمانی كه آب در داخل پمپ وجود داشته و پره آن به حركت دوران خود را ادامه می دهد مراحل فوق الذكر نیز تكرار می گرددند قطعه دواری كه در داخل پمپ های گریز از مركز قرار دارد پره نامیده می شود . پره مذكور در داخل بده پمپ گردش می كند . مجرای ورود یا مكش آب در مركز پره قرار داشته و سوراخ خروجی در پیرامون بدنه واقع شده است . در موقع كار ، آب از مجرای ورودی مكیده شده وپس از اینكه تحت تأثیر گریز از مركز قرار گرفت از طریق مجرای خروجی خارج می گردد .
به طوری كه ملاحظه می شود یك قوطی حلبی كه به زائده های a وc مجهز است از طریق یك تسمه كه به محور قوطی لحیم شده است به صرعت می گردد . غرض از تعبیه زائده های a و c این است كه در موقع گردش قوطی حلبی ، آب داخل آن ، تحت تأثیر نیروی گریز از مركز واقع شده وشروع به بیرون ریختن وسرریز كردن می كند . علت آن پدیده آن است كه در كناره دیواره قوطی ، آب قادر به عبور از زائده ها نیست و به همین دلیل ناچار است از بالای آن عبور كند و فشار حاصل سطح آب را به طرف بالا سوق می دهد . در این حال چون حجم مایع ثابت است سطح آن در قسمت مركزی قوطی پایین می افتد . وقتی اب موجود در كناره ها بالا می رود در نزدیكی مركز خلائی به وجود می آید و فشار آتمسفر آب را به طرف پایین می راند .
باید توجه داشت كه اختلاف ارتفاع یا جهش آب به اندازه dd بوده است . از آنجایی كه آبی كه از قسمت بالایی قوطی می ریزد ، سرعت زیادی دارد ( مساوی با سرعت بدنه خارجی قوطی ) بدیهی است كه در حین این عمل ، انرژی جنبشی زیادی تلف می شود ، مگر اینكه ترتیب دیگری اتخاذ شود كه آب مورد نیاز را تأمین نماید از یك دایره اضافی استفاده شده كه در موقع لزوم از سرریز آب جلوگیری می كند .
همچنین برای تأمین آب مورد نیاز ، محور دورا سیستم ، مجوف بوده وبه یك منبع ذخیره متصل است . برای حصول نتیجه یكسان میتوان بجای تحرك قوطی فقط پره ها را به صورت متحرك در نظر گرفت .

پمپ با پره های مستقیم :

اولین پمپ گریز از مركز به تیغه های مستقیم ( شعاعی ) مجهز بوده است . بهر حال قسمت های اساسی یك پمپ گریز از مركز عبارتند از :
1- پروانه یا عضو متحرك
2- پوسته باید نه ثابت كه پروانه را احاطه میكند ،
در پمپ گریز از مركز ،آب از مجرای ورودی كه در پروانه تعبیه شده وارد محفظه ای میگردد ورد آنجا با تیغه های متحرك پروانه روبرو میشود ، دوران آب موجب ایجاد نیروی گریز از مركر شده ودر محل قطر خارجی پروانه ،فشاری پدیدار میشود كه موجب ایجاد جریان شده وآب ، پروانه را با سرعت وفشار زیادی ترك كرده واز طریق مجرائی كه به این منظور پیش بینی شده از پمپ خارج میگردد وبه محل مصرف هدایت میشود

پمپ با تیغه های خمیده :

تیغه های خمیده را اولین بار شخصی بنام APPOld در سال 1849 در انگلستان بكار گرفت ، در پوش وقسمتهای داخلی یك پمپ گزیز از مركز كه به پره های منحنی الشكل مجهز است ، در شكل 4 نمایش داده شده است ، دراین جاباید توجه داشت كه علاوه بر انحنای پره ها ، بدنه پمپ نیز دخالت خاصی دارد كه ما آن را ولوت (1) یا مارپیچ مینامیم . طوری برروی در پوش تعبیه شده كه آب را مستقیما ” به روزنه پروانه دوار هدایت كند ، پره های منحنی الشكل به محض دریافت آب از روزنه ،آن را به صورت مارپیچی به تلاطم واداشته وبه لبه میچسبانند تاترتیب تخلیه آب را فراهم آورند ، همزمان با گردش پروانه ،آب بطرف لبه بدنه حركت كرده ووارد مجرای مارپیچی می شود ، ذرات ریز آب در محل مزبور به گردهم آمده ومستقیما ” بطرف مجرای خروجی هدایت می شوند.
تقسیم بندی اصلی :

طرحهای اساسی پمپ های گریز از مركز به اصول مختلف عمل كرد ، آنها بستگی دارد ، بطور عموم پمپ های گریز از مركزرا نسبت به موارد زیر طراحی می كنند :
1ـ وضعیت مجرای ورودی مثل یك راهه یا دوراهه
2ـ وضعیت مراحل 1 از قبیل یك مرحله ای وچند مرحله ای
3ـ وضعیت خروجی از نظر میزان سیال خارج شده مثل پمپ با خروجی زیاد . متوسط ویا كم ،
4ـ وضعیت پروانه مانند نوع پره ها ، تعداد تیغه ها ووضعیت بدنه پمپ ،

پمپ یك مرحله ای :

این پمپ بیشتر برای مواردی كه ارتفاع خروجی كم یا متوسطی مورد نظر است، ساخته میشود ، ارتفاع خروجی یك پمپ تك پروانه ای تابعی از سرعت مماسی آن است ، در عمل با استفاده از یك پمپ یك مرحله ای میتوان به ارتفاع خروجی در حدود 1000 فوت دست پیدا كرد در حالیكه عملا ” وقتی ارتفاع بیش از 250 تا 300 فوت مورد نظر باشد بهره گیری از پمپ های چند مرحله ای عاقلانه تر است ، بطوری كه در شكل 6 هم نمایش داه شده است پمپ های كه راهه یا دوراهه درانواع یك یا چند مرحله ای ساخته میشوند ، مهمترین اشكال پمپهای یك راهه این است كه ارتفاعی كه آب را بوسیله آنها میتوان تا آن حد پمپاژ نمود ، محدود است ، البته با استفاده از پمپ های دوراهه یك مرحله ای براحتی میتوان مقادیر زیادی از آب را تا ارتفاع بیشتری پمپاژ نمود ، یك مزیت دیگر پمپهای دوراهه این است كه پروانه در امتداد محور خود از تعادل هیدرولیكی مناسبی برخوردار است زیرا نیروی محوری ناشی از ورود سیال از یك طرف با نیروی وارد شده از مجرای مقابل خنثی میگردد ،

پمپ چند مرحله ای :

این پمپها قادرند آب را تا ارتفاع نسبت‍‍ا زیادی پمپاژنموده ، فشار قابل توجهی را نیز در اختیار بگذارند ، بسته به اندازه ارتفاع پمپاژ ،آنها را به صورت دو یا چند مرحله ای طراحی میكنند ، با وجودی كه همه پروانه ها به یك محورواحد متصل بوده ودر داخل یك بدنه واقع شده اند ، هر مرحله را میتوان عمل یك پمپ مجزا فرض كرد ، برای مثال داخل یك بدنه واحد میتوان از8 مرحله متفاوت استفاده نمود ، در اولین مرحله آب منبع مورد نظر ،مستقیما از طریق مجرای ورودی تحویل گرفته شده وفشار آن به اندازه فشار ناشی ازیك پمپ تك مرحله ای افزایش مییابد وبه مرحله بعدی ارجاع میشود . در هر مرحله ،فشار ،كمی زیاد میشود تا جائی كه فشار وحجم آب خروجی به میزانی كه مورد نظر است برسد ومراحل خاتمه یابد .
پمپ های یك مرحله ای را در انواع مختلفی ساخته واز آنها هم بصورت ثابت وهم به صورت قابل حمل ونقل استفاده میكنند ، پمپهای پرتابل 1را با استفاده از موتورهای هوائی ، برقی وگازوئیلی یا بنزینی بحركت در میآورند ، بسیاری از شركتهای ساختمانی ومقاطعه كاری از این نوع پمپ هااستفاده میكنند ، واما مرسوم ترین موارد استفاده پمپهای یك مرحله ای ثابت ،بهره گیری از آنها در چاه های عمیق یا كم عمق منازل جهت تأمین آب آشامیدنی موردنیاز اهالی میباشد ، یك نمونه دیگر از موارد استفاده از پمپهای یك مرحله ای ثابت ، استفاده از آنها در تأمین ماده مبردلازم جهت خنك كاری افزار برنده در ماشین های افزار است ، وقتی حجم وفشار آب مورد نیاز در صنعت یا موارد استفاده خانگی زیاد باشد از پمپهای چندمرحله ای استفاده می كنند .

طرز كار پمپ :

قبل از روشن كردن پمپ، باید ابتدا كوپلینگ ها را از هم جدا كرده وموتور را بتنهائی به گردش در آورده واز صحیح بودن جهت دوران آن اطمینان حاصل نمود ، برای كمك به اپراتور ، درروی بدنه پمپ ، جهت صحیح دوران محور آن بایك فلش مشخص شده است ، قبل از روشن كردن پمپ ، محل روغن خور بلبرینگ های پمپ را با روغنی كه سازنده آن توصیه كرده پر كنید ، پمپ هائی كه یا تاقانهای آنها به روغنكاری دائمی نیاز دارند باید تا محل خطی كه درروی روغن نمای آنها ثبت شده ، پراز روغن شوند ، بدنه یاتاقان كف گرد برخی از پمپ هارا بوسیله آب سرد ، خنك می كنند ، در موقع كار ،مسیر لوله كشی آب سرد را نیز باید مورد توجه قرارداد تا از سوختن یاتاقانهاممانعت بعمل آید ، یاتاقانهائی كه گرمای آنها پوست دست انسان را نمی سوزاند نیازی به خنك كردن با آب ندارند ، فقط آنقدرآب خنك مصرف كنید كه ماده روانساز را در دمای مناسبی نگهدارد ، هرچند وقت یكبار بدنیست كه مسیر خط لوله ورودی كه آب سرد را تأمین می كند با فشار آب شستشو داده شود تا آشغالها وكثافت احتمالی را كه ممكن است مسیر ورود آب را مسدود كنند از میان برداشته شوند ، بهرصورت قبل از راه اندازی كامل پمپ یك بازرسی نهائی انجام داده وحتی در صورت امكان روتور را چند دور با دست بگردانید .

پركردن مقدماتی پمپ :

یك پمپ گریز از مركز را هرگز نباید بدون آب بكار انداخت ، درصورتی كه قبل از پركردن پمپ آن را بكار اندازیم امكان دارد قطعات داخلی كه با آب ،روان كاری میشوند آسیب ببینند ،البته برخی از پمپ های گریز از مركز طراحی شده اند كه بصورت خشك وبی آب نیز میتوانند شروع بكار كنند ، در این مدلها یك مخزن ذخیره آب اضافی وجود دارد كه كاسه نمدها را آب بندی كرده وبوش محور ورینگهای سایشی پروانه را روانكاری می نماید ،
روش افشانك ـ پمپ به یك سوپاپ تخلیه ویك مجرای مخصوص جهت بیرون راندن بخار آب مجهز است ، در شروع كار ، پس از باز كردن سوپاپ ورود بخار آب ، سوپاپ تخلیه را می بندیم ،سپس سوپاپ بین مجرای خروج بخار آب وپمپ را باز می كنیم تا هوای موجود در پمپ ولوله ها خارج شده وآب به لوله ها كشیده شود ، عمل را فقط باید وقتی خاتمه یافته تلقی كرد كه آب ازمجرای خروج هوا بیرون بزند ، برای بستن افشانك ابتدا باید سوپاپ موجود بین پمپ وافشانك را مسدود كرده وسپس مجرای بخار آب را قطع كرد ، در صورتی كه نصب افشانك در نزدیكی پمپ مقدور نباشد ،لوله هوا را می توان طویل تر وقطور تر از زمانی كه افشانك در نزدیكی پمپ نصب می شد ، درنظر گرفت ،
روش استفاده از تلمبه دستی { یا پمپ هوای برقی }
در این روش بجای سوپاپ تخلیه می توان از یك شیر كنترل استفاده نمود ، استفاده از یك تلمبه دستی یا برقی بجای مجرای خرو ج بخار هوا نیز ضرروی است ،یك سوپاپ معمولی نیز باید در مسیر لوله هوا نصب نمود ، قبل از شروع عمل باید سوپاپ یاد شده را مسدود كرد . سابقاً برای این منظور از تلمبه های دستی معمولی استفاده میكردند ، گاهی اوقات برای اینكه خود این پمپ آب بندی شده وقادر به تخلیه هوای موجود در داخل لوله ها شود باید ابتدا آن را با كمی آب پر كرد .

روش استفاده از سوپاپ یك طرفه در پائین

وقتی سوپاپ یكطرفه ای در قسمت تحتانی لوله ورودی نصب شده باشد ، پمپ گریز از مركز وتمام مسیر لوله ورودی را میتوان از مجرای تخلیه پمپ یا قسمتی از بالای آن پر از آب نمود ، عمل پر كردن را ممكن است بكمك یك مخزن آب ذخیره یا یك تلمبه دستی انجام داد ، در صورتی كه طول لوله ورودی زیاد باشد برای پیشگیری از هم خوردن نظم عمل كرد پمپ در لحظه شروع ، از طرف دیگر باید مقدار زیادی آب وارد لوله ها كرد تا قبل از حركت آبدر لوله ورودی ،ذرات آب به اطراف پرتاب نشوند . در مواردی كه سوپاپ كنترل یا تخلیه استفاده میشود ،خلاء سنجی كه نزدیكی دهانه چاه یا منبع برروی قسمتی از لوله های هواگیری نصب شده ، میتواند تكمیل شدن عمل هواگیری وراه اندازی اولیه را خبر دهد ، درصورت لزوم میتوان لوله های مربوط به تخلیه هوا را با آی پر كرد وعمل هواگیری را بوسیله خود آب انجام داد، البته این در صورتی است كه فشار آب داخل لوله ها را بتوان تا حدود30 تا40 Psi رسانید . هر چند كه در این صورت به سیستم مخصوصی نیاز خواهیم داشت كه با نوع هوائی كمی تفاوت دارد .
در صورتی كه بخواهیم شروع كار پمپ بصورت خودكار وبدون نیاز به هوا گیری صورت گیرد باید یك تنظیم كننده فشار را برروی خط لوله تخلیه سوار كنیم در این صورت هر زمان لازم باشد . تنظیم كننده مزبور یك پمپ هواگیری را روشن كرده وبه مجرد تخلیه كامل هوای داخل لوله ها ، پمپ مزبور بصورت خودكار خاموش می شود .
یك جور مكانیزم ، خودكار راه اندازی دیگر پمپ كه به یك شناور مجهز می باشد دراین روش یك سوپاپ مخصوص راه اندازی اولیه بین بالای بدنه پمپ ویك سوپاپ هوا كه بوسیله شناور كنترل می شود . قرار می گیرد . در این جا سوپاپ هوا به كلیدی كه به همین منظور در نظر گرفته شده مربوط میگردد ، كنتاكتهای كلید مزبور بطورسری به مدار كنترل كننده استارت موتور اصلی وصل شده است ، یك سوپاپ كنترل كه در خط تخلیه نصب شده كلیدی را بكار میاندازد كه كلید راه اندازی اولیه را بصورت موازی در مدار قرار می دهد ، در واقع سوپاپ راه اندازی اولیه و سوپاپ هوا فقط تا موقعی كه عمل راه اندازی تكمیل نشده . در وضعیت نشان داده شده باقی می مانند .
وقتی كلید متصل به شناور بسته می شود ،پمپ راه اندازی روشن شده وآنقدر كار می كند ، كه پمپ اصلی را بكار انداخته وارتفاع آب در محفظه شناور بحدی برسد كه كلیدراه اندازی اولیه را ببندد ، بسته شدن كلید راه اندازی اولیه موجب روشن شدن پمپ اصلی می گردد .
وقتی مدار كنترل موتور پمپ اصلی شروع بكار می كند ، یك كنتاكت باز شده و پمپ كمكی باز كتر می افتد ، وقتی موتور اصلی در حال كار است سوپاپ كنترل مجرای تخلیه در حال باز نگهداشته می شود وكنتاكت های كلیدآن در وضعیت بسته باقی می مانند، تا یك مدار نگهدارنده رابرای كنتاكتور موتور پمپ كه دو سر كلید راه اندازی اولیه وصل شده تكمیل نمایند . این كلید بدون اینكه موجب ایجاد وقفه در كار موتور شود ،كلید راه اندازی اولیه را باز میكند ، در درون پیستون سوپاپ راه اندازی اولیه تعدادی سوراخهای كوچك وجود دارد كه در خلال عمل راه اندازی اولیه ، ذرات هوا می توانند بسادگی از آنها عبور نمایند ، این سوراخها طوری تعبیه شده اند كه فشارایجاد شده بوسیله پمپ ، انگشتی سوپاپ را با زور در جای خود می نشاند ، در این صورت به مجرد راه اندازی كامل وشروع عمل كرد پمپ اصلی ،پمپ كمكی خاموش میشود ، وقتی لوله راه اندازی اولیه پمپ كاملا آب بندی می شود ، ذرات آب از محفظه شناورباز نشد می كنندكلیدراه اندازی اولیه باز می گردد، ولی مداری كه از كلید سوپاپ تخلیه فرمان میگیرد ، كنتاكتور موتور پمپ اصلی را می بندد، وقتی كلید مربوط به شناور باز میشود پمپ اصلی خاموش میشود ، باید توجه داشت كه وقتی كلید مربوط به شناور بسته باشد ، موجب روشن شدن موتور پمپ اصلی میگردد و وقتی باز شود پمپ گریز از مركز را از كار می اندازد .
در یك سیستم راه اندازی خودكار اولیه كه در آن یك مخزن خلاء به عنوان تانك ذخیره بكاررفته ، مشاهده می شود كه این سیستم از یك پمپ خلاء ویك مخزن خلاء تشكیل می گردد ، مخزن مزبور بین پمپ خلاء ولوله راه اندازی اولیه پمپ اصلی قرار می گیرد .
در اینجا مخزن هوا به عنوان یك مخزن كمكی انجام میكند ودر نتیجه احتیاجی به كاركرد متوالی خلاء ساز وجود ندارد ، وقتی خلاء موجود در خلاء ساز به حدود معینی كه از قبل محاسبه شده برسد ، یك كلید خلاء ساز را روشن وخاموش می كند ، برای اینكه پس از راه اندازی اولیه پمپ از ورود آب به سیستم خلاء جلوگیری بعمل آید یك تله هوا را بین پمپ اصلی ومخزن خلاء تعبیه می كنند .بهرصورت ،چه پمپ در زیر خلاء ویا در حال كار باشد . هوا از طریق مجرای مكش پمپ بطرف بالا كشیده می شود ، برای اینكه ازعدم وجود هوا در لوله های اصلی اطمینان حاصل شود ، لوله های راه اندازی اولیه وسوپاپهای تله هوا دائماٌ تحت خلاء قراردارند ،یك نوع پیشرفته تر این سیستم در مورد پمپاژ فاضلاب وتكه های كاغذ ولجن كه در تمام آنها ذرات مزاحم معلق درمایع وجوددارد ،بكار می برد .

اصول كار :

بطوری كه قبلا گفته شد پمپ های گریز از مركز ، سرعت جریان سیال را بطور زیادی بالا می برند در حالیكه پمپ های دورانی بطور ثابت ویكنواختی سیال را از داخل محفظه خود به بیرون می رانند ، این پمپ یك پمپ بارانش یا جابجائی مثبت بوده ویك حركت دورانی را انجام می دهد در حالیكه یك پمپ گریزاز مركز یك پمپ با جابجائی منفی می باشد .
نسبت به وضعیت پروانه این پمپ ها ، آنها را می توان به گروه های زیر تقسیم نمود :
1ـ نوع چرخ دنده ای یا بطور ساده دنده ای
2ـ نوع پره ای
3ـ نوع پیستونی

پمپ های نوع دنده ای :

این ها شامل دو چرخ دنده ساده میباشند كه با یكدیگر درگیر بوده ویكی از آنها بوسیله یك عامل محرك مثل موتور بگردش درآمده وچرخ دنده دیگر را می گرداند . این پمپها ، از نوع پمپهای باجابجائی مثبت بوده ومیزان آبدهی آنها را بسادگی وتنها با تغییر سرعت گردش محور ،میتوان تغییر داد ، بازده یك پمپ دنده ای عمدتا به دقت وجذب بودن قطعات متماس بستگی دارد .
این پمپ ها را در مدل های مختلف میتوان یافت ، آبدهی این پمپ ها از كمتر از 1 گالن در دقیقه شروع شد وتا بیشتر از 100 گالن در دقیقه ای ادامه مییاید ، انواع مختلف این پمپ ها قادر به ایجاد فشارهای مختلفی از حدود كمتراز 100 پوند براینچ مربع تا بیشتر از 3000 پوند بر اینچ مربع می باشند، دو چرخ دنده ای كه در شكل 2 نمایش داده شده اند بطور دقیقی بیكدیگر جفت شده ودر داخل بدنه پمپ قرارگرفته اند، روغن هیدرولیك وارد شده به محفظه پمپ در فواصل بین دندانه های هر چرخ دنده وپیرامون بدنه گیر كرده وپس از نیم دور گردش چرخ دنده ها در موقع تماس دندانه ها با هم از محفظه خروجی رانده می شود .
پمپ ها ی دنده ای را نیز میتوان متناسب با نوع چرخ دنده مصرف شده ، به انواع مختلفی تقسیم نمود ،این ها شامل پمپ های دنده ای با : چرخ دنده ساده ، مارپیچی ، جناغی وبالاخره با چرخ دنده های مخصوص می باشند .


چرخ دنده ساده :

درعمل در پمپهای دورانی از دو جور چرخ دنده ساده استفاده می كنند : نوع داخلی ونوع خارجی ، در مورد نوع خارجی باید گفت كه در موقع جدا شدن هر زوج دندانه در گیر ، خلائی پدید میآید وفشار جونیز همین فرصت را غنیمت شمرد وسیال را با فشار از طریق دهانه ورودی پمپ به داخل میراند وآن را پر میكند ، با كمی تقریب می توان فرض كرد كه مجراهای ورودی وخروجی بخاطر وجود چرخ دنده های درگیر ،كاملا از هم مجزا می باشند ، بنابراین آبی كه بین فاصله دو دوندانه متوالی هر چرخ دنده حبس میشود همراه با آن گردش كرده ودر نزدیكی محفظه ثانویه پمپ از آن جدا شده وبناچار به خارج رانده می شود .
در مورد طرز كار پمپ دورانی با دنده ساده از نوع داخلی باید كفت كه قدرت موتور به یكی از جچرخ دنده ها داده شده ودوران چرخ دنده مزبور باعث گردش چرخ دنده هرزگرددیگری كه با آن در تماس است می شود ، در موقه جدا شدن درگیری هر دندانه از دندانه مشابه درروی چرخ دنده دیگر ،افزایش حجم موجب ایجاد یك خلاء جزئی می شود ، در این جا است كه فشار جو موجب رانده شدن سیال به داخل بدنه پمپ می شود ، سیال وارد شده به محض دخول در فاصله بین دو دندانه متوالی وبدنه پمپ گیر كرده و بطرف محفظه ثانویه حركت می كند ، واز آنجا به بیرون رانده می شود .
پمپها ی دورانی بادنده داخلی فقط دو عضر متحرك دارند : روتور كه بادقت تمام تراشیده شده ویك چرخ دنده هرزگرد ، دندانه های چرخ دنده داخلی ودنده هرزگرد در نزدیكی محفظه مكش از هم جدا شده ودر محفظه رانش مجددا بایكدیگر درگیر می شوند .
جهت دوران محور پمپ ، محفظه های مكش ورانش را تعیین می كند ، دلیل اینكه چرا جهت دوران محور ، محفظه ها را مشخص می كند . در نقطه a كه در حقیقت آغاز جداشدن در گیری چرخ دنده ها است ، سیال از طریق محفظه مكش به داخل كشیده می شود ، در نقطه b كه آن را باید شروع درگیری دندانه هادانست ، سیال با فشار به طرف محفظه رانش رانده میشود ، معكوس كردن جهت دوران ، جهت جریان سیال درداخل پمپ راوارونه میكند ، در موقع تعیین جهت دوران محور پمپ ، همیشه از انتهائی كه شامل محور است به پمپ نگاه كنید ، در صورتیكه دستورالعمل یا تذكر خاصی داده نشده باشد ، فرض براین است كه محور پمپ در جهت گردش عقربه های ساعت می گردد . در نتیجه میتوان انتظار داشت كه محفظه مكش در سمت راست قرار بگیرد .
دو قطعه را به صورت خاصی تراشیده و با هم در گیر كرده اند، یكی از این قطعات را باید در حقیقت یك چرخ دنده مخصوص داخلی دانست ودرگیری رایك چرخ دنده خارجی انگاشت ، مجموعه بدست آمده را مكانیسم ژیروتور می نامند ، در این مكانیسم ، سطوح داخلی وخارجی دو قطعه یاد شده دائما بیكدیگر تكیه داشته وروی یكدیگر تماس لغزشی دارند و بنابراین سیال را بطور دائم وبا آب بندی كامل انتقال می دهند ، در موقع جداشدن در گیری ،فضای بین آنها زیاد شده و درست در محل محفظه مكش كه ازدیاد فضای بین دندانه ها ظاهر می شود یك خلاء جزئی ایجاد می شود ، وقتی فضای بین دندانه ها به حداكثر حجم خود دست می یابد ، محفظه رانش را در مقابل خود می بیند ، از این لحظه یه بعد كه درگیری دندانه ها مجددا آغاز شده وحجم محفظه شروع به كاهش می نماید ، سیال مزبور به تدریج به خارج رانده می شود.

پمپ دورانی با چرخ دنده مارپیچی :

این پمپ برای كارهای مختلف از قبیل روغنكاری بافشار ، سوخت رسانی ، كلیه كارهای هیدرولیكی ویا بطور كلی انتقال سیالات بدون ذرات مزاحم بكار می رود ، این پمپ در هردو جهت كار كرده وبه آب بندی وراه اندازی اولیه نیاز ندارد، یك نمونه دیگر از این پمپ ها كه جمع وجور وبی سروصدا تراز بقیه بوده وبیشتر برای بالابرها وپله برقیها ی هیدرولیكی بكار می برد .
پمپ دورانی با چرخ دنده جناغی :
این پمپ نیز بسیار جمع وجور وبی سر وصدا میباشد ،

پمپ های پره ای :

اصول كار پمپ های دورانی پره ای نیز براساس افزایش حجم فضاهای خالی برای ایجاد یك خلاء جزئی پایه گذاری شده است ، بدیهی است كه خلاء مزبور باعث پرشدن محفظه مكش پمپ از سیال میشود ، كمی بعدتر ، كاهش حجم همان فضاهای خالی ، سیال را با فشار از طرف دیگر بیرون می راند .
در این جا تیغه یا پره های لغزنده دقیقا جذب شیارهای روتور میشوند ، در جلوشیارهاو در جهت دوران ،گودی شیارها با آبی كه باید پمپ شود پر میگردند ، به محض اینكه آب حبس شده در داخل گودی های یادشده به نزدیكی محفظه خروجی میرسد ، نیروی گریز از مركز موجود راه فراری یافته وآب به خارج نفوذ میكند، بهرحال در طول كار پمپ ، فشار هیدرولیكیموجود ونیروی گریز از مركز ، هردو موجب میشوند كه پره های پمپ دائما با جداره بدنه در تماس باشند .
پمپ پره ای دو طیقه ای ر ا در حقیقت می توان دو پمپ یك طبقه ای دانست كه برروی یك محور واحد وپشت به پشت یكدیگر نصب شده اند .
گاهی اوقات پمپ های پره ای ره بصورت مركب نیز می سازند ، دراین حالت دو پمپ را برروی یك محور واحد نصب می كنند . یكی از این پمپ ها بافشار كم ودیگری با فشار زیاد كار می كند .
قسمتهای سایشی پمپهای طوری است كه در مواقع لزوم می توان برای تعویض آنها از یك فشنگ یا كار تریج آماده شده جدید استفاده كرده وآن را براحتی عوض كرد، چون كار تریج پمپ های مختلف را میتوان با هم عوض كرد ، در صورت لزوم میتوان با انتخاب مناسب ، آبدهی پمپ را بهبود بخشید .
برای كنترل حداكثر فشار سیستم ، دراین جا از یك جبران كننده فشار بهره گرفته شده است ، دراینجا جابجائی پمپ بطور خودكار تغییر یافته وموجب میشود كه جریان مورد نیاز سیستم بطور اتوماتیك ثابت باقی بماند ، وقتی میزان جابجائی تغییر پیدا كند ، فشار سیستم برروی میزان معینی كه جبران كننده را از قبل برروی آن حدود تنظیم كرده اند تقریبا ثابت باقی میماند، در صورتیكه سیستم هیدرولیكی به جریان نیاز نداشته باشد ، رینگ فشاری پمپ تقریبا در حالت خنثی باقی مانده ودر فشار تنظیم شده ،فقط جریان مورد نیاز جهت تأمین آب نشده شده را ایجاد می كند. در صورتیكه تمام ظرفیت پمپ مورد نظر باشد ، فشار قدری افت كرده وحركت فنر جبران كننده موجب عبور تمام جریان از میان رینگ فشاری میشود، در عمل با متعادل كردن فشار عكس العملی ونیروی فنر متعادل كننده میتوان برای هماهنگ كردن دقیق جریان مورد نیاز مدار هیدرولیكی با سیستم داخلی پمپ ، هر جریانی را بصورت خودكار بدست آورد ، در این حالت وقتی جریان عبوری كم میشود ، قدرت مصرف شده بوسیله موتور پمپ نیز كاهش مییابد، در اینجا ، برگشت روغن پرفشار ،رخ نداده وگرمای اضافی كه در تعیین بازده مدار موثر ومهم میباشد ایجاد نمی شود .

پمپهای پیستونی :

این پمپها در انواع شعاعی ومحوری ساخته وعرضه میشوند، هر كدام از این انواع را میتوان بصورت با جابجائی ثابت یا متغیر طراحی نمود . در اینجا ، پیستون ها بصورت شعاعی در اطاف توپی ردیف شده اند، در این شكل ،قطعه لغزان ، سمت راست خط محور استوانه سیلندر واقع شده است ، ضمن حركت محور پیستونها یك حركت رفت وآمدی انجام میدهند، به این ترتیب پیستون هائی كه از روی مدخل پائینی میله مركزی عبور می كنند، روغن را جذب می كنند در حالیكه پیستونهائی كه از روی دهانه بالائی میگذرندپر از روغن هستند ،باتوجه به اینكه پیستون وحركت قطعه لغزان را بدقت میتوان كنترل نمود ، تنظیم دقیق ظرفیت آبدهی این پمپها از صفر تا بیشترین حد ممكن كار چندان دشواری نیست .
در نوع محوری ، پیستونها بموازات محورگردان پمپ قرار میگیرند، گردش محور پمپ موجب دوران استوانه سیلندر میشود ، وجود كفشك نگهدار ، كه خود بوسیله نیروی فنری به صفحه با دامكی متكی شده ، موجب میشود كه پیستونهای پمپاژ كننده درداخل سیلندر خود یك حركت رفت وآمدی محوری انجام دهند. بطوری كه در شكل 16 نمایش داده شده با تنظیم زاویه صفحه بادامكی میتوان كورس حركت پیستون ودر نتیجه میزان آبدهی پمپ را محدود نمود .
در پمپهائی كه آبدهی متغیر دارند ، برا ی تغییر دادن زاویه صفحه بادامكی از مكانیسم خاصی استفاده می كنند، مكانیسم مزبور ممكن است از یك گردونه دستی ، یك وسیله كنترل جبران كننده فشار ویا یك میله كنترل تشكیل شده باشد . هركدام ازوسائل نامبرده شده ممكن است قلابی را كه به صفحه با دامكی متصل شده است . تحرك نمود وزاویه آن را عوض نمایند .اصول كار :

بطوركلی و نسبت به راههائی كه ممكن است آب مورد استعمال قرار گیرد ، پمپهای تناوبی را می توان به گروههای زیر تقسیم نمود :
1ـ پمپ مكشی یا بالابرنده
2ـ پمپ فشاری
هر كدام از پمپهای یادشده ممكن است ،بصورت یك طرفه یادوطرفه باشند .

پمپ های مكشی یا بالابرنده :

پمپ مكشی یك طرفه است ، این پمپ كه در شكل 3 نمایش داده شده از یك سیلندر بازویك سوپاپ مخصوص تشكیل شده است ، در این جا پمپ به آب نیروئی وارد نمی كند. بلكه آن را می مكد . در پمپهای مكشی ،سوپاپ خروجی در داخل پیستون نصب شده وبهمراه آن بالا وپائین می رود .
راه اندازی وعملكرد كامل این پمپ به چهار عمل یا چهار مرحله مختلف نیاز دارد، كه عبارتند از :
1- خروج هوا : پیستون بطرف پائین سیلندر رانده شده وهوای موجود از آن خارج میشود ،
2- ورود آب : وقتی پیستون بطرف بالا حركت میكند یك خلاء نسبی ایجاد كرده وفشار جو ، آب را بداخل سیلندر میراند،
3- انتقال آب : در حین پائین آمدن پیستون ، آب حبس شده در داخل سیلندر از طریق سوپاپ خروجی به قسمت بالائی سیلندر منتقل میشود،
4- خروج آب : با صعود پیستون ،آب داخل سیلندر تخلیه میشود ،
پس از هواگیری پمپ وانجام شدن كارهای مقدماتی ، سیكل عملكرد پمپ در یك رفت و برگشت پیستون آن تكمیل می شود ، حركت به طرف پائین پیستون ، ضربه انتقالی و حركت بطرف بالا آن مكش ورانش نامیده می شود چون در یك نوبت آب بداخل پیستون كشیده شده و در یك نوبت از آن تخلیه می شود .

پمپ های فشاری :

در حقیقت یك پمپ فشاری را باید نوع گسترده تری از یك جور پمپ مكشی دانست زیرا بوسیله آن ، آب هم تحت فشار وهم تحت مكش پمپاژ میشود ،اصول كار كلی این پمپ به این صورت است كه دراین جا برخلاف پمپ مكشی ،آب تحت تأثیر فشاری كه بیشتراز فشار جو است ، قرار گرفته وآن را مجبور میكند كه از یك لوله بالا برود .
در نوع یك طرفه ،پائین آمدن پیستون موجب بسته شدن سوپاپ ورودی شده و آب را با فشار از طریق سوپاپ خروجی بیرون رانده وبه ارتفاع مورد نظر می‌رساند .
پمپ فشاری از یك سوپاپ ورودی ،یك سوپاپ خروجی ویك انگشتی یك عمله تشكیل شده است ، در نوع یكطرفه .سیكل عملكرد بایك بالا رفتن (ورود آب ) ویك حركت بسمت پائین (خروج آب) تكمیل میشود ، در حین بالا رفتن انگشتی خلاء نسبی ایجاد شده وموجب میگردد كه فشار جو آب را با زور به داخل سیلندر براند ، در این هنگام سوپاپ ورودی بازوسوپاپ خروجی بسته است ، در موقع پائین آمدن انگشتی یاكورس تخلیه آب ، پائین آمدن انگشتی موجب میشود كه سوپاپ ورودی بسته شده وآب حبس شده در داخل سیلندر با فشار ازطریق سوپاپ خروجی كه اینك گشوده شد به خارج رانده شود .
یك جور پمپ فشاری دیگر كه علاوه بر سوپاپ های ورودی وخروج آب به یك سوپاپ اضافی درداخل پیستون خود مجهز می باشد .
در اینجا پیستون درداخل سیلندر بسته كار كرده ودسته پیستون از میان یك كاسه نمد بخارج راه می یابد . مزیت این پمپ در آن است كه آب از طریق دریچه ورودی وارد پمپ شده وپس از گذشتن از سوپاپ روی پیستون ، بلاانقطاع از دریچه خروجی تخلیه می شود .
اكنون فرض كنیم ، داخل سیلندر پر از هوا بوده ومیخواهیم پمپ را بكار اندازیم ، دراین صورت ، هوای داخل سیلندر . در اولین حركت پیستون بطرف پائین ، از قسمت زیرین به محفظه بالای آن منتقل می شود ، در حركت بعدی پیستون كه بطرف بالا صورت می گیرد ، خلاء نسبی ایجاد شده ووجود فشار جو باعث كشش آب بداخل سیلندر میگردد، در حركت بعدی یاسوم پیستون بطرف پائین ،آب حبس شده در زیر سیلندر بطرف بالای آن منتقل میگردد و در حركت چهارم یا بطرف بالای پیستون ، تخلیه می شود .
وقتی راه اندازی اولیه خاتمه یافته وعمل كرد پمپ بصورت كامل آغاز شد ، سیكل عملكرد دردوحركت پیستون كه یكی بطرف پائین ودیگری بطرف بالا میباشدخلاصه می گردد، حركت بطرف پائین پیستون ،كورس انتقال وحركت بالای آن كورس تخلیه نامیده میشود، وقتی پیستون بطرف پائین حركت میكند، آب از میان سوپاپ موجود درروی پیستون عبور كرده وبه قسمت بالائی راه مییابد ، وقتی كه پیستون بطف بالا می رود آب موجود در بالای پیستون از طریق دریچه خروجی تخلیه شده ودر همین هنگام بالا رفتن پیستون باعث دخول آب یه محفظه زیرین سیلندر می شود .

پمپ های فشاری دو طرفه ( نوع پیستونی ) :

در این حالت حركت پیستون موجب تخلیه آب در یك طف آن میشود ضمن اینكه درطرف دیگر پیستون ، بدون اینكه انتقالی صورت بگیرد ، آب بداخل آن كشیده میشود ، بنابراین در هر حركت پیستون،آب از مجرای خروجی به بیرون تخلیه میشود .
در این صورت ظرفیت آبدهی یك پمپ یكطرفه را میتوان با تبدیل آن به یك پمپ دوطرفه كه در آن از جابجائی مشابه سیلندر استفاده میشود ، مضاعف كرد .
هنگام بررسی عملكرد این جور پمپ هاباید به وضعیت سوپاپ ها در حالت توجه داشت ، آنچه كه جالب توجه است اینكه هر زوج از این سوپاپ ها بصورت قطری ، وضعیت یكسانی دارندیعنی هر زوج سوپاپی كه در امتداد قطری روبروی یكدیگر قرار دارند همواره یا باز هستند یا بسته .

پمپ فشاری دو طرفه ( نوع انگشتی) :

عملكرد این پمپ بانوع پیستونی تفاوت چندانی نداردبا ستثنای اینكه در این پمپ به جای پیستون از انگشتی استفاده شده است ، نسبت به وضعیت قرار گرفتن كاسه نمد درداخل یا خارج ،این پمپ ها به دو گروه تقسیم می شوند .
در پمپ های مجهز به كاسه نمد داخلی ، طول نسبتا بلند سیلندراز محل كاسه نمد به دو محفظه مجزا تقسیم می شود .
در حركات بطرف بالاوپائین ،انگشتی ، آب موجود دردومحفظه را جابه جا می كند . یكی از اشكالات این نوع پمپ ها این است كه برای تنظیم یا تعویض كاسه نمد ها باید سرسیلندر را باز كرد ، همچنین در موقع كار پمپ ، نشد كاسه نمد قابل مشاهده نیست ، برای غلبه كردن بر این عیب می توان از پمپ مشابه كه به كاسه نمد خارجی مجهز است استفاده نمود ، در این طرح ازدو انگشتی ، چند میله رابط ودوقاب فلزی دردو انتهااستفاده شده است ، انگشتی هابطور محكمی به قابهای انتهائی مربوط شده ومجموعه آنها در داخل میله های رابط حركت كشوئی انجام می دهند ، كاسه نمد ها در قسمت خارجی نصب شده اند وعلاوه بر اینكه تعمیر آنها كار ساده ای است ، در موقع كار نیز می توان وضعیت نشد آنها رابازرسی نمود .
در موقع بررسی سیكل مزبور به حركت هماهنگ انگشتیها نوجه داشته باشید ، در موقع كار، حركت یك انگشتی باعث تخلیه آب شده ودر همان زمان ، تحرك انگشتی دیگر باعث پرشدن آب در محفظه دوم می گردد .
اشكال پمپ های اخیر كه به كاسه نمد خارجی مجهزند در این است كه ساختمان آنها پیچیده تر از ساختمان پمپ مشابه با كاسه نمد وهزینه اولیه آنها به مراتب گران تر است .

پمپ های سیفونی یا پمپ های باراه اندازی خودكار :

اغلب پمپها به راه اندازی اولیه نیاز دارند چون فضای خالی نسبتا قابل ملاحظه ای كه بین سوپاپ های ورودی وخروجی موجود است با هوا پرشده وعملكرد اولیه پمپ را دشوار می سازد ، راه اندازی اولیه یك امر ضروری است زیرا در این صورت ،پیستون یا انگشتی ،ضمن كوشش خود برای بیرون كشیدن هوا ،یك خلاء نسبی ایجاد می كند و در نتیجه فشار جوآب را بازور بداخل محفظه پمپ با آب پر می شود تا خلاء را افزایش داده ودر نتیجه آب را از محل منبع بمكد ، در صورتیكه پمپ به یك روزنه هوا گیری ویك مجرای ورودی مجهزنباشد ، برای وارد كردن آب بداخل سیلندر آن باید قسمتی از پمپ را باز كرد .
بدنه پمپ از یك استوانه ویك محفظه خارجی در ارتباط است ،پیستون دارای یك سوپاپ مخصوص درروی خود بوده ودر بالای محفظه داخلی یك مجرای خروجی تعبیه شده است ، از آنجائی كه مجرای ورودی نیز در بالاقرار گرفته است ، همیشه مقداری آب بین فاصله دو جداره حبس می شود .
در شروع كار، محفظه خارجی پر از آب است ، وقتی پیستون بطرف پائین حركت می كند سوپاپهای تعبیه شده درآن باز شده وآب به قسمت بالائی محفظه داخلی انتقال می یابد ، در اثر انجام این عمل سطح آب در استوانه خارجی تغییر نمی كند، وقتی پیستون بطرف بالا حركت می كند آب قسمت بالائی تخلیه شده وسطح آب در استوانه خارجی پائین می افتد، همین عمل موجب ایجاد یك خلاء نسبی شده وآب را به محفظه استوانه خارجی می‌مكد تا آن را پر كند .
ساختمان :

در هیدرولیك صنعتی ، پمپ های تناوبی پیستونی از ظرفیت های قابل ملاحظه ای برخورد دارند . از این پمپ ها غالباً برای رساندن سیال به یك سیستم هیدرولیكی مركزی استفاده می كند . از این پمپ ها معمولاً برای انتقال آب ، روغن محلول در آب ، روغن هیدرولیك و سیالات هیدرولیكی مقاوم در برابر آتش نیز استفاده می كند .
در طراحی پمپ های تناوبی غالباً از سه ، پنج ، هفت یا نه انگشتی استفاده می كنند . دریچه مكش در بالا و دریچه رانش در پایین نصب شده است . در نتیجه این كار می توانیم سوپاپها را بدون اینكه آنها را كاملاً از پمپ جدا كنیم جابجا نماییم . در طرحی كه بنام Aldri ch مشهور می باشد ، سیال از دریچه مكش وارد شده وپس از گذشتن از سوپاپها و استوانه پمپ ، به خط مستقیم از پمپ خارج می شود در این جا با حركت انگشتی به طرف پایین ، دریچه مكش بسته شده و فشار آب محبوس ، بر فنر سوپاپ خروجی غلبه كرده و آن را باز می كند و اب به خارج جاری می شود .
وقتی انگشتی به طرف بالا می رود ، سوپاپ خروجی بسته شده و سیال به داخل محفظه پمپ مكیده شده و بر نیروی فنر مشابه ای در سوپاپ ورودی غلبه كرده و آن را باز می كند . آنچه كه به آب بندی شدن هر دو سوپاپ وبسته شدن آنها كمك می كند ، فشار سیال است .
معمولاً در صنعت برای تكمیل كردن خطوط انتقال سیالات شیمیایی با فشار متوسط و زیاد ، از پمپ های انگشتی استفاده می كنند . برای مثال در خط انتقال یك ماده شیمیایی ، از یك پمپ انگشتی استفاده كرده و در هر ساعت بین 2/0 تا 12000 گالن از سیال را جابجا نموده و در بعضی موارد فشار آن را تا 1600 پوند بر اینج مربع ، بالا می برند . این پمپ ها را در انواع تكی و دوتایی طراحی كرده و بعضی از آنها به مكانیسم خاصی مجهزند كه بوسیله آن می توان كورس حركت را در حین كار تنظیم نمود . برای انتقال اغلب مواد شیمیایی از قبیل اسید ها ، بازها وحلالهای دیگر كه برای تصفیه آب بكار می‌روند . از این پمپ ها استفاده می كنند . این پمپ ها را سادگی می توان طوری تنظیم كرد كه خروجی آن داعمی یا منقطع بوده و یا طوری مرتب نمود كه در مواقع ضروری از عامل دیگری فرمان گرفته و جریان را در مدار جاری نمایید .

پمپ های ویژه :

در موقع انتخاب پمپ برای یك كار مشخص ، شخص مسئول باید با اصول كار ومزایا ومعایب پمپ های اساسی از قبیل گریز از مركز، دورانی وتناوبی كه اصول كار آنها در فصول گذشته مورد بررسی قرار گرفتند ، آشنایی كامل داشته باشید .
با توجه به نكات ذكر شده بالا ، برای هر كار مورد نظر می توان یكی از این پمپ ها را انتخاب و مطابق با وظیفه ای كه باید انجام دهد ، آن را هماهنگ كرد . در بسیاری از حالات مشاهده شده كه هر پمپ خاصی را فقط برای انجام وظیفه ویژه ای طراحی كرده اند .
بسیاری از پمپ هایی كه در فصول قبل توضیح داده شدند ، برای انجام كارهای خاصی طراحی شده اند . برخی از این پمپ های مخصوص بوسیله قسمت های آتش نشانی ، راه آهن ، اتومبیل ها ، موتور های دیزل ، معادن ،زهكشی ، انتقال هیدرواستاتیك و ماشینهای افراز مورد استفاده قرار می گیرند . آب خالص ، فاضلاب ، خمیر كاغذ ، روغن ، شیر ، مواد شیمیایی مواد معدنی خمیری وسیالات غلیظ جزو موادی هستند كه برای انتقال آنها از پمپ های ویژه استفاده می كنند .

پمپ های خدماتی :

پمپ های تناوبی پیستونی از نوع تكی یا دوتایی را معمولاً در باغ خانه ها ، تصفیه خانه های شكر و خشكشویی ها و غیره بكار می برند . پمپ تناوبی پیستونی دوتایی كه در شكل یك نشان داده شده است ، فشار زیادی تولید كرده و معمولاً درباشگاها ، لبنیاتی ها و واحد های صنفی به كار می رود . یك جفت پمپ پیستونی دو طرفه در حقیقت باعث می شود كه در هر دور دوران محور ، پیستون ها چهار حركت داشته و مایع خارج شده از پمپ جریان ثابتی داشته باشد . این پمپ می تواند هر جور مایع سرد یا گرم ( تا 200 درجه فارنهایت ) را انتقال دهد ، پمپ مزبور قادر است در هر ساعت بین 295 تا 1080 گالن از سیال را بافشاری در حدود 150 تا 300 پوند بر اینچ پمپاژ نماید .
پمپ دورانی دنده ای یك پمپ همه كاره بوده و براحتی قادر است هر جور سیال یا غلیظ را انتقال دهد . این پمپ بسیار نرم كار كرده و بازده آن در هر دو جهت یكسان است . این پمپ ها قادرند هر جور سیال سنگین و غلیظ از قبیل مركب چاپ یا مواد عایق كاری پشت بام یا هر جور سیال رقیق و سبك از قبیل بنزین ، گازوئیل و مواد مشابه را به سادگی انتقال دهند .
پمپ نشان داده شده به راحتی قادر است بین 40 تا 600 گالن در دقیقه از سیالات مختلف را انتقال داده و فشار آنها را به حدود 10 پوند بر اینچ مربع برساند .
پمپ دورانی دنده ای محدوده خدماتی وسیعی داشته و برای روغنكاری تحت فشار ، خدمات هیدرولیكی ، سوخت رسانی و پمپاژ سیالات تصفیه شده به كار می رود .
روغنكاری یاتاقان ها بوسیله سیالی كه در حال پمپاژ است صورت می گیرد . راه‌اندازی این پمپ ها بصورت خود كار صورت گرفته و بازده آنها در هر دو جهت یكسان است . این نوع پمپ ها در اندازه های مختلفی از تا 110 گالن در دقیقه در دسترس هستند . انواع آنها را می توان طوری تنظیم كرد كه فشار سیال را تا 150 پوند بر اینج مربع بالا ببرند .
از این پمپ می توان در استخر ها ، آبیاری چمن ها ، سیر كولاسیون مجدد جریان سیال ، آبكشی ، چاها وآب انبارها ، وانتقال مواد شیمیایی استفاده نمود . وقتی ارتفاع در حدود 120 فوت باشد ، این پمپ قادر است در هر دقیقه 10 تا 130 گالن را پمپاژ نماید .
یك جور پمپ گریزاز مركز یك طبقه دو مكشی كه در مقطع افقی به صورت دو پارچه ساخته شده است . جداره پمپ ضخیم بوده ، راندمان بالایی داشته وفشار زیادی در حدود 175 پوند بر اینج بر متر مربع را ایجاد می نماید . این پمپ برای آبرسانی عمومی ، آبیاری شهری ، خنك كردن كنداسور ، سیر كولاسیون آب ، خدمات صنعتی ، خدمات ساختمانی و كارخانه های شیمیایی بكار می رود .
بزرگترین مشخصه ای پمپ این است كه قادر به انتقال سیالاتی كه مواد جامد معلق در خود دارند . از پمپ مزبور در فاضلاب های صنعتی ، زهكشی عمومی ، چاه فاضلاب ، كارخانه های شیمیایی ، آبكشی عمومی وبسیاری مقاصد دیگر استفاده می كنند . پروانه مصرف شده از نوع كاملاً پوشیده و غیر قابل انسداد بوده ومحفظه بسیار ظریف و دقیقی دارد . وقتی ارتفاع در حدود 150 فوت است ، ظرفیت خروجی پمپ در حدود 300 گالن در دقیقه می باشد . این پمپ‌ها در انواع چپ گرد یا راست‌گرد ساخته شده و برای سهولت نصب ، آنها را به 5 صورت می توان بر روی هم سوار كرد .
یك جور پمپ گریز از مركز یك طبقه یك مكشی وجود دارد كه در آن موتور وپمپ مستقیماً به هم مربوط شده اند. این پمپ را درانواع و اندازه های مختلف طوری طراحی می كنند كه در ارتفاعی در حدود 500 فوت در دقیقه قادرند 200 گالن آب را پنپاز نمایند . ساختمان این پمپ ها بسیار متنوع بوده و انواع مختلف آنها قادرند آب یا مواد خرنده شیمیایی را پمپاژ نمایند .
بدنه پمپ در مقطع افقی به صورت دو پارچه ساخته شده ودر موقع تعمیر یا بازرسی براحتی می توان بدون دست زدن به سیستم لوله كشی ، آنها را از هم جدا نموده و قطعات متحرك را بازرسی نمود . این پمپ ها را برای ظرفیت های بین 10 تا2000 گالن بر دقیقه طراحی می كنند.
برای انتقال آب تصفیه شده با هر دمای دلخواه از پمپ توربینی چهار طبقه یك مكشی می توان استفاده نمود . وقتی ارتفاع در حدود 1500 فوت است ، پمپ مزبور را می توان طراحی كرد كه از 20 تا 900 گالن آب را در هر دقیقه پمپاژ نماید .بازده مكانیكی وهیدرولیكی این پمپ ها قابل توجه است .

پمپ های شیمیایی و فرایندی :

در بسیاری از صنایع شیمایی و كارخانه های كاغذ سازی برای انتقال بسیاری از سیالات خورنده و ساینده از پمپ های گریز از مركز استفاده می كنند . البته بدیهی است كه چون بدنه ، محور ، پروانه و سایر قسمت های متحرك پمپ با مواد ساینده و خورنده در تماس اند ، بسرعت فرسوده شده و عمرشان كم می‌شود . در عمل برای اینكه از كاهش عمر سریع این پمپ ها جلوگیری كنند ، كلیه قسمت های متحرك پمپ را كه با این سیالات در تماس اند با لایه ای از لاستیك مذاب پوشانده و پس از خنك شدن وچسبیدن آن ، قطعه را در جای خود سوار می كنند .
اسید ها و بازها با غلظت ودمای مختلف ، سود سوز آور ، آب گوگردی ، كلرات پتاسیوم ، آب آهك ، اسید هیپو كلرید ریك وبسیاری از سیالات مشابه را بوسیله این پمپ ها انتقال می دهند . در كارخانه های كاغذ سازی از پمپ ها برای انتقال مواد از یك نقطه به نقطه دیگر استفاده می كنند .
در ابتدا آب سرد وخمیر كاغذ به میزان كافی به قسمت مورد نیاز ماشین كاغذ سازی انتقال می یابد . انواع و اقسام مواد شیمیایی كه برای ساخت كاغذ مورد نیاز می باشد بوسیله پمپ ها به محل دستگاه هدایت و فاضلاب حاصل نیز بوسیله پمپ ها به محل مناسب پمپاژ می شوند .
محفظه مكش پمپ گریز از مركز افقی در ابتدای آن واقع گردیده است . از این پمپ معمولاً در صنایع شیمیایی و پتروشیمی وسایر كارخانه جات مشابه كه كار اصلی آنها انتقال انواع واقسام سیالات رقیق و غلیظ وخورنده وغیر خورنده است استفاده می كنند .
وضعیت خاص پروانه پمپ های گریز از مركز موجب افزایش موارد استفاده از آنها در صنایع كاغذ سازی شده است . معدود بودن تعداد پره ، ورودی های بزرگ و وجود صفحات و فلانچ های سنگین و ضخیم جزو مزایای این پمپ ها بشمار می روند . پروانه ها پوشیده بوده و به صفحات سایشی نیازی ندارند . شكل وتعداد پره ها به كاری كه پمپ باید انجام دهد بستگی دارند .
برای پمپاژ آب میوه ، شیر ، اسید ها ودیگر محلول های اسیدی از پمپ گریز از مركز پیركس یا بلوری استفاده می كنند . علت استفاده از شیشه یا پیركس این است كه شیشه در مقابل اسید ها و مواد مشابه مقاوم بوده و با آنها از نظر شیمیایی تركیب نمی شوند . اسید هیدرو فلوریك و اسید فسفر یك بلوری تنها اسید هایی هستند كه با شیشه تركیب می شوند . برای انتقال مواد قلیایی به هیچ عنوان نباید از پمپ های بلوری استفاده كرد .

پمپ های ناقل فاضلاب :

این جور پمپ ها جهت انتقال فاضلاب و لجن و مواد مشابه بكار می روند ، مواد جامدی كه از ته نشین كردن فاضلاب و تصفیه آنها بدست می آید لجن یا تفاله نامیده می شوند . تفاوت در طراحی پروانه ، تنها عاملی است كه در موقع بكار گیری پمپ های گریز از مركز جهت انتقال فاضلاب یالجن باید مورد نظر قرار گیرد . در این صورت برای ممانعت از انسداد پمپ ، پروانه مصرف شده از نوع پوشیده بوده و عرض بیشتری دارد و به نسبت ظرفیت پمپ از دو یا چهار پره تشكیل می شوند . سوراخ ورودی این پره ها را معمولاً بصورت مدور می سازند تا در مقابل عبور جریان مقاومت كمتری از خود نشان دهد ضمناً آن را طوری فرم می دهند تا از مسدود شدنش بوسیله مواد ریش ریش ، پارچه یا كاغذ كه می خواهند خود را به صورت یك گلوله در آورند ، جلوگیری بعمل آید .
انتقال لجن های باقی مانده از یك مركز تصفیه فاضلاب بمراتب مشكل تر از پمپاژ فاضلاب اصلی است زیرا لجن های مزبور به میزان بسیار زیادی مواد معلق ومزاحم را در خود دارند علاوه بر طرح خاصی كه در مورد پروانه این پمپ ها بكار می رود ، برای آنكه مواد مزبور با فشار بطرف پروانه رانده می‌شوند ، در نزدیكی دهانه ورودی زائده ای به شكل پیچ دونخه ایجاد می كنند . هر كدام از راهای مزبور به یك پره پروانه ختم می شود . مواد جامد مزاحم و پارچه های ریش ریش كه می خواهند در كناره ها وگوشه ها پنهان شد و یا راه مجرای ورودی را ببندند به محض رسیدن به پیچ مزبور تحت تأثیر یك جریان گردابی وار قرار گرفته و بین مار پیچ های داخلی بدنه پیچ خورد می شوند .
در موقع نصب پمپ های ناقل فاضلاب باید توجه داشت كه چون این پمپه تقریباً دائمی می باشند باید پایه ، بدنه وسایر قسمت های لازم را به طور مطمئنی در جای خود جاسازی ومحكم نمود .
پمپ لجن ، 11 بدنه ضخیمی داشته و پایه چدنی است . در روی بدنه پمپ چندین دریچه بازدید وتخلیه تعبیه شده كه به تناوب می توان آنها را باز كرده و موادی را كه احتمالاً باعث كاهش راندمان كار پمپ شده اند ، از آنجا بیرون ریخت .

سایر پمپ های ویژه :

علاوه بر پمپ های شیمیایی وفرایندی وپمپ های ناقل فاضلاب ، پمپ های دیگری نیز وجود دارند كه هر كدام را برای مقصود خاصی طراحی ومی سازند . یكی از این نمونه ها ، پمپ های هستند كه در كارخانه های قند سازی بكار می روند .

پمپ های ناقل خمیر مواد معدنی :

بیشتر این پمپ ها از نوع تناوبی بوده و در كارخانه های قند سازی بكار می روند . این پمپ ها فاقد سوپاپ های ورودی بوده و سیال مورد نظر در اثر سنگینی خود به داخل پمپ كشیده می شود ( عمق منفی ) . در نتیجه وظیفه سوپاپ ورودی بوسیله پیستون پمپ تناوبی انجام می شود .

پمپ های آبكشی :

چاهك را نباید با چاه فالاب اشتباه كرد . غلظت سیالاتی كه در داخل چاهك قرار دارند به اندازه چاه فاضلاب نبوده وضمناً فاقد مواد مزاحم اضافی می باشند . در حقیقت چاهك را باید با آب انباری دانست كه در پایین ترین نقطه ساختمان حفر شده و آبریزی های كلیه دستشویی ها و غیره به آن سرازیر می شوند .
هر چند وقت یك بار، پمپ مخصوصی كه در چاهك نصب شده به صورت خود كار روشن شده وآب موجود در آن را تا سطح معینی كاهش می دهد .
در ساختمانهایی كه پایه آنها به طور كامل عایق بندی نشده ، در فصل بارندگی ، برای تخلیه آبی كه در زیر ساختمان جمع شده نیز از این پمپ هابهره می گیرند . عمل كردن این پمپ ها معمولاً خود كار بوده و چون در آب غوطه وند به هواگیری و راه اندازی اولیه نیازی ندارند . از قسمتی از بدنه موتور شناوری آویزان است كه به مجرد بالا آمدن سطح آب باعث روشن شدن خود كار موتور می شود . به تدریج كه سطح آب پایین می افتد و در ارتفاع معینی كه تقریباً آب چاهك خالی شده باشد ، مجدداً باعث خاموش شدن موتور می شود .

پمپ های آبیاری :

پمپ هایی كه به این منظور بكار می روند برای ارتفاع كم و ظرفیت های زیاد طراحی می شوند . از این پمپ ها برای زهكشی ، كنترل سیلابها و همچنین مقابله با بارندگی های ناگهانی نیز استفاده می كنند . از آنجایی كه پروانه این پمپ ها شبیه پروانه زیر دریایی ها می باشد به آنها پروانه ملخی هم گفته می‌شود . احتیاجات عمومی این گونه پمپ ها باعث شده كه آنها را به صورت یك پارچه و قابل حمل ونقل طوری بسازند كه بسادگی در بالای جریانی از آب معلق شده و یا از اسكلتی كه در بالای جریان آب تعبیه شده آویزان گردند .

پمپ های دیافراگمی :

در این پمپ ها بجای استفاده از پیستون یا انگشتی ، از یك ماده قابل ارتجاع ( شبیه لاستیك ) استفاده می كنند . انواع اصلی این پمپ ها عبارتند از :
1- نوع بسته
2- نوع باز
بیشتر موارد استفاده شده از این پمپ برای خارج كردن سیالات موجود در زیر پایه ساختمانها ، خندق ها ، زیر آب ها وسایر جاهایی است كه آب مورد نظر با گل و شن و ماسه همراه است .- طبقه بندی پمپ های سانتریفوژ بر حسب موارد كاربرد

به منظور كاربرد صحیح پمپ های سانتزیفوژ ابتدا باید بدانیم ازیك پمپ بخصوصی در كجا استفاده می شود ، یا به عبارت دیگر چه نوع پمپی برای كار مورد نظر مناسب است .
برای تصمیم گیری سریعتر وروشن تر پمپ های سانتریفوژ را بر حسب موارد كار برد می توان به صورت زیر طبقه بندی كرد :
یادآور می شویم كه یك خط مشخص و معینی بین انواع پمپ ها برای مصارف مختلف وجود نداشته و انتخاب نوع پمپ بیشتر بستگی به كمیت و كیفیت سیال مورد انتقال وتصمیم گیری طراح دارد . بدین منظور اندكی به تشریح خصوصیات لازم یك پمپ برای استفاده مناسب در صنایع مختلف می‌پردازیم .

الف-كاربرد عمومی

پمپ های عمومی برای انتقال آب صاف وخنك ، نفت وسایر مایعات بی اثر مناسب می باشند . این پمپ ها عموماً با پروانه بسته و در اندازه های مختلف عرضه می شوند . پمپ های عمومی معمولاً با موتور الكتریكی كوپله شده و گاهی بدون آن به فروش می رسند . برحسب میزان ارتفاع بالابری این پمپ‌ها به سه دسته تقسیم می شوند :

a- پمپ های سانتریفوژ با ارتفاع بالابری كم ،

پمپ هایی هستند كه تا ارتفاع 15 متر كار می كنند . این پمپ ها عموماً از نوع حلزونی یك طبقه و با محور افقی بوده وبسته به میزان آبدهی ممكن است سیال از یك طرف یا هر دو طرف وارد پروانه گردد .

b- پمپ های سانتریفوژ ارتفاع بالابری متوسط

پمپ هایی هستند كه تا ارتفاع 40 متركار می كنند . این پمپ ها عموماً دارای پره های راهنما ( افشان ) بوده و بسته به میزان آبدهی ممكن است آب از یك طرف یا هر دو طرف وارد پروانه گردد
.
-c پمپ های سانتریفوژ با ارتفاع بالابری زیاد ( فشار قوی )

برای بالابری سیال در بیش از 40 متر بكار می روند . پمپ های فشار قوی عموماً چند طبقه هستند زیرا یك پروانه تكی بسهولت نمی تواند چنین فشار قوی را تولید نماید . این پمپ ها ، ممكن است افقی یا عمودی باشند . ارتفاع بالابری به ازای هرطبقه پمپ در پمپ های سانتریفوژ افقی معمولاً 30 تا 50 متر افزایش می یابد . بنا بر این این تعداد طبقاط بستگی به فشار مورد نیاز دارد .

ب: آب رسانی

1: چاههای عمیق ونیمه عمیق

a - پمپ های چاه عمیق :

این پمپها عموماً از نوع توربینی قائم و چند طبقه می باشند .موتور محرك این پمپ ها ممكن است الكترو موتور ، موتور دیزلی ، بنزینی ویا توربین بخار باشد . شافت انتقال بین موتور و پمپ معولاً یكی از دو نوع زیر است نوع اول بدونغلاف بوده و شافت مستقیماً با آب در تماس است و بوسیله آن خنك می شود . در نوع دوم شافت در داخل لوله پر از روغنی به نام غلاف جای می گیرد و بدین ترتیب خنك كاری آن با روغن انجام می شود . در واسطه انتقال شافت و غلافی همیشه اندكی روغن وارد آب چاه می گردد ، بدین دلیل در پروژه های تهیه آب آشامیدنی شافت بدون غلاف استفاده می گردد .
تعداد طبقات پمپ بستگی به ارتفاع بالابری مورد نیازدارد و معمولاً برای هر طبقه 10 متر در نظر گرفته می شود . بنا بر این هر چه عمق چاه افزایش یابد تعداد طبقات را می توان بیشتر گرفت .بطور مثال تا كنون حتی پمپی با 317 طبقه و ارتفاع بالا بری 2700 متر نیز ساخته شده است ، ولی پمپ های سانتریفوژ بیش از 14 طبقه عملاً مورد استفاده كم تری دارند پروانه این پمپ ها معمولاً از نوع بسته یا نیمه باز می باشد .

b – پمپ های شناور :

در این طرح پمپ چند طبقه توربینی قائم مستقیماً روی یك موتور الكتریكی بقطر كم سوار شده و همراه پمپ در زیر آب قرار می گیرند . وزن موتور وپمپ از طریق لوله رانش یا لوله كالمن به فونداسیون دهنه چاه منتقل می شود و گاهی به منظور اطمینان بیشتر به وسیله سیم بكسل مهار می گردد . بموازات لوله كالمن یك لوله روغن روانكاری و یك كابل انتقال برق تا موتور امتداد می یابد .
موتورهای مورد استفاده در این پمپ ها معمولاً طوری طراحی می شوند كه به اندازه عمر پمپ بتوانند بدون مراقبت كار كنند زیرا در صورت خراب شده باید از چاه بیرون كشیده شوند و این كار هزینه و مشكلات زیادی در بر دارد . یكی از معایب پمپ های شناور نیز همین امر است .

2: آب‌های روزمینی

a - پمپ های توربینی قائم با انتقال مستقیم :

این پمپ‌ها را می توان برای كشیدن آب از دریاچه ، رودخانه ، استخر ، چاه ، مخازن و غیره كه دبی كم یا متوسط با فشار زیاد احتیاج است به كار برد .
برای دبی متوسط و زیاد با فشار متوسط پمپ های قائم از نوع جریان مختلط استفاده میشود . دبی آنها 6000-30 لیتر در ثانیه با ارتفاع بالابری 30-6 متر می باشد .

b - پمپ های ملخی :

با دبی تا 12000 لیتر در ثانیه و ارتفاع 3/0 تا 15 متر بوده و برای آبیاری نیز مناسب می باشند .

c - پمپ های عمومی :

در انتقال آب های روزمینی از پمپ های عمومی میز استفاده می شود . پمپ های مورد استفاده اغلب از نوع حلزونی یك طبقه می‌باشند .

ج: آبیاری

این پمپ ها معمولاً با دبی زیاد و ارتفاع نسبتاً كم یا متوسط می باشند بنابراین دارای پره هایی از نوع مختلط یا محوری هستند .
در مواردی كه آب باید از چاه عمیق یا نیمه عمیق تأمین شود از موتور پمپ‌های توربینی یا شناور استفاده می شود .
استفاده از پمپ های یك طبقه و چند طبقه ملخی برای ارتفاع كم و متوسط با دبی زیاد بسیار متداول است .

د: دفع فاضلاب
پمپ های فاضلاب :

پمپ های سانتریفوژ امروزه كاربرد زیادی در دفع فاضلاب دارند زیرا می توانند بدون اشكال مواد جامد موجود در آنها را منتقل نمایند . دارای راندمان زیادی هستند و بسهولت روی چاه‌ها و غیره قابل نصب می باشند .

a - پمپ های بزرگ :

در جاییكه مقدار فاضلاب مورد انتقال زیاد باشد ، استفاده از پمپ های افقی یا قائم از نوع جریان محوری یا جریان مختلط معمول است . این پمپ ها ارتفاع كم و متوسط و دبی زیادی می توانند تولید نمایند . در فاضلاب هایی كه مواد جامد معلق زیاد است از پمپ های حلزونی با جریان مختلط می توان استفاده نمود .
پمپ های فاضلاب اغلب دارای پروانه های بسته با سه پره می باشند .

b - پمپ های بلا انسداد :

فاضلاب خام ممكن است دارای مواد جامدی از قبیل تكه پارچه ، نایلون ، كاغذ ، مو و غیره بوده و ضمن عبور از پمپ در پره های آن گیر كرده و باعث انسداد آن شوند . بدین منظور پمپ های بلا انسداد با پروانه هایی مركب از دو یا سه پره و بطور كلی فاقد پره ساخته می شوند . پروانه ممكن است از نوع باز یا بسته باشد ولی نوع بسته آن بیشتر متداول است . معمولاً فاصله بین پره های پروانه برای عبور دادن انواع مواد جامد با اندازه كافی باز در نظر گرفته می شود . در برخی از این پمپ ها لوله مكش در حدود 25 درصد بزرگتر از لوله رانش و در برخی دیگر مساوی آن در نظر گرفته می شود . كوچكترین اندازه این پمپ ها معمولاً 3 اینچ است . این پمپ‌ها را به انواع افقی و قائم می توان یافت . نوع قائم آن جای كمتری می‌گیرد و لوله كشی آن ساده تر از نوع افقی است .
فاضلاب های صنعتی ممكن است دارای مواد خورنده فلزات باشند . بنابراین در انتخاب پمپ های مورد نظر به این موضوع نیز باید توجه داشت .

c - پمپ های قابل حمل :

این پمپ ها از نوع شناور بوده و معمولاً مجهز به لوله های خرطومی می باشند . پمپ دارای دسته ای است كه بوسیله آن بسهولت می تواند جابجا شود . به منظور جلوگیری از ورود مواد اضافی معمولاً در ابتدای لوله مكش یك سبد صافی پیش بینی می شود .

منبع :irsme.ir