بلاياي طبيعي و مخاطرات محيطي (بهمن)1
ترجمه و تلخيص ازامیر حسین اکبری کارشناس ارشد جغرافیای طبیعی ژئومورفولوژی amiraha9097@Gmail.com
ردپایی از یک بهمن در منطقه آلاسکا
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
یک بهمن هیمالیایی نزدیک به قله اورست
بهمن جریانی از برف رو به پائین دست کوهستان است. هرچندكه گهگاه جریان سنگها و خرده سنگها( بر اثر لغزش) بهمن نامیده می شوند.خطرات آن در کوهستان ها تهديد كننده جان و اموال انسانها است.
بسیاری از عوامل در شكل گيري بهمن ها دخالت دارند. بهمن زمانی که وزن برف فشرده نشده فراتر از نیروی برشی ما بین آنها شود رخ می دهد ، که بیشتر در اراضی پر شیب به چشم می آید.بعلاوه برف نرم معمولا در یک نقطه رها شده و بهمن پس از آن تدریجا به پایین شیب گسترده می شود بطوریکه برف بیشتری را سلسله وار بدنبال می آورد. این برف معمولا به شکل یک قطره اشک در حال افتادن ظاهر می شود.
انواع بهمن
1- حدود 90% از تلفات بهمن ناشی از تیغه بهمن و زمانیکه بهمن قدرت دارد رخ می دهد. لایه قوی برف تیغه برفي شناخته می شودو معمولا هنگامی که برف توسط باد در جانب شیب نشست می کند شکل می گیرد ، وقتی تیغه متوقف می شود شکسته و در یک لایه ضعیف خیلی به سرعت منتشر می شود بطوریکه سطح وسیعی را دربر می گیرد ، سپس می تواند صدها متر با چندین متر ضخامت توسعه یابد. حرکت برف معمولا به صورت آنی آغاز می شود.
2- نوع ديگر آن بهمن با برف آبکی است که هنگامی که برف فشرده با آب اشباع می شود رخ می دهد. این حالت از یک نقطه آغاز و بتدریج گسترده می شود. همچنانکه بهمن ها در شیب به پایین حرکت می کنند ممکن است برف فشرده شده به آهستگی پایین آمده و حجمش زیاد می شود.
3- برف ممکن است با هوا مخلوط و شکل ابر پودری بگیرد. این بهمن با ابر پودری بعنوان برف پودری شناخته می شود. ابر پودری مخلوطی متلاطم از ذرات برف و جریانی در جهت گرانش است.
بهمن برف پودری از جمله بزرگترین بهمن هاست و می توانند تا 300 کیلومتر در ساعت سرعت بگیرد و ده میلیون تن برف را همراه داشته باشد و می تواند برای فواصل بلند میان کف دره های پهن و بالای تپه ها با فواصل کوتاه جریان پیدا کنند.
بهمن های بزرگ
یک بهمن بزرگ در مونترک Montroc)) فرانسه به سال 1999 تیغه اي از برف به حجم 300 هزار متر مکعب و شیب 30 درجه ایجاد کرد که سرعتی بالغ بر 100 کیلومتر در ساعت داشت. آن بهمن دوازده نفر را در کلبه هایشان زیر 100 هزار تن برف به عمق 5 متر مدفون كرد
در 31 می 1970 زلزله انکاش
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
باعث بهمن عظیمی (
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
) شد. نتیجه آن تخریب شهر یونگای
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
و مرگ دست کم 18 هزار نفر بود.
در طی جنگ جهانی اول حدود 50 هزار نفر سرباز در نتیجه بهمن مردند که در طی عملیات کوهستانی آلپ جبهه ایتالیایی– اتریش روی داد. تعدادی از بهمن ها به سبب آتش توپخانه روی داد . به هر جهت از تعدادی بهمن که تعمدا بوجود آمدند برای سطوح استراتژیک به عنوان جنگ افزار استفاده شد.احتمالاً بیشتر آنها واقعاً از یک جهت موثرتر از پرتاب گلوله های توپ دشمن بوده است که گهگاه به تعداد تلفات اضافه می کرد.
پیش بینی بهمن تقریبا غیر ممکن است. هواشناسان می توانند فقط درباره شرایط اظهار نظر قطعی کنند. آنهم از زمین و پیرامون آن که احتمالا از لغزش ، گزارشات تفضیلی هوا و مشاهدات محلی برف فشرده شده کمک می گیرند. عدم پایداری برف با مقاومت ناکافی يك جهت شکل دهی بهمن های ویرانگر است و پیروی از برنامه های جلوگیری از بهمن در پناهگاههای اسکی کاملاً موثر است.
علل وقوع بهمن
بهمن های برفی هنگامی که بار روی لایه های برف گسترده شده و به سبب جرم برف از نیروهایی که در قید و بند آن است آزاد می شود رخ می دهد. ( قید و بند لایه زیرین ، مقاومت افقی داخلی مثل سنگها و درختها از بالا تا کف شیب را نگهداری می کند) يک رديف درخت ضعیف مقاومت رفتاری را بسیار افزایش می دهد. چرا که درختان می توانند برف را در جای خود نگهدارند و حرکت آنرا تا زمانیکه شروع به حرکت کند کاهش دهد.
عوامل بروز بهمن
تمام بهمن ها به سبب تحمیل بار اضافی بوجود می آیند که نوعاً برف فشرده بسیار سنگین و غیر پایدار در شیب می باشد. تعیین بار مصنوعی و میزان تحمیل بار اضافه موجب بهمن می شود. مجموع مواردی که شامل سنجش میزان بهمن است شامل تعدادي عوامل است:
الف- زمین
شیب های ملایم تر از 25 درجه و یا پر شیب تر از 60 درجه نوعاً دارای خطر کمتری از لحاظ بهمن است. برف غیر متراکم در شیب بطور واضح دیده نمی شود. همچنین برف به آسانی روی شیب ملایم جریان نمی یابد. انسانها بهمن ها را به حال خود رها می کنند در حالیکه که بزرگترین قلمرو را دارا هستند. زمانی که جا به جایی زاویه ای برف بین 35-45 درجه است دارای زاویه بحرانی است که بزرگترین این زاویه در تصادم انسانی 38 درجه است. در عوض شیب کافی برای اسکی کردن دارای انرژی پتانسیل برای تولید بهمن مطابق با زاویه ی مربوطه است. به هر حال خطر بهمن در جایی که شیب بیشتر باشد افزایش می یابد که در محل اسکی کردن بسیار محتمل تر است .
چهار متغیری که موثر در فشرده سازی برف و ترکیبات آن است شامل دما ، بارش ، تشعشع خورشیدی و باد می باشد.در عرض میانه نیمکره شمالی بیشترین بهمن ها در شیب سایه دار با جهت شمال و شمال شرقی رخ می دهد. اگر چه هنگامیکه انسان در بدلیل استفاده از سرگرمی بهمن را به راه می اندازند لیکن توانایی مهمی براي مقاومت در برابر در معرض مخاطره قرار گرفتن ندارد. برف فشرده ای که در شیب ها با زمینه ی جنوبی به شدت تحت تاثیر اشعه خورشید می باشد در گردش روزانه آب شدن و یخ زدن ایجاد سطحی را می نماید که امکان دارد تمایل به ایستائی در دیگر سطح غیر ثابت برف فشرده را پیدا کند اما اگر پوسته یکی از آنها شکسته شود ممکن است آنرا از لایه های زیرین جدا کند که ایجاد لغزش کرده و بهمن را تشکیل می دهد. در پناه برآمدگی یا دیگر موانع جمع شده بادی برف بیشتری است به احتمال قوی تر برف به صورت نا معمول عمیق تر در تیغه متشکله بادی وجود دارد که وقتی تخریب شوند ممکن است بهمني را آزاد کنند.
شیب محدب خطرناکتر از شیب مقعر است. عامل اولیه شرکت در کاهش خطر بهمن در شیب محدب عدم تشابه بین طول قابل انبساط لایه برف و طول فشردگی آن است.
دیگر عامل موثر در وقوع بهمن ها طبیعت سطح زیر لایه برف است. بهمن هاي کاملاً عمیق ( بهمن هایی که شیب طبیعی را کاملا غیر از پوشش برف جاروب می کند) در شیب هایی با سطح هموار رایج تر هستند ، مانند علفزار. گیاهان نقش مهمی در کاهش برف فشرده بازی می کنند .
ب - ساختار برف و مشخصات
ساختمان برف فشرده پیشگوئی قوی از خطرات بهمن است. برای اینکه یک بهمن اتفاق افتد ضروری است برف فشرده دارای یک لایه ضعیف زیر سطح و روی تیغه برف باشد. متاسفانه روابط بین خصوصیات قابل مشاهده آسان از لایه برف ( کشش ، اندازه دانه ها و نوع دانه بندی و دما و غیره ) و خطر بهمن ترکیب فوق العاده پیچیده ای است که هنوز کاملاً شناخته نشده است. بنابراین پوشش برف و پایداری آن اغلب در میان نواحی کوچک بسیار گسترده است و تشخیص خطر از شیب احتمالاً پایدار بصورت دقیق در دراز مدت بسیار مفید است.
انواع ترکیبات برف و خصوصیات رسوب در بهمن موثر است. برف تازه نشسته نیازمند زمان برای قرار گیری در لایه های زیرین برف است بخصوص اگر برف جدید سبک و پودری باشد. برفی که بالای تخته سنگها یا نوع مشخصی از گیاهان می نشیند به پایداری شیب کمک کمی می کند. کریستال های بزرگتر برف به صورت عمومی نسبت به کریستال های کوچکتر کمتر در میان زنجیره برای شکل گیری ساختار قوی مشارکت دارد. برف یخ زده نسبت به لایه های پودر شده سبک در تولید بهمن ها دخالت کمتری دارد.
ج - هوا
هوا نیز در تکامل شکل گیری برف فشرده موثر است ، مهم ترین عوامل شامل گرم شدن نور خورشید ، سرمای تشعشعی ، افت دمای عمومی ، برف پایدار ، میزان بارش برف و انواع برف می باشند.
اگر دما بالا باشد برای ملایم کردن دوره آب شدن و یخ زدن کافی است. ذوب و دوباره یخ زدگی آب در کشش برف فشرده حین دوره یخ زدگی و ضعف آن حین دوره آب شدن است. افزایش دما به صورت سریع بالای نقطه انجماد ممکن است یک شیب بهمنی را بوجود آورد. خصوصا در بهار سرمای پایدار از تثبیت برف جلوگیری می کند. سرمای طولانی در شکل گیری یخ مسن و عمیق مشارکت می کند. زمانیکه افت دمایی رخ می دهد نیروی کافی لایه های نازک دانه های ریز برف را از بالا تا پایین در پوسته جاسازی می کند و باعث تولید لغزش می شود. هر باد قوی تر از نسیم سبک می تواند در انباشتگی سریع برف در شیب های باد پناه شرکت کند. فشار باد در زاویه مطلوب می تواند دیگر شیب ها را تثبیت کند. یک تیغه بادی بسیار شکننده است و ساختاری بی دوام دارد که با بار گذاری سنگین و کم استقامت در لایه های زیرین می تواند بار برف را در شیب به سرعت تغییر بدهد.
این امر به دو طریق رخ می دهد : با بار گذاری فوقانی و بار گذاری طولی.در بارگذاری فوقانی هنگامیکه باد برف را بصورت ایستاده روی خط سقوط شیب رسوب می دهد و بار گذاری طولی هنگامیکه باد برف را بصورت موازی در خط سقوط رسوب می دهد رخ می دهد. زمانیکه باد بین خط الراس مشرف به کوهستان می وزد جهت باد پناه عامل بار گذاری طولی است. شناسایی تیغه های بادی با بار گذاری طولی معمولا مشکل است. طوفانهای برفی و بارانی در بهمن نقش مهمی دارند. ریزش سنگین برف ممکن است باعث عدم ثبات درموجودیت برف فشرده شود ، هر دو عامل موجب اضافه وزن شده و موجب تولید برف جدید می شود که زمان ناکافی برای پایداری لایه های زیرین برف ندارد. باران اثری مشابه دارد. در دوره کوتاهی باران سبب کاهش استحکام می شود ، بدلیل شباهت به ریزش برف سنگین باري اضافه در برف فشرده بوجود مي آورد و یکباره آب باران میان برف رسوخ می کند که در حقیقت بعنوان یک روان کننده کاهش اصطکاک طبیعی بین لایه ای برف را موجب می شود.
بیشترین بهمن ها در حین طوفان یا بعد از وقوع آن بوجود می آید. با روشنائی روز نور خورشید به سرعت لایه های فوقانی برف فشرده را ناپایدار می کند. نور خورشید سختی و فشردگی بین دانه های برف را کاهش می دهد. در طی شب های صاف برف طی مراحل سرد شدن بر اثر تشعشع موج بلند تحکیم می شود. هنگامی که شب هوا به وضوح سردتر از برف است گرمای ذخیره شده داخل برف باز تابش میشود.
جدول خطر بهمن های اروپایی
در اروپا خطر بهمن نرخ گسترده ای دارد و در آوریل 1993مقیاسي استخراج شده است تا جایگزین طرح های ملی غیر استاندارد و قدیمی شودو در می 2003 بروز رسانی شد. در فرانسه بیشترین مرگ ها بر اثر بهمن در سطح خطر پذیری 4 و 3 رخ داده است ، در سوئیس بیشترین نرخ در سطح 3 و 2 رخ داده است.
1- پائین
برف عموماً خیلی پایدار است
بهمن ها غیر متحمل است بجز وقتی بار های سنگین به کار برده می شود آنهم در شیب های تا حدی بسار تند. هر بهمن خود به خود کوچکتر است ، بصورت عمومی شرایط ایمن.
2- محدود
در بعضی شیب های تند برف نسبتاً پایدار است و دیگر جاها خیلی پایدار
بهمن ها ممکن است راه بیفتد آنهم زمانی که بارهای سنگین بکار می رود ، خصوصاً تا حدی شرایط عمومی شناسائی شیب های تند ، بهمن های خود به خود بزرگ انتظار نمی رود.
3- متوسط
در بسیاری شیب های تند برف صرفاً با پایداری متوسط تا ضعیف است.
ممکن است در شیب های زیاد بهمن راه بیفتد حتی اگر فقط بارهای سبک باشد ، در شیب های تا حدی متوسط و بزرگ بهمن های خود به خود اتفاق می افتد.
4- بالا
در بیشتر شیب های تند برف پایدار نیست.
بهمن ها متحمل هستند و در شیب های تند حتی اگر فقط بار سبک باشد در بعضی جاها تا حد متوسط بهمن خود به خود بزرگ متحمل است.
5- خیلی بالا
برف عموماً ناپایدار است.
حتی در شیب های ملایم بهمن خود به خود بزرگ متحمل است.
[ 1 ] پایداری كه عموماً در جزئیات بیشتر در اعلان رسمی بهمن شرح داده می شود ( مطابق عرض جغرافیایی ، شیب ، نوع زمین وغیره )
[ 2 ] بار اضافه
·سنگین : دو یا چند اسکی باز یا اسنوبورد باز بدون فضا بین آنها ، یک هاکی باز تنها یا کوهنورد ، یک ماشین آرایشگری ، بهمن انفجاری
·سبک : یک اسکی باز تنها یا اسنوبورد باز که به هم ملحق می شوند به آرامی بدون افتادن بچرخند. یک گزوه اسکی باز یا اسنوبورد باز با حداقل 10 متر فاصله بین هر شخص ، یک شخص تنها در کفش های برفی شیب
·شیب ملایم : شیب حدود 30 درجه
·شیب تند : شیب بالاتر از 30 درجه
·شیب خیلی تند : شیب بالای 35 درجه
·شیب نسبتاً تند : تقریباً در لغت شیب بالای 40 درجه ، مقطع زمین ، تقریباً خط الراس ، به فرمی از زمین پائین است.
جدول اندازه بهمن های اروپایی
1- خیلی کوچک
لغزش کم برف که نمی تواند دفن کند یک نفر را پس یک خطر سقوط است
بعید اما با امکان خطر جراحت یا مرگ مردم
طول کمتر از 5 متر و حجم کمتر از 1000 متر مکعب
2- کوچک
متوقف با شیب
نمی تواند یک نفر را دفن یا مجروح کند
طول کمتر از 100 متر و حجم کمتر از 1000 متر مکعب
3- متوسط
به کف شیب حرکت می کند
می تواند دفن یا تخریب کند یک ماشین ، به کامیون صدمه می زند ، ساختمان کوچک تخریب شود
4- بزرگ
حرکت بالای دشت ( خصوصاً کمتر از 30 درجه ) از کمترین طول 50 متر به کف دره برسد.
می تواند کامیون بزرگ ، قطارها ، ساختمانهای بزرگ و نواحی جنگلی را مدفون یا تخریب کند
مقیاس خطر بهمن آمریکای شمالی
پیشنهادات اجرایی در کشورهای دارای پیست اسکی
