غنی ترین شهر زیر آفتاب چگونه ازمیان رفت؟
مقدمه :
پارسه یا تخت جمشید،گوهر معماری جهان باستان.
پارسه روزگاری غنی ترین شهر آفتاب بوده است. ولی آتش سوزی مهیب اسکندر،زمین لرزه های مکرر،بادوباران وگذر زمان عظمت وشکوه دیرین آن را از بین برده است.با این حال امروز با استفاده از نظریات جدید باستان شناسان، بکارگیری فناوری نوین ونیروی تخیل، شرایط مناسبی فراهم شده است تا بتوان جلوه ای ازشکوه وزیبایی آن را بازآفرینی کنیم. بدین ترتیب شاید بتوان فهمید که چراپارسه روزگاری غنی ترین شهر زیر آفتاب بوده است. ایران هخامنشی جایگاه مهمی درمیان تمدن های بزرگ باستان دارد. دوسده پیش ازاینکه اسکندر چشم به جهان بگشاید ایرانیان بزرگترین امپراطوری جهان تا آن زمان را برپا کرده بودند.(درود برکورش کبیر)
ایرانیان شاخه ای از اقوام هندواروپایی بودند که به فلات پهناور ایران کوچ کردند ودرجای جای آن ساکن شدند. درسال 550 پیش ازمیلاد ، کورش که شهریار یکی از قبایل پارس بود با هم پیمان ساختن اقوام آریایی تبار پارس وماد بنیان امپراتوری منحصربفردی راگذاشت که براساس الگویی ازپذیرش واحترام به فرهنگها ومذاهب دیگربناشده بود تاجایی که تورات ، کورش را ناجی یهودیان از اسارت بابلی ها می داند و گزنفون مورخ یونانی تبار سده چهارم پیش ازمیلاد نیز ازاو به منزله مردی بادرایت ، بی ریا واهل راستی که همگان رامجذوب خویش می ساخته یاد برده است .(درود...)
دردنیای باستان،کورش به علاقه اش به سرسبزی وخرمی شهرت داشت .کاوشهای اخیر درپاسارگاد پایتخت حکومت او وکشف کانالهای آبیاری باغهای وسیع سلطنتی ،نشانگراین شهرت است. باغهای کورش ،پردیس یعنی محل شکوفایی زندگی وجایی که مایع حیات است نامیده می شود.ازواژه فارسی پردیس است که واژه پارادایس به معنی بهشت وارد زبان انگلیسی شده است .(درود...)
پس از کورش، داریوش بزرگ امپراتوری هخامنشی رابه اوج قدرت ووسعت خودرساند.این امپراطوری ازیک سوازهندتامرزهای یونان وازسویی دیگرازمصرتاجنوب روسیه امروزی گسترش داشت .(درودبرداریوش) ایشان برای اداره این سرزمین پهناور که 28ملت گوناگون رادربرمی گرفت اقدامات بی نظیری انجام داد. شاهنشاهان هخامنشی بجای یک پایتخت دارای چهارپایتخت بودند که درطول سال درآنها اقامت می کردند. پایتخت ها درچهارمرکز اصلی تمدن های باستانی آن روز بناشده بود.
بابــــــــل – شــــــــوش – هگمتــــــانه وبالاخره پـــارسه یا تخت جمشیـــــد . (درود بر ایرانیان)
شکوه تخت جمشید :
پارسه یا تخت جمشید درسال 518 پیش ازمیلاد بنیان نهاده شد .ابتدا دردامنه کوه رحمت با چیدن قطعات عظیم سنگ درکنارهم زمین تختی به وسعت 000/125 مترمربع که به صفه مشهور گشته شکل داده شد.سپس کارساخت کاخهای مجلل برتالارهای باشکوه آن درزمان داریوش بزرگ آغازشدوطی 50سال توسط جانشینان وی یعنی خشایارشاه واردشیراول هخامنشی ادامه یافت وتکمیل گردید.
ولی شایدبزرگترین پرسش برای همگان این باشد که این مجموعه عظیم چه جایگاهی دردوران هخامنشی داشته است؟
نشانه های لازم برای پاسخ به این پرسش برروی دیوارهاوراه پله های تخت جمشید کنده کاری شده است.
درتخت جمشیدمرکزبرگذاری مهمترین جشن ها وآیین های امپراطوری جهانی ایران هرساله درآغازسال یعنی اول فروردین ماه نمایندگان وفرستادگان ساتراپی ها یاهمان ایالات مختلف امپراطوری که داریوش بنیان گذاشته بود دراینجا گردهم می آمدند. آنان باخودهدایاوپیشکش های گوناگونی داشتند همچون انواع زیورالات ارزشمند، جامهایی از سنگ لاجوردیاطلا وحیوانات گوناگون. ازیونانی ها ومصریهاگرفته تابابلی هاوهندی ها همه حضورداشتند.
تشریح تصویری روی دیوار تخت جمشید:درتصویرمی بینیم هدیه آورنده آفریقایی درحالی که یک عاج فیل رابردوش داردوحیوانی راکه شبیه زرافه موسوم به اوکاپی رانیزبدنبال می کشد .
خوشبختانه امروزه اشیاء متعددی شبیه به آنهایی که درنقوش تخت جمشید به تصویردرآمده است درکشورهایی که زمانی جزء قلمرو امپراطوری ایران بوده اند یافت شده است.
گزنفون درکتاب خود انابایس خبرمی دهد که بازوبند ازجمله هدایای ویژه دردربار ایران بوده است. این بازوبندهاباسنگ های نیمه قیمتی مزین شده بودند. بخشی ازگنجینه باارزش کشف شده درنزدیکی رودخانه سیحون است. گنجینه سیحون اکنون درموزه بریطانیا نگهداری می شود. درطول اعصار پارچه های رنگارنگ وقالی های زیبا درزندگی روزمره ایرانیان ازارزش بالایی برخورداربوده است. این علاقه سنتی ودیرپا به رنگهی متنوع وطرح های جذاب رامی توان تقریبادرهرهنردستی ایران مشاهده کرد. ازبزرگترین قالی جهان بامساحت تقریبی 000/5مترمربع تاقالی های معمولی دربازارهای سنتی ویاحتی درمیان بافته های عشایری.
به تخت جمشید برمی گردیم .
درجایی روی دیوار عکسی ازنمایندگان بابل که همراه با هدایایی دیگر ،منسوجاتی که احتمالا ازجنس پشم راباخود حمل می کند.این پارچه بسیارکهن بانقش مایه های پارسی که درموزه آرمیتاژ در سنپترزبورگ روسیه نگه داری می شود همراه قالی مشهور پازوریک که درزیرتوده عظیم برف های سیبری درکاوش های باستان شناسی به طرز جالبی یافت شده اند .
نقش 28اسب سوارقالی پازوریک یادآورنقوش هدیه آورندگان تخت جمشیدومراسم بارعام سلطنتی درآن است.
براستی که صحنه باشکوهی بوده است .نمایندگان سراسرقلمرووامپراطوری ازپله ها عبور می کردند به کاخ عظیمی گام می گذاشتند تا تحفه هاوهدایای خودرابااحترام تقدیم پادشاه نمایند. هرهیئت رانجیب زاده ای پارسی یامادی هدایت می کرد سپس ایشان به حضورپادشاه معرفی می شدندتاهدایای خودراپیشکش کنند وبعدجشن نوروز ومراسم سال نو آغازمی شد که آنرا بانمادی ازدرآویختن شیرباگاو نمایش می دادند یعنی که سال کهنه را سال نوبه پایان رسانده است.چنین بود تخت جمشید .
بنابراین تخت جمشیدیک پایگاه سیاسی یا نظامی نبوده است بلکه کانون برپایی مهمترین مراسم آیینی وجشن های هخامنشی بشمارمی رفت.دراینجا نمایندگان 28 ساتراپی ازدورترین نقاط گیتی دورهم جمع می شدند تادرحضورپادشاه بزرگترین اعیادهمچون نوروز راجشن بگیرند.هدیه آورندگان ونمایندگان عالی مقام می بایست باتشریفات خاصی آرام آرام ازمسیرویژه ای وارداین مجموعه عظیم گردند. هرکسی اجازه می یافت ازپلکان ورودی به طرف صفه بیاید کاملا مات ومبهوت می شد . اودرحالی که یک دشت سرسبز وخرم راپشت سرگذاشته بود به صفه عظیمی که بیش ازچهارده مترارتفاع دارد واردمی شد. صفه ای خارق العاده ومملو از کاخهای متعدد وزیبا. برای رسیدن به این کاخها ابتدا واردتالار انتظار یا دروازه ملل می شدند.
ورودبه دروازه کاخها ازراه دروازه ملل انجام می گرفت .پیکره سنگی دوگاوعظیم دردردوطرف مدخل ورودی به مهمانان یادآوری می کرد که درآستانه ورود به قلب تمدن هخامنشی (ایران) هستند. هرکس که اجازه ورود به این تالار را می یافت مردمانی را درتالار می دید از نژادهای گوناگون که به زبانهای مختلف صحبت می کنندوبرروی سکوهایی که دورتادور تالارقرارداشت به انتظار اجازه ورودنشسته اند. ازاینجابودکه بزرگان وفرماندهان ارتش باعبورازدرگاه شرقی بسوی خیابان سپاهیان وازآنجا بسوی کاخ عظیم صدستون هدایت می شدند.درحالی که نمایندگان هدیه آورازدرگاه جنوبی راهی تالار بارعام می گشتند.
بارعام شاهی درآپادانا:
هیئت ها ونمایندگان عالی مقام که ازسرتاسرامپراطوری هخامنشی به قلب تمدن آمده بودند ازراه دروازه جنوبی توسط بزرگان پارسی یامادی برای شرکت درمراسم بارعام بسوی کاخ آپادانا هدایت می شدند.باگذشتن ازحیاط وسیع سلطنتی مهمانان بلندمرتبه با باشکوه ترین کاخ این ارگ یعنی آپادانا راپیش روی خود می دیدند. دوسری پلکان بسیارزیبا درشمال وشرق کاخ ورودی های کاخ آپادانا راتشکیل می دادند. هرکس که ازپله ها بالا می آمدبسیارتحت تاثیر عظمت وزیبایی کاخ آپادانا قرار می گرفت . درآنجا باستونهایی که هرکدام 20 متر ارتفاع داشتند روبرو می شدند. قلبشان تندتند میزد، بعدباگذرازدرهای عظیم چوبی که باورقه های نقش دارطلا ونقره مزین شده وهرکدام 18 متر طول داشتند واردتالار اصلی می شدند.دردرون کاخ شاهدفضایی افسانه ای می شوند.فرش های رنگی ورنگارنگ سرتاسرتالار راپوشیده ،تزیینات دیوارها به ابهت کاخ افزوده ، دربالاسقف عظیمی را می بینند که به سبکی زیبا رنگ آمیزی وتزیین شده است وبالاخره درانتهای تالار اومی تواند پادشاه وامپراطوربزرگ تمدن جهان راببیندکه براورنگ شاهنشاهی نشسته درحالی که مراسم بارعام شروع شده است.
فضای باشکوه وتزئینات زیبای این تالار آشکارا همگان را به حیرت وامی داشت .
کافیست به برخی از تزینات یعنی آجرهای رنگارنگ که روزگاری برج های آپادانا راتزیین کرده بودند وکماکان سالم باقی مانده اند نظری بیاندازید.
ولی شاید جالب ترازاینها سرستون های ایوان شرقی آپادانا باشدکه بادیگرسرستون های تخت جمشیدتفاوت دارندچراکه این سرستون های عظیم سنگی به شکل دوشیرغران پشت به هم بودند. پادشاهان هخامنشی باپذیرش هدایا درتخت جمشید وفاداری رعایای خودرا مــــــــــــــــــــــــ ـوردتایید قرار می دادند . (ای کاش من هم رعیتشان بودم).
اما ایشان برای نشان دادن اوج عظمت وشکوه امپراطوری خودروش های دیگری نیزداشتند. ازدانوب تا حبشه واز حبشه تارودسند زیرفرمان یک دولت و زیریک قانون درآمده بود این قانونمندی باعث شده بود که فرهنگ های مختلف اجازه رشدپیداکنند ویک مملکت آبادبه مدت 200 سال بانهایت سرافرازی کاروکوشش کنند وفرهنگ خودشان رابپرورانند.
برای اداره این سرزمین پهناور اقدامات بی نظیری انجام یافت .
داریوش شاه شاهنشه شاهان چنین می فرمایند :
( ومن دستوردادم تا ترعه ای را حفر کنند تا رود نیل را که درمصرجاریست با دریایی که درپارس می باشد مرتبط گردد .) درود برایشان .
از این مهمترایجاد شاهراهی بطول حدود 2600 کیلومتر بود که شوش رابه ساردیس درنزدیکی سواحل مدیترانه متصل می ساخت . درطول این بزرگ راه استراحتگاهها و ایستگاهایی احداث شده بود که امر بازرگانی وهمچنین ایجادارتباط ورساندن نامه ها را سرعت خارق العاده ای می بخشید . چاپارهای تندرو دراین ایستگاهها اسب های خود را عوض می کردند وبا اسبانی تازه نفس باسرعت ودراسرع وقت پیام ها ونامه ها رابه مقصد می رساندند .
این شبکه ارتباطی درواقع نخستین شکل پست سریع السیر درجهان بود .همچنین درزمان داریوش بزرگ بود که برای نخستین بار نظام توزین استاندارد بکارگرفته شد وخط میخی پارسی باستان اختراع گردید . همزمان سکه های طلا ونقره نیزضرب گردیدودرسراسرامپراطوری بکارگرفته شد .
اما بزرگترین دستاوردهخامنشیان نوع امپراطوری وحکومت ایشان بود چراکه این نخستین امپراطوری درجهان بود که برشالوده همزیستی واحترام به سایرفرهنگ ها ومذاهب بنیان گذاشته شده بود .(درود)
پرفسور ریچاردفرای باستان شناس دانشگاه هاردوارد می گوید:
(وسعت نظرهخامنشیان دررابطه با تحمل مذاهب وفرهنگ های دیگران بسیار جالب توجه است .ایشان باآنکه خودزرتشتی بودند نه تنها به اقاید مذهبی دیگران احترام می گذاشتند بلکه یاریشان نیز می کردند . ماهمه می دانیم که چگونه کورش کبیریهودیان رااز اسارت بابلیان آزادکرد تا به سرزمین خود درفلسطین باز گردند . ولی قضیه به همین یک نمونه محدود نمی شد چراکه تاریخ به ما می گوید که بعدها راونهامایا بعنوان نمایندگان پادشاه ماموریت یافتند تابرعملیات بازسازی معبدشان نظارت کنند . مشابه این اقدامات دربین مصریان ویونانیان آسیای صغیر هم انجام می شد. درواقع باید گفت دوران هخامنشی اولین نمونه بارز آزادی مذهبی درطول تاریخ بشر است .)(درودبرپدرانمان).
این فضای سرشار ازصلح ودوستی بین ملل درتفوش تخت جمشید بگونه ای استادانه به نمایش گذاشته شده است . در این سرزمین نشانی از زور ودشمنی دیده نمی شود این فضا درتصاویر کاخ صددروازه بخوبی آشکاراست .بزرگان پارسی درحالی که برخی دست دردست هم دارند گفتگوکنان وبه آرامی ازپله های کاخ بالا می روند . ازکاخ به تالاری که احتمالا توسط شاهان هخامنشی برای برگزاری مشاوره بابزرگان واشراف پارسی ومادی ومقامات مملکتی استفاده می شده است (به همین دلیل برخی کارشناسان ازآن بعنوان تالار شورا یاد کرده اند ) می روند.
بیشتراین اشراف باگلها یاغنچه هایی شبیه به نیلوفر دردست دارند درحالی که دیگران شبیه به سیب یا تخم مرغ رنگ کرده با خود دارند که تمام آنها حتی امروزه نیز ازنمادهای جشن نوروز است .
یکی ازبناهایی که برروی صفه ساخته شد ساختمان مستحکم خزانه باستون های چوبی مزین به نقوش منحصربفرد دیده می شد.تاریخ نویسان یونانی درمورد ثروت سرشار شهرپارسه وارگ پادشاهی اغراق نکرده اند. بنابرنوشته های دیودوروس سیسیلی ، پارسه مملوازطلا ونقره وانواع ثروت ها بوده است. اما اسکندر مقدونی وارتش او پس ازقتل وغارت مردم به تاراج ثروت سرشارآن پرداختند وسپس آن رابه آتش کشیدند وویرانه ای مخروبه برجای گذاشتند .( لعنت ابدی برآنان باد)
بنابراین تعداد محدودی از اشیاء که برای مقدونیان بی ارزش بوده برای ما باقی مانده است .درمیان آوار ومخروبه های ساختمان خزانه صدها لوح گلی با نوشته هایی به خط میخی ایلامی کشف شده است که اطلاعات زیادی درباره سازندگان تخت جمشید دراختیار ماقرار می دهد .
پرفسور ماتیو استلپرزبان شناس موسسه شرق شناسی دانشگاه شیکاگو می گوید:
(بر روی یک لوح می خوانیم که یازده کارشاه تقریبا معادل یک کیلوگرم نقره بعنوان کارمزد به گروهی از کنده کاران چوب وهنرمندان نقش آفرین درتخت جمشید پرداخت شده است که این کارگران زیرنظر بارادکاما مدیرارشد امورمالی تخت جمشید کارمی کرده است) .
لوح های گلی به ما نشان می دهد که کارگران سازنده تخت جمشید برده نبوده اند . درواق هخامنشیان تعداد زیادی زن ومرد را به استخدام درآورده که مطابق بامهارت وماهیت کاری که انجام می دادند بصورت نقدی یا جسی به آنها حقوق مناسب می پرداختند .همچنین ازاین لوح ها درمی یابیم که برخی ازسرکارگران زن بوده که درمواردی بیش از یکصدنفر زیرنظر آنها کار می کرده اند .
دکترعبدالمجید ارفعی زبان شناس بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگادمی گوید:
(درخیلی موارد دریافته ایم که زنهایی بوده اند که دوبرابر مردان حقوق می گرفتند .مردان بطورکلی حدود سه پیمانه موردنظر مثلا غله ماهیانه دریافت می کردند و زنان 5 پیمانه بعنوان مزد می گرفتند).
همچنین دریافته اند که زنان درهنگام بارداری ازمزایای ویژه ای برخوردار بوده اند بطوریکه مایحتاج یکساله این مادران تامین می شده است .
کاخهای اصلی تخت جمشید :
برای بیان زیبایی تخت جمشید واژه مناسبی یافت نمی شود گویی که یک سمفونی معماری دراینجا برپاست . اندازه ها، ارتفاع ها وسطوح ساختمانی بگونه ای بوده است که یک تصویر کلی زیبا وهماهنگ رابوجود آورده است .
کاخ تچـــــــــــر :
بقایای این کاخ پس ازگذشت 2500 سال جلوه خاصی می دهد . بدستور داریوش بزرگ ساخته شده است .درقسمت جنوبی کاخ پلکان دوسویه قرار دارد که راه اصلی ورود به تالار مرکزی کاخ است. نورملایمی که ازدرون پنجره ها وارد تالار مرکزی این کاخ می شد به آن جلوه خاصی می بخشید. از ویژه گی های دیگراین کاخ استفاده از سنگ های بسیار صیقل داده شده وبراق درجای جای آن بوده است که بطور طبیعی تصاویر گوناگون راهمچون آینه منعکس می نمودند . به همین جهت کاخ تچر به تالار آینه نیزشهرت یافته است .
هدیش – کاخ اختصاصی خشایارشاه :
گویندکه اسکندر آتش ویرانگر خود رادراین کاخ برافروخت . بنابراین این کاخ درمیان کاخهای این مجموعه بطور کامل ویران شده وتنها کف بناها وسنگ های سوخته از درودیوار آن بجای مانده است . بقیه بطورکلی ازمیان رفته است . (لعنت برآنان باد)
درجنوب کاخ هدیش کاخ بزرگی واقع شده است که محل زندگی ملکه وسایربانوان درحرمسرای سلطنتی بوده است . قسمت غربی این کاخ بیش از هفتادسال پیش بازسازی شده وامروز بنیاد پژوهشی پارسه-پاسارگاد وموزه تخت جمشید رادرخودجای داده است .
بااینکه هنربیادمانی وتزئینی هخامنشیان شامل عناصری ازسرتاسر امپراطوری می باشد اما ویژگی این هنر درادغام این عناصر پراکنده می باشد که مجموعه ای را بوجود می آورد که آشکارا هخامنشی است . کاخهای پرشکوه تخت جمشید بیشتر نمونه های بارز این هماهنگی ها هستند .
اما یکی از جذاب ترین کاخهای این مجموعه تالار صدستون می باشد.
تـــــــالارصدستــــــــو ن :
این کاخ را خشایارشاه شروع واردشیرپسرش آن رابه اتمام رساند. این کاخ شامل صدستون است که ده ردیف درده ردیف می باشد . این کاخ باشکوه مرمرسیاه با زرنگاری توام شده که زیرستونها به شکل زنگوله ، بالای سرستون ها دوسرگاو که شاه تیرهای سقف روی آن سوارمی سده است واین یکی اززیباترین مناظر تخت جمشید بوده است . تالار صدستون 4600 مترمربع وسعت دارد وچنانکه درگاه های شمالی آن به تصویرکشیده شده است گنجایش حدود صدها تن ازبزرگان وفرماندهان نظامی راداشته است. در تصویری برروی درگاه ها جمعا یکصد فرمانده نظامی یک بار از سمت چپ ویک بار از سمت راست نشان داده شده اند .این یکصد افسر که پایه های امپراطوری هستند درواقع نماد همان صدستون می باشد .
تخت جمشید پایتخت تشریفاتی وآئینی بزرگترین امپراطوری آنروز وگوهرمعماری جهان بود، بطوریکه داریوش شاه در مورد آن فرموده :
( وما آن را امــــــــــن ، مناســــــــــــــب وزیبــــــــــــــا ساختیم ).
با این حال زیبایی وعظمت پارسه دوقرن دوام یافت چراکه درسال 330 قبل ازمیلاد غنی ترین شهر زیر آفتاب توسط اسکندرمقدونی به یغما رفت وبه آ؛تش کشیده شد .با اینکه هنگام حمله اسکندر پارسه بی دفاع شده بود ، اسکندر وسربازانش مردم و پارسه راغارت کردند وسپس اسکندردر عین نابخردی تمام دستورازدم تیغ گذراندن مردم بی دفاع را داد بر روی صفــــه ایستادودستور به آتش کشیدن شهروارگ آن را صــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــــــــ ــــــــادر کرد.
بدین ترتیب غنی ترین شهر زیر آفتاب ازمیان رفت .
افسوس ... افسوس ...و صدافسوس
لازم به توضیح است که درصورت تقاضای شما عزیزان عکسهایی از ساختمان بازسازی شده تخت جمشید (ساختمان کامل و اصلی بسیار زیبا) ارسال خواهم کرد.
پـاینده بـاد ایــــــران ... پـاینده بـاد ایرانـــــــی ... وپـاینده بـادنــژاد آریایی
