راهنمای پیشرفته بایوس (bios)
تا زمانی كه به مشكل برنخورید، كمتر درباره نرمافزارهای رفعاشكال فكر میكنید.
كامپیوتر شما برای خودش یك مركز فرمان، به نام بایوس (BIOS) دارد. بدون تأیید بایوس، سیستمعامل شما اجرا نخواهد شد. بایوس علامت اختصاری عبارت زیر است:
Basic Input/Output System
بایوس چیست؟
وقتی كامپیوتر را روشن میكنید، بایوس بلافاصله به كار میافتد. بایوس را ل¸ختافزار (firmware) نامیدهاند، كه نوعی نرمافزار است كه با سختافزار مجتمع شده است. بایوسهای قدیمی در یك تراشه ROM مستقر میشدند. نوع جدید بایوس به Flash BIOS مشهور است و در یك تراشه حافظه فلش (flash) ذخیره میشود، كه آن را میتوانید پاك و از نو برنامهسازی كنید.
بایوس را میتوانید برنامه ماقبل سیستمعامل درنظر بگیرید كه به پیسی امكان میدهد كه بدون دستیابی نرمافزار از یك دیسك، هر كاری را كه میتواند انجام دهد به اجرا درآورد. كد نوشتهشده در این لختافزار مسئول كنترل اموری مانند امور زیر است: دیسكرانها؛ مشخصكردن حضور عضوهای سیستمی اصلی (مانند پردازنده و اندازه حافظه)؛ ارتباط با مانیتورها، صفحهكلیدها، موشها، و سایر وسایل جانبی، و مانند آن. سیستم را روشن میكند، همه پیكربندیهای اساسی را بررسی میكند تا كامپیوتر بتواند سیستمعامل را به اجرا درآورد. وقتی سیستمعامل به اجرا درآید، بایوس را به عنوان مشخصكننده و كنترلكننده وسایل جانبی درنظر میگیرد.
آیا همه بایوسها یكسان هستند؟
خیر. چند شركت بایوس میسازند، در نتیجه، كُد بایوس از یك نگارش به نگارش دیگر تفاوت میكند. سازندگان اصلی بایوس به قرار زیرند:
AMI
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
Phoenix Technologies
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
IBM
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
Intel
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
بعضی از سازندگان بایوس خودشان سیستم كامل نیز میسازند، بعضی دیگر روی ساخت قطعاتی چون پردازندهها و تختهمدارهای مادر كار میكنند.
چطور میتوانم تشخیص بدهم كه كدام نگارش بایوس را دارم؟
اگر یك پیسی قدیمی، مانند كامپیوتری كه ویندوز ۹۸ یا ماقبل آن را اجرا میكند داشته باشید احتمالاً میتوانید رشته معرف بایوس - یك رشته طولانی از اعداد و حروف - را در زمان بوتشدن سیستم بر روی صفحه نمایش راهاندازی ببینید. با وجود این، بر روی سیستمهای جدیدتر، بایوس ممكن است طوری پیكربندی شده باشد كه یك بوت ساكت را هدایت كند، یعنی نتایج POST Power On Self Test (خودآزمایی زمان روشنشدن كامپیوتر) را نخواهید دید. از این روی، لازم است برای دیدن نگارش بایوس خود به جایی دیگر سربزنید.
برای یافتن نگارش بایوس خود، System Information را امتحان كنید، كه بخشی از ویندوز و در منوی Start است. در ویندوز اكسپی، روی Start، All Programs، Accessories، System Tools، و System Information كلیك كنید. اطلاعات مورد نیاز شما تحت صفحه System Summary فهرست میشود.
در نیمه سمت راست، در كنار BIOS Version/Date، سازنده، نگارش، و تاریخ ساخت بایوس خود را خواهید دید. البته، اینجا نمیتوانید بایوس خود را دستیابی كنید، اما اطلاعاتی را كه باید بدانید به دست میدهد. در حقیقت، باید این دادهها را در یك صفحه كاغذ بنویسید و آن را در مكانی مطمئن حفظ كنید، به ویژه اگر قصد دارید بایوس فعلی خود را اصلاح كنید یا آن را ارتقا بدهید (بخش «چگونه بایوس خود را ارتقا بدهم» را ببینید).
یك راه دیگر مراجعه به دفترچه راهنمای تختهمدار مادر است. ممكن است هم اطلاعاتی درباره نگارش بایوس و هم روش دستیابی بایوس را در آن بیابید.
سرانجام، میتوانید به پایگاه وب سازنده كامپیوتر خود سربزنید، كه ممكن است نهتنها نوع بایوس را آشكار كند، بلكه روش ارتقای بایوس را به شما نشان دهد.
یك جستجوی ساده برای «BIOS versions» یا «accessing the BIOS» باید شما را به بخشهای درست پایگاه وب ببرد. میتوانید جستجو را براساس مدل كامپیوتر خود محدود كنید.
به عنوان مثال، كاربران كامپیوتر ThinkPad، محصول آیبیام میتوانند به پایگاه وب آیبیام كه بهویژه برای آنها اختصاص یافته سربزنند:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
thinkpad/community.html
چگونه بایوس را باز كنم؟
یك عمل عمومی نیست. روش دستیابی بایوس برای كامپیوترهای مختلف متفاوت است، ولی برای مدلهای یكسان فرقی نمیكند. وررفتن با بایوس معمولاً ضروری نیست و اگر ندانید كه چه بر سر بایوس میآورید اغلب مشكلآفرین است تا سودمند. به همین لحاظ، بعضی از سازندگان كامپیوتر سعی میكنند آن را پنهان كنند. همچون رجیستری (Registry) ویندوز، وررفتن با بایوس هم توصیه نمیشود، مگر آن كه اطمینان داشته باشید كه چكار میكنید و كاملاً ضروری باشد.
شاید آنقدر خوشبخت باشید كه سیستم شما تركیب كلیدی لازم برای بازكردن بایوس را به هنگام راهاندازی كامپیوتر فاش كند. به عنوان مثال، در یك كامپیوتر آزمایشی ما در زمان راهاندازی پیامی میآید و ورود به بایوس را منوط به زدن كلید F2 میكند. اگر صفحه راهاندازی هیچ اطلاعاتی در مورد روش بازكردن بایوس نداشت، روشهایی را كه پیشتر برای كشف رشته معرف بایوس ذكر كردیم به كار ببندید. دفترچه راهنمای تختهمدار مادر باید به شما بگوید كه چگونه میتوانید وارد بایوس خود شوید.
وقتی وارد بایوس شدید، ممكن است علامت اختصاری COMS-Complementary Metal-Oxide Semiconductor- را ببینید، به ویژه اگر یك سیستم قدیمی داشته باشید. این اصطلاح به نوعی تراشه RAM بر روی تختهمدار مادر گفته میشود و قطعهای اساسی است كه همه پیكربندیهای سیستم شما را در خود ذخیره كرده است. با وجود این، اگر بخواهید كه هر بار كه كامپیوتر را بوت میكنید آن پیكربندیها را بررسی كنید یا در صورت لزوم، تنظیمهای تراشه CMOS را اصلاح كنید باید وارد بایوس شوید. نظر به این كه بایوس و CMOS به طور تنگاتنگ با هم كار میكنند، عنوان بایوس شما ممكن است عنوان CMOS Setup Utility یا عنوانی مشابه باشد، اما از لحاظ فنی آنها یكی و مشابه نیستند.
كدام تنظیمها را در بایوس میتوانم تغییر بدهم؟
ساختار بایوس شما ممكن است با ساختار بایوس ما فرق كند. با وجود این، آنچه در زیر میآید به محتویات یك بایوس جدید اشاره دارد. ما براساس گروهبندیهای مختلف بایوس خودمان، امكانات مختلف را شرح دادهایم. (بایوس ما ساخت شركت اینتل است.) صفحه اصلی. در این صفحه مقدماتی، عكسی از ساختمان سیستم خواهید دید: نگارش بایوس، نوع و سرعت پردازنده، گذرگاه (bus) سیستم و سرعت حافظه، مقدار حافظه نهانگاهی (cache)، و مقدار كل حافظه. واضح است كه این اعداد را نمیتوانید تغییر بدهید مگر این كه به طور فیزیكی كامپیوتر خود را تغییر بدهید.
تنها تنظیمهایی كه در صفحه اصلی میتوانید تغییر بدهید عبارتند از زبان، تاریخ، و ساعت. از كلیدهای Up و Down برای رسیدن به كادر مورد نظر خود بهره بگیرید، و اگر لازم باشد دادههای جدیدی را وارد كنید كلید Enter را بزنید. با آن كه میتوانید تاریخ و ساعت سیستم را در بایوس تغییر بدهید، میتوانید این كار را به آسانی از طریق ویندوز نیز انجام بدهید.
صفحه پیشرفته (Advanced)
حال به قلب تنظیمهای بایوس میرویم. مقادیری كه در اینجا وارد میشود اگر درست باشد سیستم شما را كارآمدتر خواهد كرد. اگر نادرست باشد میتواند به خرابی سیستم بینجامد. در نتیجه، ریسك این كار بر عهده خود شماست. یك قاعده تجربی خوب آن است كه هر بار كه سیستم خود را به سختافزاری جدید ارتقا میدهید این بخش را به دقت بررسی كنید، چه قطعات داخلی باشند چه وسایل جانبی، تا اطمینان یابید كه تنظیمهای زیر با قطعات جدید شما مطابقت دارند.
۱. پیكربندی وسایل جانبی .(Peripheral Configuration) از این بخش برای فعال یا غیرفعالكردن درگاههای سریال و موازی، و همچنین تغییردادن تنظیمهای ویژه بهره بگیرید. به عنوان مثال، IRQ برای گزینه Serial Port A در بایوس ما روی IRQ4
میزان شده است. در سیستمهای داس، چهار درگاه ارتباطی سریال پشتیبانی شده است:
COM1، COM2، COM3، .COM4 فقط دو IRQ، یعنی IRQ3 و IRQ4 برای آن چهار درگاه به منظور فعالكردن ارتباط بین وسایل مختلف و پردازنده قابل دستیابی است. وقتی یك وسیله جانبی جدید اضافه میكنید، ممكن است مجبور شوید كه مشخص كنید كدام IRQ را میتواند به كار بگیرد. فناوری Plug-and-Play معمولاً به طور خودكار این تنظیمها را میزان میكند، اما اگر مسئلهای به وجود بیاید، حال میدانید كه به كجای بایوس نگاه كنید.
۲. پیكربندی دیسكرانها .(Drive Configuration) اگر یك دیسك سخت جدید نصب كنید ممكن است لازم باشد كه اینجا را بررسی كنید تا اطمینان یابید كه تنظیمهای جدید مورد توجه قرار گرفتهاند. به عنوان مثال، در بایوس ما، چند گزینه تنظیمكردنی برای پیكربندی ATA/IDE وجود دارد. ATA یك مشخصه دیسك سخت است كه در آن كنترلكننده دادهها - تراشهای برای ارتباط با وسایل جانبی - بر روی دیسك سخت قرار دارد. ATA مبتنی بر فناوری IDE است.
در این بخش فهرستی از وسایل تشخیصدادهشده و تشخیصدادهنشده دیسكهای IDE نیز وجود دارد. وقتی بایوس به كار میافتد، حضور وسایل IDE نصبشده یا وصلشده را جستجو میكند. اگر حضور وسیلهای تشخیص داده شود، میتوانید یك یا دو تنظیم را میزان كنید، اما اصلاح این تنظیمها روی كارآمدی دیسكرانهای IDE اثری نمیگذارد؛ كارآمدی دیسكران به وسیله برنامههای دستگاهران (driver) دیسكران IDE و سیستمعامل شما كنترل میشود.
۳. پیكربندی فلاپی .(Floppy Configuration) اگر یك دیسكران فلاپی نصب كنید، ممكن است لازم باشد بعضی از گزینههای این بخش را تنظیم كنید. باید گزینه اندازه دیسكران بهتازگینصبشده خود، مثلاً یك دیسكران 2.88 مگابایتی 3.5 اینچی، را در اختیار داشته باشید. همچنین ممكن است قادر باشید كه خصوصیت حفاظت در برابر نوشتن این دیسكران را فعال یا غیرفعال كنید.
۴. پیكربندی واقعهنگاری .(Event Log Configuration) سیستم شما ممكن است حاوی یك واقعهنگار DMI باشد. DMI سرواژه عبارت Desktop Management Interface
به معنی «رابط مدیریت میزكار» است. DMI اصلاحات صورتگرفته بر روی یك سیستم، مانند نصب برنامه، را ردیابی میكند. این صفحه گزینههایی برای فعالكردن و غیرفعالكردن واقعهنگار و همچنین تماشای محتویات فایل واقعهنگاری، پاككردن آن، و علامتگذاری آن به عنوان خواندهشده در اختیار شما میگذارد.
۵. پیكربندی .(USB Configuration) USB درگاههای USB ارتباطات سریعی را با وسایل جانبیای چون موشها فراهم میسازند. استاندارد USB در حال حاضر در دو نگارش فراهم شده است: USB 1.1 (با سرعت ۱۲ مگابیت در ثانیه) و USB 2.0 (كه به Hi-Speed USB
نیز مشهور است؛ با سرعت ۴۸۰ مگابیت در ثانیه). برای اطمینانیافتن از این كه نگارش درست USB براساس دستگاهرانهای نصبشده شما فعال شده است به این بخش نگاه كنید. اگر بایوس شما پشتیبانی از USB را فراهم نكند، لازم است پیش از خرید یك وسیله USB، آن را ارتقا دهید.
تغذیه .(power) در اینجا، تنظیمهای مدیریت مصرف برق براساس استاندارد ACPI در اختیار شما قرار میگیرد. ACPI سرواژه عبارت زیر است:
Advanced Configuration andpower Interface
تنظیمهای ACPI به شما امكان میدهند كه مقدار برق اختصاصی برای هر وسیله جانبی را مشخص كنید. اگر مورد استفاده نباشد، كامپیوتر میتواند برای ذخیره منابع سیستمی یك وسیله را خاموش كند. همچنین میتوانید تنظیم after power failure را فعال یا غیرفعال كنید، كه مشخصكننده نحوه واكنش سیستم شما در زمان یك عیب برقی است.
همچون بعضی دیگر از تنظیمهای بایوس، تنظیمهای مدیریت مصرف برق به وسیله سیستمعامل شما بدون هیچ مسئلهای اداره میشود.
بوت .(boot) گزینههای شما در اینجا شامل تعدادی تنظیم مربوط به بوت سیستم است.
تازهكاران در اینجا میتوانند ترتیب بوت سیستم را برحسب دیسكرانهای ثابت و خارجشدنی مشخص كنند. همچنین میتوانید خصوصیت بوت ساكت را در اینجا تنظیم كنید. افزون بر این، میتوانید هشدارها در مورد قطعات سیستم، مانند دیسكرانها، صفحهكلید، و موش را فعال یا غیرفعال كنید. چنانچه اینها فعال باشند، اگر كامپیوتر چنین وسیلهای را تشخیص ندهد یك بوق بلند تولید خواهد كرد.
چگونه با اطمینان خاطر از بایوس خارج شویم؟
بایوس شما احتمالاً حاوی یك صفحه خروج (Exit) است كه یك روش مطمئن را برای ترككردن لختافزار فراهم میسازد. میتوانید اصلاحات خود را در CMOS ذخیره كنید و از بایوس خارج شوید یا میتوانید اصلاحات را نادیده بگیرید و از بایوس براساس همان تنظیمهای قبلی خارج شوید. همچنین بایوس شما یك خصوصیت امنیتی توكار دیگر ممكن است داشته باشد. اگر با زدن كلید ESC از بایوس خارج شوید، از شما پرسیده میشود كه آیا میخواهید پیش از خروج، اصلاحات انجامگرفته دور انداخته شود یا نه. این یك روش مطمئن برای جلوگیری از نتایج تغییرات تصادفی است. فكر نكنید چنین اشتباهی رخ نخواهد داد. نظر به این كه كاوش در بایوس به جای كلیككردنهای موش به كلیدزنی با صفحهكلید نیاز دارد، تنظیم تصادفی به آسانی رخ میدهد. و همچنان كه هشدار دادهایم، حتی یك تنظیم غلط در بایوس میتواند سیستم سالم شما را به یك سیستم معیوب تبدیل كند.
چگونه بایوس خود را ارتقا بدهم؟
از لحاظ كلی، سازندگان بایوس به یك یا دو دلیل بایوس خود را روزآمد میكنند: یا برای تعمیر یك عیب در بایوس یا برای اضافهكردن پشتیبانی سختافزار یا امكانات جدید. به هر حال، بهترین دلیل برای ارتقای بایوس در زمانی است كه میخواهید یك قطعه مهم مانند پردازنده، دیسك سخت یا كارت ویدئویی را ارتقا بدهید.
برای یافتن یك نگارش روزآمدشده بایوس برای سیستم خود، به پایگاه وب سازنده بایوس خود سربزنید. اگر نرمافزار روزآمدشده در این پایگاه موجود باشد، باید دستورالعملهای گامبهگام برای اخذ و نصب فایل را فراهم كند. جای شگفتی نیست كه روشها از یك پایگاه به پایگاه دیگر تفاوت كند. یك سناریو میتواند آن باشد كه ابتدا از شما پركردن یك فرم یا اجازه بررسی سیستم شما پیش از دریافت فایل ارتقای درست خواسته شود. پس از دریافت فایل درست، آن را در دیسك سخت خود ذخیره كنید، آن را نافشرده كنید، و فایل نافشرده را در یك دیسك فلاپی ذخیره كنید.
آنگاه، لازم است كه دیسكت را در دیسكران فلاپی قرار دهید و اجازه دهید كه فایل قابل اجرای آن كار خودش را انجام دهد.
از سوی دیگر، بعضی از پایگاههای ارتقای بایوس ترجیح میدهند كه دیسكت حاوی فایل روزآمدسازی و دستورالعملهای نصب را برای شما پست كنند.
راه دیگر آن است كه به یك پایگاه ارتقای بایوس، مانند پایگاه وب زیر سربزنید كه فایلهای ارتقا برای چند سازنده بایوس را در خود دارد:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
این پایگاه چند روش گرفتن یك بایوس جدید را برای شما فراهم میسازد. همچنین، میتوانید پایگاه وب زیر را امتحان كنید:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
این پایگاه لینكهایی به تقریباً همه سازندگان امروزی بایوس فراهم میسازد
منبع ماهنامه ی ریزپردازنده .
