گزارش بیماری های ماهیان آکواریومی

بيماري با تغيير در شكل بدن و يا تغيير در رفتار ماهي حاصل مي گردد. بيماري، كيفيت ماهي را پائين آورده و در پاره اي از مواقع مشكل ساز مي شود. عفونت هاي ناشي از وجود باكتري، قارچ و پروتوزوئرها سبب مرگ و مير در مقياس بالا مي گردد. در بسياري مواقع محيط آب مسئول ايجاد بيماري در ماهي است اما گاهي هم غذا موجب ايجاد بيماري مي گردد. پس بمنظور جلوگيري از ايجاد بيماري در ماهي، محيط زيست ماهي و سلامتي ماهي ها مي بايست بطور مرتب مورد ارزيابي قرار گيرد مثلا اگر ماهي به سطح آب آمده و دهان و سرپوش آبششي را به دفعات زياد باز و بسته كند و يا اگر نسبت به محرك خارجي عكس العمل زيادي نشان ندهد و يا به كف آب رفته و در آنجا كم تحرك باقي بماند و ... اينها همه مي تواند دليل بر وجود بيماري در ماهي باشد و يا تغييراتي كه در ظاهر بدن ايجاد مي گردد كه مي بايست در اين زمينه اطلاعاتي داشته باشيم تا بتوانيم عامل ايجاد بيماري و روش درماني آن را تشخيص دهيم.
در زير بصورت خلاصه برخي از بيماري هاي مختلف را همراه با علائم و روش درماني آن عنوان مي كنيم:
بيماري هاي ناشي از عوامل زنده و انگلي

ـ بيماري هاي ويروسي و باكتريائي:
1) پوسيدگي دم و باله: پيدايش خطوط سفيد در حاشيه باله و شكنندگي شعاع باله ها و خونريزي پوست كه با بيرون زدگي يك يا دو طرف چشم همراه است . بمنظور درمان اين بيماري از افزايش كيفيت آب و غوطه وري بمدت 1 دقيقه در 500 قسمت در میلیون محلول سولفات مساستفاده میگردد.

2) آبله پوستي: پيدايش زخم يا آبله سرباز در بدن همراه با برآمدگي فلس ها مي باشد و براي درمان از غوطه وري بمدت 1 دقيقه در غلظت 1 در 2000 از محلول سولفات مس در طول 3 تا 4 روز استفاده مي گردد.

3) استسقاء عفوني(تجمع مايعات در بدن يا آب آوردگي شكم): با تجمع مايعات در محوطه شكمي ، بيرون زدگي فلس ها و خونريزي هاي كوچك زير جلدي در باله ها همراه بوده و بمنظور درمان اين بيماري از غوطه وري به مدت 2 دقيقه در 5 قسمت در یک ملیون محلول پر منگنات پتاسیم استفاده میگردد.

4) بيماري چشمي: قرنيه چشمي پر خون شده و بعد مات مي گردد و كره چشمي تخريب مي شود. راه درمان اين بيماري استفاده از حمام 8 تا 10 ميلي گرم در ليتر از محلول كلروميستين در مدت 1 ساعت در طول 2 تا 3 روز مي باشد.

ـ بيماري هاي قارچي:
1) بيماري كپك آبي: عفونت قارچي معمولا توام با عفونت ثانويه در اثر انگل ها، باكتريها و صدمات مكانيكي و يا تغييرات ناگهاني درجه حرارت آب حاصل مي گردد. اين بيماري كه كپك آبي يا ساپروليگنيازيس نام دارد بعد از زخم هاي پوستي حاصل شده و همراه با رشته هاي پنبه اي شكل سفيدرنگي نمودار مي گردد. بمنظور درمان آن از غوطه وري بمدت 3 ثانيه در غلظت 1 در 10000 از محلول مالاشيت گرين استفاده مي شود. لازم به ذكر است به علت اثرات سرطانزائي اين ماده مصرف آن در ماهيان پرورشي توصيه نمي شود ولي در ماهيان زينتي مصرف آن بلا مانع است. همچنين مي توان براي درمان از محلول نمك معمولي 3 درصد بمدت 5 تا 10 دقيقه و يا محلول پرمنگنات پتاسيم با غلظت 1 در 1000 استفاده كرد

ـ بيماري حاصله از تك ياخته ايها ( پروتوزوئرها )
1) ايكتيوفتيروس مولتي فيليس: سبب ايجاد بيماري لكه سفيد مي شود كه همراه با سيست هاي سفيد كوچكي به قطر 1 ميليمتر روي پوست، آبشش ها و باله ها مي باشد و خارش و تنفس سريع و بي اشتهائي در ماهي نمودار شده كه براي درمان آنها از حمام 5 روزه محلول متيلن بلو در غلظت 2 ميلي گرم در ليتر و يا از محلول فرمالين بصورت غوطه وري در غلظت 1 در 15000 بمدت 1 ساعت در طول 7 تا 10 روز استفاده مي شود.

2) اسپورزوا: ايجاد بيماري كوكسيدوز دانه اي را مي كند كه همراه با بروز لكه هاي شيري رنگ كوچكي در حد 1 تا 2 ميلي متر در پوشش روده مي باشد و براي درمان از تزريق داخل صفاقي با 1 ميلي ليتر از محلول 1 در صد از تركيبات آرسنيكي استفاده مي شود.

3) كاستيا: سبب بروز بيماري كاستيازيس مي شود كه پوشش آبي رنگي روي پوست بصورت لكه هاي نا منظم پديدار شده و راه درماني آن حمام 3 درصدي نمك معمولي و يا محلول 1 در 2500 از فرمالين در مدت 10 دقيقه مي باشد.

4) كورك انگلي: جوش هاي بزرگي با اندازه هاي متفاوت(به اندازه يك مهره كوچك تا اندازه تخم مرغ) بر روي بخش هائي از بدن را حاصل مي كند و راه درماني آن حمام 3 درصدي از نمك معمولي و يا محلول 1 در 2500 از فرمالين بمدت 10 دقيقه مي باشد.

5) ميكسوسوما سربراليس: ايجاد بيماري چرخش را مي كند كه با انحناي دمي و تغيير محوطه دهان و ايجاد لكه هاي سياه در دم ماهي همراه است و راه درماني ندارد و مي بايست به منظور ضدعفوني استخر از آهك زنده به ميزان 2 تن در هكتار استفاده شده و همه ماهيان مبتلا نابود گردند.

ـ انگل هاي كرمي شكل(ترماتودها)
1) ژيروداكتيلوس: انگلي كه سبب شناي غيرطبيعي و كمرنگي پوست و ريزش فلس و بلند شدن پوست مي گردد. براي درمان از غوطه وري در محلول 5 درصدي از نمك معمولي و يا محلول 1 در 5000 از فرمالين بمدت 5 دقيقه استفاده مي شود.

2) داكتيلوژيروس: انگلي كه سبب شناي غير طبيعي با برآمدگي هاي غير طبيعي در آبشش ها و خونريزي آبشش مي شود و راه درماني آن مشابه ژيروداكتيلوس غوطه وري در محلول 5 درصدي از نمك معمولي و يا محلول 1 در 5000 از فرمالين بمدت 5 دقيقه مي باشد.

3) ديپلوستوموم: سبب بيماري كوري انگلي مي شود و به شكل برآمدگي هاي كوچك سياهي در حد 1 تا 5 ميليمتر در پوست و بروز تيرگي چشم نمودار مي گردد. درمان با غوطه وري در محلول 3 در 100000 از اسيد پيكريك در مدت 1 ساعت و يا استفاده از دي ان بوتيل اكسيد قلع به ميزان 250 ميلي گرم يه ازاي هر كيلوگرم ماهي مي باشد.

ـ كرم هاي نواري پهن( سستودها)
1) ليگولا: اين انگل سبب كمي تحرك ماهي و متورم شدن قسمت هايي از كانال غذائي يا مسدوديت كامل توسط سيست هاي سستودي مي گردد و راه درماني غوطه وري در محلول 3 در 100000 از اسيد پيكريك در مدت 1 ساعت و يا استفاده از دي ان بوتيل اكسيد قلع به ميزان 250 ميلي گرم يه ازاي هر كيلوگرم ماهي مي باشد.

ـ كرم هاي نخي(نماتودها)
1) فيلومترا: اين انگل سبب كمي تحرك ماهي و متورم شدن قسمت هايي از كانال غذائي يا مسدوديت كامل توسط اين كرم هاي گرد مي گردد و راه درماني غوطه وري در محلول 3 در 100000 از اسيد پيكريك در مدت 1 ساعت و يا استفاده از دي ان بوتيل اكسيد قلع به ميزان 250 ميلي گرم يه ازاي هر كيلوگرم ماهي مي باشد.

2) كامالانوس: با كمي تحرك و تحليل شكم و پريدگي رنگ و انحنا در قسمت قدامي ستون مهره ها همراه است و راه درماني غوطه وري در محلول 3 در 100000 از اسيد پيكريك در مدت 1 ساعت و يا استفاده از دي ان بوتيل اكسيد قلع به ميزان 250 ميلي گرم يه ازاي هر كيلوگرم ماهي مي باشد .

ـ آكانتوسفال(كرم سر خاردار)
كه سبب كمي تحرك ماهي شده و در انتهاي خلفي روده جايگزين شده و چشم ها هم بيرون زده مي شود. و راه درماني غوطه وري در محلول 3 در 100000 از اسيد پيكريك در مدت 1 ساعت و يا استفاده از دي ان بوتيل اكسيد قلع به ميزان 250 ميلي گرم يه ازاي هر كيلوگرم ماهي مي باشد.

ـ هيرودينا (زالوي انگلي)
بدليل تغذيه اين انگل از خون ميزبان، ماهي ميزبان دچار تحرك غير عادي مي شود. بمنظور درمان از غوطه وري در حمام 1 در 1000 از محلول اسيد استيك استفاده مي شود.

ـ سخت پوستان انگلي(كپه پودها)
1) آرگولوس: جانوري خرچنگ مانند است كه سبب ريزش فلس ها و ايجاد لكه هاي قرمز و آسيب به آبشش ها مي شود و راه درماني آن درمان نيم تا يك ساعته با محلول 500 ميلي گرم در ليتر از فرمالين و برداشتن مكانيكي اين انگل ها توسط انبركها و بعد قرار دادن ماهي ها در محلول پرمنگنات پتاسيم درمدت 2 تا 3 دقيقه مي باشد همچنين براي درمان اين انگل از حمام 1 در 1000 اسيد استيك در مدت 5 دقيقه و يا محلول 1 درصدي از نمك معمولي در مدت 1 ساعت استفاده مي شود و بمنظور استريل كردن استخر از ليندن به ميزان 8 ميلي ليتر به ازاي هر 1000 ليتر آب استفاده مي شود.

2) كرم قلابدار لرنه آ: در عضلات ماهي فرو رفته و از پوست ماهي آويزان مي گردد و در ماهي هاي كوچك از پوست و عضلات رد شده و وارد اندام هاي داخلي مثل كبد مي گردد. درمان مشابه آرگولوس مي باشد.
بيماري هاي ناشي از عوامل محيطي
1) خفگي: در اثر كمبود اكسيژني حاصل شده(زير 6 ميلي گرم در ليتر) و ماهي به سطح آب آمده و تنفس سريع دارد و راه حل مناسب، افزايش ميزان هوادهي و كاهش تراكم ماهي و كاهش درجه حرارت و در آكواريوم ها رعايت فاصله مناسب از منابع حرارتي مي باشد.

2) بيماري تغذيه اي: اين بيماري كه بدليل نبود غذا و يا جيره غذائي نامتعادل ايجاد مي شود كه با فرورفتگي شكم و بي اشتهائي و ساييدگي باله ها و رشد ضعيف و سستي و بي حالي همراه است. راه حل مناسب استفاده از جيره متعادل و كافي و استفاده از غذاي زنده در تغذيه و افزودن مولتي ويتامين و مواد كمكي به جيره غذائي مي باشد.

3) اسيدي شدن آب: در اثر كاهش پي اچ به زير 6.5 حاصل مي گردد. ماهي داراي شناي غير طبيعي است بطوري كه در مسيري كوتاه شنا كرده و سپس متوقف مي شود و نيز ماهي به سطح آب آمده و هوا را مي بلعد و موكوس زياد در آبشش ترشح مي شود و نقاط سفيد و خاكستري در سر پديدار شده و سستي و بي حالي و تنفس سريع و خونريزي هاي نقطه اي زير جلدي حاصل مي گردد. راه حل مناسب كنترل ميزان پي اچ و بالا بردن آن از طريق افزودن محلول آهك به آب ميباشد.

4) قليايي شدن آب: در اثر افزايش پي اچ به بالاتر از 8.4 حاصل مي گردد كه با خوردگي باله ها و تغيير رنگ قهوه اي در آبشش ها و نداشتن تعادل و بروز نقاط سفيد خاكستري در اطراف سر و موكوس زياد پوستي و نيز خونريزي نقطه اي زير جلدي همراه است و راه حل مناسب تعويض قسمتي از آب مي باشد و اگر پي اچ آب ‌مصرفي بالاست از آب ذخيره استفاده گردد.

5) ضربه: در اثر استرس حمل و نقل و دستكاري ماهي و برخورد ماهي با اشيا و ... حاصل گرديده كه با بي اشتهايي و از بين رفتن شعاع باله ها و تيرگي كامل باله ها و تيرگي قرنيه و جراحت روي بدن و خونريزي چشمي و سستي و بي حالي و ريزش فلس ها و ماندن در كف آب همراه است و درمان به نوع ضربه بستگي دارد اما مي بايست معرفي ماهي جديد به مكان جديد، شب هنگام و هنگام حضور سايه باشد و كاهش ميزان تراكم ماهي در يك آكواريوم يا مخزن هم يك اصل مهم است.

6) مسموميت آمونياكي: بدليل وجود لاشه هاي تجمع يافته در كف استخر و اختلال در كاركرد صافي هاي زيستي و غذادهي بيش از حد، اين نوع مسموميت ايجاد مي شود كه با شناي غير طبيعي ماهي و تنفس در سطح آب و خوردگي باله و پرش ماهي و سستي و بي حالي و باز بودن دهان و سرپوش آبششي در ماهي و ترشح موكوس زياد پوستي حاصل مي شود. رفع اين مسموميت با كاهش ميزان پي اچ و تعويض آب و استفاده از زئوليت در سيستم مدار بسته و آكواريوم ها براي اصلاح وضعيت آمونياكي توصيه مي گردد.

7) مسموميت با دي اكسيد كربن: در پي اچ كمتر از 6.5 و اكسيژن كمتر از 6 و دي اكسيد كربن بيشتر از 60 ميلي گرم در ليتر اين مسموميت حاصل مي گردد. بي اشتهائي و به پهلو افتادن ماهي و سستي و بي حالي و كندي تنفس در ماهيان ديده مي شود و براي جلوگيري از اين مسموميت مي توان در قليائيت پايين آب از مواد بافري استفاده كرد.

8) مسموميت با كلر: در ميزان كلر بيشتر از5/0 ميلي گرم در ليتر حاصل مي شود كه ماهي براي تنفس به سطح آب آمده و با كمرنگي ماهي و نداشتن تعادل و رنگ پريدگي آبشش ها و تنفس آهسته و گود افتادگي چشم ها همراه است و مي بايست از تعديل كردن آب و مواد خنثي كننده كلر(تيوسولفات سديم) استفاده گردد.

پس به منظور جلوگيري از بروز بيماري هاي متنوع در ماهيان مي بايست آب و غذاي عاري از عوامل عفوني را فراهم ساخته و در همه زمينه ها بهداشت را رعايت كرده و اصول درست در جابجايي ماهيان را رعايت كرده و ماهيان را مورد بررسي هاي منظم قرار داده و از ايجاد استرس در ماهيان جلوگيري كرده تا بتوان از ايجاد اين نوع از بيماري هاي عنوان شده و يا هر نوع از بيماري ديگر پيشگيري كنيم.