-
صابون بسازید
از نظر تئوری، می‌توان از واکنش هر نوع روغن یا چربی با هیدروکسیدسدیم یا پتاسیم، صابون درست کرد. شما هم می‌توانید از چربی های حیوانی یا روغن های گیاهی (مثل روغن نارگیل) استفاده کنید. ساختن صابون هم مانند تمام واکنش های شیمیایی دیگر است. کیفیت صابونی که درست می‌کنید به خلوص مواد اولیه، شرایط واکنش و دقت شما در انجام آزمایش وابسته است.
در این فعالیت می‌خواهیم تا با استفاده از مخلوط روغن نارگیل و روغن زیتون و واکنش دادن آن با هیدروکسید سدیم (سود سوزآور) یک صابون جدید بسازیم. می‌توانید با خیال راحت دستان خودتان را با این صابون بشویید، چون گلیسیرین تولید شده در واکنش (به عنوان یک محصول فرعی واکنش صابون سازی) در صابون باقی می‌ماند. گلیسیرین نرم کننده پوست است. آزمایش حدودا سه ساعت طول می‌کشد، اما باید چهار تا شش هفته صبر کنید تا بتوانید از صابون استفاده کنید.
● مواد لازم:
برای درست کردن ۲۵۰ گرم صابون، لازم است تا مواد زیر را تهیه کنید:
▪ ۳۲ گرم سود سوزآور (هیدروکسید سدیم) جامد
▪ ۱۲۵ گرم روغن نباتی
▪ ۵۵ گرم روغن زیتون خالص
▪ ۵۵ گرم روغن نارگیل
▪ ۱۰۰ میلی لیتر آب مقطر یا آب باران (از آب لوله کشی استفاده نکنید.)
▪ ۵ گرم آبلیمو یا اسانس برای معطر کردن صابون
▪ عینک آزمایشگاه
▪ دستکش پلاستیکی
▪ پیش بند پارچه ای (نه نایلونی)
▪ پیمانه پلاستیکی یا شیشه ای
▪ دو ظرف شیشه ای مقاوم در برابر حرارت به حجم یک لیتر
▪ دو قاشق غذاخوری پلاستیکی (یکی برای روغن و یکی برای محلول هیدروکسید سدیم)
▪ دماسنج (صفر تا ۱۰۰ درجه سانتی گراد)
▪ قالب
▪ روزنامه
این مواد را می‌توانید از مغازه های مواد شیمیایی یا مواد غذایی تهیه کنید.
قبل از شروع کار، حتما به موارد زیر توجه کنید:
▪ حتما از دستکش و عینک ایمنی استفاده کنید. پیش بند را هم ببندید که وقتی محلول داغ پلق پلق می‌کند، روی لباستان نریزد.
▪ پیش از اینکه درب ظرف حاوی هیدروکسید سدیم را باز کنید، توصیه های ایمنی روی آن را کاملا مطالعه کنید. هیدروکسید سدیم یک قلیای قوی است و در صورت تماس با پوست، آن را می‌سوزاند. علاوه بر این، به بیشتر ظرف های آشپزخانه نیز صدمه می‌زند.
اگر سود روی پوستتان ریخت، تا زمانی که دیگر احساس نکنید پوستتان صابونی است، آن را با آب بشویید.
اگر با چشمتان تماس پیدا کرد، سریعا چشم را با آب سرد بشویید، و فورا به پزشک مراجعه کنید.
اگر با دهانتان تماس پیدا کرد، آن را با آب بشویید و این کار را تا زمانی که طعم ناخوشایند آن برطرف شود، ادامه دهید.
هرگز از ظرف آلومینیومی یا روی استفاده نکنید، چون با سود سوزآور واکنش می‌دهند.
یک ظرف بزرگ پر از آب سرد پیش خود نگهدارید، تا در صورت وقوع حادثه از آن استفاده کنید.
▪ موقع کار چیزی نخورید و نیاشامید. کودکان را از محل انجام آزمایش دور نگهدارید و مواد شیمیایی را در دسترس آنها قرار ندهید.
▪ در محیطی کار کنید که هوا جریان داشته باشد تا بخارات مواد شیمیایی را تنفس نکنید.
● روند کار:
ابتدا دستکش را دست کنید. پیش بند و عینک را ببندید.
۱) توصیه می‌کنیم این مرحله را در فضای باز انجام دهید. ۲۰۰ میلی لیتر آب مقطر سرد را در یکی از ظرفها بریزید و سود را به آرامی و در حالی که محلول را هم می‌زنید، به آن بیفزایید. هیچ وقت آب را روی سود نریزید. به هیچ وجه بخارات ناشی از هم زدن را تنفس نکنید. دمای محلول به تدریج بالا می‌رود و تمام سود در آب حل میشود. صبر کنید تا محلول خنک شود و دمای آن به ۴۵ درجه سانتی گراد برسد.
۲) سپس روغن نباتی، روغن زیتون و روغن نارگیل را وزن کنید و در ظرف دوم بریزید. ظرف را در آب گرم بگذارید تا کم کم گرم شود و دمای آن به ۴۵ درجه سانتی گراد برسد. دقت کنید که دما از ۵۰ درجه سانتی گراد بالاتر نرود.
۳) وقتی دمای هر دو ظرف در حدود ۴۵ درجه سانتی گراد بود، به آرامی محلول هیدروکسید سدیم را به روغنها اضافه کنید. مخلوط را با یک قاشق به مدت ۱۵ دقیقه به خوبی هم بزنید.
۴) پیشرفت واکنش به زمان احتیاج دارد. درست کردن صابون از بعضی روغنها ممکن است چند هفته طول بکشد، اما به هر حال بعد از ۵ الی ۱۰ دقیقه متوجه یک سری تغییرات خواهید شد. مخلوط کم کم غلیظ میشود.
محلول را به آرامی به هم بزنید. این کار را به مدت ۵ دقیقه ادامه دهید و سپس در ۱۵ دقیقه آن را به حال خود بگذارید. این سیر را به همین شکل ادامه دهید. پس از گذشت حدود یک ساعت مخلوط مانند فرنی غلیظ میشود.
ممکن است فکر کنید این که مثل آشپزی بود، اما در واقع شما یک آزمایش شیمیایی انجام داده اید. با پیشرفت واکنش، روغن و چربی با سود واکنش می‌دهد و گرما تولید می‌کند. حرارت باعث تبخیر آب میشود و صابون به تدریج سفت میشود.
۵) اگر می‌خواهید صابون بوی خوبی داشته باشد، اسانس یا آبلیمو را در این مرحله به آن اضافه کنید.
۶) محتوای ظرف را در قالب بریزید و آن را در محل گرم و خشکی قرار دهید.
۷) محل کار خود را تمیز کنید و ظرفها را با محلول آب صابون داغ بشویید.
۸) بعد از گذشت حدودا یک هفته، صابون به اندازه کافی سفت میشود و می‌توانید آن را از قالب جدا کنید. برای این کار از دستکش استفاده کنید، چون هنوز مقداری از سود که در واکنش شرکت نکرده است، داخل صابون وجود دارد. برای اینکه بتوانید از صابون استفاده کنید باید دو یا سه هفته دیگر صبر کنید. صابون را روی روزنامه بگذارید و آن را در هوای باز و در محلی با دمای ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد قرار دهید، تا واکنش به طور کامل انجام شود. هر چه بیشتر صبر کنید، صابون بهتری خواهید داشت.
تا زمانی که مطمئن نشده اید کل سود مصرف شده، از صابون استفاده نکنید! حتی وقتی مطمئن شدید از آن برای شستن صورت استفاده نکنید، اما می‌توانید دستهایتان را با آن بشویید.
اگر دوست داشته باشید، می‌توانید روغنهای مختلف را امتحان کنید. تغییر دادن زمان واکنش هم کار هیجان انگیزی است. اگر به صابونتان رنگ خوراکی بزنید، ظاهر بهتری پیدا می‌کند. کار شیمی دانها هم شبیه کار شماست. آنها هم مواد اولیه و شرایط مختلف واکنش را امتحان می‌کنند تا به نتیجه ای که می‌خواهند، برسند.
