ارگونومی کامپیوتر چیست؟

ورود کامپیوترها به دنیای ما هر چند با مزایای بسیاری همراه بود اما مثل هر پدیده فناورانه دیگری تبعات منفی نیز همراه خود داشت؛ از جمله مهمترین این تبعات می توان به هشدارهای گاه به گاه پزشکان مبنی بر جلوگیری بیماری های ناشی از نشستن های طولانی مدت پشت میز کامپیوتر و خیره شدن به صفحه مانیتور اشاره کرد.
ارگونومی کامپیوتر یعنی مطالعه و بررسی عوامل انسانی در ارتباط با کامپیوتر و یکی ازاهداف اصلی ارگونومی کامپیوتر، تضمین مناسب بودن دستگاه برای استفاده انسان است .

تولید کنندگان تجهیزات وسایل کامپیوتر ( مانند صفحه کلید ، ماوس ، میز و صندلی و سایر وسایل کامپیوتر ) اکنون سعی می کنند تا محصولات را مطابق با اصول ارگونومی طراحی و تولید کنند .
رعایت اصول ارگونومی سبب کاهش ضایعات چشم ، سردرد و کمردرد اپراتورها و کاربران کامپیوترها می شود کاربرد کامپیوتر در زندگی بشر بسیار زیاد است و تعداد زیادی از افـراد سـاعت های متمــادی با کـامپیوتر کـار می کنند ، به همین دلیل شناخت عوامل مؤثر در محیط کار با کامپیوتر اهمیت زیادی دارد . وجود شرایط نامناسب در محیط کاری و عدم توجه به موارد ایمنی هنگام کار با کامپیوتر ممکن است در بلند مدت سبب بروز بیماری ها و ناهنجاری ها شود . بیشتر کاربران در محیط های سر بسته و فضاهای کوچک کار می کنند کمترین ویژگی های یک محیط کاری مناسب برای کاربران کامپیوتر در ادامه آمده است :

▪ وجود سیستم تهویه مطبوع
▪ نورکافی و مناسب
▪ استفاده از میز مخصوص که دارای ابعاد استاندارد باشد
▪ استفاده از صندلی مخصوص کامپیوتر با ارتفاع قابل تنظیم برای جلوگیری از ناراحتی ستون فقرات کاربر
▪ استفاده از زیرپایی برای جلوگیری از بی حسی پا
▪ کف پوش چوبی یا پلاستیکی برای جلوگیری از ایجاد الکتریسیته ساکن .

با وجود رعایت نکات فوق ، باز امکان بروز بیماری های خاص برای اپراتور وجود دارد . کم تحرکی هنگام کار با کامپیوتر ، چشم دوختن در مدت طولانی به صفحه مانیتور و حرکات یکنواخت مچ دست ، ممکن است سبب بروز انواع ناهنجاری ها شوند .

● ارگونومی اجزای موجود در محیط کار با کامپیوتر

اگر برای انجام فعالیت ها در محیط کار از کامپیوتر استفاده می شود ، به منظور جلوگیری از عوارض ناشی از کار با کامپیوتر ، توصیه می شود که اصول ساده ای که در مورد تجهیزات موقعیت و مکان کار با کامپیوتر در ذیل ذکر گردیده ، رعایت شود تا بتوان تا حـدودی ازاین عوارض جـلوگیری کرد :

▪ صندلی :

صندلی مورد استفاده در محیط کار با کامپیوتر باید از خصوصیات زیر برخوردار باشد :
۱) دارای پشتی باشد ، به صورتی که گودی کمر را در بر گیرد و ( پشتی ) از نظر افقی و عمودی تراز باشد .
۲) چرخان باشد .
۳) از هر نظر (زوایا و فواصل) قابل تنظیم باشد .
۴) دارای پایه ای محکم باشد .
۵) روکش آن از جنسی باشد که هوا را از خود عبور داده و سبب تعریق نشود و لغزنده نیز نباشد .
۶) لایه داخلی آن ۲ تا ۳ سانتیمتر ضخامت داشته باشد .
۷) حداقل عرض آن ۴۰ سانتیمتر باشد .
۸) چرخ آن قابلیت حرکت بر جنس کفپوش اتاق را داشته باشد .
۹) ارتفاع آن با ارتفاع میز متناسب باشد .
بر اساس اصول ارگونومی که از سوی سازمان بین المللی توصیه شده ، ارتفاع نشمینگاه صندلی باید ۲۵ الی ۳۵ سانتیمتر پایین تر از سطح میز کار در نظر گرفته شود .

▪ میز کار :

۱) ارتفاع سطح میز کار باید قابل تنظیم باشد .
۲) فضای در نظر گرفته شده برای پاها در زیر میز باید مناسب باشد .
۳) سطح میز کار باید به اندازه ای بزرگ باشد که جای کافی برای تمامی اشیا و وسایل موجود باشد .
وسایلی که در هنگام کار بیشترین موارد استفاده را دارند ، باید در نزدیکی اپراتور و در دسترس وی قرار داشته باشد و سایر وسایل نیز باید به صورتی منظم در جای خود قرار گیرند . لازم به ذکر است که اگر امکان استفاده از یک میز بزرگ وجود نداشــته باشــد ، یا فضـای روی میز کوچک باشد ، می_توان با استفاده از پایه متحرک مانیتور ، ضمن تنظیم فواصل و ارتفاع مانیتور در بهترین حالات مطابق با اصول ارگونومی ، از فضای موجود نیز حداکثر استفاده راکرد که این وسیله با امکان چرخش ۳۶۰ درجه به دور محور خود حرکت وضعی و انتقالی ، قابلیت تنظیم محیط کار را تا حد بسیار زیادی افزایش می دهد و در اثر افزایش قابلیت تنظیم فواصل و ارتفاعات مورد نیاز ، از خســتگی ســتون مهـره ها و سایر اندام ها جلوگیری می شود .
۴) سطح میزکار نباید سفید یا خیلی تیره باشد ، چون به نامساعد شدن شرایط روشنایی کمک می کند .

▪ یک مانیتور :

بطور کلی مانیتورها ، ممکن است دو نوع خطر را برای افراد به وجود آورند که عبارتند از :
الف ) خطر درخشندگی نور و یا انعکاس و بازتاب نور محیط اطراف به چشمان فرد
ب ) خطر تشعشع

از لحاظ اصول ارگونومی ، در هنگام کار با مانیتورها ، خصوصیات و اصول زیر باید مورد توجه قرار گیرند :
۱) بالاترین قسمت صفحه مانیتور در امتداد دید اپراتور قرار گیرد .
۲) فاصـله بین چشــم ها تا صــفحه مانیتور بین ۳۰ تا ۶۰ ســانتی متر و در بعضــی مـوارد در بهترین حالت ، ۴۶ سانتی متر توصیه شده است .
۳) صفحه مانیتور نباید درخشندگی داشته باشد و نور را نیز نباید منعکس کند .
۴) تصاویر روی صفحه مانیتور باید واضح و خوانا باشند .
۵) جهت کاهش انعکاس نور محیط اطراف در مانیتور ، باید ضمن تنظیم مانیتور ، درخشندگی را نیز در منبع تولید آن کنترلکرد ( کاهش داد )
۶) مانیتورها باید در مکانی دورتر از پنجره و در امتداد قائم با آنها قرار گیرند .
۷) برای جلوگیری از انعکاس نور ، پس از تنظیم محیط کار می توان از یک ----- شیشه ای یا نوری استفاده کرد
۸) برای جلوگیری یک زاویه دید مناسب به صورتی که صفحه مانیتور در میدان دید فرد واقع شود ، گردن باید راست نگاه داشته شود و مسیر دید نیز باید به سمت پایین باشد .
۹) جهت افزایش قابلیت تنظیم مانیتور نیز می توان از پایه متحرک استفاده کرد . این وسیله به ما امکان می دهد که با افزایش قابلیت تنظیم فواصل بر اساس اصول ارگونومی ، ضمن قراردادن مانیتور در محل مناسب ( از نظر قرار گرفتن در امتداد دید ) ، فاصله مناسبی را نیز بین فرد و مانیتور به وجود آورد و در نتیجه با پدید آوردن مناسب ترین شرایط دید ، از خستگی چشم و سایر عوارض چشمی و هم چنیــن سایــر ناراحتـی ها و عـوارض استـخوانــی ماهیچه ای ( در اثر وضعیتی که فرد برای مانیتور به خود می گیرد ) جلوگیری نمائیم .
۱۰) در مواقعی که از کامپیوتر برای اموری چون تایپ یا حروفچینی استفاده می شود ، باید از یک نگهدارنده قابل تنظیم ( copy holder ) در کنار مانیتور استفاده کنید .
۱۱) برای جلوگیری از خطرات میادین الکترومغناطیسی ، هیچ گاه نباید در پشت مانیتور قرار گرفت .

▪ صفحه کلید :

۱) صفحه کلید مورد استفاده باید در دسترس فرد و در محلی قرار گیرد که در هنگام کار با آن ، ساعد و بازوها زاویه ای بین ۸۰ تا ۱۰۰ درجه ایجاد نمایند . در این حالت باز و باید به زمین عمود باشد و مچ نباید هیچ گونه فشاری را متحمل شود و نباید به بالا ، پایین یا داخل خم شود . برای این منظور می توان از تکیه گاه مخصوصی استفاده کرد .
۲) صفحه کلید باید از بدنه کامپیوتر مجزا باشد .
۳) صفحه کلید باید بطور دقیق در جلوی فرد قرار گیرد .

▪ ماوس :

۱) امروزه ماوس ها با شکل های مختلف وارد بازار شده اند.بنابراین انتخاب ماوس عامل مهمی در هنگام کار با کامپیوتر است.
۲) حتی المقدور ماوس وصفحه کلید هم سطح باشند.
۳) در هنگام کار با موس ، مچ دست و ساعد بایستی دارای تکیه گاه باشند.
۴) از کلیدهای میانبر به جای استفاده از ماوس کمک بگیرید: مانندctrl+s برای ذخیره کردن و ctrl+pبرای چاپ کردن.
۵) از پدهایی (صفحه های مخصوص ماوس) که امروزه به عنوان پد طبی مطرح است، استفاده شود.

▪ نورپردازی محیط کار:

قرار دادن روشــنایی و انتخاب میزان مناســـبی از نور می تواند توانایی شخص را در هنگام دیدن تصاویر بر روی مانیتور افزایش دهد. اگر روشنایی بسیار زیاد باشد و یا نور بیش از اندازه مناسب بر روی صفحه مانیتور بیافتد ، برای دیـدن تصـاویـر بر روی مانیـتور دچــار مشـکل شــده و نمی توان تصاویر را به وضوح مشاهده کرد، بنابراین موجب خستگی چشم و سردرد می شود:
۱) میز کامپیوتر و مانیتور خود را به گونه ای در محیط کار قرار دهید که پشت به پنجره محیط کار باشد و نور بیرون ازاتاق بر روی مانیتور تابیده نشود و یا از پرده و نور گیر در پشت پنجره ها استفاده شود تا از ورود نور درخشان جلوگیری شود.
۲) ازنورهای مهتابی وخورشیدی بطور ترکیبی در محیط کار استفاده شود تا روشنایی مناسبی جهت خواندن در اختیار داشته باشید.
۳) در صورت استفاده از چراغ های مطالعه، منبع نور را به موازات خط دید خود قرار دهید.
۴) در صورتی که از مانیتور LCDاستفاده می شود،میزان روشنایی بیشتری مورد نیاز است.
۵) منابع روشنایی درخشان که در پشت صفحه نمایش قرار دارند می توانند برای کاربران با کامپیوتر مشکل ایجاد کنندو در واقع دیدن صفحه کار را بطور واضح برایتان مشکل می سازد.
▪ باسک های بی ربط
ارگونومی رشته ای از علوم با بدست آوردن بهترین ارتباط میان کاربران و محیط کار تعریف می شود . ارگونومی با ارزیابی قابلیت ها و محدودیتهای انسان ( بیومکانیک و آنتروپومتری ) ، استرس های کاری و محیطی ( فیزیولوژی کار و روانشناس صنعتی ) ، خستگی ( فیزیولوژی کار و روانشناس صنعتی ) ، طراحی و آموزش و طراحی ایستگاه کاری و ابزارها ( آنترومتری و مهندسی ) سر و کار دارد . بنابراین ارگونومی از علوم و مهندسی تشکیل شده است .
ارگونومی شغلی تلاش می کند تا با بازبینی سیستم های کاری ، آنها را در جهت کاهش استرس های حرفه ای تغییر دهد .

● اصول ارگونومی در صنعت :

اصول ارگونومی در صنعت عبارتند از :
▪ طراحی ، جایگزینی و نگهداری تجهیزات برای ارتقاء بهره وری ، زندگی کاری و کیفیت تولید .
▪ طراحی و تغییر فضاهای کاری و جانمایی کاری برای سهولت و سرعت عملیات خدمات و نگهداری
▪ طراحی و تغییر روش های کاری شامل اتوماسیون و تخصیص وظیفه بین اپراتور و ماشین
▪ کنترل فاکتورهای فیزیکی ( گرما ، سرما ، صدا ، ارتعاش ، نور ) در محل کاربرای تولید بهتر و ایمنی کارکنان

● جنبه های بهداشتی ارگونومی

جنبه های بهداشتی ارگونومی عبارتند از :
▪ پیشگیری از بیماری ها و اختلالات ناخواسته
▪ طراحی بهینه ایستگاه های کاری
▪ بهترین استفاده از منابع و قابلیت های کارمندان


========
ماهنامه تحلیلگران عصر اطلاعات