نگاهی به وضعیت بازی‌سازی در ایران
در این «دنیای کامپیوتر و ارتباطات» دیگر کمتر کسی پیدا می‌شود (حداقل در میان اهالی فن) که با شنیدن نام «بازی» یا «Game» بگوید: ای بابا! بازی که مال بچه‌هاست! دست‌کم ده‌ها میلیارد دلاری که سالانه این صنعت سرگرمی‌ساز موجب جابه‌جایی‌اش می‌شود، دیگر به ما اجازه نمی‌دهد این مقوله را دست کم بگیریم. با پیشرفت فناوری و متمدن‌تر شدن جوامع و به تبع آن بالا رفتن سطح رفاه، مردم در بحبوحه این زندگی ماشینی خود را نیازمند سرگرمی‌های بیشتری برای کاهش فشارهای زندگی سریع روزمره می‌بینند. در این میان، صنعت سرگرمی و به طور خاص بازی، از حدود ۵۰ سال پیش گام به میدان نهاد و با هدف قرار دادن همه اقشار جامعه، از همه گروه‌های سنی، جنسیتی و جمعیتی، سعی کرد از این فرصت بالقوه اقتصادی سهم خود را برگیرد. در حال حاضر، شرکت‌های بازی‌سازی بزرگی چون EASports، Infograms، Ubisoft و Take۲ با ایجاد شغل برای صدها هزار نفر و توسعه کار خود و ایجاد شعباتی در کشورهای دیگر، نقش عمده‌ای در اقتصاد کشورها بازی می‌کنند و باعث شده‌اند دیگر کسی «بازی» را یک «بازیچه» نداند.
● در داخل چه می‌گذرد؟
اما در ایران، صنعت بازی‌سازی هنوز یک صنعت نوپا محسوب می‌شود. هم‌اکنون طبق اعلام بنیاد بازی‌های کامپیوتری، تعداد تولیدکنندگان داخلی بازی‌های کامپیوتری به ۳۰ شرکت می‌رسد و این در حالی است که تعداد بازی‌های کامپیوتری تولید شده توسط آنها از مرز ۵۰ اثر گذشته است. (منبع: ایتنا)
در این مقاله قصد ما این است که به طور اجمالی نگاهی داشته باشیم به وضعیت ساخت بازی در ایران و مسائل و مشکلات پیش روی آن. همچنان که گفته شد، عمر بازی‌سازی در کشور ما به پنج سال هم نمی‌رسد. شاید بتوان اولین بازی جدی و کامل ساخته‌شده را همان بازی «رانندگی در شهر تهران» دانست که به رغم سرمایه‌گذاری هنگفتی که از سوی یک ارگان رسمی (نیروی انتظامی) بر روی آن انجام شد، به موفقیت مورد انتظار دست یافت. از آن هنگام موسسات و ارگان‌های دیگری همچون تبیان، کانون پرورش فکری، سازمان انجمن دانش‌آموزی و ... به این جرگه پیوستند و بازی‌های ریز و درشتی به صورت انفرادی یا گروهی ساخته و عرضه شدند؛ بازی‌هایی چون پایان معصومیت، نجات بندر و لطفعلی‌خان زند ـ که یکی از آخرین و احتمالاً بهترین نمونه‌ها محسوب می‌شود.
خوشبختانه در حال حاضر در داخل کشور نسبت به گذشته توجهات نسبت به موضوع بازی‌های رایانه‌ای بیشتر و بهتر شده است. تا جایی که چندی پیش رهبر انقلاب نیز راجع به تأثیرات بازی های رایانه‌ای مخرب غربی و ورود بی‌حساب و کتاب آنها به کشور هشدار داده و بر لزوم شکل‌گیری سازمان‌هایی برای هماهنگی و گسترش درست بازی‌ها، صحبت و بر آن تأکید کرد. اما چرا با وجود اینکه سایر دست‌اندرکاران و مسئولان امر نیز از درک اهمیت این مقوله می‌گویند و از سوی دیگر به اعتراف بسیاری از منابع رسمی و غیررسمی داخلی و خارجی، ایران بزرگ‌ترین و مستعدترین بازار فروش بازی‌های ویدئویی را دارد و بازی‌کنندگان ایرانی از نظر هزینه‌ای که صرف خرید بازی می‌کنند، دست‌کم در خاورمیانه مقام اول را دارند، هنوز بازی‌های ساخت داخل جای خود را میان خیل کثیر بازی‌کنندگان ایرانی و قشر نوجوان و جوان علاقه‌مند بازی نیافته است؟
شاید یکی از علل این مسئله همان نبود یک سازمان مسئول مشخص و چندمتولی بودن این حیطه است. در حال حاضر، سازمان‌های متعددی چون: شورای عالی اطلاع‌رسانی، بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، شورای انقلاب فرهنگی، وزارت ارشاد، سازمان تربیت بدنی و مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال ادعای تولی این امر را دارند و در این هنگامه، صنعت بازی ایران چون طفلی نوپا به دنبال پدر واقعی خود می‌گردد. مشکل دیگر درجه‌بندی بازی‌هاست. در حال حاضر، با وجود این همه متولی، هنوز اقدامی جدی برای درجه‌بندی سنی و محتوایی بازی‌های تولید داخل و شناسنامه‌دار کردن آنها انجام نگرفته است. براساس آمارهای به دست آمده هر ماه بیش از ۲۰۰ بازی رایانه‌ای جدید در بازار فرهنگی کشور عرضه می‌شود که متاسفانه هیچ کدام طبقه‌بندی نمی‌شود و نظارتی هم روی آن نمی‌شود. (منبع: ایتنا) بدیهی است پا گرفتن چنین سامانه‌ای، با کمک به اولیا و والدین کودکان برای انتخاب بازی‌های مورد استفاده فرزندانشان، خود موجب اطمینان خاطر و تمایل بیشتر آنها به خرید بازی های داخلی خواهد شد.
● ساختن یا نساختن؛ مسئله این است!
اکثر بازی‌سازان ایرانی از هزینه‌های بالای ساخت یک بازی گله می‌کنند و به تعداد زیاد متخصصانی که بایستی به کار گرفته شوند؛ از قبیل انیماتور، نقاش، صداگذار، برنامه‌نویس و ... اشاره می‌کنند که خود مستلزم هزینه هنگفتی است. گرچه تمام این گله و شکایت‌ها بجا و واقعی است، اما نکته‌ای که نگارنده قصد دارد به آن اشاره کند، این است که این بازی‌سازان علاقه‌مند و کوشا می‌توانند با سرشکن کردن بسیاری از این هزینه‌ها، محصولی مناسب و مورد قبول هم ارائه دهند. اما در کشور ما، در همین چند سال اخیر بسیار مشاهده شده که گروه سازنده بازی با اصرار بر ساخت یک گیم انجین اختصاصی، طبیعتاً و خواه ناخواه از توجه و تمرکز کامل بر سایر مؤلفه‌ها از قبیل گرافیک، داستان، گیم پلی، صداگذاری و تست بازمانده‌اند و این موضوع موجب شده است سازنده بازی آنطور که بایسته و شایسته است، نتواند مزد زحماتش را بگیرد. («رانندگی در شهر تهران» محصول سمیع رایانه و به سفارش نیروی انتظامی و «پایان معصومیت» محصول شرکت نرم افزاری هنرهای پویا و به سفارش تبیان، دو نمونه از آنها هستند)
در حالی که به سادگی و همچنان که در بسیاری از کشورهای پیشرفته نیز متداول است، می‌توان با خرید یک گیم انجین آماده، با کار کردن بیشتر بر سایر وجوه تاثیرگذار و به کارگیری قوه خاص ابتکار و هنرمندی که مخصوص ما ایرانیان است، بر جذابیت بازی نزد کاربر نهایی افزود. نیازی هم نیست حتمابه سراغ انجین‌های ۶۰۰ ــ۵۰۰ میلیون تومانی برویم. امروزه انجین‌های آزاد و رایگان فراوانی ساخته شده و وجود دارد که می‌تواند مورد استفاده شرکت‌های داخلی قرار گیرد.
● مسئله‌ای به نام کپی‌رایت
دوستی می گفت: «طبیعی است که با وجود این همه بازی باکیفیت خارجی با قیمت‌های یکی دو هزار تومانی، بازی‌کننده ایرانی به سراغ یک بازی ایرانی با قیمت پنج شش هزار تومان نرود که طبیعتاً با توجه به نوپا بودن این صنعت در ایران، آن کیفیت و قدرت بازی خارجی را نخواهد داشت- که انتظاری هم نمی‌رود. پس بهتر است بازی‌سازان ایرانی قیمت‌های خود را پایین‌تر بیاورند تا با استقبال بیشتری هم از سوی گیمرها مواجه شوند.» با وجود احترامی که برای این دوست ارجمندم که حق استادی نیز بر گردن من دارد، قائلم، باید بگویم که من با این راهکار کاملا مخالفم. این کار مصداق ضرب المثل «سنگ را بستن و سگ را رها کردن» خواهد بود. کار از جای دیگری خراب است و آن معضلی است که نه تنها گریبان صنعت بازی که کلیه شاخه‌های صنعت کامپیوتر و ارتباطات را گرفته است.
نبود قانون کپی‌رایت در ایران، یا بهتر بگویم نبود ضمانت‌های اجرایی کافی برای آن، معضلی است که از همه طرف بر پیکر نحیف و جوان صنعت ICT ایران می‌کوبد و هم اینک شاهد همه گونه آثار مخرب آن از بی‌میلی متخصصان به ساخت و ابداع تا فرار مغزهای این رشته به خارج از کشور هستیم. تا هنگامی که سازوکاری مشخص برای تضمین حقوق و حداقل بازگشت سرمایه آنها تعیین و به مرحله اجرا در نیاید، وضع به همین گونه خواهد بود. در واقع دست کم در این یک مورد باید حق را کاملاً به بازی سازان بدهیم. اما با تمام این احوال، اوضاع آنقدرها هم ناامیدکننده نیست. بازار غنی ایران و میلیون‌ها بازی‌کننده مشتاق ایرانی که نشان داده‌اند در صورت عرضه بازی‌های باکیفیت داخلی استقبال خوبی هم از آنها می‌کنند، در کنار اهتمام و علاقه و رقابت روزافزونی که در میان بازی سازان ایرانی دیده می‌شود، این امید را می‌دهد که در آینده‌ای نه چندان دور، شاهد دوران شکوفایی این صنعت در ایران و لبریز شدن بازار از عناوین خوب داخلی باشیم.
بی‌شک با ابتکار، هوش، ذوق و پشتکار سرشاری که ایرانی‌ها دارند، اگر وسایل کار به خوبی در اختیارشان قرار گیرد، روزی خواهد رسید که ایران در این زمینه بتواند نه تنها در منطقه که در جهان بدرخشد. من شخصاً مطمئنم. ماهنامه «دنیای کامپیوتر و ارتباطات» نیز ضمن اعلام حمایت کامل از کلیه بازی‌سازان ایرانی، از همین جا دست آنها را به گرمی می‌فشارد و آمادگی خود را برای انعکاس تلاش‌های این عزیزان در زمینه ساخت بازی اعلام می‌کند. منتظرتان هستیم.
=============
حسین رسولی
اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا
