گزارشي از روند شکل گيري سريال حضرت يوسف در گفت وگو با سازندگان آن
يوسف پيامبر چگونه ساخته شد
حميدرضا صفار
سريال 45 قسمتي «يوسف پيامبر(ع)» به کارگرداني فرج الله سلحشور که از هفتم تيرماه جمعه شب ها پخش آن از شبکه اول سيما آغاز شده، از محصولات مرکز سيما فيلم محسوب مي شود و با نگاه به سوره يوسف (ع) تهيه و توليد شده است. «سريال يوسف پيامبر(ع)» طي مدت 32 ماه در لوکيشن هاي مختلف جلوي دوربين قرار داشت. اين سريال سير زندگي حضرت يوسف(ع) را از کودکي تا بزرگسالي و زماني که به عزيزي مصر مي رسد به تصوير کشيده است. نگارش فيلمنامه «يوسف پيامبر(ع)» چهار سال به طول انجاميد. فرج الله سلحشور در اين خصوص مي گويد؛ «در اين مدت از ساعت دو نيمه شب تا صبح متن را مي نوشتم و از ساعت 9 يا 10 صبح تا شب آنچه را که نوشته بودم، به همراه دوستان مي خوانديم و نقد و بررسي مي کرديم تا اينکه باز شب مي رفتم منزل چند ساعتي مي خوابيدم و بعد دوباره بيدار مي شدم و مي نوشتم.»
داستان حضرت يوسف (ع) شايد هجدهمين باري باشد که به فيلم يا سريال تبديل شده است. بنابر گفته سلحشور، متاسفانه 17 تجربه قبلي، هيچ کدام حرفي براي گفتن نداشتند و کار مشخص و ماندگاري در مورد حضرت يوسف(ع) انجام نشده بود.
طراحان دکور صحنه اين پروژه طي مدت توليد با طراحي و ساخت فضاهايي چون مصر، اهرام ثلاثه و... سعي بر آن داشتند که بيننده با تماشاي اين سريال، درکي درست از فضاهاي واقعي آن دوران داشته باشد تا ضمن القاي مفهومي روايت، بخشي از تاريخ نيز به تصوير کشيده شود.
تمامي دکورهاي اين سريال در ابعاد واقعي و اندازه هاي حقيقي ساخته شده اند. به طور مثال، کشتي ها و اسکله يي که در قسمت هايي از داستان مورد استفاده قرار مي گيرند، به اندازه واقعي طراحي و ساخته شده اند. طوري که در داخل هر کشتي حدود يکصد نفر آدم جا مي گيرد. از کشتي ها در درياچه يي که در محل شهرک دفاع مقدس قرار دارد، فيلمبرداري شده است. مجيد ميرفخرايي که رد پاي او را در بسياري از مجموعه هاي تاريخي ديده ايم، بيش از دو سال در نقطه يي دورافتاده از شهر تهران و در زمين هاي خالي شهرک دفاع مقدس، مصر را جان دوباره بخشيد تا يوسف در آن قدم بگذارد و قصه اش را که اين بار از صافي ذهن هنرمنداني در اين سوي مرزها گذشته است، روايت کند. ميرفخرايي کار ساخت دکورها را با فرهاد عليزاده آهي شروع کرد و پس از هفت ماه پيش توليد و گردآوري منابع، ابتدا ماکت ها را ساختند و بعد از سه، چهار ماه شروع کرده اند به ساخت و ساز دکور. قرار بود دکورها در شهرک سينمايي ساخته شود؛ شهرکي که با گذشت دو دهه از ايجاد آن، هنوز تنها شهرک سينمايي کشور است. اما کمبود زمين براي ساخت و ساز در اين شهرک، آنها را به ايجاد و ساخت دکور در شهرک دفاع مقدس ترغيب مي کند که البته رودخانه روان فشافويه در پس زمينه دکور اين شهرک نيز جايگزين خوبي براي رود نيل در نظر گرفته مي شود.
دکور داخلي قصرها در سوله فرهنگسراي خاوران طراحي و ساخته شد. نوع معماري و لباس هاي طراحي شده در اين سريال نيز از عظمت و تازگي خاصي برخوردار است و مي توان به عنوان يکي از معدود کارهاي ماندني در ايران به آن اشاره کرد. طراحي صحنه سريال «يوسف پيامبر(ع)» براساس تحقيقاتي که در خصوص تمدن مصر در اختيار گروه قرار گرفته بود، انجام شد و سفر به فرانسه و بازديد از موزه لوور نيز که مرکز اصلي نگهداري آثار مصري است، به مستند بودن طرح ها قوت بخشيد. مجيد ميرفخرايي با اشاره به تاکيد و تمرکز روي معماري در اين سريال اظهار داشت؛ «مثلاً در فيلمي مانند «موميايي» فقط در يک صحنه و به صورت گذرا شاهد معماري مصر هستيم و آنقدر فرصت نداريم متوجه تلفيق اين معماري با معماري «رم» باشيم؛ ولي سريال «يوسف پيامبر(ع)» به خاطر تمرکزي که روي معماري در تمام صحنه ها وجود دارد، نيازمند ظرافت بيشتري بوده است.» وي در ادامه صحبت هايش طراحي معماري در اين سريال را به عنوان منبعي جامع در مورد معماري مصر عنوان کرد و در ادامه به مستند بودن تمام کار اشاره کرد. در اين پروژه، حدود سه هزار دست لباس دوخته شد و بازيگران طي مدتي که مقابل دوربين حضور داشتند يعني در تمام ادوار زماني اين سريال که از کودکي تا بزرگسالي حضرت يوسف(ع) را در بر مي گيرد، لباس ها را به تن کرده بودند.
سريال «يوسف پيامبر(ع)» به طريقه 35 ميليمتري فيلمبرداري شده است و مرحوم رسول احدي مسووليت اين کار را به عهده داشت. اين در حالي بود که جمال شورجه نيز در اين پروژه به عنوان مشاور کارگردان در تمامي طول مدت فيلمبرداري به حضور پررنگ خود ادامه مي داد.
فرج الله سلحشور ضمن ياد و قدرداني از مرحوم رسول احدي، همکاري با اين دو عزيز را بسيار مغتنم و باارزش قلمداد مي کند. وي در خصوص همکاري اش با جمال شورجه مي گويد؛ «در همه چيز از آقاي شورجه مشاوره مي گرفتم؛ نور، لباس، بازيگري، گريم و... سناريو که تمام شد، آقاي شورجه را صدا زدم. از شروع پيش توليد تا پايان فيلمبرداري و تمام مراحل کار در کنار پروژه بودند. حتي اگر هنگام فيلمبرداري مي گفت، فلان جا يا فلان بازي خوب نيست، مي گفتم برو خودت بگو. واهمه يي نداشتم از اينکه مثلاً بگويند شورجه کارگرداني کرده است.»
پيمان يزدانيان نيز در دوره يي که اين پروژه به مراحل فني خود نزديک مي شد، به گروه توليد پيوست تا موسيقي کار را بنويسد و آن را با نوازندگانش بنوازد تا بعد در کنار ساير صداهاي اين سريال، روي نوار فيلم سينک شود.
يزدانيان در خصوص منابع الهام خويش براي ساخت موسيقي گفته است؛ «موسيقي نيل مهم ترين منبع ما بود، اما نه به اين معني که از منابع موسيقي استفاده نسخه يي کنيم و موتيف يا ملودي خاصي را در نظر بگيريم؛ بلکه استفاده از اين منابع صرفاً براي گوش کردن و رسيدن به حال و هواي موسيقي آن دوره است. در اين سريال نيز تم اصلي بر اساس شخصيت حضرت يوسف (ع) ساخته شده است و موتيف يا ملودي که متعلق به دوره يي خاص باشد، وجود ندارد. احتمالاً در صحنه هايي که رامشگران مصري مشغول نواختن هستند از منابع موسيقي بيشتر استفاده خواهد شد ولي اساس کار روي موسيقي امروزي استوار است. در اين کار براي نشان دادن عظمت تاريخي و روحاني اثر از موسيقي ارکسترال و سازهاي ارکستر استفاده شده است. البته براي رسيدن به فضاي مصر قديم از سازهاي شرقي مثل رباب، عود يا پرکاشن هايي که مربوط به آن دوره باشند نيز استفاده کرده ايم.» سريال «يوسف پيامبر(ع)» پس از 32 ماه فيلمبرداري و حدود يک سال انجام مراحل فني مانند تدوين، صداگذاري و برخي امور لابراتواري و جلوه هاي ويژه رايانه يي از هفتم تيرماه پخش آن از شبکه يک سيما آغاز شده است.
اين سريال چهارمين اثري است که بر مبناي قصص قرآن در تلويزيون به مرحله پخش مي رسد. شبکه اول سيما از هفتم تيرماه به مدت 45 هفته، «يوسف پيامبر(ع)» را براي علاقه مندان روي آنتن دارد. سپس در پايان اين سريال، تصاويري از پشت صحنه و مراحل ساخت آن که طراحي لباس و صحنه، ساخت دکور و فيلمبرداري را شامل مي شود، پخش خواهد شد. طي مدت 32 ماه فيلمبرداري، مصطفي زماني در نقش حضرت يوسف (ع) مقابل دوربين ظاهر شده است و در کنار وي نيز اين بازيگران حضور داشته اند؛ محمود پاک نيت، کتايون رياحي، پروانه معصومي، جعفر دهقان، مهوش صبرکن، جهانبخش سلطاني، اميرحسين مدرس، رحيم نوروزي و جمعي ديگر که در اين سريال به ايفاي نقش پرداخته اند. ساير عوامل پشت صحنه نيز عبارتند از تدوينگر؛ حسين زندباف، مسوول صداگذاري؛ محمدرضا دلپاک، مسوول جلوه هاي ويژه رايانه يي؛ دکتر اميررضا معتمدي، مشاور کارگردان؛ جمال شورجه، مشاور فيلمنامه؛ منصور ابراهيمي، سازنده موسيقي؛ پيمان يزدانيان و طراح چهره پردازي؛ سعيد ملکان. سريال «يوسف پيامبر(ع)» توسط فرج الله سلحشور در مرکز سيما فيلم تهيه شده است.
