پودر شفيره كرم ابريشم – يك ماده غذايي غير متداول

پودر شفيره كرم ابريشم يك خوراك پروتئيني غيرمتداول براي حيوانات بوده كه به‎عنوان يك محصول فرعي پس از جدا كردن رشته‎هاي ابريشم از پيله بدست مي‎آيد. همانطور كه در تحقيقات نشان‎داده شده، به نظر مي‎رسد كه ارزش‎غذايي آن محدود باشد.

منشاء اوليه پرورش كرم ابريشم كشور چين بوده و بيش از 5000 سال قدمت دارد. كشورهاي اصلي توليدكننده ابريشم شامل چين(5/57% از توليد جهاني)، ژاپن(2/13%)، هند(3/10)، كره جنوبي(4/5%) و تايلند(1/2%) مي‎باشد.

معمول‎ترين گونه براي توليد تجاري ابريشم، كرم ابريشم درخت توت يا Bmbyx moriاز زير شاخه جانوران بند پا يا Tracheata است. كرم پروانه ابريشم عمدتاً از برگ‎هاي درخت توت تغذيه مي‎كند. توت سفيد يا Morus alba از خانواده Moraceae متداول‎ترين نوع درخت توت در كشور ژاپن است. اين خانواده شامل بيش از هزار گونه مي‎باشد.

قبل از باز شدن رشته‎هاي ابريشم، پيله را حرارت مي‎دهند تا شفيره آن كشته شود. از يك پيله ابريشم حدود 800 متر نخ رشته‎اي با ملكول‎هاي كشيده و ليفي‎شكل بدست مي‎آيد. پس از جدا شدن نخ ابريشم، شفيره باقيمانده خشك و سپس آسيا مي‎شود. مي‎توان با استفاده از يك مايع حلال چربي آنرا استخراج نمود. پيله‎هاي كرم ابريشم هيچ ارزش غذايي ندارند.

مشخصات پودر شفيره كرم ابريشم

محتواي پروتئين خام پودر شفيره كرم ابريشم(SPM)1بسيار متفاوت است. در پودر‎هايي كه روغن آنها گرفته شده، نسبت به پودر‎هاي فرآوري نشده ميزان پروتئين خام بيشتر بوده(به‎ترتيب 8/72% و 1/55%) و قابل مقايسه با پودر ماهي با كيفيت خوب است(جدول 1). به‎دليل وجود اسيدهاي آمينه ليزين2، متيونين3، آرژنين4، هيستيدين5 و ترئونين6 كه اسيدهاي آمينه محدود كننده‎اي هستند، پروتئين پودر كرم ابريشم ارزش بالايي ندارد(جدول 2). ضريب اسيدهاي آمينه ضروري و ارزش بيولوژيكي آن به ترتيب 3/61% و 6/51% است.

جدول 1- تركيب شيميايي پودر شفيره كرم ابريشم در مقايسه با پودر ماهي و كنجاله سويا(% ماده خشك)

پودر خام

پودر بدون روغن

پودر ماهي(سفيد)

كنجاله سويا

ماده خشك

9/88

9/91

0/91

0/90

پروتئين خام

1/55

8/72

2/68

9/49

چربي خام

2/23

0/2

1/5

4/1

خاكستر

8/3

6/5

4/25

0/7

فيبر خام

5/5

2/6

8/0

5/6

جدول 2- نمودار اسيدهاي آمينه ضروري پودر شفيره كرم ابريشم در مقايسه با پودر ماهي و كنجاله سويا(g/6gN)

پودر شفيره كرم ابريشم

پودر ماهي(سفيد)

كنجاله سويا

آرژنين

0/6

4/4

4/3

هيستيدين

3/3

5/1

2/1

ايزولوسين

0/3

3/2

لوسين

8/7

8/4

7/3

ليزين

1/6

0/5

0/3

متيونين

9/1

8/1

6/0

فنيل آلانين

5/2

5/2

4/2

ترئونين

6/4

8/2

9/1

تريپتوفان

1/1

7/0

7/0

والين

7/4

3/3

3/2

چربي پودر شفيره كرم ابريشم شامل 12/2% لسيتين7 ، 7/20% اسيد چرب اشباع و 1/70% اسيدهاي چرب غير اشباع(شامل 14% اسيد پالميتيك8، 1/9% اسيد اُلئيك9، 6/24% اسيد لينولئيك10، 14% اسيد لينولنيك11 و 4/8% ديگر اسيدهاي چرب) مي‎باشد. فيبر خام پودر شفيره كرم ابريشم عمدتاً كيتين12 بوده كه استفاده از آن براي اغلب حيوانات (به‎استثناء سخت‎پوستان كه براي تشكيل اسكلت خارجي خود به كيتين نياز دارند) مشكل است. اطلاعات زيادي در مورد محتواي مواد معدني و ويتامين‎هاي پودر شفيره كرم ابريشم در دسترس نيست(جدول 3).

جدول 3-محتواي مواد معدني و ويتاميني پودر شفيره كرم ابريشم

مواد معدني(%)

ويتامين‎ها(g1000/mg)

كلسيم

63/0

ويتامين E

1000

فسفر

25/1

ويتامين B1

0/15

سديم

03/0

ويتامين B2

0/80

پتاسيم

07/1

ويتامين B12

5/0

واضح است كه انرژي قابل هضم پودر بدون روغن شفيره كرم ابريشم كمتر از پودر خام است:

· انرژي ناخالص: kcal/kg5939(MJ8/24)

· انرژي قابل هضم پودر خام kcal/kg4190

· انرژي قابل هضم پودر روغن‎گيري شده: kcal/kg3672

جوجه‎ها و خوك‎ها بهتر از ماهي و ميگو پروتئين خام پودر شفيره كرم ابريشم را هضم مي‎كنند. در بين ماهي‎ها، ماهي قزل‎آلا بهتر از كپور معمولي پروتئين را مصرف مي‎كند(به‎ترتيب 4/84% و 9/63%). همانطور كه در جوجه‎ها نشان داده شده، ممكن است محتواي بالاي چربي پودر شفيره كرم ابريشم باعث كاهش قابليت هضم پروتئين شود(جدول 4).

جدول 4- قابليت هضم آشكار(%) مربوط به پودر شفيره كرم ابريشم

گونه

ماده خشك

پروتئين خام

فيبر خام

جوجه 1

3/58

0/88

0/100

جوجه

7/61

9/84

2/97

خوك

02/79

0/85

0/92

ماهي 3

1/71

6/70

-

ميگو 4

-

05/61

-

همچنين پودر شفيره كرم ابريشم حاوي مواد جاذب شيميايي و تحريك كننده اشتهاي ماهي‎هاست. از آنجايي كه مشخصه تحريك براي غذا خوردن به بخش روغني شفيره كرم ابريشم مربوط مي‎شود، ظرفيت جذب‎كنندگي در پودر بدون روغن ناچيز است. ارزش فيزيولوژيكي روغن شفيره كرم ابريشم مطلوب است، ‌اما سطح بالاي اسيدهاي چرب باعث اكسيداسيون سريع آن مي‎شود.

ارزش تغذيه‎اي

هرچند قابليت هضم پروتئين و چربي پودر شفيره كرم ابريشم خوب است، ارزش تغذيه‎اي پودر خام آن پايين بوده و اين مطلب در آزمايشات انجام شده بر روي خوك‎ها، طيور، خرگوش و حيوانات توليدكننده خز اثبات شده است. جدا از كيفيت پايين پروتئين، محتواي بالاي چربي هم داراي يك اثر منفي است. تغذيه خوك‎ها با پودر شفيره كرم ابريشم داراي يك تاثير منفي بر روي طعم گوشت و چربي خوك‎هاست. زماني كه حيوانات توليد كننده خز با پودر شفيره كرم ابريشم تغذيه شده باشند، به دليل وجود محتواي بالاي چربي آن، كيفيت پوست آنها نامناسب خواهد شد. تغذيه حيوانات توليد كننده خز و خرگوش‎ها با مقادير كم پودر شفيره كرم ابريشم روي توليد مثل آنها اثر مثبت دارد. اين تاثير مثبت ناشي از مقادير زياد اسيدهاي آمينه لسيتين و آرژنين در اين پودر است.

مرغ‎هاي تخمگذار نسبت به يك جيره غذايي حاوي 5% پودر شفيره كرم ابريشم بدون روغن با افزايش توليد تخم‎مرغ واكنش مثبت نشان دادند. با اينحال استفاده از 20% از اين پودر باعث كاهش مصرف غذا و توليد تخم‎مرغ شد، اما طعم و بوي تخم‎مرغ‎ها طبيعي بود. علت اين وضعيت وجود چربي در پودر شفيره كرم ابريشم است.

تاثير روي آبزيان

نتيجه جايگزين كردن پودر شفيره كرم ابريشم به‎جاي پودر ماهي در جيره آبزيان، به گونه آن حيوان آبزي بستگي دارد. در قزل‎آلاي گوشتخوار پاسخ مناسبي به استفاده از پودر شفيره كرم ابريشم مشاهده نشده، درحاليكه در انواع مختلف كپورماهيان و گونه‎هاي گربه‎ماهي اينطور نبود. همچنين به‎نظر مي‎رسد كه در ماهي‎ها، تفاوتي در استفاده از پودر خام يا پودر بدون روغن وجود ندارد. اما در حيوانات مزرعه‎اي كه در خشكي هستند، اينچنين نيست. به هرحال با افزايش درصد اين پودر در جيره غذايي عملكرد آن كاهش مي‎يابد. مناسب‎ترين ظرفيت استفاده از اين پودر بين 10 تا 15% است. در بين جيره‎هاي مختلف حاوي پودر شفيره كرم ابريشم كه براي تغذيه كپور معمولي استفاده شده بود، يك جيره حاوي 10% پودر بدون روغن، بهترين جيره بود، اما نتيجه استفاده از آن به‎خوبي نتيجه بدست آمده از گروه شاهد كه با پودر ماهي تغذيه مي‎شدند، نبود. در حاليكه عملكرد ماهيان دورگه Catla-roha زماني كه با جيره حاوي 15% پودر خام شفيره كرم ابريشم تغذيه شده بودند حتي از گروه شاهد هم بهتر بود. محتواي چربي اين پودر به صورت معني‎داري بالاتر از محتواي چربي غداي گروه شاهد بود.

در جيره‎هاي سخت‎پوستان مثل ميگو فقط مي‎توان مقادير كم از اين پودر را جايگزين پودر ماهي نمود. نشان داده شده كه اسـتفاده كامل از اين پودر به جاي پودر ماهي در جــيره ميگوهاي هندي يا Penaeus indicus باعث شكست مي‎شود.

وضع قوانين و مقررات

AAFCO هيچ قانوني را براي مصرف پودر شفيره كرم ابريشم تهيه نكرده است. با اينحال، موسسه قانون‎گذاري مواد غذايي آلمان، پودر شفيره كرم ابريشم را به‎عنوان يك محصول فرعي از فرآوري ابريشم طبيعي تعريف كرده است. اين فرآورده حاوي شفيره كرم ابريشم بدون پيله است كه روغن آن گرفته شده و خشك شده است. فقط استفاده از پودر بدون روغن به‎عنوان يك ماده غذايي مجاز شناخته شده است. حداكثر ميزان قانوني رطوبت 13% و چربي 14% است.

نتيجه‎گيري

پودر شفيره كرم ابريشم، يك خوراك پروتئيني غير متداول است كه مي‎توان آنرا جايگزين قسمتي از پودر ماهي در جيره غذايي حيوانات خشكي‎زي و آبزيان نمود. در حيوانات مزرعه‎اي خشكي‎زي فقط بايستي از نوع بدون روغن اين پودر استفاده شود. در مورد آبزيان(مثل ماهيان پرورشي) انتخاب پودر خام يا بدون روغن چندان مطرح نيست. استفاده از پودر شفيره كرم ابريشم بدون روغن، در ماهي‎ها هم نتيجه خوبي دارد.

در مورد استفاده از اين پودر به جاي پودر ماهي يا ديگر مواد غذايي پروتئيني، نبايستي بيشتر از 5% پودر شفيره كرم ابريشم بدون روغن، جايگزين پودر ماهي يا ديگر مواد غذايي شود. در جيره غذايي آبزيان مي‎توان تا 15% پودر شفيره كرم ابريشم بكار برد. همچنين مي‎توان يك ماده آنتي‎اكسيدان مفيد به پودر خام شفيره كرم ابريشم اضافهنمود.