-
قنات (کاریز یا کهریز)...
قنات (کاریز یا کهریز)...
ایرانیان باستان در چندین هزار سال قبل دست به ابتکار جدیدی زده که آن را قنات یا کهریز نام گذارده‌اند. با این اختراع که در نوع خود در جهان تاکنون بی‌نظیر است، می‌توان مقدار قابل توجهی از آبهای زیرزمینی را جمع آوری کرد و به سطح زمین رساند، که همانند چشمه‌های طبیعی ، آب آن در تمام طول سال بدون هیچ کمکی از درون زمین به سطح آن جاری گردد.
تاریخچه قنات
قنات که توسط مقنیان ایرانی اختراع شده ، هزاران سال قدمت دارد. قدمت بسیاری لازم قناتهای ایران ، از پنج یا شش هزار سال متجاوز است و عمری برابر با تاریخ کهن ایران دارد. با وجود این که چندبن هزار سال از اختراع آن می‌گذرد، مع هذا هنوز هم این روش استفاده از آب ، در قسمت مهمی از روستاها و مناطق مسکونی و کشاورزی و دامداری کشور معمول و متداول است و حتی یکی از ارکان اصلی کشت و زرع در نواحی خشک را تشکیل می‌دهد. این اختراع که امروزه شهرت جهانی پیدا کرده ، بعدها از ایران به بسیاری از کشورهای جهان انتقال یافته و مورد استفاده مردم در دیگر نقاط دنیا قرار گرفته است.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
چگونگی ابداع قنات
گوبلو معتقد است که قنات، ابتدا یک فن آبیاری نبوده، بلکه به طور کامل از تکنیک معدن نشأت گرفته و منظور از احداث آن جمع‌آوری آبهای زیرزمینی مزاحم (زه آبها) به هنگام حفر معادن بوده است.... تردیدی نیست که در گستره فرهنگی ایران، از معادن «مس» و احتمالاً «رویِ» موجود در کوههای زاگرس، در جریان هزاره دوم قبل از میلاد مسیح بهره‌برداری شده است.
ساختمان و مشخصات قنات
قنات ، تشکیل شده از یک دهانه یا هرنج که روباز است و یک مجرای تونل مانند زیرزمینی و چندین چاه عمودی که مجرا یا کوره زیر زمینی را در فواصل مشخص با سطح زمین مرتبط می‌سازد. چاهها که به آنها در موقع حفر ، میله هم گفته می‌شود، علاوه بر مجاری انتقال مواد حفاری شده به خارج ، عمل تهویه کانال زیرزمینی را نیز انجام می‌دهد و راه ارتباطی برای لای‌روبی ، تعمیر و بازدید از داخل قنات نیز به شمار می‌رود.
آغاز قنات ، همان دهانه قنات است که مظهر قنات نامیده می‌شود. مظهر قنات جایی است که آب از دل قنات بیرون می‌آید و ظاهر می شود و می‌تواند برای آبیاری و دیگر مصارف مورد استفاده قرار بگیرد. قسمت انتهایی قنات ، پیشکار قنات نامیده می‌شود که در آخرین قسمت آن ، مادر چاه قنات قرار گرفته است. قسمتهایی از قنات که با حفر آنها هنوز آب بیرون نمی‌آید "خشکه کار" و قسمتی که آبدار است (قسمت انتهایی) قسمت "آبده قنات" نامیده می‌شود.
حفر قنات
حفر قنات معمولا از مظهر ان که همان سطح زمین است و خشک می‌باشد، شروع و به مناطق آبده مادر چاه ، ختم می‌شود. بنابراین ، اول دهانه قنات یا هرنج که خشک است و بعد اولین چاهها یا میله‌ها که اینها هم خشک است و آب ندارد و به اصطلاح قسمت خشک کار قنات نامیده می‌شود، حفر می‌شود. بعد کار به طرف قسمت بالا دست که همان قسمتهای آبده و بیشتر آبده زمین باشد، ادامه پیدا می‌کند.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
طول و عمق قنات
طول یک رشته قنات که در میزان آبدهی آن نیز موثر است، نسبت به شرایط طبیعی میزان متفاوت است. این شرایط بستگی به شیب زمین وعمیق ما در چاه دارد. از طرف دیگر هرچه سطح آب زیرزمینی پایینتر باشد، عمق مادر چاه بیشتر می‌شود. طویلترین قناتی که تاکنون در ایران حفر شده ، در حوالی گناباد از توابع خراسان است که 70 کیلومتر طول آن است و عمیقترین مادر چاه قناتهای ایران به روایتی 400 متر و به روایت دیگر 350 متر عمق دارد و آن مربوط به قنات "قصبه" گناباد است. مهمترین عاملی که طول قنات را مشخص می‌کند، شیب زمین می‌باشد. هرچه شیب زمین کمتر باشد طول قنات بیشتر و هرچه شیب بیشتر باشد طول قنات کمتر خواهد بود.
محاسن و مزایای قنات
سیستم استخراج در قنات طوری است که آب بدون کمک و صرف هزینه فقط با استفاده از نیروی ثقل از زمین خارج می‌گردد. با توجه به چاهها و قناتهای موجود ، آب قنات در مقابل آبی که از چاه استخراج می‌شود، ارزانتر تمام می‌شود. آب قنات دائمی است و در مواقع اضطراری کشت و احتیاج زراعت در مواقع حساس به آب ، قطع نمی‌شود. منابع آب زیر زمینی توسط قنات دیر تمام می‌شود و استفاده طولانی دارد، هر چند بطور دائم چه مصرف شود و چه شود، خارج می‌گردد. قنات دارای مزایای بسیاری زیادی است که در اینجا فقط به تعداد محدود از آنها اشاره شد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
معایب قنات
در زمینهای هموار و نواحی که آب زیرزمینی شیب کافی ندارد و نیز زمینهای خیلی سست و ماسه‌ای امکان حفر قنات نیست. آب قنات ، بطور دائم جریان دارد و قابل کنترل نیست. روی این اصل ، مدام باعث تخلیه آب زیرزمینی می‌شود. در فصولی که به آب احتیاج نیست و یا احتیاج به آن خیلی کم است، امکان جلوگیری از جریان و یا کنترل آن وجود ندارد.
قنات به خاطر این که در سفره‌های آب زیرزمینی کم عمق استفاده می‌شود و این منابع هم غنی نیست و دارای نوسان زیاد است، لذا قنات نسبت به تغییرات سطح آب زیر زمینی خیلی حساسیت دارد. در فصول گرم که گیاه به آب بیشتری نیاز دارد و نیز در فصول و سالهای خشک ، آب قنات کم می‌شود. قنات نسبت به چاه در مقابل سیل و زلزله و امثال اینها آسیب پذیر است و خرابی در قناتها بعضی مواقع طوری است که احیا مجدد آنها یا ممکن نمی‌باشد و یا از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه نیست.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
:10:
-
Kish Qanat is more than 2,500 years old, tunnels perhaps several kilometers long, an ancient system found in arid regions
کد:
http://coolthingsinrandomplaces.com/underground-town-of-kariz-iran
-
انواع قنات
قنات دو طبقه
اين قناتها که تعداد آنها زياد است ولى متأسفانه شناخته شده نيستند، در ناحيه‌اى که دو طبقه لايهٔ آبدار به‌وسيله يک قشر غيرقابل نفوذ از يکديگر جدا شده‌اند حفر مى‌‌کردند. در بسيارى از قناتها مشاهده مى‌شود که در قسمتى از قنات دو کانال بر روى يکديگر حفر شده و قبل از آفتابى شدن قنات، آب آنها روى همديگر ريخته و تشکيل يک قنات واحد را مى‌دهد. يکى از بهترين نمونه‌هاى اين نوع را در ”اردستان“ مى‌توان ديد. قنات دو طبقهٔ ”مون“ اردستان از دو کانال موازى که بر روى هم قرار گرفته و در چاه‌هاى عمودى مشترک هستند، تشکيل شده است. کانال روئى حدود ۲۰۰ متر دورتر از کانال زيرين، آفتابى مى‌شود و سپس در پائين دست، در محلى به‌نام محلهٔ سيدهاى اردستان به همديگر متصل مى‌شوند. تشخيص و احداث اين نوع قنوات بستگى به‌وجود لايه‌هاى آبدار بر روى يکديگر و تخصص معمار قنات دارد. شکل (مقاطع طولى ارتفاع انواع قنات) مقاطع انواع قناتها را نشان مى‌دهد.
- بدون نياز به نيروى محرکه و سرمايه‌گذاري، آب در اثر خاصيت جاذبه زمين جارى مى‌شود و مورد استفاده قرار مى‌گيرد.
- آب در کانال‌‌هاى سرپوشيده جريان يافته، تبخير به حداقل رسيده و احتمال آلودگى نيز کم مى‌شود.
- قناتها اگر حفاظت و لايروبى شوند به‌عنوان يک منبع دائمى آب براى سال‌ها و حتى قرن‌ها مى‌توانند مورد استفاده قرار گيرند.
- هزينهٔ حفر قناتها عموماً به‌علت قدمت آنها در ايران مستهلک شده و در حال حاضر به‌عنوان يک منبع سرمايه‌گذارى نشده تلقى مى‌شود.
- با اتکاء به قنات، در مناطق بيابانى و دورافتاده اجتماعات انسانى تشکيل شده و زندگى در مناطق خشک ايران شکل گرفته است.
- اصولاً آب قنوات گواراتر از آب چاهها است به‌خصوص اينکه در فصول گرم، خنک و در فصول سرد، نسبتاً گرم است.
منگل
قناتى است که منبع تغذيهٔ آن رودخانهٔ دائمى است. گاهى وجود ارتفاعات مانع رسيدن آب رودخانه به منطقه‌اى مشخص مى‌شود. در اين صورت با حفر يک منگل، آب رودخانه را که در سطح زمين جارى است، مجدداً به زير زمين برده و سپس آن را با استفاده از شيب مناسبى که در منطقه موردنظر ايجاد مى‌‌کنند، به سطح زمين مى‌آورند. يکى از بهترين انواع قنات‌هاى منگل ”منظومه شمس‌آباد کرج“ است که با تغذيه از ”کردان رود“ در زير جاده تهران ـ قزوين جارى است. اين روش نيز به‌منظور استفاده از آب تعدادى از رودخانه‌هاى دائمى در ايران توصيه مى‌شود.
قنات سدى
اين قناتها در جنب سدهائى احداث مى‌شود که به‌منظور تأمين آب قنات در بستر يک مسيل يا آبراهه بنا شده است. در فصول بارندگى سيلاب‌ها و هرز آبها در پشت اين سدها جمع شده و به‌تدريج در زمين نفوذ نمى‌کند و قناتى که در مجاورت سد مذکور احداث شده است از آب‌هاى نفوذى سد به زمين تغذيه مى‌کند. به‌نظر مى‌آيد که اين روش در بسيارى از مناطق کوهستانى ايران به‌منظور تأمين آب روستائيان قابل اجراء باشد. براى مثال بهترين نمونه از اين قناتها، قنات ”جندق“ است.
چشمه قنات
اين نوع قناتها عموماً در مناطق کوهستانى حفر مى‌شود. طول اين قناتها معمولاً کم و چاه‌هاى عمومى آن بسيار محدود و گاهى حتى بدون چاه عمومى است. در اين نوع قنوات با حفر کانالى از لايه‌هاى غيرقابل نفوذ آب را به سطح زمين عبور مى‌دهند. هزينه نگهدارى اين قناتها معمولاً کم و آب آنها نسبت به مقدار نزولات جوّى و ميزان برفگيرى ارتفاعات تغيير مى‌کند.
قنات موتورى
اين اصطلاح که در سال‌هاى اخير در روستاها عنوان شده، به قنواتى اطلاق مى‌شود که آب آن، براساس خاصيت جاذبهٔ زمين قادر نيست در سطح مزرعهٔ موردنظر آفتابى شده و مورد استفاده قرار گيرد. گاهى اتفاق مى‌افتد که به‌علت اشتباه در محاسبه شيب قنات، آب در منطقه موردنظر بر روى زمين نمى‌آيد و با مزرعه اختلاف ارتفاع پيدا مى‌کند و يا اينکه لايروبى و کف‌شکنى برخى از قنات‌هاى متروک، باعث پائين افتادن سطح آب و ايجاد اختلاف با مزرعه مى‌شود. در چنين قنات‌هائى به‌وسيلهٔ موتور پمپ، آب را به سطح زمين مى‌آورند مورد استفاده کشاورزى قرار مى‌دهند. يکى از نمونه‌هاى بازر آن ”قنات سرافرازيه“ در منطقه ”ابوزيد آباد“ کاشان است که در موقع حفر مقّنى نتوانسته است شيب متناسب را براى قنات محاسبه کند و در نتيجه آب در منطقهٔ موردنظر آفتابى نشده و صاحب قنات بالاجبار آب را از قنات به‌وسيله موتور به سطح زمين آورده است.
قنات جلگه‌اى يا قنات دشتى
اين نوع قنات عموماً در دامنهٔ کم شيب کوهستان‌ها و يا جلگه‌ها حفر مى‌شود. طول اين قنات اغلب زياد است و در ارتباط با عوامل توپوگرافى و فاصلهٔ لايه‌هاى آبدار تا سطح زمين (عمق مادر چاهها) تغيير مى‌يابد.
-
کاریز / قنات
شاهکار مهندسی ایران باستان
کورش محسنی
یه خوردشو تایپ کردم دنباله را در این نشانی بخوانید:
کد:
http://ariapars.persianblog.ir/post/171/
