طبقه بندی آبهای بسته بندی شده :
آبهای بسته بندی شده به دو دسته اساسی تقسیم می شوند :
1-آبهای آشامیدنی (فرامعدنی)
2-آبهای معدنی
آبهای آشامیدنی (آبهای فرا معدنی )
الف ) آبهای آشامیدنی که به طور طبیعی دارای گاز دی اکسید کربن co2 می باشند .
ب ) آبهای آشامیدنی که بطور مصنوعی گاز دی اکسیدکربن به آنها تزریق می شود .
آبهای معدنی
آبهای معدنی با وجود تاثیر متناوب عوامل مختلف طبیعی بایستی از نظر ترکیبات ، دما و میزان آب از تغییرات جزئی برخوردار باشند .
الف ) آب معدنی گازدار :
آبی است که پس از فراوری مجاز و بسیار جزئی ، مقدار گاز آن برابر با مقدار گاز ی می باشد که آب درمظهر چشمه دارد .
ب ) آب معدنی بدون گاز :
آبی است که پس از گزرانیدن فراوری جزئی دارای گاز کربنیک co2 فقط به مقدار لازم جهت نگهداری املاح بی کربنات و یا گازهای دیگر باشد .
ج ) آب معدنی گازدار شده :
آبی است که در انتهای حذف آهن از منبع دیگری گاز دی اکسید کربن به آن افزوده می شود .
مقایسه تفضیلی آبمعدنی و آب آشامیدنی ( فرامعدنی )
تعریف آب آشامیدنی ( فرامعدنی ) :
آب آشامیدنی آب گوارایی است که عوامل فیزیکی ، شیمیایی ، بیولوژیکی آن در حدی باشد که معرف آن عارضه سویی در کوتاه مدت یا دراز مدت در انسان ایجاد ننماید .
آب آشامیدنی بسته بندی شده یا فرامعدنی که جهت آشامیدن مورد مصرف انسان قرار می گیرد ممکن است حاوی مواد مصرفی ، دی اکسید کربن co2 ( که به طور طبیعی در آن وجود دارد و یا به طریق مصنوعی به آن اضافه شده است ) باشد ولی حاوی مواد شیرین کننده ، مواد طعم دهنده و یا سایر مواد افزودنی غذایی نیست .
نکته : آیا می دانید آب آشامیدنی بسته بندی شده یک ماده غذایی سالم محسوب می گردد .
آب آشامیدنی را از چشمه ها ، قنات ها و یا چاه های عمیق استخراج می کنند و انواع تصفیه مربوط به آب فرامعدنی شامل : کلیه فراوریهای فیزیکی ، حرارتی ، شیمیایی یا ضد میکروبی ایمن و ناسب مجاز است .
این فراوریها می توانند به تنهایی یا ترکیبی مورد استفاده قرار گیرند . هرنوع فرآوری ضد میکروبی انجام شده نباید ترکیبات اولیه آب را تغییر داده یا ترکیبات ثانویه در آب ایجاد نماید .
تعریف آب معدنی :
آبهای معدنی مستقیما از چشمه های طبیعی و یا نقاط حفر شده از طبقات زیر زمینی جریان دارند و حاوی نسبتهای متناسبی از املاح معدنی معین و عناصر می باشند ، اینگونه آبها در همان نزدیکی مظهر چشمه و با رعایت اصول بهداشتی بطری شده و برای مصرف حمل می شوند .
ترکیبات آب معدنی :
در آب معدنی ترکیباتی مانند نمکهای ید و ترکیبات آرسینک و ترکیبات گوگرد دار و مواد رادیو اکتیو و نظیر آنها وجود دارد که در آب معمولی نیست .
آیا میدانید مزه آبهای معدنی در رابطه با املاح موجود در آنهاست . از آنجایی که ترکیبات قشر زمین در نقاط مختلف متفاوت می باشد . اینگونه است که ترکیبات آبهای معدنی با یکدیگر متفاوت خواهد بود .چنانچه آبهای کلروره سریک شور و آهن دار قابض و منیزیم دار تلخ می باشند و سرانجام آبهای سلیس دار دارای لمس چسبنده می باشند .
ذکر این نکته الزامی است که آبهای معدنی بطری شده بایستی به همان صورتی که از زمین خازج می شوند در اختیار مصرف کننده قرار گیرند ولی مسائلی مانند حذف آهن و گاز و اختلاط با مواد دیگر و یا مواد مختلف در برخی از کشورها به مورد اجرا در می آیند .
آیا میدانید املاح محلول در آب بسیار متنوع می باشند .
دیدگاه کلی
بطور طبیعی ، املاح گوناگون در آب حظور دارند ، ولی علاوه بر این املاح ، بعضی مواد شیمیایی در حین فرآوری به آب افزوده می گردد . از اینرو است که در پایان فرآوری و یا بطور کلی قبل از مصرف آبه ، باید از نظر کیفی کنترل شوند در مورد پاره ای از این موارد املاح شرح داده می شود .
کلسیم و منیزیم (Mg , Ca )
این دو فلز ازمهمترین عناصر مورد نیاز بدن هستند و روزانه 35 درصد کلسیم و منیزیم مورد نیاز از طریق مصرف مواد غذایی جذب بدن می شود ، املاح این دو فلز موجب سختی آب هستند .
روی (Zn )
وجود انسان به عنصر روی نیاز دارد (حدود 10 میلی گرم در روز ) و این فلز از طریق ادرار و مدفوع دفع می گردد و در بدن انباشته نمی شود . مقادیر بیش از 5 میلی گرم در لیتر آن در اثر تولید هیدرات و هیدروکربنات روی طعم نامطبوعی در آب ایجاد می کند ، وجود روی در آب آشامیدنی به سبب گالوانیزه بودن لوله های آب می باشد .
مس ( Cu )
مس در آبهای طبیعی در غلظتهای بسیار پایین وجود دارد ولی آبهای خورنده و آبهای اشباع از اکسیژن می توانند از لوله های آب مقداری مس در آب وارد نمایند . مقادیر زیاد مس در آب ، علاوه بر ایجاد طعم های نامطبوع باعث پیدایش لکه های سیاه ، روی کاشی و لباسهای سفید در حین شتشو خواهد بود . مقدار 1/0 ppm از مس در آبهای آشامیدنی مجاز می باشد . مس برای نوزادان به ازاء هر کیلو وزن بدن 0/1 mg/l ضروری است ولی مقادیر زیاد آن مضر بوده و باعث بیماری کبودی می شود .
آهن ( Fe )
آهن یکی از فراوان ترین عناصر موجود در طبیعت است و بعلت استفاده فراوان از لوله های انتقال و توزیع آب و با در نظر گرفتن خوردگی سزیع آهن انتظار حضور آهن در آبهای شهری فراوان وجود دارد .
در آبهای سطحی ( حاوی اکسیژن ) آهن به نسبتهای کمتری موجود می باشد . ولی در آبهای زیرزمینی در غیاب اکسیژن محلول و وجود غلظتهای بالای در اکسید کربن حالت متفاوتی نسبت به آبهای سطحی به وجود می آید و غلظت آهن دراین نوع آبها نسبتا بالا می باشد . آهن همانند مس و روی در بدن انسان انباشته نمی شود و بدن انسان در تشکیل هموگلوبین خون به این عنصر نیازمند است ، بخصوص در موارد کم خونی و اواخر دوران بارداری زنان از طریق پزشک تجویز می شود . تا مقدار 0/3 ppm آهن در آبهای آشامیدنی مجاز است غلظت بیش از 0/5 میلی گرم در لیتر آب شرب به آب طعم فلز می دهد .
سرب ( Pb )
سرب برخلاف مس و روی در بدن انسان انباشته می شود و متابولیسم بدن نیاز چندانی به این عنصر ندارد . سرب سبب بروز مسمومیت و بی اشتهایی و دردهای عضلانی می گردد و آن هم به سبب جایگزین شدن سرب به جای کلسیم در ترکیب استخوانهاست . علاوه براین سرب عملکرد آنزیمهای سازنده هموگلوبین را مختل می نماید و لذا منجر به کم خونی های حاد می گردد . حد مجاز آن 0/1 ppm در آب آشامیدنی می باشد .
آرسینک (As )
آبهای زیرزمینی حاوی آرسینک تا غلظتهای صفر میلی گرم بر لیتر می باشند . آرسینک همانند سرب در بدن انباشته می شود این فلز مسموم کننده می باشد . مصرف مداوم آبهای حاوی غلضتهای بالاتر آرسینک می توانند منجر به پیگمانتاسیون پوست و انواع گوناگون از بیماریهای گوارشی ، خون و کلیوی گردد .
مقدار مجاز آن در آب 0/05 ppm است .
منگنز (Mn )
منگنز همانند آهن از بدن دفع می گردد ولی مقادیر بیش از حد آن غالبا در اثر مصرف مستمر وارد بدن می شود که منجر به اختلالات مغزی می گردد . املاح منگنز همانند آهن لکه های سیاه و قهوه ای بروی پارچه و کاغذ ایجاد می نماید . مطابق استانداردهای آب آشامیدنی مقدار منگنز 0/05 ppm مجاز می باشد .
کادمیم ( Cd )
کادمیم از جمله عناصری است که در بدن انسان انباشته می گردد . املاح محلول این فلز باعث سوزش جداره روده و معده می گردد . مطابق استاندارد آبهای آشامیدنی مقدار مجاز کادمیم 0/01 ppm می باشد .
جیوه )Hg )
این عنصر بسیار خطرناک و محموم کننده است و متاسفانه با صنعتی شدن جوامع رو به افزایش است وجود این عنصر در آبهای آشامیدنی حتی در مقادیر فوق العاده ناچیز ممنوع می باشد .
سلنیوم (Se )
در آبهای طبیعی سلنیوم به مقدار بسیار کم وجود دارد . این عنصر در کبد و کلیه ذخیره می گردد .
اگر در ناحیهای سنگ های حاوی سلنیوم وجود داشته باشد آب های آن ناحیه حاوی 0/05 تا 0/1 میلی گرم در لیتر سلنیوم می باشند . مقدار مجاز این عنصر در آبهای آشامیدنی 0/01 ppm می باشد .
آلومینیوم ( Al )
سولفات آلومینیوم ممکن است در فرایند فرآوری آبها مورد آستفاده قرار گیرد . این فلز خوشبختانه مسمومیت زا نیست ، البته وجود عناصر آلومینیوم در آب برای بیماران کلیوی خطرناک می باشد
.
کروم (Cn )
این فلز در صنایع مختلف کاربرد دارد و مسمومیت زا نمی باشد .
سیانور ( CN )
سیانور از جمله آنیونهایی است که بندرت در آبهای سطحی و زیرزمینی مشاهده می گردد . ولی در پسابهای صنعتی می توان آن را جست مخصوص در صنعت آبکاری ، این آنیون به شدت مسموم کننده می باشد .
غلظت مجاز آن در آبهای آشامیدنی 0/05 ppm می باشد .
سولفاتها ( SO4 )
این آنیون به مقدار بسیار زیاد در آبهای سطهی و زیرزمینی مشاهده می گردد و ترکیبات آن شامل سولفات سدیم ، سولفات پتاسیم و سولفات منیزیم درآبهای آشامیدنی ایجاد طعم می نماید .
آبهایی که حاوی مقادیر بالای سولفات سدیم و سولفات منیزیم هستند معمولا مزه گس و تلخی خواهند داشت . مقدار مجاز این آنیون در آب آشامیدنی 250 ppmمی باشد .
کلرورها ( CL )
این آنیون نیز همانند سولفات به مقدار بسیار زیاد در آبهای سطحی و آبهای زیر زمینی مشاهده می گردد . مقدار مجاز آن در آبهای آشامیدنی در حدود 300 ppm می باشد . ترکیبات آن شامل کلرور سدیم ، کلرور پتاسیم و کلرور منیزیم می باشند . چای یا قهوه تهیه شده با آبهای کلرور دار معمولا بد رنگ و بد طعم می باشند .
فلئور ( F )
فلئور یکی از آنیونهای تشکیل دهنده آب است . که در غلظتهای کم مفید ولی در غلظتهای بالا مضر می باشد .
میزان فلئور در آبهای آشامیدنی برای سلامت دندانها 1 ppm می باشد . چنانچه سطح فلئورید آب بیش تر از 5/1 میلی گرم در لیتر باشد منجر به خط افتادن دندانها یا به عبارتی بیماری فلئورزیس و همچنین ناراحتی های استخوانی می گردد .
ید ( I )
معمولا در آبهای طبیعی مقادیر بسیار کمی ید ، وجود دارد . ولی در آبهای شور طبیعی مقدار آن چشم گیر می باشد . در صنایع مختلف از ید به عنوان ضد عفونی کننده قوی مصرف می شود . و یکی از موارد مصرف آن به عنوان ضد عفونی کننده استخرهای باشد .
اگر چه مصرف ید که یکی از عناصر مورد نیاز غذه تیروئید در ساختن تیروکسین است در آب آشامیدنی مفید است ولی گاها سبب بروز حساسیت می گردد لذا در سالهای اخیر ید به همراه نمک طعام تجویز می گردد . زیادی ید در بدن منجر به بیماری یدیسم که علائم اولیه آن جاری شدن آب دهان ، بینی و چشم است .
آمونیاک ، نیتریت و نیترات
وجود ترکیبات ازته چون آمونیاک ، نیتریت و نیترات که به وسیله آزمایشات شیمیایی مشخص می شوند ممکن است در رابطه با وجود جرم های بیماری زا در آب باشد که دارای ارزش فراوان در روشن ساختن کیفیت آب می باشد . مواد ازت دار به شیوه های مختلف نظیر تماس منابع آب با فاضلاب و یا تماس آب با آبهای شستتشوی زمینهای کشاورزی در رودخانه و همچنین از طریق اکسیداسیون مواد آلی ازت دار نظیر پروتئینها منجر به تولید ازت می شوند . آمونیاک حاصل شده نیز پس از مدتی به نیتریت اکسید شده و نیتریت هم به نیترات تبدیل می گردد .
وجود نیترات و نیتریت در آبهای آشامیدنی بر حسب میلی گرم در لیتر ازت ، نباید بیش از 10 باشد .
با توجه به مطالب ذکر شده در مقاله فوق ، توصیه می شود آب معدنی را جایگزین آب آشامیدنی ( فرامعدنی ) نکنید .
کارشناسان و محققین با توجه به فواید املاح معدنی موجود در آب معدنی مصرف آن را بطور دائمی توصیه نمی کنند . با توجه به اینکه آبهای معدنی با میزان املاح موجود در آنها طبقه می گردند و هر یک از این املاح و ترکیبات مزه ویژه ای به آب معدنی می بخشند ، لذا مصرف هرنوع از این آبهای معدنی برای افراد با ویژگی های فیزیولوژیکی خاص توصیه می گردد و استفاده دائم از آبهای معدنی برای افراد مبتلا به امراض خاص ( از جمله ناراحتی های کلیه ، مثانه و مجاری مستعد سنگ سازی )
منجر به خطر افتادن سلامتی می گردد و سنگ سازی بدن به دلیل غلظت املاح تسریع می شود . در ضمن در این مورد توجه شما را به مثالهایی جلب می نماید :
- آبهای معدنی اسیدی :
فواید بدنی این آبها شامل اسید کربنیک محلول در آب موجب تسریع حرکت دودی شکل روده می گردد . ومقدار عصاره هایی که در روده ریخته می شود را زیادتر می کند ، در نتیجه هضم غذا تسریع می شود و نیز اشتها آور است ، آبهای قلیایی نیز فعالیت معده را زیاد نموده و اسید معده را از بین می برند و در معالجه درد مفاصل مفیدند .
- آب چشمه های تلخ :
مهمترین ماده شیمیایی که در آب این چشمه ها موجود است و موجب تلخ شدن مزه آنها می گردد . سولفات منیزیم می باشد ولی علاوه بر آن سولفات سدیم و کلرور سدیم نیز در آنها وجود دارد . آبهای تلخ اثرات خوبی در بر طرف نمودن یبوست و چاقی دارند ، اما آشامیدن این آبها برای اشخاص ضعیف و کم خون و مسلول و نظیر این ها مناسب نیست و آبهای آهن دار برای درمان کم خونی بسیار مفید می باشند .
نتیجه گیری :
از این رو مقاله فوق با استناده به انجمن تغذیه بریتانیا و تاییدات علمی پروفسور سریری عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان اعلام می دارد :
آب معدنی دارای املاح فراوا است اما استانداردهای خاص خود را دارد که در هر کشور متفاوت است و در صورت عدم رعایت این استانداردها توسط شرکتهای تولید و بسته بندی کننده نمی توان در سلامت آن اطمینان حاصل نمود .
همچنین بایستی توجه داشت از لحاظ میکروبیولوژیکی و شیمیایی ضوابط بهداشتی حاکم برآب آشامیدنی (فرامعدنی) به مراتب سخت تر از آب معدنی می باشد و ضمنا در مورد فراوری های مجاز انجام شده بروی آب آشامیدنی می توان گفت ، مجاز به استفاده از روش های فراوری مختلف خواهند بود تا آب آشامیدنی ، منطبق با جداول استاندارد گردد و لیکن در مورد آب معدنی شرایط اینگونه نمی باشد . به عنوان مثال حدود مجاز ذکر شده در مقاله فوق مربوط به آبهای آشامیدنی (فرامعدنی) می باشند .
نکته آخر :
آب معدنی امروز به عنوان یک نوشیدنی علاوه بر آب آشامیدنی روزانه تلقی می گردد و به عبارتی مصرف روزانه نخواهد داشت و این هم به دلیل فراوانی املاح معدنی آن می باشد .
دانستنی های جالبی در زمینه ی آبهای بطری شده :
آبهای زیر زمینی : منشاء آنها آبخوان است . مثل آب چشمه - آبهای فوران کننده – آب چاه و قنات .
آیا می توانید عناصر کمیاب موجود در آب را نام ببرید :
آلومینیوم- برم . مس - فلئور - ید – آهن – منگنز و روی . البته مواد رادیو اکتیو جزو عناصر کمیاب موجود در آب هستند .
شاید دانستن نکته ای راجع به سختی آب برای شما جالب توجه باشد :
شواهد آماری بسیاری حا کی از آن است که ما بین سختی آب آشامیدنی تا حوالی 175 میلی گرم در لیتر و کاهش احتمالی وقوع برخی انواع بیماری های قلبی رابطه ای وجود دارد این شواهد بیا نگر این مطلب است که نرمسازی آب های آشامیدنی اثرات نا مطلوبی در سلامتی افراد دارد . پاره ای از روش های نرمسازی از جمله استفاده از رزینهای کاتیونی منجر به افزایش سدیم آب می گردد که این موضوع می تواند برای افراد دارای بیماری های قلبی و کلیوی نامطلوب باشد
]گاز موجود در نوشابه های غیر الکلی
نوشابه های غیر الکلی حاوی 86 تا 92 درصد آب ، 14 – 7 درصد مواد شیرین کننده غذائی و در صورت وجود دی اکسید کربن ، اسید و مواد طعم دهنده می باشد این نوشابه ها ممکن است دارای مواد دیگری مثل رنگهای طبیعی یا مصنوعی یا مواد نگهدارنده شیمیایی نیز باشند . نوشابه های فاقد
co2ممکن است حاوی آب میوه و ویتامینc باشند .
صدای فش فش (fizzing) به هنگام باز شدن درب بطریهای نوشابه
این صدا ناشی از خروج دی اکسیدکربن از محلول است ، جالب اینجاست وقتی به نوشابه یخ اضافه می کنیم این صدا تشدید می شود . چون یخ نیز حاوی مقداریco2است
میزان دی اکسیدکربن در آبهای سطحی و زیرزمینی :
این میزان برای آبهای سطحی معمولاً کمتر از pp m 10 در حالیکه در آبهای زیر زمینی عمیق تر بیش از 100 m ppاست
شاید دانستن مواد معلق موجود در آب برای شما خالی از لطف نباشد :
باکتریها ، گل و لای ، روغن ، جلبک ها ، مواد ریز کلوئیدی از جمله مواد معلق موجود در آب می با شند .
آیا می دانید کلیه این مواد معلق موجود در آب طی فراوری در آب آشامیدنی حذف میگردد و این امر در مورد آب آشامیدنی الزامی میباشد ولیکن در مورد آب معدنی شرایط اینگونه نیست .
آیا میدانید کدورت آب ناشی از چیست ؟
ناخالصی های آب ، مواد غیر محلول آب ، مواد ارگانیک ، خاک ، برگ ، پلانگتونها و ارگانیسمهای میکروسکپی موجب کدورت آب می شوند
آبها بی رنگ نیستند آنها رنگ دارند ولی محسوس نیست :
رنگ آبها ناشی از مواد در حال گندیدن زمین و یا وجود آهن و منگنز می با شد
