سیستماتیک گیاهی (معرفی خانواده های گیاهان)
مارانتاسه Marantaceae
خانواده مارانتا يا مارانتاسه خانواده بسيار كوچكي است كه فقط دو گياه زينتي از آن كاشت ميشود، كه هر دو جزء گياهان آپارتماني (ايندور پلنت) Indoor-plant و برگ سبز هستند.
مارانتا گياهي است كه برگهاي سبز كاملاً صاف بدون هيچ بريدگي با انتهاي گرد و نيز رنگريزههاي مختلف دارد. مارانتا از گياهان بومي جزاير گرم و مرطوب آفريقا است.
شرايط نگهداري
- نور كافي و غير مستقيم؛
- PH پايين خاك؛
- آبياري سالم.
اين گياه داراي يك ركود تابستانه است كه در طي آن بايد از ميزان آبياري گياه كاسته شود.
علايم ركود تابستانه گياه :
الف) كندي رشد و
ب) خشك شدن بعضي از برگهاي آن ميباشد.
بنابراين از خشك شدن طبيعي آن در تابستان نبايد نگران بود. زيرا پس از طي دوره دورمنسي dormancy گياه با يك آبياري و تعويض خاك گلدان دوباره رشد اوليه خود را بدست ميآورد. برگهاي مارانتا در بعضي شرايط محيطي لوله شده يا به حالت مچاله درمي‌آيند.
عمدهترين دليل مچاله شدن برگها
- كمي رطوبت نسبي خاك؛
- PH بالاي خاك.
گياه كالاتئا گياه ديگر خانواده مارانتاسه است. اين گياه گرمسيري، برگهاي درشتتر از مارانتا دارد. تزيين و نقش و نگار روي برگهاي آن بسيار ساده و بشكل يك مخمل سايه و روشن سبز بنظر مي رسد.
پرورش اين گياه در شرايط محيطي كم و بيش نظير شرايط پرورشي مارانتا ميسر است. تكثير گياه بوسيله قلمههاي ساقه (داراي رشد كافي) و تقسيم بوته است.
خانواده موزاسه Musaceae
خانواده موزاسه يك گياه بسيار با ارزش بنام استرليتزياسه Strelitziaceae دارد كه مدتي است تحت نام خانواده استرليتزياسه رجين شناخته ميشود. اين گياه را به فارسي مرغ بهشت ميگويند. اين بدليل شباهت ظاهري بخش زينتي گياه (گلهاي آن) به مرغ است.
روش متداول تكثير مرغ بهشت بوسيله تقسيم بوته است. هر يك از بوتههاي مادري استريليتزياسه بين 3 تا 12 پا جوش يا گياه جوان در كنار گياه مادري توليد ميكنند. پس از پايان فصل گل دهي و نيز رشد كامل رويشي ميتوان اين پا جوشها را از هم جدا كرد و هر يك را به عنوان گياه جديد مورد استفاده قرار داد. اين گياه بوسيله بذر هم تكثير ميشود.
برگهاي نارنجي رنگ مرغ بهشت كاسبرگ و بخش آبي رنگ گلبرگ گياه است. براي بذر گيري از اين گياه بايد دانههاي گل روي كلاله را بطور مصنوعي انتقال دهيم. و در شرايط مناسب بشرط اينكه آبياري از بالاي گلها انجام نگيرد بين 22 تا 50 عدد برگ سياه درشت بوجود ميآيد. بذرهاي استريليتزياسه در محيط پيت ماس براحتي به كمك هورمون اسيد فيبرليك توليد ميشوند. بعد از طي 3-2 سال وارد مرحله گل دهي ميشوند. اما هيچ يك از اين بذرها و پا جوشها به اندازه كافي محصول توليد نميكنند. امروزه در دنيا براي تكثير آن در سطح وسيع و بزرگ از روش كشت بافت استفاده ميشود.
پرورش استرليتزيا
- خاك مرغوب زراعي؛
- عمق خاك 50 تا 65 سانتي‌متر؛
- افزودن كلات‌هاي آهن و روي.
براي دوام گل از بكاربردن كودهاي نيتروژن دار در زمان غير مناسب بايد خودداري شود، در اينصورت گلهاي بريده گياه بين 45 تا 50 روز در حالت طبيعي باقي ميمانند.
آخرين گياه اين خانواده هلي كونيا Heliconia است، كه دوام شاخههاي گل بريدهاش خيلي زياد نيست. اين گياه را به فارسي مرغ آتشين ميگويند و تكثير آن همانند استرليتزيا بوسيله تقسيم بوته است.
خانواده بوگنويلاسه يا گل كاغذي Bogenvilleaceae
گل كاغذي يك درختچه است. در جلسات قبل از گياه گل كاغذي در خانواده كمپوزيته نام برديم كه نام علمي آن هليكريزوم بود و گفتيم كه در فارسي به آن ميناي كاغذي ميگويند. اما اين گل كاغذي درختچه است و در برخي از مناطق ايران بعنوان يك درخت فعال سبز لند اسكيپ مطرح است. گل كاغذي درختي است با شاخ و برگهاي حجيم كه در بعضي از گونههاي آن شاخ و برگهاي افتاده و گاهاً خاردار و راكتاهاي رنگي ديده ميشود.
برخلاف همه گياهان ديگر، اين گياه در محيط غير اسيدي به خوبي رشد ميكند، به عبارت ديگر به PH بالاي خاك مقاوم است. لذا براي بهبود كيفيت گلها و بالابردن كاربرد، برخي از بازدارندهها نظير SAD توصيه ميشود. تكثير بوسيله قلمه ساقه در ماسه و اواسط بهار است. فصل برداشت قلمهها در اواسط بهار بوده و زماني كه درجه حرارت محيط به 20 درجه سانتيگراد ميرسد آنها را در سيستم پيت ريشهدار ميكنند.
خانواده وربناسه يا شاه پسند زينتي Verbenaceae
در اين خانواده كوچك دو گياه شبيه به هم از نظر گل، اما كاملا ًمتفاوت از نظر ساختماني وجود دارند.
شاه پسند گياهي يكساله است كه فقط به عنوان يك گل تابستانه مطرح است و نسبت به سرما بسيار حساس است. اين گياه بوسيله بذر قابل تكثير است.
گياه دوم خانواده وربناسه شاه پسند درختي است كه بصورت درختچه گلداني در مناطق سرد و مركزي ايران و درختچه بزرگ فضاي سبز در مناطق گرمسيري ايران وجود دارد. وضعيت فيزيولوژيي و گل دهي اين گياه از نوع گروه NDP است كه در تمام طول سال به حالت گلدار هستند. اين گياه بوسيله قلمههاي نيمه خشبي ساقه تكثير ميشود.
بوگن‌ويلا و وربناسه‌ها در ايجاد فضاي سبز جايگاه خوبي دارند.
سيکاداسه - اريكاسه (آزاليا)
خانواده سيکاداسه
سيکاداسه يک گياه قديمي و مربوط به دورههاي بسيار کهن زمين شناسي است که در حال حاضر فقط يک جنس سيکاس از آن وجود دارد. سيکاس حد واسط بين باز دانگان و نهان دانگان بوده و از گياهان زينتي آپارتماني محسوب ميشود. اين گياه با برگهاي بسيار بزرگ و سبز منظرهاي زيبا در داخل منزل يا گلخانهها بوجود ميآورد. سيکاس بومي جنگل‌هاي نسبتاً گرم و مرطوب است و به همين دليل وقتي از شرايط طبيعي خود جدا ميشود و به محيط جديد برده ميشود تغييراتي در سيستم رشد و نمو آن بوجود ميآيد. براي پرورش بهتر سيکاس محيطي با رطوبت نسبي بالاي 80 % نياز است كه اين امر با مرطوب کردن محيط بوسيله اسپري آب و سيستم بخار ساز ميسر ميشود.
وجود يك خاک مناسب در پرورش سيکاس اهميت زيادي دارد. سيکاس در يک خاک مرغوب، غني و عميق به خوبي رشد و نمو مي‌کند. بهتر است بجاي گلدان سيکاس را در داخل زمين گلخانه با عمق خاك مناسب و PH پايين کشت كنيد تکثير سيکاس بوسيله بذر و تقسيم بوته انجام ميگيرد. قابل ذكر است كه هر دو روش تكثير مشكل است.
تکثير سيکاس بوسيله بذر
بذر سيکاس داراي پوسته بسيار ضخيمي است كه براي سبز شدن بايد ابتدا آن را نرم کرد. اين امر به کمک اسيد سولفوريک انجام ميگيرد. علاوه بر اين سيکاس مقداري نياز سرمايي دارد که بايد براي گياه فراهم شود.
در روش رويشي تکثير سيکاس، از پا جوش‌هاي گياه (که همواره به فراواني يافت نمي‌شوند) استفاده ميشود. پا جوشها در کنار گياهان مسن و در شرايط خاک مرغوب و مناسب بوجود مي‌آيند. هر پايه مسن و بالغ سيکاس بين 3 تا 7 پا جوش توليد مي‌کند. همواره كار ازدياد سيكاس مورد توجه محققين بوده است. كار كشت بافت Tissue culture و تهيه محيطهاي غذايي براي تكثير اين گياه بطور تخصصي انجام ميگيرد.
سيکاس يک گياه دو پايه است. يعني پايههاي نر و پايههاي ماده کاملاً از هم جدا هستند. وقتي گياه به مرحله گل دهي نزديک ميشود، بخش مياني گياه، برگهاي پيچيده و ظريف سبز رنگي را بوجود ميآورد که در حقيقت حامل تخمدان و بخش مادگي گل است. گلهاي نر در سيکاس شکل مخروطي دارند و شبيه مخروط بازدانگان هستند. تعداد دانههاي گرده در اين گياه نسبتاً زياد است ولي امکان نگهداري دانههاي گرده تا حدي محدود است.
عدم توليد بذر در سيکاس به وضعيت ساختماني گياه بر مي‌گردد. اشاره شد که گياه دو پايه است ولي تعداد گل ماده در طبيعت، بيشتر است. گلهاي نر داراي دانههاي گرده بسيار سنگين هستند و چون قابليت جا به جايي بوسيله انتقال دهنده‌ها را ندارند، در نتيجه گرده افشاني بايد بصورت مصنوعي صورت گيرد که اين امر هزينه بر و وقت گير است.
مهمترين دلايل زردي برگ سيکاس
- كمبود آهن در اثر عدم جذب در خاكهاي اسيدي؛
- تجمع بيش ا ز حد آب در خاك بدليل عدم زهکشي مناسب.
تيره سيپراسه
گياه سيپروس يا پنجه کلاغي يا نخل مرداب داراي شکل‌هاي وحشي ميباشد. سيپروس مزاحم در مزارع و باغات را بعنوان يک علف هرز ميشناسند.
سيپروس يا نخل مرداب گياهي است که ريشههاي آن به مدت طولاني در آب باقي مي‌ماند، لذا در محيطهاي فاقد خاک و باتلاقي قابليت کشت دارد و شايد به همين دليل در فارسي نام آن را نخل مرداب گذاشته‌اند.
هر کدام از چترهاي گياه را که به اندازه کافي بزرگ و رسيده باشند چنانچه بصورت معکوس در ليوان آب قرار دهيم، از محل جوانه‌ها ريشه و ساقه بوجود ميآيد. علاوه بر استفاده از قلمههاي معكوس، اين گياه بوسيله تقسيم بوته و پا جوش نيز تکثير ميشود.
تيره اريكاسه Ericacea
گونه اريكاسه يا آزاليا در رنگهاي مختلف و اندازههاي گوناگون و فرمهاي پُر پَر و كم پَر يافت ميشود. اگر آزاليا به عنوان گياه گلدار به گلدان منتقل شود بايد تمام شرايط پرورشي براي گياه آماده باشد:
الف) خاك متوسط و غني از مواد غذايي، هم‌چنين افزودن پيت ماس يا خزه‌هاي مرطوب به حفظ رطوبت كمك ميكند؛
ب) حفظ درجه حرارت ثابت براي گياه؛
ج) ايجاد رطوبت نسبي 65-60 درصد براي گياه.
از آنجا كه گياه به استراحت تابستانه احتياج دارد، اوايل بهار گياه را به زير سايه درختان انتقال دهيد تا رشد رويشي داشته و سپس در اوايل تابستان سر برداري از گياه را انجام دهيد و بخش‌هاي هَرَس شده را به عنوان قلمه استفاده كنيد (قلمههاي نيمه خشبي آزاليا در فصل تابستان براي ريشه زايي بسيار مناسب هستند). بعد از سر برداري گياه به تغذيه کامل نياز دارد که آن را با يک کود کامل مورد تغذيه قرار ميدهيم، تا همه عناصر ماکرو المنت و ميکرو المنت را با هم دريافت کنند. در اوايل پاييز با پايين آمدن درجه حرارت گياه را مدتي در شرايط آب و هواي آزاد نگه مي‌داريم. در اين حالت گياهان براي مدتي نيازمند درجه حرارت پايين (در حدود 10 تا 15 درجه سانتيگراد) هستند. لذا چنانچه اين دوره را طي نکنند و همواره در يک درجه حرارت يکنواخت به سر برند گل دهي آنها با تأخير انجام ميشود. پس از طي اين دوره آنها را به جايي با درجه حرارت ثابت و نور غيرمستقيم منتقل ميكنيم، تا در زمستان آينده مجدداً به گل روند.
در بين ارقام آزاليا، آزالياي پُر پَر دوره گل دهي کوتاهتري دارد ولي آزالياي کم پر مي‌تواند در يک دوره طولاني 3 تا 5 ماهه گلدار باشد.
آزاليا در مکان‌هايي که آبياري يا تغذيه به کمک محلولهاي غذايي کاهنده PH محيط انجام ميگيرد، انجام ميشود. اگر گياه همواره با محلول غذايي خاصي پرورش ميشود بهتر است در بين دفعات تغذيه از محلولي که PH محيط را پايين ميآورد، استفاده کنيد.
آزالياهايي که با آب‌هاي سخت و سنگين آبياري ميشوند، کيفيت گل‌هايشان مطلوب نيست، بنابراين کيفيت آبياري بر روي عملکرد و کيفيت محصول نقش مهم و تعيين کننده‌اي دارد.
زرد شدن برگهاي آزاليا چنانچه با ريزش همراه نباشد به علت فقر آهن يا روي است. خاک‌هايي که PHبالايي دارند و جذب آهن در آنها براحتي صورت نميگيرد باعث زرد شدن برگ گياهان ميشوند. اما اگر اين زردي همراه با ريزش برگ باشد معمولاً بايد به شرايط رطوبتي محيط توجه کرد.
اگر جوانههاي رويشي قبل از رويش گل حذف نشود و رشد رويشي ادامه پيدا كند گلها قادر به شکوفايي کامل نيستند و اصطلاحاً Blooming براي گل اتفاق نمي‌افتد.
خانواده پَسيفلوراسه، پيپراسه و اركيداسه
خانواده پَسيفلوراسه Passiflora
پَسيفلورا تيره نه چندان بزرگ و با اهميت با نام فارسي پيچ ساعتي يك گياه دارويي با ميوههاي خوراكي است. نام انگليسي اين گياه Patient fruit است. اين گياه پيچ رونده‌اي است كه در خاكهايي با PH اسيدي و رطوبت مناسب بخوبي رشد و نمو ميكند. و بوسيله قلمههاي ساقه و بذر براحتي تكثير ميشود.
خانواده پيپراسه يا پپرونيا Piperaceae
در خانواده پيپراسه، سه پيرونياي مختلف وجود دارد كه اين گياهان به عنوان برگهاي رنگي زينتي قابل استفاده هستند.
پيرونياي ابلق يا سفيد يكي از گلهاي برگ رنگي است كه با قلمههاي بذر و ساقه تكثير ميشود.
پيرونياي سبز گياهي است كه در آپارتمانها قابل نگهداري ميباشد و با قلمههاي برگ و ساقه تكثير ميشود.
پيرونياي معمولي گياهي است كه برگهاي چروكيده دارد. اين گياه كاملاً متفاوت با گياهان ديگر اين خانواده است. و آنرا به كمك برگهاي كاملش تكثير ميكنند.
گياه پيرونيا يك ساقه گل دهنده با شاتونهاي سبز رنگ توليد ميكند كه ارزش زينتي ندارد. زماني كه اين گياه به گل ميرود كيفيت برگها و زيبايي گلهاي آن كمتر ميشود. با حذف ساقههاي گل دهنده ميتوان گياه را بطور مرتب به حالت رويشي و نونهالي مشاهده كرد.
خانواده اركيداسه (اركيدهها) Orchidaceae
در خانواده اركيداسه گونههاي گياهي بسيار متنوعي وجود دارند. تا بحال حدود 1200 گونه متفاوت از اركيدهها شناخته شدهاند. در كشور ما حدود 12 تا 15 رقم مختلف از اركيدهها كشت ميشوند.
براي پرورش و نگهداري اركيدهها شرايط نسبتاً اختصاصي لازم است يعني نميتوان آنها را در كنار گياهان برگ سبز نگهداري كرد، بلكه احتياج به گلخانههاي اختصاصي دارند.
فرمهاي قديمي اركيده روي يك سرخس بنام اوسموندا پرورش داده ميشدند. اين سرخس يك سرخس اروپايي است كه گياه را بر روي بقاياي تخمير شده آن پرورش ميدادند. امروزه پرورش اركيده بر روي الف)سنگريزه، ب) پشم سنگ ج) پوكههاي معدني صورت ميگيرد. هر عاملي را كه بتوان از آن بعنوان يك تكيه‌گاه استفاده كرد براي نگهداري ريشههاي سطحي و ضعيف اركيدهها مناسب است.
به كمك يك حايل يا نگهدارنده مثل پوكه معدني يا سنگريزه، عناصر غذايي را براي اركيده مصنوعاً فراهم كرده و سپس آنها را مورد تغذيه قرار ميدهيم. كاتليا گياهي از خانواده اركيده است كه به راحتي با شرايط محيطي سازگار ميشود. گياهان خانواده اركيده بوسيله‌ي اندام جنسي توليد بذر ميكنند. گلهاي اين گياه داراي اندام نر و ماده ميباشند. اما بذر اين گياهان فوقالعاده كوچك بوده و شباهت زيادي به هاگ دارد و فاقد اندوخته غذايي ميباشد. بذرها را در محيطهاي كشت غذايي نظير كشت بافت پرورش ميدهند. گياهان خانواده اركيده بوسيله تقسيم بوته تكثير ميشوند.
بذرهاي اركيده
- ريز، شبيه به هاگ؛
- ناقص با اندوخته غذايي كم؛
- نور كامل غير مستقيم؛
- حرارت ثابت و يكنواخت 18 درجه سانتيگراد؛
تهويه مناسب.
براي نگهداري اركيده پس از تكثير و جدا كردن آن ابتدا يك بسته سنگ‌ريزه‌ي استريل يا يك پوكه معدني را آماده ميكنند. از آنجا كه بستر بايد عاري از هرگونه آلودگيهاي قارچي و بيماري باشد، ابتدا آنها را ضدعفوني ميكنند. گاهي به منظور جلوگيري از برخي مشكلات مقداري زغال به اين سنگ‌ريزه‌ها يا ديگر نگهدارندهها اضافه ميكنند. بعد از استقرار گياه در گلدان يا در بستر كاشت اصلي، آنگاه آنرا در معرض نور كامل و غير مستقيم قرار ميدهند. نكته مهم و قابل توجه در پرورش اركيده، وجود درجه حرارت ثابت و كاملاً يكنواخت است. اين گياه بطور ثابت به درجه حرارت خنك در حدود 18 تا 20 درجه سانتيگراد در شبانه روز احتياج دارد. نكته ديگر اينست كه گلخانههاي توليد اركيده بايد از تهويه مناسب برخوردار باشند. كه بيشتر داراي سيستم فن Fan ميباشند. بعد از پرورش گياه، گلهاي اركيده با دم‌گلهاي نسبتاً كوچك ظاهر ميشوند. گلها به صورت چند تايي روي يك دم‌گل 5 تا 10 سانتيمتري قرار دارند. زمان برداشت اركيدهها هنگامي است كه گلها كاملاً شكفته شده باشند ولي از زمان شكوفايي آنها خيلي نگذشته باشد.
اركيدهها جزء دستههايي هستند كه در حالت غنچه قابليت شكوفايي كامل را ندارند، لذا بعد از برداشت گلها در صبح زود و دسته بندي آنها بهتر است كه آنها را در كپسولهاي خاصي كه به اين منظور ساخته شدهاند و تا نيمه داراي مواد نگهدارنده هستند قرار بدهند. در اين صورت است كه عمر گل بريده تا حدود 10 روز بالا ميرود.
بعد از پايان دوره گل دهي يا فاز زايشي، گياهان را به يك استراحت اوليه ميبرند. اين استراحت بايد در درجه حرارت ثابت گلخانه صورت بگيرد و تغذيه نيز به همراه آب آبياري براي اين گياهان ادامه پيدا كند. نكته قابل توجه اينست كه نوع تغذيه و فرمول غذايي را كه در اين مرحله براي گياه استفاده ميكنند با عناصر غذايي در مرحله گل دهي يا قبل از آن متفاوت است، و فرمولهاي غذايي جداگانهاي براي مراحل مختلف رويشي گياه استفاده ميشود.
خانواده پانداناسه Pandanaceae
پاندانوس گياه بسيار زيباي خانواده پانداناسه است. تا مدت‌ها پيش پاندانوسها را جزء خانواده آماليليز و برخي از محققين جزء خانواده ليلياسه تقسيمبندي ميكردند. چند سالي است كه پاندانوسها خانواده مستقلي تحت نام پانداناسه را تشكيل دادهاند . پاندانوسها برگهاي بسيار بلند و خاردار شبيه به آناناس دارند. اين برگهاي ابلق و خاردار، خود يك گياه گلداني بسيار زيبا هستند كه در جاهاي پر نور بخوبي رشد و نمو ميكنند. اين گياهان بوسيله پا جوش و جوانههاي روي تنه اصلي تكثير ميشوند.
پاندانوسها را در محيط داراي خاك عميق، مرغوب و حاصلخيز پرورش ميدهند. اين گياهان بطور مرتب هر دو هفته يك بار به مواد غذايي نياز دارند. در تركيب غذايي آنها از عناصر غذايي ماكروالمنت (پر مصرف‌ها) و ميكروالمنت (كم مصرف‌ها) استفاده ميكنند. اگر رطوبت نسبي محيط كافي نباشد برگها گاهي دچار سوختگي ميشوند، و نيز چنانچه اين گياهان از زهكشي خوبي برخوردار نباشند نوك برگها، سوخته و سياه ميشود. لذا براي جلوگيري از اين عوارض بايد شرايط مناسب را براي گياه فراهم كرد.
خانواده سولاناسه و ساكسيفراگاسه
خانواده سولاناسه Solanaceae
خانواده سولاناسه را در فارسي تحت نام خانواده سيب زميني ميشناسند. گياهان زينتي اين خانواده عبارتند از فلفل زينتي، داتوره، توتون زينتي و اطلسي.
فلفل زينتي
وقتي از فلفل زينتي نام ميبريم، فلفل خوراكي در ذهن متبادر ميشود لذا هر دو اين گياهان از خانواده سولاناسه با نام علمي كَپسيكوم هستند و براي كشت در هواي آزاد در فصل تابستان مناسب هستند. فلفل زينتي با ميوههاي كوچك رنگي و گيلاس زينتي هر دو جزء كپسيكوم‌ها هستند. هم‌چنين هر دو مصرف پات پلنت دارند و جزء گياهان 1 ساله هستند.
تكثير كپسيكوم‌ها بوسيله بذرهاي قابل نشا است و هيچ مشكلي از نظر تكثير ندارند. فلفل زينتي ميزبان خوبي براي مگسهاي سفيد گلخانهاي است و چنانچه در مجاورت گياهان ديگر كشت و كار شوند احتمالاً منبعي براي انتقال اين آفت خواهند بود.
داتوره
گياه ديگر اين خانواده گياه دارويي، زينتي داتوره است. داتوره با نام علمي داتورا يك گياه برگ درشت است كه گلهاي درشت شيپوري مانند به رنگ سفيد و بوته پر رشد دارد و به عنوان يك گياه مقاوم به شرايط نامساعد محيطي در پاركها و محلهايي كه رفت و آمد بچهها در آنجا كمتر است كشت و كار ميكنند (اين گياه دارويي سمي است). كشت و كار داتوره بوسيله بذرهاي ريز آن صورت ميگيرد. و چون مقاوم به سرما است به عنوان يك گياه چند ساله در هواي آزاد قابل نگهداري است.
توتون زينتي
توتون زينتي از ديگر گياهان خانواده سولاناسه است كه گلهاي سفيد رنگ و ظريفي در يك توده سبز مخملي دارد. اين گياه زينتي ظريف كه مخصوص هواي آزاد است كشت و كار گلداني دارد. شباهت بسيار زيادي به گل اطلسي دارد. ولي گلها و برگهاي توتون زينتي از اطلسي كوچكتر است. بذرهاي اين دو گياه كاملاً شبيه به هم است تفاوت بذرها از روي نقش و نگار سطح برگ است كه فقط در زير ذرهبين قابل رويت است. توتون زينتي بوسيله بذر قابل تكثير است، به سرما مقاومت چنداني ندارد و به عنوان گياه تابستانه قابل كشت و كار است.
اطلسي
اطلسي گياه زينتي ديگر از خانواده سولاناسه است. گل اطلسي داراي رنگهاي متفاوت و اندازههاي نسبتاً ثابت و شيپوري مانند است. اين گياه را اصطلاحا ً تحت نام اطلس ايراني ميشناسند. با بخش‌هاي شيمردار يا دو رنگ اطلسي آشنا هستيد.
نوع ديگر اطلسي پُر پَر يا تريپلوئيد است. تفاوت اين دو در اين است كه اطلسي قبلي از نوع N 2 كرومزوم و اين اطلس از نوعN 3 كروموزمي است. بعلاوه پرچمها در اين اطلسي به گلبرگ تبديل شده و منظره پُر پَر شبيه گلهاي ميخك به گياه داده است.
اطلسيها در ارقام مختلف، به شكل‌هاي مختلف بذر توليد ميكنند. اطلسي معمولي يا ديپلوئيد به راحتي كپسولهاي درشتي از بذر توليد ميكند و بذرهاي ريز موجود در آن بسرعت قابل جوانه زدن و كشت و كار هستند. بعد از برداشت بذرها 4 تا 6 سال قابل كشت ميباشند. اما اطلسي تريپلوئيد كه پرچمهاي آن به گلبرگ تبديل شده بذر توليد نميكند بلكه تكثيرش از طريق رويشي صورت ميگيرد.
در اين اطلسيها كه اصطلاحاً به اطلسيهاي ژاپني يا پا كوتاه معروف هستند، گلها رشد بوتهاي كوتاه دارند و انبوه نيستند و فاقد هر گونه عطر و رايحه بوده و از گروه‌هاي اطلسي هستند كه براي توليد بذر مشكلات ژنتيكي دارند.
سلانوم
گياه گلخانهاي سلانوم از ديگر گياهان خانواده سولاناسه است. گلهاي بنفش رنگ زيبايي دارد. سلانوم تنها گياه آيارتماني خانواده سولاناسه است و به عنوان درختچه نسبتا ً كم رشد در منزل بخوبي قابل نگهداري است. تكثير سلانومها بوسيله قلمه نيمه خشبي ساقه در اوايل بهار صورت ميگيرد. در محيطي با PH اسيدي و خاك با بافت متوسط و آب آبياري داراي E.C پايين (آب‌هايي كه سختي زيادي ندارند) نگهداري ميشود.
خانواده ساكسيفراگاسه Saxifragaceae
خانواده ديگري كه تنوع خاصي در بين گونههاي آن وجود دارد ساكسيفراگاسه يا توت فرنگي است. برخي بعنوان گياهان زينتي و بعضي ميوههاي خوراكي هستند.
ساكسيفراژ
گياه پوششي گلخانهاي Grant coverساكسيفراژ از گياهان زينتي خانواده ساكسيفراگاسه است كه رشد رونده داشته و همچون توت فرنگي توليد رانِر يا دَسَتك ميكند و بوسيله رانر تكثير ميشود. ساكسيفراژ شباهت زيادي با گياهان بگونياسه دارد.
برگنيا
برگنيا گياهي ديگر از اين خانواده است كه برگهاي بسيار درشت، سبز و تقريباً گرد دارد و كاملاً مقاوم به شرايط هواي آزاد است. چنانچه در زمستان دوره يخبندان طولاني وجود نداشته باشد و فصل تابستان هم خيلي گرم و سوزان نباشد اين گياه براحتي در فضاي آزاد رشد و نمو ميكند، اما سرعت رشد خيلي زيادي ندارد. برگينا براحتي بوسيله قلمههاي ساقه تكثير ميشود. بخش زينتي اين گياه علاوه بر برگهاي زيبا گلهاي بنفش و صورتي رنگ است كه به شكل يك خوشه بر روي برگها قرار گرفتهاند.
هورتانسيا
گياه ديگر از خانواده ساكسيفراگاسه، هيدرانژئا يا هورتانسيا است كه در ايران كشت و كار آن در گلخانهها صورت ميگيرد. در كشورهايي كه آفتاب سوزان ندارند درختچه‌اي مناسب هواي آزاد است. هورتانسيا را در گلخانه با دماي 20 تا 22 درجه سانتيگراد و خاك غني و حاصلخيز داراي PH حدود 6- 5/5 پرورش ميدهند. گلهاي هورتانسيا به رنگهاي متنوع ديده ميشود و براي اينكه رنگريزههاي آبي و بنفش آن بطور كامل و شفاف ظاهر شوند بايد از تركيبات آلومينيوم دار بيشتر در محيط پرورش آن استفاده شود. و بدليل آنكه جذب تركيبات آلومينيومي در خاكهايي با PH 5/5 - 5 بيشتر است، لذا بهتر است كه PH خاك همواره مورد آزمايش قرار گيرد و چنانچه PH خاك نوسان داشته باشد با استفاده از كودهاي اسيدي اين مقدار را به حد كافي و مطلوب رساند تا تركيبي بين آلومينيوم و فسفر خاك ايجاد نشود و رنگ شفاف هورتانسيا به حالت عادي ظاهر شود.
در ايران هورتانسيا از جمله گياهان نوروزي است و براي اينكه اين گياه در نوروز گل داشته باشد حدود چهار ماه قبل يعني از اواخر آذر ماه تا اوايل دي ماه بايد گياهان را در گلخانههايي قرار دهند كه اختلاف درجه حرارت شب و روز 5 درجه سانتيگراد باشد. به عبارت ديگر دماي هوا در روز 20 تا 23 درجه و در شب 15 تا 18 درجه سانتيگراد باشد. بنابراين در زمان پيش رس كردن گياه بايد ميزان نور وارد شده به گلخانه كنترل شود تا باعث بوجود آمدن شاخههاي باريك و ضعيف در گياه نشود.
براي اينكه هورتانسيا رشد سريعي داشته باشد كاربرد برخي از تنظيم كنندهها نظير ايندول بوتيل‌ها و سايكوسل براي يكنواخت كردن و كوتاه كردن اندازه شاخههاي اين گياه بسيار مناسب است. چنانچه تراكم بين گلدانها باعث علفي شدن و رويش بيش از حد در گياه نشده باشد امكان كاربرد سايكوسل بيشتر است.
زردي برگهاي هورتانسيا به دو دليل است:
1- كمبود آهن؛ بدليل PHبالاي خاك و عدم جذب آهن است. به عبارت ديگر در خاكهاي كشور ما عمدتا ً كمبود آهن وجود ندارد بلكه شرايط براي جذب آهن مهيا نيست كه با پايين آوردن PH خاك و تنظيم درجه حرارت مناسب اين مشكل برطرف ميشود.
2- توقف رشد يا مشكل در ناحيه ريشه گياه؛ يكي از دلايل توقف رشد ريشهها عدم وجود زهكشي مناسب در خاكهاي هورتانسيا است.
تكثير هورتانسيا در اواسط بهار بوسيله قلمه نيمه خشبي انجام ميشود. براي بالا بردن درصد موفقيت رشد گياه بهتر است از مواد هورموني ريشهزا مانند ايندول بوتيريك اسيد با علامت اختصاري IBA با غلظت ppm4000 استفاده شود.
خانواده رانونكولاسه و اورتيكاسه
خانواده رانونكولاسه يا آلالگان Ranunculaceae
خانواده رانونكولاسه به فارسي تيره آلالگان گفته ميشود. مهمترين گياهان اين خانواده عبارتند از آلاله يا رانونكولاسه، تاجالملوك يا آكوليژيا، دلفينيوم يا زبان پس قفا، كلماتيس و پائونيا يا گل صدتوماني.
آلاله
آلالههاي وحشي در فصل بهار در بسياري از مناطق كوهستاني ايران بطور طبيعي رشد ميكنند. آلاله ديگري وجود دارد كه برگـهاي درشتتر و دم‌گل بلندتري دارد، اين گل گياه به صورت گل باغچهاي و گاهاً به صورت آپارتماني يا پات پلنت Pot plant قابل استفاده است.
آلاله بوسيله بذر تكثير ميشود، بطوريكه در ماه‌هاي تير و مرداد بذرهاي آلاله را جمع آوري ميكنند و بدون تيمار خاصي آنها را در محل اصلي، كشت ميكنند. از آنجا كه اين گياهان جزء گياهان نسبتاً مقاوم به سرما هستند، در فصل زمستان با پوشش كمي از مواد گياهي مثل خاك برگ، جوانههاي تازه رشد يافته را از سرما محافظت ميكنند. در اوايل فصل بهار گياهان جديد شروع به رشد و نمو ميكنند و بوتههاي زيبايي توليد ميكنند.
تاج الملوك
آكوليژيا يا تاجالملوك از ديگر گياهان خانواده رانونكولاسه است. اين گياه داراي رنگـ‌هاي متنوع بوده و بوسيله بذرهاي سياه رنگش تكثير ميشود. بوتههاي جوان تاجالملوك كاملاً مقاوم به سرما هستند. در شرايط بسيار سرد و يخبندان شديد با استفاده از يك پوشش گياهي، از گياهان مراقبت بعمل ميآيد. برگهاي تاجالملوك در فصل غير گلدهي منظرهاي زيبا براي فضاي سبز دارند. لذا بدين خاطر توصيه به كشت اين گياه در فضاي سطح شهري ميشود . بذر گيري بطور طبيعي است و گياه حاصله خصوصياتي شبيه پايه مادر خواهد داشت.
ساقههاي ظريف و دم‌گلهاي باريك اين گياه قابليت ماندگاري و عمر خيلي طولاني ندارند. اما گلهاي بريده به عنوان دسته گلهاي 3-1 روزه قابل استفاده هستند. در مصارف طولاني مدت از اين گياه فقط به عنوان گياه گلداني استفاده ميشود.
زبان پس قفا
دلفينيوم يا زبان پس قفا گياهي است كه غنچه‌هاي متعدد به رنگ خاص آبي دارد. گلهاي شاخه بريده اين مجموعه زيبا و كم نظير هستند. دلفينيوم علاوه براينكه يك گياه دارويي است يك گياه باغچهاي و گل بريده محسوب ميشود. اين گياه بوسيله بذرهاي سياه رنگش تكثير ميشود و جوانههاي رويش يافته به عنوان گياه دائمي در فضاي سبز كاربرد دارد.
كلماتيس اورينتاليس Clematis orientallis
گياه ديگر خانواده رانونكولاسه، پيچ رونده و زيباي كلماتيس اورينتاليس Clematis orientallis است. براي پوشاندن نردههاي باغها يا استفاده در آلاچيق‌ها و هر جايي كه بخواهند منظره سبز و همراه با گل ايجاد كنند از اين گياه استفاده ميكنند. رنگ آبي، بنفش و صورتي در اندازههاي كوچك و بزرگ كلماتيس باعث شده كه آن را به منظورهاي مختلف استفاده كنند.
كلماتيس گياهي است كه بوته بادوام و طولاني از نظر گل دهي دارد. اين گياه از اوايل ارديبهشت ماه تا زمان سرما به حالت گلدار ديده ميشود. كلماتيس براي فضاي آزاد كه خواهان گلهايي با دوره طولاني گل دهي باشد مناسب است.
كلماتيس بوسيله پيوند روي نهالهاي بذري تكثير ميشود. پيوند به دو صورت انجام ميگيرد:
1. پيوند در گلخانه؛
2.پيوند در فضاي آزاد.
اگر پيوند در گلخانه صورت گيرد، گياهان را در گلدان قرار ميدهند و پيوندك را از پيوندكهاي در حال خواب زمستانه جدا ميكنند. اين پيوندكها قبلاً شناسايي شدهاند و براساس رنگ و درشتي گل به آنها شماره ميدهند. و بعد از انتقال به گلخانه آنها را روي پايه بذري بشكل پيوند انگليسي پيوند ميدهند.
پيوند در هواي آزاد به شكل تي T است كه در 2 فصل آن را انجام ميدهند، يكي در اواسط بهار حدود ماه خرداد، ديگري پيوند خواب در شهريور ماه. پايههاي پيوند شده با مراقبت و نگهداري در سال آينده گلهاي مورد نظر را توليد ميكنند.
اگر كلماتيس را پيوند نزنند فقط ارقام كلماتيس اورينتاليس (كلماتيس وحشي) گلهاي كم و بسيار كوچكي توليد ميكند. اما كلماتيسهاي پرورشي گلهاي درشت در تمام طول سال توليد ميكنند، لذا تكثير پيوندي اين گياه ضرورت دارد.
گياه صد توماني
گياه صد توماني داراي برگهاي بسيار زياد است. نام انگليسي آن پائوني و اسم جنس اين گياه پائونيا است.
پائونيا گياهاني هستند پُر پَر كه برگهاي رنگين (در رنگهاي مختلف)، ساقه گل دهنده‌ي بسيار بلند و قابليت كات فلاوري خيلي زياد و ريزوم دارند. اين گياهان علاوه بر خاصيت كات فلاوري به عنوان گياهان فضاي سبز هم قابل استفاده هستند.
پائونيها ميتوانند براي مدت طولاني در يك منطقه باقي بمانند و دچار خسارت از عوامل محيطي نشوند، در موقع تكثير و ازدياد اين گياهان، ريشههاي گوشتي آنها را تقسيم ميكنند و به روش تقسيم بوته گياه جديد را در محل مورد نظر كشت ميكنند. تكثير صد توماني در فصل پاييز به روش تقسيم بوته است.
شقايق صحرايي كه در مناطق كوهستاني ميرويد از خانواده رانونكولاسه نيست بلكه بخشي از نهنج اين گياه مواد آلكالوئيدي دارد و از خانواده پاپاراسه است.
* خانواده اورتيكاسه Urticaceae
گياهان خانواده اورتيكاسه، پيلئاي معمولي (سبز) و پيلئاي رنگي يا رونده هستند. گياه حالت كپه‌اي دارد و اندازه يكنواخت ساقه‌ها مهم است. پيلئاي معمولي Pillea با ريشهدار كردن قلمههاي ساقه تكثير ميشود. لذا براي يكنواخت كردن گياهان، كاربرد تنظيم كنندههاي رشد از نوع باز دارنده‌ها مفيد ميباشد. بهترين بازدارنده براي يكنواخت كردن گياهان تركيبات شيميايي نظير سايكوسل است. زماني از اين تركيبات استفاده ميشود كه گياهان ريشهدار شده، از بستر ريشهزايي جدا و در يك خاك مناسب كشت شوند. وقتي دوباره اولين علائم رشد ظاهر شد به كمك محلول پاشي يا افزودن اين مواد بازدارنده به آب آبياري، دوباره به فاصله پانزده روز اندازه گياهان را يكنواخت و يكسان ميسازند.
پيلئاي رنگي بدليل شاخههاي رونده و خزنده آن عمدتاً به عنوان يك گياه آبزي مورد استفاده قرار ميگيرد، و داراي شاخههاي افتاده است كه در سبدهاي آويزان Hanging baskets زيبا ديده ميشود. تكثير بوسيله‌ي قلمه انتهايي و مياني ساقه صورت ميگيرد. بعد از حذف برگهاي اضافي، ساقه درون بستر ريشهزايي قرار ميگيرد. قلمهها را ميتوان در آب يا در ماسه ريشهدار كرد. در سطوح بزرگ كاربرد آب به عنوان عامل ريشهزا توصيه نمي‌شود زيرا ريشههاي آبكي خيلي حساس هستند و براي سازگاري با محيط جديد مشكل دارند. اما براي گياهان Hydroponics اين روش نتيجه خوبي دارد.
