-
مقیاس دانژون در خسوف
در صبحگاه پنج‌شنبه ۲ اسفند ۱۳۸۶ شاهد یك خسوف كلی در دنیا بودیم. بخشهای ابتدایی ورود ماه به سایه‌ی زمین در ایران قابل رویت بود. ولی قاره‌های اروپا، آفریقا و آمریكا شرایط بسیار مساعدی را از لحاظ ارتفاع ماه برای رصد این ماه‌گرفتگی در اختیار داشتند. اما قصد داریم در این مقاله به بررسی مقیاس دانژون در زمان كلیت خسوف بپردازیم.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصوير ۱
همان‌طور كه می‌دانید آندره دانژون منجم فرانسوی قرن بیستم، تحلیلی را نسبت به رنگ ماه‌گرفتگی در هنگام عبور ماه از سایه‌ی زمین ارائه داد. این تحلیل نسبتاً جامع تنها به معرفی رنگ‌های اصلی در خسوف می‌پردازد و رنگ‌های زمینه كمتر پرداخته شده است. مقیاس دانژون به شرح زیر است. L=۰: به معنی خسوفی بسیار تیره كه در آن قرص ماه تقریباً ناپدید می‌شود به خصوص در وسط كلیت
L=۱: به معنی خسوفی تیره كه قرص ماه به رنگ خاكستری یا قهوه‌ای در می‌آید و جزئیات روی آن به زحمت دیده می‌شود
L=۲: به معنی خسوفی به رنگ سرخ جگری كه بخش مركزی سایه زمین بسیار تیره و قسمت‌های بیرونی آن به نسبت روشن‌تر است
L=۳: به معنی خسوفی است به رنگ قرمز آجری كه حاشیه سایه در این حالت بسیار روشن و به رنگ زرد است
L=۴: به معنی خسوفی به رنگ سرخ مسی و یا نارنجی كه حاشیه سایه در این حالت بسیار روشن بوده و ته رنگ آبی دارد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصوير ۲
اما در تحلیل‌های فوق اشاره‌ای به عبور ماه از مركز یا لبه‌ی سایه نیز نشده است. در واقع عبور ماه از لبه‌های سایه باعث تغییرات در رنگ ماه‌گرفتگی می‌شود. در واقع آن‌چه كه مسلم است مقیاس دانژون تنها در وسط كلیت خسوف كاربرد دارد و در زمان عبور ماه از درون سایه كه رنگ‌های متفاوتی آشكار می‌شود كاربردی ندارد. نمونه‌ی بارز آن را سال گذشته در خسوف ۱۳ اسفند ۱۳۸۵ شاهد بودیم كه حاشیه‌های سایه‌ی زمین در بدو ورود ماه آبی و شیری رنگ بود ولی در اوخر خسوف این رنگ در سوی دیگر سایه به رنگ زرد متمایل شده بود. در واقع با كنكاش در لبه‌های سایه در مقیاس دانژون حد این ماه‌گرفتگی بین L=۴ و L=۳ متغیر و حدود ۳.۵ بود. در واقع دلیل بروز چنین رویدادی نامیزان بودن میزان غبار، رطوبت و میزان ابر در دو سوی سایه‌ی زمین بود. (تصویر ۲)
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصوير ۳
در خسوف ۲ اسفند نیز ماه از لبه‌های سایه عبور كرد. پیش‌بینی مقیاس دانژون بر اساس اولویت با سه عامل وضعیت جوی، قرارگیری ماه در اوج یا حضیض و عبور ماه از سایه تعیین می‌شود. عامل اول كه بیشترین میزان تأثیر را دارد قابل پیش‌بینی نیست. و لذا با دو عامل بعدی پیش‌بینی می‌شد كه به دلیل عبور ماه از لبه‌ی سایه و همچنین قرارگیری ماه بین اوج و حضیض مداری، ماه به رنگ قرمز جگری درآید. ولی وجود غبار در جو زمین از جمله مناطق لبه‌ی سایه كه كشورهایی همچون ایران عربستان را نیز در بر می‌گرفت، خود در تیره‌شدن سایه تأثیر اساسی را گذاشته بود و لذا ماه به رنگ قرمز قهو‌ای نیز متمایل شد. البته به دلیل قرارگیری ماه در لبه‌های سایه‌ی زمین این رنگ آن‌قدر تیره نشد ولی بروز آن كاملاً مشهود بود. (تصویر ۳)
نكته‌ی دیگر در مقیاس دانژون این است كه این مقیاس تنها برای بخشهای مركزی سایه‌ی زمین تعیین می‌شود. حال آن‌كه طبق تحقیقات بنده، سایه‌ی زمین معمولاً با ۴ رنگ مختلف احاطه شده‌است. ۱-بخش مركزی كه مقیاس دانژون از روی آن تعیین می‌شود.
۲- لایه‌ی دوم كه با طیف رنگ زرد قابل مشاهد است.
۳- لایه‌ی سوم كه خاكستری رنگ است
۴- لایه‌ی چهارم كه با یكی از رنگ‌های نیلی، ارغوانی و یا شیری بروز می‌كند. (تصویر۴)
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصوير ۵
اما نظرها در مورد رنگ خسوف فوق در سطح دنیا متفاوت بوده است. در بعضی از گزارشات مقیاس دانژون ۱.۵ یعنی بین رنگ قرمز قهوه‌ای و قرمز جگری تعیین شده است. راجر سینات ادیتور ارشد اسكای اند تلسكوپ معتقد است كه رنگ خسوف فوق بین L=۲ و L=۳ یعنی ۲.۵ بوده است. یعنی خسوف بین دو رنگ قرمز جگری و قرمز آجری بوده است. در صورتی‌كه در اكثر موارد تصاویر یكسان از خسوف فوق در دنیا رنگ قرمز قهوه‌ای مشهود‌تر بوده است و در بعضی موارد قرمز جگری و در موارد كمی رنگ قرمز آجری نیز در عكس‌ها ثبت شده است. (تصویر ۵) یعنی اگر بخواهیم رنگ نهایی این خسوف را تعیین كنیم به دلیل عبور ماه از لبه‌ی سایه می‌توانیم آن را بین قرمز قهوه‌ای و قرمز جگری یعنی ۱.۵ تعیین كنیم.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصوير ۶
خسوف كلی بعدی در ایران كه در شامگاه ۲۵ خرداد ۱۳۹۰ روی می‌دهد كه ممكن است یكی از تیره‌ترین خسوف‌های دهه‌ی اخیر باشد. در واقع عبور ماه از مركز سایه‌ی زمین از یك طرف و نزدیك‌بودن ماه به حضیض‌مداری از طرف دیگر بدون وجود غبار رنگ قرمز قهوه‌ای را در این خسوف حتمی می‌سازد. ولی وجود غبار باعث خواهد شد كه ماه در سایه‌ی زمین ناپدید گردد و ماه به بالاترین حد مقیاس دانژون برسد. البته طی خسوف‌های اخیر وجود رنگ ارغوانی یا آبی در لبه‌های سایه نشان‌دهنده‌ی جو نسبتاً تمیز بر روی زمین است كه خود در روشن‌بودن خسوف‌های یك دهه‌ی اخیر بی‌تأثیر نبوده است. در واقع بروز این رنگ، تمیزی جو زمین را نشان می‌دهد كه مقدار كمی از طیف طول موج آبی را نیز از جو عبور می‌دهد. در خسوف فوق نیز این رنگ دیده شد. (تصویر ۶)
منبع: علم نجوم
