نگاهي به سيستم‌عامل لئوپارد Mac OS X 10.5
تقريباً دو سال و نيم پس از عرضه سيستم‌عامل Tiger، اپل پنجمين ارتقاي عمده از سيستم‌عامل Mac OS X را با نام رمز لئوپارد (Leopard) عرضه كرد. طي اين مدت تحولا‌ت مهمي در راهبردهاي اين شركت ايجاد شده است. به‌كارگيري پردازنده‌هاي اينتل از سوي اپل در سال 2006 كه تا پيش از آن براساس مرزبندي‌هاي سنتي و پيش‌فرض‌هاي تاريخي بعيد جلوه مي‌كرد يكي از مهم‌ترين اين تحولا‌ت است. شايد مهم‌تر از آن تغيير اولويت‌ها در اپل است. چه، زماني كه شنيده مي‌شود اپل تكميل نسخه كلا‌ينت و سرور سيستم‌عامل جديد خود را به جهت اتمام پلتفرم آي‌فون به تعويق انداخته است، بيشتر مي‌توان به عمق تغيير اولويت‌ها و استراتژي‌هاي اين شركت پي برد. به هر حال اپل اواخر اكتبر سال 2007 نسخه جديد سيستم‌عامل خود را عرضه كرده است. استيو جابز مدير اجرايي و بنيان‌گذار اين شركت اخيراً در مصاحبه‌اي اعلا‌م كرده است كه عرضه لئوپارد آغازگر راه توسعه سلسله‌اي از ارتقاهاي آينده خواهد بود كه شركت در نظر دارد در فواصل زماني 18 ماهه آن‌ها را عرضه كند. با اين حساب احتمالا‌ً روند توسعه Mac OS X به شيوه كنوني تا پايان دهه جاري ميلا‌دي نيز ادامه خواهد داشت. به هر حال از اين شماره به بعد طي سه مقاله با برخي از مهم‌ترين ويژگي‌ها و قابليت‌هاي لئوپارد آشنا خواهيم شد. در بخش نخست اين نوشتار به سراغ تغييرات عمومي، زيرساختي و رابط بصري اين سيستم‌عامل خواهيم رفت. بخش دوم اين مجموعه به بررسي يوتيليتي‌ها و نرم‌افزارهاي لئوپارد اختصاص خواهد يافت و نهايتاً در بخش پاياني ضمن مروري اجمالي بر ابزارهاي جديد برنامه‌نويسيOS X به نسخه سرور لئوپارد نيز نگاهي خواهيم داشت.
ارائه پنج ارتقاي عمده از زمان عرضه نخستين نسخه سيستم‌عامل Mac OS X در سال 2001 تاكنون در طي يك برنامه زماني تقريباً منظم به كاربران اپل اجازه داده تا هميشه سريع‌تر از سايرين از فناوري‌هاي جديد استفاده كنند. چيتا نام رمز اولين نسخه OS X بود كه در سال 2001 عرضه شد؛ نسخه‌اي كه البته با اشكالا‌ت فراواني همراه بود. در آن زمان بسياري از نرم‌افزارهايي كه براي چيتا عرضه مي‌شدند از موتور گرافيكي جديد آن يعني zQuart استفاده نمي‌كردند و به همين دليل در سيستم‌عامل جديد نسبت به Mac OS 9 كندتر اجرا مي‌شدند.
اپل مدت كوتاهي بعد از چيتا، Mac OS X 1.10 را با نام رمز پوما عرضه كرد. پوما نسخه رايگاني بود كه اپل براي رفع مشكلا‌ت اولين نسخه تجاري OS X عرضه كرد و در عين حال قابليت‌هاي ديگري چون پخش دي‌وي‌دي و سازگاري بيشتر با OS 9 را به آن اضافه كرد.
شکل1- نمايي از دسکتاپ لئوپارد
عرضه جگوار يا Mac OS X 10.2 به معناي پايان توسعه Mac OS 9 بود. چنان‌كه جابز در همايش مك ورلد جنجاني همان سال در حركتي نمادين بسته نرم‌افزاري Mac OS 9 را در تابوتي قرار داد و اعلا‌م كرد كه OS X آينده سيستم‌عامل اپل خواهد بود.
عرضه نرم‌افزار iChat و ويژگي Bonjour (كه در آن زمان Rendezvous ناميده مي‌شد) براي فراهم كردن امكان شبكه‌بندي خودكار و بدون نياز به پيكربندي معمول، از ديگر ويژگي‌هاي مهم جگوار محسوب مي‌شدند. دوازده ماه بعد در سال 2003 سيستم‌عامل Mac OS X L 3.10 با نام رمز Panther معرفي و عرضه شد.
اپل در اين نسخه از سيستم‌عامل خود توانست با رهايي از دردسرهاي اوليه مهاجرت، به سيستم‌عامل جديد قابليت‌هاي بيشتر و مهم‌تري را اضافه كند. جذاب‌ترين اين ويژگي‌ها Expose است كه كاربر مي‌تواند با استفاده از آن و به كمك ماوس (يا صفحه‌كليد) تمام پنجره‌هاي باز خود را بدون روي هم افتادگي و هم‌پوشاني مشاهده كند.
سيستم رمزگذاري FileVault براي محافظت از فايل‌ها و درايوها و نيز iChat AV با قابليت برقراري ويديوكنفرانس از ديگر ويژگي‌هاي مهم اين نسخه محسوب مي‌شوند. 18 ماه بعد يعني اواخر سال 2005 اپل ارتقاي عمده ديگري از سيستم‌عامل خود را عرضه كرد.
اپل در Mac OS 10.4 يا Tiger ضمن اضافه كردن چندين ويژگي كليدي ديگر مانند موتور جست‌وجوي بي‌درنگ SpotLight، سيستم نمايش ويجت‌هاي Dashboard و پشتيباني كوييك‌تايم از فرمت H.264، تغييرات زيرساختي مهمي را ايجاد كرده بود تا بتواند در نسخه‌هاي بعدي اين سيستم‌عامل از آن‌ها استفاده كند. از جمله اين تغييرات مي‌توان به پشتيباني از آدرس‌دهي 64 بيتي حافظه، تعبيه فريم‌ورك‌هاي Core Image و Core Video اشاره كرد.
اما عرضه لئوپارد، بيش از ديگر نسخه‌ها به طول انجاميد. ابتدا قرار بود لئوپارد در طي يك زمان‌بندي هجده ماهه پس از Tiger، اواسط سال 2007 عرضه شود.
اما تمركز توسعه‌دهندگان اپل براي آماده‌سازي نسخه ويژه‌اي از OS X براي محصول جنجالي اين شركت يعني آي‌فون باعث شد تا اپل عرضه آن را به ماه اكتبر موكول كند. به اين ترتيب پس از گذشت دو سال و نيم از عرضه Tiger، اپل در اواخر ماه اكتبر سيستم‌عامل جديد خود را عرضه كرد.
لئوپارد در نگاهي كلي
دو دليل عمده براي افزايش انتظارات و توقعات از Mac OS X 10.5 نسبت به نسخه‌هاي قبلي آن وجود دارد: نخست فرصت بيشتري كه اپل براي توسعه آن در اختيار داشت و دوم، اعلا‌م وجود چند ويژگي محرمانه مهم در اين سيستم‌عامل هنگامي كه براي اولين بار در كنفرانس جهاني توسعه‌دهندگان اپل به نمايش درآمد.
در نهايت حاصل كار، سيستم‌عاملي است كه به زعم اپل بيش از سيصد تغيير بزرگ و كوچك نسبت به نسخه قبلي در آن ديده مي‌شود (اپل فهرست كامل اين ويژگي را در
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
قرار داده است).
به رغم ظاهر فريبنده لئوپارد، تغييرات رابط بصري نقطه تمركز اپل براي سيستم‌عامل جديد نبوده است. در حقيقت برخلا‌ف تصورات اوليه و چنان‌كه در ادامه اشاره خواهد شد، بخش مهمي از تغييرات در سطح هسته و لا‌يه‌هاي زيرين سيستم‌عامل صورت گرفته است.
همان‌طور كه پيش‌تر گفته شد، نخستين گام جدي اپل به سمت پردازش 64 بيتي در Tiger برداشته شد. اما جهش بزرگ بعدي در اين مسير در لئوپارد رخ داده است. اين سيستم‌عامل اكنون از نرم‌افزارهاي كاربردي 64 بيتي پشتيباني مي‌كند.
نكته جالب اين كه اين مسئله منجر به ارايه دو نسخه مجزا از سيستم‌عامل براي نرم‌افزارهاي 32 بيتي و 64 بيتي نشده است بلكه اپل با استفاده از باينري‌هاي يونيورسال پشتيباني از هر دو نوع نرم‌افزارها را براي دو معماريPower PC و X86 فراهم كرده است. در عين حال هسته سيستم‌عامل به منظور حفظ سازگاري با درايورهاي كنوني همچنان 32 بيتي است. به اين ترتيب لئوپارد نخستين سيستم‌عامل اپل است كه همزمان از هر دو نوع نرم‌افزار پشتيباني مي‌كند.
نكته مهم ديگر اضافه شدن چند فريم‌ورك جديد در كنار بهبود فريم‌ورك‌هاي قبلي OS X است. همان‌طور كه مي‌دانيد از سال 2001 به اين سو، اپل به منظور تسهيل فرآيند توسعه نرم‌افزاري براي سيستم‌عامل خود فريم‌ورك‌هاي مختلفي را در اختيار برنامه‌نويسان قرار داده است. كوارتز، كوييك تايم، Core Audio ،Core Image و Core Video همراه آن عرضه شده‌اند.
در لئوپارد ضمن بهبود فريم‌ورك‌هاي كنوني، نمونه‌هاي جديدي نيز اضافه شده است كه Core Animation از مهم‌ترين آن‌ها محسوب مي‌شود.
Core Animation به‌عنوان يك موتور لا‌يه‌بندي (Layering) سريع، امكان اضافه كردن جلوه‌هاي انيميشن را با روشي آسان فراهم مي‌كند. مجموع اين تغييرات باعث شده تا لئوپارد چه در سيستم‌هاي جديد اپل و چه در مك‌هاي قديمي سريع‌تر باشد.
شکل2- الف
اما گذشته از اين تغييرات زيرساختي اتفاقات مهم ديگري نيز در سطوح بالا‌تر به چشم مي‌خورد. شايد بتوان ارائه نسخه نهايي Boot Lamp را همراه با لئوپارد يكي از مهم‌ترين ويژگي‌هاي اين سيستم‌عامل دانست.
به رغم معرفي ساده و مختصر، اين ويژگي براي كاربراني كه بنا به ضرورت يا علا‌قه از هر دو سيستم‌عامل مك و ويندوز استفاده مي‌كنند (يا حتي كساني كه اساساً مك را به دليل طراحي سخت‌افزاري آن انتخاب مي‌كنند) يك ويژگي بسيار حائز اهميت است. اپل همزمان با عرضه لئوپارد اعلا‌م كرد كه پشتيباني از نسخه آزمايشي بوت‌كمپ در Tiger را قطع كرده است.
اضافه شدن نسخه‌اي از Front Row به لئوپارد كه مشابه همين نرم‌افزار در دستگاه Apple TV است، از ديگر ويژگي‌هاي سيستم‌عامل جديد اپل محسوب مي‌شود. اپل همچنين در اين رابطه گرافيكي چندرسانه‌اي قابليت پخش دي‌وي‌دي را نيز اضافه كرده است.
رابط بصري لئوپارد
در نخستين نگاه و با بررسي ويژگي‌هاي رابط بصري تحول شگرفي به چشم نمي‌خورد. برخلا‌ف انتظارات، تغييرات رابط بصري به رغم افزايش جذابيت‌هاي ظاهري اين سيستم‌عامل چندان به سهولت هرچه بيشتر استفاده يا ايجاد يك دگرگوني اساسي در نحوه تعامل كاربر با كامپيوتر كمكي نكرده‌اند.
چه، در نخستين واكنش‌ها معلوم شده كه برخي از اين تغييرات چندان به مذاق كاربران Tiger خوش نيامده است. به‌عنوان مثال نيمه‌شفاف شدن نوار منو (Menu bar) به‌عنوان يكي از اولين تغييراتي كه به چشم مي‌آيد، گرچه باعث زيباتر شدن دسكتاپ لئوپارد شده اما به عقيده برخي از كاربران خواندن گزينه‌هاي آن را سخت‌تر مي‌كند.
همين قضيه در مورد Dock جديد نيز صادق است. Dock در لئوپارد، داراي ظاهري قفسه‌اي شكل و سه‌بعدي با سطحي انعكاسي است كه ظاهراً كاربرد ديگري جز اضافه كردن رنگ و لعاب به دسكتاپ سيستم‌عامل جديد ندارد (شكل 1).
شکل2- ب
كما اين كه نارضايتي كاربران از ظاهر جديد Dock باعث شده كه اپل مدت كوتاهي پيش از نهايي شدن اين نسخه، امكان بازگرداندن ظاهر آن را به صورت قبل (البته با اندك تغييراتي) فراهم كند.
علاوه بر اين، ظاهر پوشه‌ها نيز كه از زمان عرضه نخستين نسخه OS X بدون تغيير مانده بود در لئوپارد عوض شده است: پوشه‌هاي آبي و شفاف جاي خود را به پوشه‌هايي ساده و غيرشفاف با رنگ آبي تيره‌تر با نمايي از روبه‌رو (به جاي نمايي مورب) داده‌اند.
اما ويژگي جديدي كه به Dock اضافه شده امكان ايجاد مجموعه‌اي شامل فايل‌ها، نرم‌افزارها و... در قالب مجاز جديدي موسوم به Stack است. در واقع مي‌توان با كشيدن پوشه‌ها يا مجموعه‌اي از فايل‌ها به Dock، پشته يا Stack جديدي ايجاد كرد كه محتواي آن‌ها با يك كليك قابل مشاهده است.
محتواي يك Stack به دو شكل قابل رؤِيت است. در صورتي كه تعداد آيتم‌هاي موجود در يك Stack كمتر از حد معيني باشد، كليك روي آن باعث پديدار شدن نواري مورب از آن‌ها خواهد شد (شكل 2 - الف).
در صورت زياد بودن تعداد فايل‌هاي موجود در يك Stack آيكون‌هاي مربوط به آن‌ها در رديف‌ها و ستون‌هايي كه در داخل يك كادر تيره‌رنگ و نيمه‌شفاف قرار گرفته‌اند ظاهر مي‌شوند. (شكل 2 - ب)
البته پيش‌فرض نمايش به يكي از اين دو روش كه به ترتيب Fan و Grid نام دارند، قابل تغيير است؛ به طوري كه مي‌توان همواره يك حالت را براي نمايش محتواي Stackها انتخاب كرد.
اما اكنون كه صحبت از آيكون‌ها شد، بايد به شيوه نمايش جديد آن‌ها نيز اشاره كرد. در نسخه جديد OS X آيكون اسناد مختلف به جاي نمايش يك عكس تكراري از نرم‌افزار سازنده آن فايل، تصويري از صفحه اول سند را نشان مي‌دهد.
شکل3- در لئوپارد تصويري از صفحه اول هر سند به‌عنوان آيکون آن نمايش داده مي‌شود.
اين ويژگي حتي هنگام نمايش آيكون‌ها در ابعادي كوچك نيز كاملا‌ً مفيد است و براي مروري اجمالي بر فايل‌هاي يك پوشه بدون نياز به باز كردن آن‌ها كافي به نظر مي‌رسد(شكل 3).
به همين ترتيب مشاهده پيش‌نمايشي از اسناد در Preview نيز امكان‌پذير است. اما در لئوپارد، اپل گام‌هايي جدي براي يكدست كردن ظاهر پنجره‌ها برداشته است.
سرانجام تم گرافيكي فلزي صيقلي به‌طور كامل از نسخه جديد OS X حذف شده است و اكنون همه پنجره‌ها داراي تم گرافيكي خاكستري رنگ ساده‌اي (مشابه iTunes7) هستند.
به هر حال خوب يا بد، انتخاب يكي از تم‌ها بعد از مدت‌ها امتحان تم‌هاي مختلف تكليف كاربران و توسعه‌دهندگان Mac OS X را تا حد زيادي روشن مي‌كند. در لئوپارد دكمه‌هاي نوار ابزار پنجره‌ها ظاهري كپسولي شكل دارند. ضمن اين كه اكنون پنجره‌هاي فعال و غيرفعال نسبت به هم تمايز ظاهري بيشتري دارند؛ اپل برخلا‌ف گذشته براي پنجره‌هاي غير فعال از رنگ خاكستري بسيار روشن استفاده كرده است كه با پنجره‌هاي فعال كاملا‌ً تفاوت دارد.
Finder در لئوپارد
شکل4- مرور فايل‌ها با Cover Flow در Finder
شايد يكي از خوشحال‌كننده‌ترين خبرها براي كاربران اپل بهبود قابل توجه كارايي Finder در لئوپارد است؛ بيشترين پيشرفت Finder از نظر كارايي و افزايش سرعت آن در تاريخ Mac OS x در لئوپارد حاصل شده است.
اين بهبود كارايي به ويژه هنگام كار با منابع شبكه‌اي كاملا‌ً مشهود است. به طوري كه مثلا‌ً هنگام استفاده از سرويس Mac.، فايندر قفل نمي‌شود و مي‌توان تا لود شدن اين سرويس بدون هيچ مشكل و وقفه‌اي به كارهاي ديگر پرداخت.
در لئوپارد كادر جانبي يا Side bar پنجره Finder تغيير كرده و اكنون شبيه iTunes شده است. آيتم‌هاي موجود در كادر جانبي نيز مشابه نرم‌افزار پخش‌كننده چندرسانه‌اي اپل است. عناوين گروه‌هاي اصلي با حروف بزرگ در يك ساختار سلسله مراتبي ديده مي‌شوند:
Devices گزينه‌هاي مربوط به دستگاه‌هاي متصل به سيستم پوشه Mac.، درايورهاي نوري و... را در خود جاي داده است. Shares سيستم‌هاي موجود در شبكه محلي را نشان مي‌دهد. Places محل قرارگيري پوشه‌هاي موردنظر شما است. علاوه بر اين شيوه نمايش جديد iTunes يعني Cover Flow نيز به نسخه جديد Finder اضافه شده است (شكل 4).
شکل5- مشاهده سريع محتواي هر سند با Quick View
اما شيوه جديد ديگري هم با نام Quick Look براي نمايش فايل‌ها در نظر گرفته شده است. با كليك روي دكمه‌اي با علا‌مت چشم در نوارابزار (يا انتخاب فايل و فشردن كليد Space) به صورت بي‌درنگ (يا تقريباً بي‌درنگ) پنجره‌اي با لبه‌هاي شفاف براي نمايش فايل باز مي‌شود (شكل 5). با كليك كردن روي دو پيكان موربي كه زير اين پنجره باز مي‌شود مي‌توانيد فايل را به صورت تمام‌صفحه مشاهده كنيد.
موتور جست‌وجوي spotlight در لئوپارد پيشرفت‌هاي قابل توجهي داشته است. به لطف بهينه‌سازي‌هاي سيستمي، spotlight در لئوپارد حتي از Tiger نيز سريع‌تر عمل مي‌كند. اما از لحاظ ظاهري پنجره نمايش نتايج پرجزئيات spotlight جاي خود را به ظاهري بهتر و سامان‌يافته‌تر در پنجره Finder داده است. در لئوپارد، اين موتور جست‌وجو از منطق بولي نيز براي محدود كردن جست‌وجو با استفاده از عبارت شرطي مانند and ،or و... استفاده مي‌كنند.
پشتيباني گسترده از به اشتراك‌گذاري صفحه‌نمايش (مشاهده و كنترل دسكتاپ كامپيوتر كاربر ديگري در يك شبكه از راه دور در صورت داشتن مجوز) يكي ديگر از قابليت‌هاي مهم لئوپارد است. اين كار از طريق Finder و با استفاده از استاندارد VNC و پروتكل Remot Desktop اپل صورت مي‌گيرد.
با مرور در ميان كامپيوترهاي موجود در يك شبكه (كه اسامي آن‌ها در شاخه Shared كادر جانبي فهرست شده) دكمه share Screen در مقابل سيستم‌هايي كه از استانداردهاي مذكور پشتيباني مي‌كنند، مشخص خواهد شد. با كليك روي اين گزينه، قابليت‌هاي مختلفي مانند تعيين مقياس و كيفيت نمايش دسكتاپ كامپيوتر راه دور در اختيار شما خواهد بود.
دسكتاپ‌هاي مجازي با Spaces
شکل6- دسکتاپ‌هاي مجازي در لئوپارد
پشتيباني از دسكتاپ‌هاي مجازي در قالب ويژگي جديدي به نام Spaces از ديگر ويژگي‌هاي لئوپارد است. با استفاده از اين ويژگي‌مي‌توانيد براي وظايف مشخص، دسكتاپ‌هاي مجازي معيني تعريف كنيد و ازمحيط كاري دسكتاپ خود به شكل مؤثرتري استفاده كنيد(شكل 6).
در پنجره تنظيمات Spaces تا 16 دسكتاپ مجازي قابل تعريف است و برنامه‌ها مي‌توانند در دسكتاپ‌هاي مجازي تعريف شده يا حتي همه آن‌ها به نمايش درآيند. با فعال كردن Spaces تمام دسكتاپ‌ها روي نمايشگر ظاهر مي‌شوند. همچنين در Spaces مي‌توان پنجره‌اي را از يك دسكتاپ مجازي بيرون كشيد و در دسكتاپ ديگري قرار داد. نحوه فعال‌سازي Spaces با وجود گزينه‌هايي چون استفاده از تركيب كليدها، گوشه‌هاي نمايشگر و دكمه‌هاي ماوس كاملا‌ً انعطاف‌پذير است.
