كليات واكسيناسيون

هرگونه اقدامي كه به منظور جلوگيري از بروز عفونت و يا تخفيف شكل طبيعي بيماري در فردي با تجويز آنتي‌بادي يا آنتي‌ژن بعمل آيد ايمن‌سازي گفته مي شود.

با تزريق عضلاني يا وريدي آنتي بادي ايمني غيرفعال يا انتقالي ايجاد مي‌گردد. دوام اين نوع ايمني كوتاه است و بستگي به نيمه عمر آنتي‌بادي در بدن فرد دريافت كننده دارد و اين مدت درحدود 3 تا 4 هفته مي‌باشد.

درصورت تجويز آنتي‌ژن كه شامل ميكرو ارگانيسم ضعيف شده ، كشته شده ويا اجزاء آن مي‌شود دستگاه ايمني فرد دريافت كننده تحريك و بطور فعال آنتي‌بادي توليد مي‌كند.ايمني بدست آمده دراين حالت را ايمني فعال گويند. دوام اين نوع ايمني ، طولاني تر از نوع غيرفعال است .

واكسيناسيون اقدام بسيارمهم و با ارزشي است كه بوسيله آن با هزينه كم مي‌توان از ابتلاء به بيماريهاي عفوني جلوگيري كرد. با اجراي برنامه واكسيناسيون همگاني در جهان، شيوع بسياري از بيماريهاي خطرناك دربين شيرخواران، كودكان و بالغين كاهش بارزي پيدا كرده است بطوريكه اكنون شيوع بيماريهاي خطيري چون ديفتري، كزاز، سياه سرفه، سرخك و فلج كودكان با واكسيناسيون همگاني با موفقيت كنترل و در بسياري از كشورها عملا به حداقل ميزان خود رسيده است ، يا بيماري آبله كه با واكسيناسيون همگاني و پيگيري جهاني ريشه كن شده است.


براي بيش از 20بيماري انسان، اكنون واكسن تهيه شده است كه تعدادي ازآنها بطور همگاني و بقيه در شرايط خاصي، مورد استفاده قرار مي‌گيرند.


تصميم براي تهيه و استفاده از واكسن، جهت يك بيماري براساس نتيجه موازنه دو موضوع، يكي ميزان احتياج به واكسن و ديگري خطرات و عوارض ناشي از آن گرفته مي‌شود.


ميزان اثر پيشگيري كننده واكسن يك بيماري، از مقايسه تعداد مبتلايان دو گروه افراد واكسينه شده و نشده‌اي كه بطور تصادفي در معرض بيماري قرار مي‌گيرند بدست مي‌آيد.


موثرترين واكسن ها آنهائي هستند كه مكانيسم پيشگيري حاصل از مرحله بهبودي در شكل طبيعي بيماري را تقليد كنند.

واكسن هاي با اجرام زنده كه ازقدرت بيماريزايي آنها كاسته شده است، معمولاً با دوز واحد مي‌توانند ايمني موثر و طولاني نسبت به واكسن‌هاي كشته شده ايجاد كنند. اين واكسن‌ها علاوه برسيستم ايمني هومورال، سيستم ايمني سلولي را نيز تحريك مي‌نمايند، اين نوع واكسنها تمايل دارند واكنشهاي مشابه شكل طبيعي بيماري به خصوص درافراد با نقص ايمني را ايجاد كنند.


براي اينكه با واكسن‌هاي كشته شده ايمني كافي و بمدت طولاني بدست آيد، بايستي اين واكسن‌ها ابتدا درچند نوبت تزريق گردند و براي جلوگيري از كاهش سطح آنتي‌بادي و ادامه ايمني اغلب لازم است كه تزريق واكسن در آينده يادآوري شود.

جان ميليونها نفر با استفاده از پني سيلين ، سولفا تيل آميد ،و داروهاي باكتري كش مشابه نجات يافته است . اما شايد با اثر پيشگيري كننده ايمن سازي – كه از ديگر اكتشافات تصادفي است – جانهاي بيشتري نجات يافته باشند .تا پيش از صده نوزدهم يكي از بزرگترين بلايايي كه دامن گير بشر مي شد آبله بود . تنها دو بيماري، يعني طاعون و مالاريا ، به اندازه آبله قرباني داشته اند . چگونگي مبارزه با مالاريا با استفاده از كينين و داروهاي ضد مالاريا انجام مي شد حشره كشها نيز در حذف پشه هاي ناقل بيماري مفيد واقع شدند . پس از آنكه مشخص شد عامل انتقال طاعون ككهاي بدن موش هستند ،اين بيماري نيز سر انجام در مناطق توسعه يافته جهان با انجام اقدامات بهداشتي مهار شد .شهرت ادوارد جنر به دليل آشنا كردن جهانيان با واكسني است كه جان ميليونها نفر را از مرگ شوم ناشي از آبله رهانيده و چندين ميليون نفر ديگر را از ظاهر زشت و وحشتناكي كه بر اثر ابتلا به اين بيماري ايجاد مي شود ، نجات داده است .
جنر واكسن خود را در پي كار طولاني و طاقت فرسا در آزمايشگاه كشف نكرد . در 19 سالگي شير دوشي به او گفته بود كه هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد ، چون قبلاً به آبله گاوي مبتلا شده بود .بعد ها وقتي جنر پزشك شد و به بي فايده بودن تلاشهايش براي درمان اين بيماري پي برد ، جمله آن شير دوش را به خاطر آورد . اوتحقيق كرد و دريافت شير دوشان تقريباً هرگز ، حتي وقتي از مبتلايان به آبله پرستاري مي كنند ، دچار آبله نمي شوند .
به نظرش رسيد كه آبله گاوي را به افراد تلقيح كند ، تل آنها را از ابتلا به بيماري مرگبار تر آبله مصون سازد .اين بخت ياري حقيقي بود . بدون اينكه زحمتي بكشد ، در يافت كه آبله گاوي باعث ايمني در برابر آبله مي شود . قوه تشخيص او به اندازه اي بود كه توانست به ارزش اين حقيقت پي ببرد و از آن استفاده كند.
ادوارد جنر به سال1749 در بركلي از توابع گلاستر شر انگلستان به دنيا آمد . شش ساله بود كه پدرش ، يك روحاني مسيحي ، درگذشت ، برادر بزرگترش مسئوليت تربيت او را به عهده گرفت. تحصيلات ابتدايي خود را در مدارس محلي گذراند ، ودر آنجا به تاريخ طبيعي علاقه مند شد . تحصيل طب را زير نظر دانيل لادلو ، از جراحان سادبري آغاز كرد . در اين هنگام بود كه شير دوش ، رابطه بين آبله گاوي و آبله را برايش تعريف كرد . جنر در سال 1775 در زمينه عقايد روستاييان گلاستر شر در باره آبله به تحقيق پرداخت دريافت كه دو نوع آبله گاوي وجود دارد ، وفقط يكي از آنها از آبله پيشگيري ميكند . همچنين تعيين كرد كه نوع موثر آبله گاوي تنها وقتي اثر محافظتي دارد كه در مرحله خاصي از بيماري منتقل شود .
او براي آزمودن نظريه اش مقداري از مايع درون تاولها دست شير فروشي را كه به آبله گاوي مبتلا بود بيرون كشيد و آن را به لندن برد و بادقت مايع آبله را به پسركي تلقيح كرد و همان طور كه جنر پيش بيني كرده بودپسرك به آبله دچار نشد . جنر از واژه واكسيناسيون استفاده نكرد، بلكه به جايش لفظ مايه كوبي يا « واريوله واكسينه» را به كار برد معناي لغوي اصطلاح لاتيني اخير « تاولهاي ريز گاو » است .
تا حدود يك قرن بعد ، مايه كوبي جنري آبله گاوي ، تنها روس ايمن سازي عليه بيماري بود . در سال 1880 لويي پاستور براي ايمن سازي مرغان عليه وبا ، كه در يك همه گيري ،10%طيور فرانسه را از بين برده بود ، روسي ابداع كرد . او باكتري ايجاد كننده اين بيماري را جداسازي كرد و با كشت شكل ضعيف شده و تلقيح آن به مرغان ، آنها را نسبت به حمله مرگبار بيماري ايمن ساخت . اصول كلي روش پاستور با روشي كه جنر براي مايه كوبي با آبله گاوي ابداع كرد يكي بود . قبل از آنكه ويروس آبله به شكل آبله گاوي به شير دوش منتقل شود ، در بدن گاو ضعيف شده بود .در سال 1881 ، پاستور با روي آوردن به سياه زخم ،كه از بيماريهاي گاو و گوسفند است، باسيل آنرا جدا كرد . اواين باكتري را در دمايي بالاتر از دماي بدن حيوان كشت داد تا مايعي براي تلقيح تهيه كند كه موجب حمله خفيف سياه زخم در جانور شود ، و حيوان را براي روزي كه دچار حمله شديد بيماري مي شود ، ايمن سازد .
همانطور كه خود پاستور گفت ، او براي ارج نهادن به شايستگي و خدمات مهم يكي از بزرگترين انگليسيان ، يعني جنر واژه واكسيناسيون را به طور كلي براي روش مايه كوبي پيشگيري كننده وضع كرد. چهار سال بعد پاستور واكسني براي بيماري كه در حيوانات هاري و گاه در انسان آب گريزي خوانده مي شود ، ابداع كرد .
پژوهشهاي پيش گامانه پاستور ،كه بر كشف بخت يارانه جنر مبتني بود ،ايمن سازي را به دانش بسيار كار آمد تبديل كرد ، و زمينه را براي وقوع انقلابي در مهار بيماري هاي عفوني آماده ساخت . شايد گذشته از كشف آنتي بيوتيكها ، هيچ اكتشافي چنين تاثير عميقي بر سلامت انسان نگذاشته باشد .به نوشته و.ر كلارك در پايه هاي تجربي ايمني شناسي معاصر (1986) گل سر سبد موفقيتها در فرايند ايمن سازي ريشه كني كامل آبله بوده است . در نيمه نخست اين قرن ، سالانه حدود 2 تا 3 ميليون مورد جديد گزارش مي شد .
در سال 1949 آخرين مورد آبله در ايالات متحده ، ودر سال 1977 آخرين مورد تاييد شده سراسر جهان در سومالي گزارش شد

موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودي خود نيروي مقاومت و غلبه يافتن بر ميكروبها را دارد . اين حالت را « مصونيت » مي نامند. اما در برخي از موارد بايد بدن را از خارج كمك كرد ، تا چنين مصونيتي را پيداكند . در بسياري از بيماري هايي كه از ويروس پديد مي آيند ، اگر انسان يكبار آن بيماري را بگيرد و خوب بشود ديگر در برابر آن مصونيت پيدا مي كند . مثلاً آبله ، سرخك و آبله مرغان از بيماري هايي هستند كه اگر يك بار انسان آنها را بگيرد ، براي هميشه از آنها مصونيت پيدا مي كند . يعني ديگر آنها را هرگز نخواهد گرفت .
اما بيماري هاي ديگري مانند آنفولانزا ممكن است چند بار به سراغ به سراغ انسان بيايند .پس براي رهايي از چنگ انها مي آيند و به طور مصنوعي در انسان مصونيت ايجاد مي كنند .
بدين طريق كه ويروس ضعيف شده آن بيماري را به بدن تزريق كرده ، انسان را دچار يك حالت خفيفي از آن بيماري مي نمايند. ولي چون اين بسيار ضعيف است، انسان به زودي بهبودي مي يابد و پس از بهبودي كامل براي يك مدت طولاني در برابر آن مرض ، مصونيت مي يابد .
واكسن زدن يعني تزريق ويروس ضعيف يك بيماري به بدن.
واكسن داراي ميكرب بيماري است كه البته آنرا ضعيف و بي آزار ساخته اند واكسن از پي تزريق در بدن انسان « پادزهر » درست مي كند كه با ويروس بيماري وارد نبرد مي شوند و آنها را خنثي ميكنند

واكسن را اينگونه ميسازند : نخست حيواني را عمداً دچار بيماري مورد نظر مي كنند . سپس ويروس آن بيماري را از بدن حيوان مزبور جدا مي سازند .
مجدداً اين ويروس را به حيواني ديگر تزريق مي كنند و پس از بيمار شدنش ، باز ويروس را از بدنش جدا مي سازند . آنقدر اين عمل را تكرار مي كنند تا به قدري ويروس ضعيف گردد كه اگر آنرا به بدن انساني تزريق كنند نه تنها او را بيمار نكند، بلكه برايش مصونيت هم پديد آورد .
راه ديگر واكسن سازي اين است كه آن را از ويروسهاي مرده يا بي فعاليت به دست مي آورند .
با تزريق اين نوع واكسن بدن مشغول ساختن پادزهر مي شود و خود را آماده دفاع در برابر ميكر وب اصلي مي كند .براي بيماري خواب و آنفولانزا از اين روش استفاده مي كنند . و بالاخرهگاهي هم خود ويروس را بي آنكه ضعيفش گردانند از راه پوست به بدن تزريق مي نمايند . آنگاه چون ويروس از راه غير طبيعي وارد بدن گرديده ، باز در آن ايجاد مصونيت ميكند .

مزيت ايمن سازي بر سرم درماني ، در طول مدت حفاظت از طريق مايه كوبي است.
واكسنها، علاوه بر توليد فعال پابتنهاي در گردش ، درموارد خاص، ودر هنگام بروز آلودگيهاي بعدي سريعاً موجب واكنش ليمفوسيتها گرديده و دستگاه حساس ايمني را طوري سامان مي دهد كه ميتواند نسبت به حمله اجرام خارجي واكنش سريع نشان دهد ، اين نوع واكنش را پاسخ ياد اور يا خاطره اي مي نامند . براي سهولت امر، مي توان واكسنها را به دودسته مشخص تقسيم نمود:
الف) واكسنهاي باكتريايي
1) واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته : ب. ث . ژ
2) واكسنهاي كشته:سياه سرفه، حصبه ،وبا
3) نازهر(توكسوئيد): ديفتري، كزاز
4) واكسنهاي پلي ساكاريدي: مننگوكوكسيc , A ،پنوموكوكسي
ب) واكسنهاي ويروسي
1) واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته: فلج اطفال خوراكي، سرخجه ،سرخك، اوريون، تب زرد
2) واكسنهاي كشته كامل: انفولانزا ، فلج اطفال تزريقي ، هاري
3) واكسنهاي كشته( بخشي از پادگن) : هپاتيت ب
توكسوئيدها فقط در قبال اگزوتوكسينها ايجاد ايمني مي كنند و كيفيت انها به لحاظ خلوص و قابليت انحلال پادگن بسيار عالي است . ايمني خلطي حاصل از آنها نيز به سادگي قابل اندازه گيري است .
در واكسنهاي باكتريايي كه از ياخته كامل استفاده مي شود ، پادتنهايي توليد مي شوند كه بعضي از آنها احتمالاً جرء اپسونينها هستند. اين واكسنها نقش يك ادجووان (ياور ) را دارند و همراه با ديگر واكسنها موجب افزايش پاسخ ايمني مي شوند.
در مورد ب .ث . ژ وضعيت فرق مي كند ، اين واكن بيشتر ايجاد ايمني سلولي مي كند و پادتن خلطي قابل اندازه گيري توليد نمي نمايد .اين حالت از ايمني سلولي همراه با افزايش حساسيت تاخيري است كه از طريق آزمون حساسيت به توبركولين اندازه گيري مي شود.
واكسن آبله (ويروس واكين ) كه قديمي ترين واكسن ويروسي است، پس از تزريق به انسان به علت قرابت پادگني ، ايجاد ايمني عليه آبله (ويروس واريول ) مي كند. ايمني واكسن عمدتاً از نوع سلولي است و بطور كلي پاسخ پادتني ضعيف است.
استفاده از واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته در افراد مبتلا به نقص دستگاه ايمني سلولي رسماً ممنوع است .
ساير واكسنهاي ويروسي زنده يا تخفيف حدت يافته ،ايجادايمني خلطي همراه با پادتنهاي در گردش مي كنند كه به روش هاي متداول سر مشناسي نظير سرونوترا ليزا سيون ، واكنش ممانعت از هم اگلوتيناسيون ، بررسي ايمني به كمك مواد راديوايزوتوپ ، اليزاو غيره قابل اندازه گيري است. آزمونهاي افزايش حساسيت تاخيري بعضاً دال بر ايمني با واسطه سلولي است .
بعضي واكسنها نظير واكسن خوراكي فلج اطفال يا واكسنهايي كه از طريق بيني تجويز مي شوند ، علاوه بر ايمني خلطي ، ايجاد ايمني موضعي مي نمايند و به دنبال آن ايمونوگلو بولين نوع A توليد مي شود كه موجب ايمني موضعي بسيار قوي خواهد شد و از دخول ويروس از طريق ان مجاري جلو گيري خواهد كرد. نهايتاً، واكسنهاي مننگوكوكسي C ,a ، و پنوموكوكسي پلي والان براساس نوع كپسول وپلي ساكاريد موجود در واكسن ، ايجاد پادتن اختصاصي مي نمايند.

پيشگيري ازبيماريهاي عفوني بوسيله واكسن يكي از پيروزيهاي مهم علم پزشكي است، اما بايد در نظر داشت كه با وجود پيشرفتهاي بدست آمده در تهيه واكسن‌هاي بسيار كم ضرر و بي‌نهايت موثر بهرحال هيچ واكسني كاملاً بي ضرر و صددرصد مؤثر نيست. هدف در تهيه واكسن مناسب ، رسيدن به مرحله‌اي است كه واكسن حداكثر اثر پيشگيري را با حداقل عارضه جانبي داشته باشد.
عوارض متعددي تاكنون براي واكسن‌ها گزارش شده است كه شايع‌ترين آنها عوارض محل تزريق بصورت تورم و حساسيت و درد موضعي است كه گاهي با درجات خفيفي از تب نيز همراه مي‌شود.
اين عوارض اغلب در طي 24 ساعت اول بعد از تزريق ظاهر شده و معمولاً دركودكان بارزتر و ميزان تب كودك نيز بالا است. در دنباله تزريق واكسن سياه سرفه بندرت ممكن است كودك دچار آنسفاليت شود. اين عارضه معمولاً چند روز پس از تزريق اين واكسن بصورت بيقراري، تشنج اختلال رفتاري و تغيير سطح هشياري خودنمائي مي‌كند. هرگاه بعد از تزريق واكسن ثلاث كودك تب بالا، تشنج، و گريه‌هاي شديد و طولاني بيش از 3 ساعت داشته باشد ، در نوبت‌هاي بعدي از واكسن دوگانه استفاده مي‌شود.
يكي از عوارض بسيار نادري كه بويژه با گونه شماره 3 ويروس قطره فلج اطفال ممكن است پيش آيد پيدايش شكل فلجي بيماري است. شيوع اين عارضه دربالغين كمي زيادتر از كودكان مي‌باشد، بدين جهت تجويز همگاني قطره ضد فلج كودكان در سنين بالاي 18 سال توصيه نمي‌شود.
هرگاه به فردي با نقص ايمني قطره ضد فلج تجويز شود خطر پيدايش اشكال فلجي بيماري افزايش پيدا مي‌كند.
در حاملگي تزريق واكسن‌هاي ويروسي زنده بعلت احتمال انتشار آنها به جفت و جنين ممنوع مي‌باشد.
اميد است با پيشرفتهاي كه در تكنيك‌هاي بيولوژي ملكولي پيدا شده است بتوان در آينده واكسن‌هايي با عوارض هر چه كمتر تهيه نمود.
به دنبال تزريق واكسن توام عوارض موضعي ا ز قبيل قرمزي محل تزريق ، حساسيت موضع ، و گاهي واكنشهاي عمومي مانند تب ، سر درد ، و گاهي ظهور بثوراتي در سطح بدن مشاهده مي شود اما اين واكنشها به زودي مرتفع مي گردند . در موارد نادري به دنبال تزريق واكسن توام ضد ديفتري- كزاز ناراحتي هاي كليوي و عصبي ديده شده است . در چنين حالاتي تزريق هاي بعدي انجام نمي گيرند . بايستي همواره آدرنالين يك در هزار در دسترس تزريق كنندگان واكسن باشد تا اگر عارضه آنافلاكسي پيش آمد بلافاصله بمصرف برسد .
همچنين ناراحتيهاي مغزي قابل توجهي كه ناشي از تزريق جزء سياه سرفه اواكسن سه گانه است به ندرت ذكر شده ، اگر ناراحتي عصبي ويا تشنجي كودك ظرف 2 روز پس از تزريق مشاهده شود ، نشان ايجاد ناراحتي به علت واكسن سياه سرفه است در اين صورت دنباله ايمن سازي را با واكسنهاي دو گانه ضد ديفتري ، كزاز خردسالان يا بزرگسالان بسته به سن شخص ادامه مي دهند و به اين كودك ديگر واكسن سياه سرفه نبايد تزريق شود

در كودكان تب دار يا مبتلا به بيماري هاي حاد تا رفع تب و بيماري تزريق واكسن سه گانه را به عقب مي اندازند . در مورد كودكان مبتلا به آلرژي شديد و يا ضايعات و عوارض مغزي و عصبي مايه كوبي با احتياط و با نظر پزشك كودكان انجام گيرد . به كودكان پس از سن شش سللگي و به نوجوانان اگر مايه كوبي توام ضرورت يابد بايد حتماً واكسن ويژه بزرگسالان تزريق شود . چه در اين گروه سني واكسن خاص كودكان عوارض جنبي نسبتاً شديدي به علت مقدار بيشتر پادتن ضد ديفتري كه در آن وجود دارد ايجاد مي شود
همچنين اين واكسن براي كودكاني كه سابقه بيماريهاي مزمن چركي ، ناراحتيهاي عصبي، تشنج ، ضايعات مغزي و يا سابقه خانوادگي بيماريهاي عصبي را دارند تجويز نمي گردد . در هر يك از اين موارد ، پزشك متخصص بيماريهاي كودكان بايد شخصاً تصميم به استفاده از واكسن را بگيرد .
برنامه ايمن سازي كودكان نارس ويا كم وزن نيز طبق جدول ايمن سازي عادي است و تجويز به موقع واكسنها توصيه مي شود .
شل بودن مدفوع يا سرماخوردگي مانع از انجام ايمن سازي نخواهد بود.
سوء تغذيه نه تنها مانعي براي ايمن سازي نيست ، بلكه ايمن سازي به موقع كودكان مبتلا به سوء تغذيه اكيداً توصيه مي شود .
براي هيچ واكسني جز سياه سرفه محدوديت سني وجود ندارد و در صورت عدم سابقه ايمن سازي بايد با برنامه عمل شود .
در اختلالات ايمني ، چه اوليه و چه اكتسابي مثل لوسمي ( سرطان خون) و غيره واكسنهاي ويروسي زنده و واكسن BcG منع استعمال دارند .
به علت ريشه كني ، آبله در جهان ، تلقيح آن به هيچ وجه لازم نمي باشد .
بهترين سن براي تلقيح واكسن ب. ث . ژ بدو تولد مي باشد ، از آن به بعد تا 2 ماهگي بدون انجام تست مانتو و پس از دو ماهگي با انجام تست مانتو و در صورت منفي بودن آن بايد ب . ث . ژ تلقيح نمود .
در افراد مبتلا به هموفيلي واكسن هپاتيت B بايستي زير جلد تزريق شود .
فعلاًدوز ياد آور واكسيناسيون هپاتيتB توصيه نمي شود .
با توجه به وضعيت اپيد ميو لوژيك كشور ايمن سازي عليه اوريون و سرخجه در برنامه ايمن سازي كشور توصيه نشده است ، در جوامعي كه به صورت محدود واكسيناسيون بر عليه اين بيماري انجام مي شود ، اگر پوشش ايمن سازي كمتر از 70% باشد ، امكان ابتلا در سنين بالا افزايش مي يابد و در نتيجه خطرات بيشـتري از نظر ايجاد سندرم بعد از سرخچه ايجاد مي شود ، لذا نبايستي به واكسيناسيون محدود كودكان مبادرت كرد
گروههاي در معرض خطر براي ايمن سازي هپاتيتB شامل دانشجويان، گروه پزشكي ، جراحان ، پزشكان ، پرستاران ، دندانپزشكان ، كمك دندان پزشكان، بيماران تحت دياليز ، كارشناسان و تكنسين هاي آزمايشگاه هاي تشخيص طبي و . . . مي باشد .
انجام تست مانتو قبل از واكسن سرخك لزومي ندارد .
-تست مانتو چيست ؟
آزمايشي است كه در تشخيص بيماري سل كمك مي كند اين تست باتزريق يك نوع پروتئين در داخل پوست انجام مي شود .
پوليو خوراكي وتزريقي چيست ؟
واكسن مورد استفاده جهت جلوگيري از بيماري فلج اطفال ااست و دونوع مي باشد يك نوع خوراكي به صورت قطره و ديگري تزريقي كه به پوليو خوراكي و تزريقي معروفند .
واكسن زيرجلدي و داخل جلدي چيست ؟
منظور از جلد پوست است پوست سه لايه دارد اپيدرم سطحي ترين لايه ، درم لايه دومي و هايپودرم لايه زيرين و سومي است . زيرجلدي داخل هايپودرم ها و داخل جلدي در داخل درم.
توكسوئيد چيست ؟ از سم يك باكتري ماده اي مشابه با آن ساخته مي شود كه به آن توكسوئيد مي گويند .

چگونگي تشكيل پادتنها
به دنبال تزريق يك واكسن براي اولين بار و پس از گذشت يك دوره تاخيري متفاوت، منجر به توليد مقداركمي از پادتنها مي شود. تماس بعدي با همان پادگن موجب پاسخي سريع و قويتر خواهد شد كه به واكنشهاي خاطرهاي مشهور است و از طريق ياخته هاي حساس كه حافظه پادگني خود را حفظ نموده اند تامين مي گردد.
الف )پاسخ اوليه
پاسخهاي اوليه به مواردي اطلاق مي گردد كه پس از اولين تزريق واكسنمشاهده مي گرددو برخلاف پاسخهاي ثانويه است كه پس از تكرار تزريق تظاهر مي نمايد. به طور اختصار ، پس از اولين واكسن سه مرحله متاميز وجود دارد :
1) دوره تاخيري كه حد فاصل بين زمان تزريق و ظهور پادتنهاي سرمي است . اين مدت از 24 ساعت تا دو هفته متغير مي باشد و به تكامل سيستم ايمني فرد، و نيز طبيعت، شكل و مقدار پادگن بكار رفته ارتباط دارد .
2) مرحله آزمايش
به محض گذز از مرحله تاخيري ، ميزان پادتن بطور تصاعدي افزايش مي يابد و پس از يك مرحله متغير كه بين 4 روز تا 4 هفته است به حد اكثر مي رسد . اين مدت بطور تقريب براي توكسوئيد ديفتري و كزاز 3 هفته و در مورد واكسنهاي ميكروبي 2هفته مي باشد.توليد پادتنهاي I gM مقدم بر پادتنهاي I gG است .
عيار پادتن ممكن است براي مدتي در حد اكثر باشد، چند روزي بطور ثابت و از آن پس كاهش مي يابد ، ابتدا سريع و بعداً به آرامي. زمان كاهش متغير است و بستگي به ميزان توليد پادتنها از نظر كمي و كيفي و تجزيه آنها دارد . ايمونو گلولينهاي A و M سريعتر از IgG كاهش مي يابند.
ب)پاسخ ثانويه
عرضه مجدد پادگن پس از گذشت مدت مناسبي از زمان ، موجب بروز پاسخ ثانويه مي گردد كه با تظاهر سريع پادتنهاي اختصاصي و خصوصاً افزايش IgG همراه است . ميزان پادتن ظرف چند روز به حداكثر مي رسد . اين افزايش تصاعدي است، ولي با سرعت بيشتر ، ودر حاليكه مرحله كاهش طولاني تر است . همچنين ،در صورتي كه دومين تزريق قبل از زايل شدن پادتنهاي حاصل از تزريق اوليه انجام مي پذيرد، ابتدا با كاهش موقت پادتن، وسپس با يك افزايش بيشتر روبرو خواهيم بود.
اگر مقدار پادتن موجود در سرم هنوز در سطح بالايي باشد ،موجب خنثي كردن پادگن تزريق شده مي گردد . اين بدان معناست كه تجويز دومين پادگن در صورتي كه بافاصله اندكي از تزريق اوليهانجام پذيرد ، غيرموثر خواهد بود ، زيرا پادتنهاي موجود در سرم اگر در غلظت بالايي باشند موجب اضمحال پادگن مي گردند . معمولا دوام پادتنها طولاني و گاهي مادام العمر است