-
زمین شناسی نفت
دید کلی
نفت یا پترولیوم نوعی قیر و یا بیتومین است که به صورت مجموعه‌ای از هیدروکربورهای مختلف ، به اشکال مایع و یا گاز در مخازن زیرزمینی وجود دارد. پترولیوم در شیمی و زمین شناسی ، اصطلاحا به ترکیبات هیدروکربورهای اطلاق می‌شود که توسط چاههای نفت از داخل زمین استخراج می‌شوند. شکل اصلی پترولیوم در داخل مخازن به صورت گاز است که به نام گاز طبیعی نامیده می‌شود بخشی از پترولیوم در شرایط متعارفی ( 15 درجه سانتیگراد و 760 میلیمتر فشار جیوه)، به صورت مایع در آمده که به آن نفت خام می‌گویند و بخش دیگر به همان صورت گاز باقی می‌ماند.
تاریخچه و سیر تحولی
مواد نفتی از زمانهای بسیار قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفته است. نادر شاه با استفاده از روشن کردن مشعلهای نفت موفقیت چشمگیری در فتح هندوستان بدست آورد. بیشتر تولیدات نفتی تا نیمه قرن نوزدهم از طریق چشمه‌های نفتی با گودالهای کم عمق و چاههای دستی حفر شده در مخازن نفتی که عمق ، صورت می‌گرفته است. حفاریهای نسبتا عمیقتر جهت استخراج نفت در ابتدا در ناحیه پچل بورن فرانسه صورت گرفته است. در این ناحیه ماسه‌های نفتی در سطح زمین بطور قابل ملاحظه‌ای گسترده می‌باشد.
بهره‌برداری از شیلهای نفتی در سال 1847 در شیلهای کربنیفر ناحیه توربن اسکاتلند آغاز شد. تکنولوژی حفاری با سیم بکسل در سال 1859 توسط کلنل دریک به کار گرفته شد. همزمان با آن ، رشد سریع حفاری در آمریکای شمالی و نقاط دیگر جهان آغاز شد. تولید هیدروکربور مایع در نیمه قرن نوزدهم با احداث و توسعه پالایشگاهها به سرعت توسعه یافت.
با رشد و گسترش پالایشگاهها انواع تولیدهای نفتی مشتمل بر گازهای سبک ، نفت سبک ، نفت سنگین و مشتقات سنگینتر هیدروکربوری تولید شد. با شروع جنگ جهانی اول ( 1914 - 1918 ) نیاز به مواد نفتی به شدت افزایش یافت. اولین چاه نفت در 1859 در یک ساختمان تاقدیسی در ایالت پنسیلوانیای آمریکا حفر گردید. در ایران هم اولین چاه نفت در 1902 در تاقدیس مسجد سلیمان در شمال اهواز به نفت رسید.
منشا نفت
منشا نفت به احتمال قریب به یقین از مواد آلی است. به این معنی که بقایای گیاهی و جانوری پس از نهشته شدن در کف حوضه‌های رسوبی و مدفون شدن به وسیله رسوبات اولیه ، در معرض پاره‌ای واکنشهای بیوژنیک قرار می‌گیرند و به ازاء افزایش ضخامت رسوبات به تدریج تبدیل به مواد هیدروکربوری و نفتهای خام اولیه می‌شوند، گذشت زمان و استمرار تحولات مکرر شیمیایی و بیوشیمیایی ، کیفیت نفتهای اولیه را ارتقا داده و نهایتا آنها را به نفت خام قابل استفاده برای مصارف مختلف تبدیل می‌کنند.
برای تشکیل نفت تجمع مواد آلی به مقدار قابل ملاحظه و کافی ، ضروری است. این نیاز در حوضه‌های رسوبی تامین می‌گردد که ، مواد آلی در آنها درصد بالایی از مواد رسوبی را تشکیل داده و نهشتگی این دو به صورت توام و هم زمان صورت می‌گیرد. حاصل آنکه نفت در طبقات رسوبی غنی از مواد آلی تشکیل خواهد شد. برای تشکیل نفت طبقات مولد نفت ، افزون بر فراوانی مواد آلی ، حفظ آنها در لابلای رسوبات در برگیرنده ، از شروط اساسی است. چنانچه روند نهشتگی مواد در حوضه‌های رسوبی ، به قدر کافی سریع باشد، فرصتی برای تجزیه و فساد مواد آلی باقی نمانده و موجبات حفظ آنها ، فراهم خواهد شد
پس از مدفون شدن مواد آلی در داخل رسوبات و تامین ضخامت لازم از رسوبات جدید رویی ، با دخالت عوامل بیوژنیک و فیزیکو شیمیایی خاص ، مولکولهای آبی به مولکولهای هیدروکربوری ساده و نفتهای اولیه که از ساختار مولکولی پیچیده برخوردار هستند، تبدیل و تحول می‌یابد، سرانجام با پلیمریزه شدن هیدروکربورهای فوق ، تحول آنها به مولکولهای منظم و بزرگ و یا کوچک با آرایش مولکولی منظم در نفت خام مایع و گاز تکمیل می‌گردد. این تحولات در رسوبات و سنگهای مولد نفت ، انجام می‌گیرد. معمولا این نوع سنگها از جنس شیلهای سیاه رنگ است که به آنها شیلهای آلی هم می‌گویند.
اشکال گسترش نفت
توده‌های نفتی بر حسب آنکه در سطح زمین ظاهر شوند و یا در داخل طبقات زیرزمینی مدفون و محبوس شده باشند به دو گروه زیر تقسیم می‌شوند:
گسترشهای سطحی
مواد نفتی در محلهای مساعد از طریق شکستگیها و بازشدگی‌ها ، همواره به سطح زمین رسیده و بر آن جاری می‌شوند و از آنجا گسترشهای سطحی گاز یا مایع را تشکیل می‌دهند.
- گسترشهای سطحی به صورت مایع و گاز : در این نوع گسترشهای سطی مواد هیدروکربوری به صورت مایع و یا گاز ، همراه مواد تخریب یافته سر راه ، به سطح می‌رسند و از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سرچشمه نفت : مواد نفتی ممکن است به صورت گاز یا مایع از طریق درزها ، شکافها ، سطوح گسلی ، سطوح دگرشیبی و یا سطوح چینه‌بندی طبقات به صورت چشمه نفت ، در سطح زمین ظاهر شوند.
- گل فشانها و جریانهای گلی : گل فشانها گازهای پرفشار در حال فورانی هستند که همراه آب ، گل ، خرده سنگها و گاهی اوقات هم نفت مایع ، از مجاری‌ای که به سطح زمین راه باز کرده‌اند، خارج می‌شوند.
- گسترشهای سطحی جامد : در پاره‌ای از موارد گسترشهای سطحی به صورت مایعات بسیار غلیظ و گاهی هم به شکل خمیری دیده می‌شوند، این قبیل نفتها ، تحت نامهای مختلف از قبیل تار ، آسفالت ، موم ، پیچ و قیرهای سخت و شکننده معرفی می‌شوند. و شامل موارد زیر می‌باشند:
- نفتهای جامد پراکنده : نفت آغشته به مواد رسوبی ، به طور مختلف در مجاورت اتمسفر قرار گرفته و به تدریج اکسید شده و به مرور سخت‌تر می‌گردند.
- مجتمع‌های نفتی رگه‌ای: گروهی از هیدروکربن‌های جامد، به صورت رگه‌هایی، حفره‌ها و فضاهای خالی داخل طبقات را اشغال کرده‌اند.
- شیلهای نفتی : واژه شیل نفتی به انواع مختلف شیلهای قیردار که محتوی مقدار قابل ملاحظه مواد آلی است، اطلاق می‌گردد. این مواد که در واقع حد واسط بین مواد آلی اولیه و نفتها است. کروژن نامیده می‌شود.
گسترشهای نفتی زیرزمینی
گسترشهای مواد نفتی در زیرزمینی، عمدتا از نظر ارزش اقتصادی آنها طبقه‌بندی می‌کردند و شامل موارد زیر می‌باشند.
- مخازن نفتی : مخزن نفت ساده‌ترین شکل جمع یک ذخیره نفتی در زیر زمین و کوچکترین واحد از نظر اقتصادی است.
- میدان نفتی : وقتی چند مخزن در وضعیت مشترک و خاص زمین شناسی ، اعم از ساختمانی و یا چینه شناسی ، قرار گرفته باشند، چنین مجموعه و یا گروه مخازن را میدان نفتی می‌گویند.
- حوضه نفتی|حوضه‌های نفتی حوضه نفتی ، منطقه و یا محدوده جغرافیایی‌ای است که در آن میدانها و مخازن نفتی متعددی ، وجود دارد، که همه آنها در یک مجموعه زمین شناسی مربوط به شرایط محیطی و رسوبی معین و مستقل گرد آمده‌اند.
موارد کاربرد نفت
نفت خام استخراج شده از چاههای نفت ، لازم است جهت مصرف ، پالایش شده تا انواع سوختهای مایع و گازی از آن بدست آید. فرآورده‌های پالایشگاهی برحسب درجه تقطیر و فرآیندهای تصفیه ، از انواع بسیار زیادی برخوردار است. این فرآورده‌ها افزون بر تامین سوختهای مختلف خانگی و صنعتی ، به عنوان مواد اولیه برای صنایع مادر در جهان امروز است که تنها بر مبنای فرآورده‌های پالایشگاهی استوار است.
-
IT در حوزه نفت
IT یا Information Technology در لغت به معنی فن آوری اطلاعات می باشد. اصطلاحی است عام، ناظر بر تمام فنونی که در آنها از رایانه و فناوری ارتباطات برای ایجاد، ذخیره سازی، نمایش، تبادل و مدیریت اطلاعات استفاده می شود. قابل ذکر است که حوزه IT از سه بخش سخت افزار، نرم افزار و خدمات تشکیل شده است.
سخت افزار یعنی تمامی ابزارهایی که برای ورود و جمع آوری، ذخیره سازی و نمایش داده ها مورد استفاده قرار می گیرند.
نرم افزار یعنی تمامی برنامه هایی که برای ارتباط انسان با سخت افزار مورد استفاده قرار می گیرند.
و در پایان خدمات یعنی تمامی کارهایی که در جهت ارائه بهترین راهکار برای ارتباط این دو صورت می گیرد را شامل می شود.
دقت کنید که در این میان اگر سهم خدمات را 80 درصد، سهم نرم افزار را 15 درصد و سهم سخت افزار را 5 درصد معرفی شده است. با توجه به آمار ارائه شده، می توان خدمات پس از فروش را مهمترین فاکتور در زمینه انتخاب بهترین خرید معرفی کرد.
با توجه به گسترش IT در صنعت، صنعت نفت (در اینجا منظور از نفت، کل حوزه های مربوطه می باشد. یعنی نفت، گاز، پتروشیمی و ...) نیز از این مقوله مستثنی نبوده و متخصصین توجه ویژه ای به این صنعت نموده اند. همان طور که می دانید، یک پروژه عملی، در صورت توجیه اقتصادی از حوزه تئوری به حوزه عمل وارد می شود. سرمایه گذاری ها و درآمد های نفتی در حال حاضر از بالاترین ارقام برخوردار می باشند. بنابراین احتمال خارج شدن پروژه ای از حالت تئوری محض در صنعت نفت بالا می باشد. از نسبت گیری ورودی به خروجی از یک پروژه IT به بازده ای بالای این پروژه ها چه در کوتاه مدت و چه در بلند مدت کاملاً واقف می شویم. بزرگترین مزیت IT دادن سرعت و دقت به کارها می باشد. قابل ذکر است که IT در نفت در دو حوزه تخصصی و عمومی بکار می رود.
حوزه تخصصی
منظور از حوزه تخصصی، همان محاسبات و عملیات مهندسی این شاخه از صنعت می باشد. با توجه به تخصصی بودن این بخش، شرکت های معدودی پا در این حوزه گذاشته اند. دلیل آن سختی کار و طولانی بودن زمان رسید به نتیجه کامل در پروژه، ذکر شده است.
اصولاً اکثر شرکت ها، بدنبال پروژه های زود بازه بوده و در کارهای پژوهشی و مطالعاتی کمتر سرمایه گذاری می کنند (در ایران و کشورهای خاورمیانه این مسئله کاملاً مشهود می باشد). حال با توجه به نیاز بالای کارهای پژوهشی در این حوزه، فقط شرکت های بزرگ بین المللی که حاضر به سرمایه گذاری و پذیرش ریسک در این زمینه اند، حرفی برای گفتن دارند. در خارج از این مجموعه، کارهای پراکنده ای، نه بصورت منسجم، در بقیه شرکت ها صورت گرفته که در مقایسه با گسترش پروژه های نفتی، قابل چشم پوشی اند.
قابل ذکر است که در این بخش نیاز مبرمی به همکاری مهندسین نفت در کنار مهندسین IT احساس می شود. پس بهترین گزینه برای مهندس نفتی که قصد پا گذاشتن در این حوزه دارد، انتخاب بهترین همکار می باشد و آن کسی بجز متخصص IT در زمینه کاری اش نیست! البته در این میان به یک مهندس compiler نیاز است. مهندس compiler فردی است که هم به مهندسی نفت و هم به علم IT آشنایی دارد. این فرد زبان نفت را با زبان IT به مهندس IT منتقل می کند. بهترین گزینه انتخاب یک مهندس compiler، اختیار کردن آن از میان مهندسین نفتی است که آشنایی با حوزه IT مورد نظر داشته باشند.
حوزه تخصصی IT صنعتی رابطه مستقیمی با دانشگاه (در اینجا دانشگاه و مرکز عملی یکی دانسته شده است) دارد. در اکثر شرکت های بزرگ، با توجه به هزینه های بالای پژوهش و سختی مدیریت و رهبری آن، با دانشگاه های معتبر بین المللی قراردادی منعقد شده که بر اساس آن هزینه تحقیقاتی و پژوهشی را شرکت بر عهده می گیرد. در عوض وظیفه صنعتی کردن، بازاریابی، فروش و ارائه کلیه خدمات پس از فروش آن با این شرکت می باشد. توجه داشته باشید که در این قرارداد، دو طرف قرارداد، متعهد به انجام صورت قرارداد بوده، و هر در این میان هر دو طرف بوسیله نمایندگان ویژه خود مراحل پیشرفت کار را بطور دقیق دنبال می کنند. بزرگترین نتیجه این قرارداد، بالا رفتن سرمایه های شرکت از ارائه نرم افزار در صنعت، انتخاب مهندسین منتخب از دانشگاه طرف قرارداد و مطرح شدن بصورت بین المللی و گرفتن پروژه های بزرگتر در زمینه کاری آن شرکت می باشد. در طرف دیگر، دانشگاه طرف قرارداد، بخش پروژهشی فعالتری را خواهد داشت که این خود باعث بالارفتن سطح علمی و معروف شدن دانشگاه و بالارفتن rank بین المللی آن خواهد شد. در این میان نیز در سود فروش نرم افزار شریک خواهد بود.
البته روش بالا یکی از راهکار های مطرح شده در راه اندازی سیستم تخصصی IT در حوزه نفت می باشد. توجه کنید که این سیستم تخصصی هم در زمینه سخت افزار(مانند ابزار نمودار گیری) و هم نرم افزار (مانند نرم افزار CMG) می باشد.
حوزه عمومی
منظور از حوزه عمومی در صنعت نفت، بخشی است که بدون وجود مهندسین نفت این حوزه بکار خود ادامه می دهد. مثلاً اکثر سخت افزارهای مورد استفاده در صنعت نفت در حوزه عمومی قرار می گیرند ولی ساخت و طراحی این تجهیزات در صنعت IT از تخصصی ترین کارها در این حوزه می باشد.
همانطور که می دانید، طرفداران حوزه عمومی بسیار زیاد می باشد. در حال حاضر در کشور ما تعداد زیادی شرکت کامپیوتری خدمات مورد نیاز شرکت ها را پوشش می دهند. این خدمات از تهیه کامپیوترهای اداری گرفته تا راه اندازی سیستم های ویدیو کنفرانس و پورتال های بزرگ می باشد. البته این خدمات اکثراً زیر نام های بزرگ بین المللی و به اسم نمایندگی شرکت های بزرگ می باشد!
تخصص مورد نیاز در این حوزه بیشتر IT بوده و مهندسین نفت نقش کم رنگتری را در اینجا بازی می کنند. تخصص در این حوزه به معنی شناختن نیاز و انتخاب بهترین گزینه از ابزار موجود می باشد. در حال اکثر خدمات ارائه شده در شرکت های نفتی (شاید شما هم این را احساس نموده اید) با نیاز آن شرکت منطبق نیست. یعنی در جایی که ضرورت احساس می شود کم کاری شده و در جایی که ضرورتی وجود ندارد، هزینه و کار سنگینی صورت گرفته است. از بزرگترین مشکل شرکت های نفتی، به عدم پایداری سیستم های داخلی آنها می توان اشاره نمود.
بهترین راهکار برای جلوگیری از این اتفاق، مشاوره قبل از انجام کار می باشد. در اینجا تخصص افراد، آشنایی آنها با سیستم های موجود در بازار و ارتباط آنها با شرکت ها و مشاورین بزرگ معتبر حرف اول را می زند. پس نمی توان همین طور کسی را فقط بدلیل سابقه مدیریت، در این واحد قرار داد.
مطالعه نمونه عملی
نمونه عملی فن آوری IT در حوزه نفت، سهمیه بندی نفت می باشد. حوزه تخصصی این سیستم، همان محاسبه مقادیر سهمیه بندی است که با توجه به نیازهای کشوری محاسبه و اعلام شده است. در بخش عمومی آن می توان به کارت هوشمند، دستگاه های کارت خوان، و برنامه ای که شما را قادر به اتصال به سیستم و برداشت از مقدار سهمیه تعیین شده تان می کند. دقت کنید که مقدار خدمات ارائه شده در این سیستم، قابل مقایسه با خدمات سخت افزاری و نرم افزاری سیستم نمی باشد.
کد:
http://geoblog.blogfa.com/
