۹ اصل حیاتی در اینترنت

هرچند هم اکنون و با وجود بین المللی نبودن اینترنت نیز، محیط سایبر به فعالیت خویش مشغول است لیکن کارشناسان، متخصصان و اهالی حقوق در تلاشی گسترده می کوشند تا اصول کلی را برای اینترنت طراحی کنند. این اصول از چند جهت حائز اهمیت است. اولاً این که برای آشنایی بیشتر با این محیط می توان به سراغ این اصول رفت و با توجه به آنها شناخت بیشتری را از واقعیت های محیط وب به دست آورد. از سوی دیگر شناخت آنها می تواند تأثیر بسزایی در قانونگذاری و ایجاد قواعد حقوقی داشته باشد چرا که برای صحت و سلامت یک قانونگذاری یکی از اصولی ترین قدم ها شناخت اصول حاکم بر این پدیده است. در این فرصت می خواهیم با توجه به نظرات کارشناسان امر اصول و قواعد حقوقی حاکم بر اینترنت را معرفی کنیم.*
۱) اصل آزادی دسترسی به اطلاعات
«وینتون سرف» معتقد است از آنجا که اینترنت به شکل آزاد و باز شکل گرفته است، باید همچنان به همان صورت باقی بماند. آنچه مشخص است کارشناسان تلاش فراوانی به خرج می دهند تا از نفوذ دولت ها در عرصه مدیریت اینترنت جلوگیری کنند ولی آنچه مشخص است این است که حتی اگر در این راه موفق نباشند مطمئناً نخواهند گذاشت اصل آزادی دسترسی به اطلاعات مورد خدشه واقع شود. البته ذکر این نکته نیز خالی از فایده نخواهد بود که این اصل با یکسری چالش هایی مواجه است. برای مثال آمار و ارقام درباره کاربران اروپایی و آمریکایی اینترنت در مقایسه با کاربران آفریقایی، وضع وحشتناکی را به نمایش می گذارد. از سوی دیگر و از آنجا که قریب به ۷۰ درصد اینترنت با زبان انگلیسی نگاشته شده می توان تصور کرد که تا چه اندازه متکلمان به دیگر زبان ها توان استفاده از آن را خواهند داشت.
۲) اصل تخصصی بودن اداره اینترنت
دانشمندان معتقدند دولت ها قادر به اداره اینترنت نیستند. زیرا این مسأله یک امر کاملاً تخصصی است. هرچند کارهایی که امروزه به اینترنت سپرده شده لزوم بین المللی شدن اداره آن را افزایش داده است لیکن حتی دولت ها نیز بر این باورند که نمی توان بدون مبنا قرار دادن فعالیت های تخصصی، اداره کرد فعالی را برای آن پیش بینی کرد. البته عده ای نظر جالب تری دارند. آنها معتقدند باید مدیریت از آیکان سلب نشود، بلکه مدیریت خود آنان از دست ایالات متحده خارج و به یک ارگان بین المللی سپرده شود.
۳) همیشه در دسترس بودن و پاسخگویی به همه
اینترنت به شکلی طراحی شده است که امکان تعطیلی برای آن وجود نداشته باشد، به عبارت دیگر فعالیت مادام العمر به عنوان مبنای کار آن به شمار می رود. علاوه بر آن امکانات لازم برای دستیابی به اینترنت برای همه مردم به صورت یکسان وجود داشته و به عبارتی سهل الوصول ترین راه برای دستیابی به اطلاعات به شمار می رود. این اصل نتیجه عملی اصل اول یعنی آزادی دسترسی به اطلاعات به شمار می آید و نقطه دیگر همین واقعیت است.
اگر تصور کنیم همه باید بتوانند به طور آزاد به اطلاعات دسترسی پیدا کنند باید پذیرفت که این اطلاعات باید همیشه در دسترس بوده و هیچ فرقی میان کسانی که علاقه به داشتن این آگاهی ها داشته باشند به وجود نیاید. این یک اصل مترقی است که هیچ دانشگاه یا کلاس درسی قادر نیست به طور شبانه روزی در خدمت دانشجویان خویش قرار گرفته و هیچ محدودیتی هم در پذیرش دانشجو قائل نشود. از سوی دیگر این توانایی خود ناشی از محیط دیجیتالی است که رایانه آن را در اختیار اینترنت قرار داده است.
۴) اصل تمرکززدایی و عدم امکان اخراج:
تمرکززدایی در محیط سایبر به این معناست که هیچ کس نمی تواند با به تعطیلی کشاندن یک رایانه خاص، اینترنت جهانی را خاموش کند. طراحان اینترنت سعی کرده اند اوضاع به شکلی پیش رود که اگر یک قسمت از مراکز مدیریت اینترنت خراب شد مراکز دیگر وظایف آن را به عهده گیرند. این مسأله بر امکان دوام شبکه می افزاید. مسأله بعد عدم امکان اخراج هیچ کاربر به وسیله هر یک از مراجع موجود است. البته این تا زمانی است که کسی به سوءاستفاده هایی که قانون آنها را منع کرده دست نزده باشد. در غیر این صورت تا هر وقت، هر کس با هر عقیده ای می تواند در محیط اینترنت باقی بماند و علاوه بر کسب اطلاعات و دانایی به بسط و گسترش عقاید خویش بپردازد. این امکان که یک پلیس یا نیروی انتظامات در شبکه وجود داشته باشد هرچند به راحتی می تواند فراهم شود لیکن با اصل عدم امکان اخراج سازگاری ندارد. بسیاری از اتاق های گفت وگو برای رعایت اصول خود به این راه حل متوسل می شوند لیکن اصل اساسی در اینترنت عدم توسل به چنین حربه ای است.
۵)اصل تقویت نوآوری و خلاقیت با تکیه بر داوطلبانه بودن
وینتون سرف که از او به عنوان یکی از پدران اینترنت نام برده می شود معتقد است هرچند قواعد استفاده از اینترنت کمتر توسعه یافته است لیکن مشکل زمانی به وجود خواهد آمد که نوآوری و آزادی خلاقیت که دراینترنت به عنوان اصل و پایه مورد شناسایی قرار گرفته است مورد خدشه واقع شود.
اینترنت همواره محیطی راخلق کرده که همگان می توانند با تکیه بر توانایی ها و استعدادهای خود دست به ابداع و خلاقیت بزنند لیکن این هراس وجود دارد که اگر مدیران آن ابرقدرت ها باشند به نحوی جلوی این مسأله گرفته شود. جان پوستل یکی از پیشگامان عرصه اینترنت نیز معتقد است بزرگترین ویژگی مدیریتی اینترنت داوطلبانه بودن مدیریت در آن است. از آنجا که خلاقیت به طور آزاد در حال گسترش است هر لحظه می توان متفکران و نوآوران خلاقی را تصور کرد که می توانند راه حل های بهتری را برای اداره اینترنت پیشنهاد دهند. از این رو به قول جان پوستل لازم است تا مسیری آزاد برای اداره و مدیریت آن در نظر گرفته شود تاهرکس پیشنهاد بهتری ارائه داد بتوان از آن نیز سود جست.
۶) اصل اجتماعی
مولر معتقد است یکی از اصول اساسی اینترنت قوانین اجتماعی حاکم برآن است. او با برگزیدن این لفظ قصد دارد هویت پیچیده و سازماندهی شده اجتماعی و مسئولیت فوق العاده را که در آن ایجاد شده نشان دهد.
۷) کنسانسوس
برای این که قانونی اجرا شود لازم است میزان قابل قبولی از اطراف ذی نفع آن درحقوق بین المللی نسبت به آن نظر مساعدی داشته باشند. کنسانسوس یکی از روش های تقبل یک قاعده یا یک خط مشی است دراین روش نه تنها یک عده خاص و یک اکثریت مورد قبول، بلکه همه افراد ذی نسبت به قبول یا رد آن اظهار نظر می کنند. اینجا رأی گیری به صورت ورقه ای یا هر راه دیگر دیگر معنی نمی یابد، بلکه حالتی ایجاد می شود که همه در میان خود به یک نظر مثبت درباره قضیه ای واقف می شوند. برای مثال اصل عدم توسل به زور را می توان قاعده ای دانست که در زمان تصویب منشور به طور اجماع مورد توافق همه کشورها بوده است. این مسأله در قضیه هدایت یک واحد و مدیریت آن به مراتب نمود بیشتری می یابد.
۸) اصل توزیع صحیح قدرت
دراینترنت مسأله تخصص جایگاه ویژه ای دارد. درصورتی که مدیریت در آن به صورت صحیح تقسیم نشود یا به قول معروف کار به کاردان سپرده نشود مشکل به وجود خواهدآمد.
به عبارت دیگر مسأله اصلی و اساسی درباره حاکمیت بر اینترنت توزیع صحیح قدرت است. آیکان هم اکنون دقیقاً دست به همین کار زده است. اگر قرار باشدمدیریت وب به صورت سیاسی صرف درآید و مسائل فنی و تخصصی از نظر دور نگاه داشته شود مطمئناً آثار زیانبار انتقال قدرت از آیکان به یک نظام بین المللی نمود پیدا خواهدکرد. در اینجا می توان سابقه نهادهایی چون Itv،اتحادیه بین المللی پست یا سازمان بین المللی انرژی اتمی را مثال زد که هرچند نهادهای تخصصی به شمار می روند لیکن در زمینه هایی که نتوانسته اند بی طرفی خود را به طور کامل حفظ کنند منشأ بلایای حقوقی زیادی بوده اند.
۹) اصل توجه به تنوع فرهنگی
این اصل از جمله اصولی است که هرچند به وسیله مؤسسان اینترنت موردتوجه بوده لیکن قویاً مورد بی رحمی قرار گرفته است. متأسفانه هم اکنون اینترنت عملکردی دقیقاً مقابل این اصل برجای گذاشته است و به جای دقت به آن، زمینه ای فراهم شده تا فرهنگ غرب بسط و گسترش یابد. مردمان دیگر فرهنگ ها اولاً امکان دسترسی مناسب به اینترنت را ندارند. ثانیاً در صورت دسترسی قادر نیستند چیزی حدود ۷۰ درصد آن را مورد استفاده قرار دهند مگر آن که به زبان انگلیسی آشنایی داشته باشند. حتی اگر این آشنایی نیز وجود داشت فرهنگ غرب قبل از دانایی های مدنظر به سراغ مردم دیگر تمدن ها خواهد رفت و این نقطه مقابل اصل توجه به تنوع فرهنگی است. در اینجاست که بین المللی شدن مدیریت اینترنت می تواند تأثیر بسزایی بر این اصل و نتایج آن داشته باشد.

این اصول از سبک و نحوه مدیریت فعلی و تفکرات حاکم براجلاس های جهانی در باره اعمال حاکمیت بین المللی بر اینترنت استنتاج شده است.

مهدی صمدی
روزنامه ایران