مؤلفه‌های عرفانی فلسفه ابن سینا
خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه: ابن‌سینا هرچند فیلسوفی عقل‌گرا است اما عقل‌گرایی وی با مش عقل‌گرایی فیلسوفان جدید متفاوت است. او بجد از سنت عرفانی ایرانی - اسلامی متأثر است و بسیاری از آثاری که از وی باقی مانده‌اند موید این نکته هستند. هرچند پاره‌ای از متخصصان معتقدند آثار از دست رفته وی بیشتر از آثار کنونی صبغه عرفانی داشته‌اند . در این مقال این نکته به بحث گذاشته می‌شود.
به گزارش خبرنگار مهر، یکی از پرسشهای مهم در باب فلسفه ابن سینا این است که آیا ابن سینا عارف بود؟ پاره ای از مفسران وی در ایران به این پرسش جواب آری می دهند و به کتاب از دست رفته وی اشارت می دهند که در آن او شباهتهایی با اندیشه های اشراقی که از سوی سهرودی مطرح شد دارد .
در پاره ای از آثار دیگر چون بخش آخر "اشارات" نیز این علقه هویدا است. این بحث نه تنها در نفس خود اهمیت دارد که مفسران جدید هم برای فهم اندیشه های موجود در فلسفه اسلامی و اندیشه های ابن سینا با این مشکل روبرو هستند که آیا اندیشه های ابن‌سینا تعقل صرفند یا اینکه با اندیشه های عرفانی ممزوج اند. فی المثل گیوتس وجود فربه اندیشه های عرفانی در رویکرد ابن سینا را منکر می شود.
برای این پژوهشگر، مکتب و رویکرد ابن سینا ریشه در عقلانیت سنت ارسطویی دارد. شهود به معنای نمودی عرفانی نیست بلکه فعالیتی ذهنی برای ارتباط با عقل فعال است. این تصور از شهود به زعم کوتاس در اندیشه های ارسطو هم موجود است. در حالی که پاره ای از مفسران عرفانی ابن سینا بر کتبیه های اشتباهی که به وی نسبت می دهند دست می گذارند انسان نباید بی‌محابا به آب زند و اندیشه های دیگری را به ابن سینا نسبت دهد.
ابن سینا در پاره ای از آثار خود مؤلفه هایی از امکانات معرفتی مهم را می پذیرد که در معرفت عرفانی حضور دارند مانند امکان عقل غیرگفتمانی و معرفت بسیط. با این همه انسان می تواند از جهت مقولی رد کند که او یک صوفی است. او حتی پرسشهایی را در باب طرفداری از اشکالی از عرفان گرایی مطرح می نماید . از این جهت حضور همه جانبه عرفان در دیدگاههای عقلی ابن سینا جای تردید دارد
کار اصلی ابن سینا ارائه نظام فلسفی بود که ریشه در واقعیت الهیاتی اسلام داشت. موفقیت وی هم این بود که تاریخ الهیات فلسفی بعد از وی بسی از وی متأثر گشت. در غرب هم مابعدالطبیعه و نظریه وی در باب نفس تأثیراتی مهم بر جای گذاشت. در جهان اسلام این نظریات مبنای قرنها بحث و جدل گشتند و تنها دو قرن بعد از وی غزالی و شهرستانی تأکید کردند که هیچ متفکر مسلمانی نمی تواند اندیشه های این متفکر و فیلسوف مهم را نادیده بگیرد. آنها ابن سینا را نماینده راستین فلسفه در جهان اسلام می دانستند.
در سنت ایرانی متأخر تفکر ابن سینا با تفکر عرفانی تلفیق شد و او به عنوان متفکری عرفانی مطرح گشت. این دیدگاه همانطور که ذکر آن رفت از سوی پاره ای از مفسران مورد تردید واقع شد. با این همه کارهای اصلی ابن سینا چون "اشارات" و "شفا" مبنای مواد درسی در حوزه های علمیه قرار گرفتند. مفسران بسیاری با تکیه بر این آثار به تأمل مشغول گشتند. دیدگاههای ما البته هم اکنون بسی عوض شده اند اما اندیشه های وی همچنان محل بحث و تبادل نظر هستند. در سالهای اخیر پاره ای از متفکران عرب در حمایت از ابن رشد و مخالفت از ابن سینا داد سخن داده اند.
