-
راهنمای نقشه
- محمود معافی
چند عنصر کليدي براي تهيه نقشه‌ها وجود دارد که به بيننده در درک بهتر ارتباطات نقشه، کمک مي‌کند. چند مورد از اين عناصر کليدي عبارتند از:
1)راهنماي نقشه(Legend):
توضيح جزئيات هر رنگ، بصورت نماد يا رده بندي در اين بخش توضيح داده مي‌شود. در راهنما ، واحدهاي سنگ‌شناسي نقشه در قسمت‌هاي مختلف بوسيله رنگ‌هاي متفاوت تقسيم‌بندي شده و نشان مي‌دهد هر رنگ مربوط به کدام واحد زمين‌شناسي بوده و داراي چه سني مي‌باشد. بدون اين راهنما، رنگ‌ها هيچ مفهومي براي بيننده نخواهد داشت.
2)جهت شمال(North Arrow):
هدف اين علامت يا نشانه مشخص نمودن جهات جغرافيايي است و به بيننده امکان مي‌دهد نقشه را بر اساس شمال جغرافيايي توجيه نمايد. بيشتر نقشه‌ها جهت شمال را در بالاي صفحه نشان مي‌دهند.
3)مقياس(Scale):
مقياس ارتباط بين قالب داده‌ها با اندازه‌هاي آنها، در دنياي واقعي را شرح مي‌دهد. انتخاب مقياس از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. مقياس در حقيقت توصيف يک نسبيت است که ممکن است واحد به واحد يا از يک واحد اندازه گيري به يک واحد ديگر نشان داده شود.
بنابراين مقياس 1:10.000 نشان مي‌دهد هر واحد از نقشه معرف 10.000 واحد از دنياي واقعي است.
به عنوان مثال1:10.000 با واحد اينچ بدين معني است که هر واحد نقشه مساوي با 10.000 اينچ در دنياي واقعي مي‌باشد.
روش دوم براي نمايش مقياس، مقايسه با ديگر انواع واحدها است. براي مثال:1:100 بدين معناست که هر واحد اندازه بر روي نقشه برابر با 100 فوت در جهان واقعي است. اين نسبت همان 1:1200 (1فوت=12 اينچ) است.
علاوه بر موارد گفته شده، نسبت مي‌تواند بصورت گرافيکي در فرم Scale Bar مقياس خطي نيز قرار گيرد. همچنين نقشه‌هايي که مقياس ندارند بايد داراي نشان N.T.S باشند که به مفهوم "مقياس نشده است" مي‌باشد.
4)رونگاشت(Citation) :
اين بخش از نقشه اطلاعات مهمي را شامل مي‌شود(Meta Data) .در اين قسمت از نقشه، توضيحاتي درباره منبع و مبلغ، اطلاعات پروژه و هرگونه توصيفي که مورد نياز است، جاي مي‌گيرد. براي مثال رونگاشت، مي‌تواند منبع و تاريخ داده‌ها را مشخص کند.
رونگاشت به بيننده کمک مي‌کند تا استفاده از نقشه را براي اهداف خويش تعيين نمايد.
5)مرزها(Border):
قرارگيري مرزها در نقشه به محصور کردن تمام عناصر نقشه کمک مي‌نمايد. به علاوه، مرزهاي داخلي، عناصر نقشه را طبقه‌بندي مي‌نمايد. مرزها همچنين حدود خارجي نقشه را معين مي‌کنند.
6) تصوير کلي نقشه(Overview map):
تمرکز بر روي يک ناحيه، نمايي کلي از منطقه به خصوص براي جهت‌يابي بينندگاني که با منطقه مورد نظر آشنا نيستند، ارائه خواهد نمود. به علاوه، اين تصوير کلي يک مفهوم بصري راجع به قرارگيري ناحيه مورد مطالعه در منطقه‌اي که آن را پوشش مي دهد، در اختيار بيننده قرار مي‌دهد.
برخي از انواع سیستم های بیرون زدگی و عوارض زمین‌شناسی و نشان دادن آنها در نقشه به صورت زير مي‌باشد:
سيستم بیرون زدگی طبقات افقي: در این سیستم طبقات قدیمی تر در پایین و طبقات جوانتر به سمت بالا قرار می‌گیرند. کنتاکت طبقات در لایه‌های افقی موازی خطوط تراز می‌باشند. اگر شیب طبقات به تدریج زیاد شود کنتاکت آنها به هم نزدیک و اگر شیب کم باشد، کنتاکت طبقات از هم بیشتر فاصله می‌گیرند. آبراهه‌های دندریتی شکل عموما در طبقات افقی حاصل می‌گردند.
سیستم بیرون زدگی طبقات مایل: اگر یک سری طبقات مایل شده و تحت تخریب و فرسایش قرار گیرند لایه‌ها به صورت نوارهای تقریبا موازی هم در روی زمین ظاهر می‌گردند. دره‌های ایجاد شده در طبقات مایل معمولا به شکل V بوده و بسته به کمی و زیادی شیب بترتیب شکل V بزرگتر و کوچکتر می‌گردد. و بالاخره در طبقاتی که عمودی هستند شکل V از بین می‌رود.
سیستم بیرون زدگی گنبد: ساختمانهای گنبدی بعد ار فرسایش شکل دایره‌ای یا بیضی به خود می‌گیرند که در این حالت طبقات به طرف خارج از ناحیه مرکزی شیب می‌خورند. این ساختمانها ممکن است از چند سانتیمتر تا چند صد کیلومتر مربع را اشغال نمایند. در این ساختمانها طبقات مرکزی مسن ترین و طبقات دور از مرکز جوانترین لایه ها را تشکیل می‌دهند. این حالت در نقشه‌های زمین شناسی نیز حفظ می‌شود. دره‌های حاصل شده به شکل V بوده و معمولا به خارج از مرکز گنبد قرار می‌گیرند.
سیستم بیرون زدگی حوضه رسوبی: حوضه‌های رسوبی بعد از تخریب و فرسایش شکلی مشابه رخنمون گنبدها به خود می‌گیرند. اما ترتیب طبقات در حوضه رسوبی برعکس گنبد می‌باشد. در حوضه‌های رسوبی طبقات موجود در مرکز جوانترین لایه‌ها را تشکیل داده و هرچه به حاشیه‌های حوضه نزديك می‌شود سن طبقات قدیمی تر می‌شود. دره‌های V شکل موجود در حوضه رسوبی به طرف مرکز حوضه می‌باشد.
سیستم چین‌ها: چین خوردگی از معمول ترین پدیده‌های زمین شناسی می‌باشد که به دو صورت تاقدیس و ناودیس دیده می‌شوند. در تاقدیس‌ها طبقات قدیمی در مرکز و در ناودیس‌ها طبقات جوانتر در مرکز قرار می‌گیرند. در تاقدیس‌ها شیب طبقات به طرف خارج و در ناودیس به طرف مرکز می‌باشد. چین‌ها بعد از فرسایش در سطح زمین به شکل زیگزاگ و V در می‌آیند.
سیستم بیرون زدگی دگرشیبی زاویه‌دار: تشخیص دگرشیبی‌های زاویه‌دار روی نقشه از قطع ناگهانی طبقات قدیمی تر و پوشیده شدن توسط لایه‌های جوانتر می‌باشد.
سیستم بیرون زدگی گسلها: گسلها در نقشه‌های زمین شناسی از به هم خوردن ناگهانی نظم و عدم ادامه طبقات قابل تشخیص می‌باشد. برای سهولت تشخیص ، گسلها را با خطوط درشت و رنگ قرمز در نقشه‌ها نشان می‌دهند.
سیستم بیرون زدگی توده‌های آذرین: توده‌های آذرین نفوذی به دو صورت هم‌شیب و دگرشیب دیده می‌شوند. توده‌های بزرگ مانند باتولیت‌ها و استوک‌ها معمولا با طبقات اطراف خود دگرشیب بوده و به شکل بیضی یا تقریبا دایره‌ای در سطح زمین یا نقشه دیده می‌شوند. این توده‌ها امتداد لایه‌های اطراف خود را قطع می‌کنند. دایکها و توده‌های کوچکتر معمولا در سطح تماس دایره‌ها نفوذ کرده و به صورت رگه‌های طویل و نسبتا مسطح ظاهر می‌شوند.
نقشه‌های زمین شناسی حاوی برخی اطلاعات دیگری نیز می‌باشند که برخی از آنها عبارتند از :
· برخی از ویژگیهای ساختمان زیر سطح زمین مثل شیب‌ها ، محورهای چین‌ها ، برگشتگی‌ها ، برخوردهای غیرعادی و غیره می‌باشند.
در نقشه‌ها بعضی مواد معدنی جالب مثل سنگهای معدنی ، سنگهای ساختمانی ، ماسه و … به چشم می‌خورند. همچنین علائمی برای معادن در حال استخراج و یا سنگهای فسیل‌دار و … در نقشه‌ها وجود دارد.
داده هاي توصيفي زمين شناسي مانند چينه شناسي، سنگ شناسي و...
داده هاي مربوط به نقشه زمين شناسي مهندسي مانند داده هاي هيدروشيمي، نفوذ پذيري، مصالح ساختماني و...
بروز رساني اطلاعات با توجه به نتايج حاصله از عمليات صحرايي، آزمايشگاهي و مطالعات دفتري...
فرمت هاي مختلف نقشه هاي رقومي جهت استفاده در محيط هاي گوناگون نرم افزاري
هدف از تهیه یک نقشه زمین شناسی نشان دادن پراکندگی سنگها و گسلها ، تاقدیس‌ها ، ناودیس‌ها و دیگر ساختمانهای زمین شناسی به صورتی است که در زمین ظاهر شده‌اند. در واقع این نقشه‌ها مقیاس کوچکی از پدیده‌های زمین شناسی می‌باشند که برای تفسیر پدیده‌های زمین‌شناسی ، بیان تاریخ زمین‌شناسی منطقه و ترتیب رسوبگذاری و اتفاقات گذشته مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نقشه ها ابزارهاي بصري(Visual) داده‌هاي مکاني هستند. داده‌هاي مکاني خود از اندازه گيري‌ها حاصل شده و در پايگاه‌هاي داده براي مقاصد متنوعي نگهداري مي‌شوند.
امروزه روند تهيه نقشه‌ها به سمت کنار گذاشتن روش‌هاي آنالوگ تهيه نقشه و حرکت در جهت ايجاد و گسترش روش‌هاي ديناميکي مي‌باشد که مي‌توانند نقشه ها را بصورت رقومي درآورند.
کارتوگرافي را به صورت مختصر هنر، علم و تکنولوژي ساختن نقشه از زمين و يا ساير کرات آسماني تعريف مي‌نمايند. ولي معني واقعي کارتوگرافي چيزي بيش از اين بوده و شامل ساختن(ثبت داده‌هاي مکاني بر روي نقشه ها)، مطالعه و حتي روش‌هاي استفاده از نقشه هاست.
مراحل كارتوگرافى و چاپ نقشه زمين‌شناسى (به روش سنتى(:
1. انجام كار اسكرايپ: ترسيم خطوط كليه عوارض بر روى برگه‌هايى بنام اسكرايب
2. عمليات استريپ: رويه‌بردارى يا تفكيك رنگ
3. عمليات لترينگ: تهيه نوشته‌هاى متن و گزارش نقشه
4. عمليات ليتوگرافى: عكاسى و ليتوگرافى به منظور تهيه فيلم
5. چاپ مقدماتى نقشه
6. غلط‌گيرى توسط زمين‌شناس مربوطه
7. اصلاحات نقشه :انجام تصحيحات لازم و در نهايت چاپ نهايى نقشه
تهيه و ترسيم نقشه‌هاى رقومى در سه مرحله صورت مى‌پذيرد :
1- برنامه مايكرواستيشن: براى ترسيم خطوط تمام عوارض در نقشه
2- برنامه آركينفو: براى ساخت توپولوژى و بستن حدرنگ
3- برنامه آرك ويو: براى اعمال رنگ، نوشته‌هاى متن و ضخامت خطوط در نقشه پلات نقشه
4- خروجى نقشه‌ها با پلاترهاى مدرن چاپ نقشه : عمليات آماده سازى قبل از چاپ و چاپ نقشه در تيراژ بالا مى باشد.
از آنجا که مشاهده تشکیلات زمین با وسعت زیاد آنها در حالت معمولی با چشم غیر ممکن بوده و بدون مشاهده کلیّه عوامل و برقراری ارتباط بین آنها نمی‌توان تصور صحیحی از وضعیت زمین بدست آورد. لذا نقشه‌های زمین‌شناسی برای این منظور اساسی ترین وسیله تحقیقات زمین شناسی می‌باشند.
هر کدام از واحدهای تشکیلات زمین‌شناسی روی نقشه‌ها با رنگ مخصوص به خود نشان داده می‌شوند. شیب و امتداد طبقات و همچنین گسلها و چین‌ها با علامات و نشانه‌های معینی مشخص می‌شوند.
در نقشه‌های زمین شناسی معمولا سن طبقات را با علائم مشخص می‌کنند. علامتهای مورد استفاده در سن‌های طبقات در واقع اختصار دورانهای زمین شناسی می‌باشد. تمام علائمی که در روی نقشه بکار می‌روند در راهنمای نقشه نیز شرح داده می‌شوند. غالبا علائم قراردادی بر حسب نقشه‌ها فرق می‌کند. همچنین در یک نقشه علامتهای مختلفی برای توضیح عوارض موجود استفاده می‌شود .
بعضي علائم از یک حرف تشکیل شده‌اند.در این نوع علائم معمولا تقسیمات چینه شناسی را بر اساس اختصار برخی از کلمات نشان می‌دهند. برخی از این علائم دارای اندیس‌های عددی ... ,1,2,3 می‌باشند. علامتها یی که با ارقام نشان داده می‌شوند در سری چینه شناسی به ترتیب از قدیم به جدید و یا از پایین به بالا نمایش داده می‌شوند. البته در برخی نقشه‌ها اندیس‌های عددی به صورت ارقام رومی نوشته می‌شوند که بر حسب افزا یش حروف ، سری چینه شناسی را از جدید به قدیم نشان می‌دهند.
علائمی که برای انواع سنگها بکار می‌رود:برای سنگهای دگرگونی و آذرین علائم گوناگونی در نقشه‌ها وجود دارد که معمولا هر سنگ را با یک علامت نشان می‌دهند. برای سنگهای آذرین درونی حروف یونانی را که در اصل به اسم ابتدایی سنگ نزدیک هستند را بکار می‌برند. به عنوان مثال برای گرانیت از γ (گاما) ، بازالت از ß (بتا) و آندزیت از α (آلفا) و … برای سنگهای دگرگونی نیز در برخی موارد از علائم یونانی استفاده می‌کنند و در پاره‌ای موارد نیز از حروف انگلیسی استفاده می‌کنند.
روی هر نقشه زمین‌شناسی یک راهنما جهت توضیح علامات بکار گرفته می‌شود.
irandeserts
