نقش گردش علمی در یادگیری زمین شناسی
رشد و توسعه هر جامعه متاثر از چگونگی آموزش نیروی انسانی آن جامعه است آموزش به دو صورت رسمی و غیررسمی انجام می پذیرد که به تغییر رفتارو ایجاد مجموعه ای از دانش،تفکر،نگرش و مهارت می انجامد .
موفقیت در این مسیر مستلزم این است که آموزش مبتنی بر اصول عملی باشد. متاسفانه در جامعه ما زمین شناسی در مقطع دبیرستان و پیش دانشگاهی به صورت تخصصی و عملی تدریس نمی شود بلکه به صورت گذرا طوری تدریس می گردد که مهارت ها و نگرشها آنطور که باید مورد توجه قرارنمي گيرد عدم استفاده معلمان از مواد،وسائل، رسانه های متنوع وروش های نوین یادگیری دلیل وجود این نقیصه است. یکی از این روشهای نوین گردش علمی است که در یادگیری مطالب زمین شناسی ضروری است.معلم می تواند با استفاده از امکانات لازم شرایطی را فراهم کند که امکان مشارکت فعال فراگیر را در یک گردش علمی فراهم سازد تا موجب یادگیری درس بصورت موثرتری گردد. گردش علمی می تواند بصورت یک بازدید ساده باشد ویا به حالت فعال و مناسب انجام گیرد.
گردش علمی یا فعالیت تجربی از کلاس، کاری است علمی که بیرون از کلاس،آزمایشگاه یا کتابخانه صورت می گیرد و شامل مطالعات مستقیم و دست اول درباره یک مسئله، جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده، اندازه گیری ، نمونه برداری و مصاحبه و سایر فنون می باشد (صفوی 1372).
در مورد مباحث علوم زمین نیاز به اجرای این امر بسیار بیشتر احساس می شود وقتی یک معلم برای فراگیران راجع به انواع سنگ ها،ساخت های اوایه و ثانویه آنهاوهمچنین پدیده های مختلف زمین شناسی صحبت می کندچه بهتر که فراگیران علاوه بر شنیدن توضیحات معلم به عینه آنها را مشاهده نمایند،لمس کنند و نمونه برداری نمایند.
یادگیری احسن هنگامی شکل می پذیرد که تدریس درس منحصر به آموزش مطالب بصورت تئوری نباشدوبا روش های عینی وقابل درک همراه گردد یکی از روشهای فعال و نوین تدریس گردش علمی می باشد که برای تدریس مطالب زمین شناسی بسیار مثمرثمرمی باشد چرا که باعث افزایش انگیزه و مشارکت فعال فراگیران می گردد و منجر به یادگیری بهتر و فراموشی دیرتر و پردازش مهارتهای ذهنی وخلاقیت و نوآوری می گردد وهمچنین باعث تقویت حس مشارکت می گردد. ( میرزابیگی1380)
امکان مشاهده و تجربه پدیده ها ونمونه های زمین شناسی را برای فراگیران بطور مستقیم فرا می آورد.
تایلر می نویسد که یادگیری از طریق تجربیات یادگیري صورت می گیرد و نتیجه رفتار فعال او محسوب می شود(تایلر1949) . بنابراین همکاران مخصوصا"دبیران دروس پایه از قبیل زمین شناسی باید سعی کنند تدریس آنها منحصر به سخنرانی نباشد .چنانکه ابات می نویسد که آزمایشات بسیاری نشان داده است که دانش آموزان هنگامی که به سخنرانی گوش می دهند یادگیری بسیار اندکی خواهند داشت.(ابات1992)
یک ضرب المثل چینی می گوید:
((بشنو و فراموش کن و ببین وبخاطر بسپارو انجام بده و بفهم))
یک گردش علمی باید طوری طراحی شود که با اهداف آموزشی درس مورد نظر هماهنگ باشد و برای یادگیری بیشتر فراگیران جذابیت و گیرایی آن بالا باشد از نظر اقتصادی تا حد امکان مقرون به صرفه باشد و از نظر زمانی وقت کمتری صرف کند مثلا"اگر برای نشان دادن نمونه های از درز و گسل در کوهها ي اطراف مدرسه نمونه های جالبی می توان به فراگیران نشان داد.دیگر نیازی نیست که امکانات زیادی را به کمک بگیریم و به مناطق اطراف شهر و خارج از استان ببريم وزمان بیشتری را صرف کنیم و همان اهداف محقق گردد.(صفوی 1375 ).
بنابراین مدت زمان و مکان گردش علمی بر اساس اهداف آموزشی ،توسط معلم با نظر خواهی از مدیر و مسئولان مرکز آموزشی صورت میگیرد .
چون گردش علمی مرتبط با موضوعات درسی است ،غالبا" می توان درس یک یا چند جلسه را در قالب گردش علمی طراحی کرد همیشه لازم نیست تمام مطالب در خارج از محدوده کلاس گفته شود بلکه معلم می تواند مقدمات درس و شرح برخی مطالب را قبل از شروع گردش علمی و نتیجه گیری درس را پس از انجام گردش علمی، در کلاس درس عنوان کند.گردش علمی می تواند جهت تدریس موضوعات درسی ویا مرور درسی که قبلا" تدریس شده مورد استفاده قرار بگیرد.
ابتدایی ترین فعالیت های یادگیری در یک گردش علمی مشاهده دقیق است مثلا"برای درک پدیده های زمین شناسی مشاهده دقیق آنها در محیط و نمونه های جمع آوری شده در کلاس از جمله فعالیت فراگیران می باشد.اگر گردش علمی بطور صحیحی اجرا شود می تواند منجر به یادگیری موثر تری شودگردش علمی به عنوان یک روش یاد دهی- یادگیری هنگامی از اثر بخشی لازم برخوردار است که هر یک از دو عامل اساسی در یادگیری، یعنی معلم و دانش آموزبه نقش ها و وظایف خود عمل کنند.مثلا"فعالیت های اصلی فراگیران و معلم در یک گردش علمی جهت شناخت سنگ ها وکانی های یک منطقه عبارتند از:
وظایف فراگیران دریک گردش علمی
1- گوش دادن فراگیران به توضیحات معلم و احیانا"کارشناسان .
2- طرح سوالات احتمالی ایجاد شده با افراد مطلع حاضرو معلم جهت رفع ابهامات .
3- یادداشت نکاتی در مورد ترکیب و جنس و مشخصات سنگ ها و کانی ها.
4-تهیه فیلم وعکس از نمونه سنگ ها و کانی ها و ساخت و بافت آنها.
5- انتخاب و جمع آوری نمونه ها جهت ارائه بعد از گردش علمی .
6- مراجعه به کتاب ها و جداول شناسایی سنگ ها و کانی ها به منظور شناسایی نمونه های جمع آوری شده.
7- تنظیم گزارش گردش علمی به منظور ارائه در کلاس و رفع اشتباهات احتمالی فراگیران جهت یادگیری بهتر .
وظایف معلم
1- تعيین اهداف آموزشی گردش علمی(در تدوین اهداف دو نکته قابل وصول بودن و هماهنگی آنها باید مورد توجه قرار گیرد).
2- تعیین موارد و مطالبی در گردش علمی قابل اجراست .
3- طراحی و برآوردخدمات و امکانات لازم .
4- انتخاب مدت زمان و مسیر گردش علمی بر حسب اهداف آوزشی.
5- انتخاب پدیده ها و نقاطی که در طول مسیر باید مور توجه قرار گیرد تا فراگیران با مشخصات بیشتری از سنگ ها و کانی ها آشنا شوند.
6- تعیین وظایف فراگیران در هر مرحله از گردش علمی.
7- اطلاع دادن به اولیا و کسب اجازه از آنها و در صورت نیاز استفاده از همکاری آنها.
8- توجیه دانش آموزان نسبت به اهداف گردش علمی.
9- نظارت و کنترل میزان مشارکت فعال فراگیران در طول گردش.
10- راهنمایی فراگیران در انتخاب و جمع آوری نمونه های سنگ ها و کانی ها.
11- مشاهده گزارش های تهیه شده توسط فراگیران و ارزشیابی آنها بعد از گردش علمی.
12- انتخاب گزارش های برتر جهت ارائه در کلاس توسط فراگیران.
13- ارائه نظرات تکمیلی و اصلاح اشتباحات احتمالی فراگیران توسط معلم.
محاسن و مزیت گردش علمی
چنانچه گفته شد مستلزم تجربه کردن فراگیر و تعامل وی با محیط است که اگر تجربه از حالت ذهنی و غیر مستقیم به صورت عینی و مستقیم تبدیل شود یادگیری می تواند از عمق و پایداری بیشتری برجوردار شود ضمن اینکه تجربه علمی و برخورد مستقیم غالبا"با رغبت و علاقه مندی بیشتری همراه است که محاسن گردش علمی بطور مختصر در زیر عنوان می شود.
1- تنوع در محیط و منابع یادگیری.
2- کاهش کسالت ناشی از یکنواختی روش تدریس.
3- افزایش انگیزه فراگیران و ترغیب آنها به مشارکت فعال.
4- فراهم ساختن فرصت جهت مشاهده و تجربه مستقیم برای فراگیران.
5- تقویت قدرت مشاهده و دقت نظر در برخورد ها.
6-تقویت روحیه تعاون و همکاری بین اعضای گروه .
7- یادگیری بهتر و فراموشی کمتر.
8- معنی دار کردن درس.
9- تقویت روابط انسانی و پرورش جنبه های اخلاقی.
10- تحقق هر سه جنبه دانش افزایی، مهارت آموزی و تغییر نگرش.
محدودیت ها و مشکلات گردش علمی
در نظام آموزشی جامعه ما بخش زیادی از یادگیری از طریق حس شنوایی انجام می شود. ولی باید به این نکته واقف باشیم بخش عمده یادگیری از طریق بقیه حواس مثل بینایی، لامسه و بویایی و چشایی صورت می گیرد.تنی سون می گوید « ارزش یک تصویردر یاد گیری بیش از هزار کلمه است» حال آنکه اگر تصویرهایی که فراگیر رویت می کند زنده و سه بعدی باشد ارزش یادگیری آن دهها برابر است.متاسفانه با وجود اینکه گردش علمی برای تدریس مطالب زمین شناسی یکی از روش های مفید می باشد ولی مشکلات فراوانی که بر سر راه معلمان قرار دارد موجب می شود که معلمان کمتر به این روش توجه داشته باشند واگر گردشی هم در طول سال صورت بگیرد فقط جنبه تشریفاتی دارد و کمتر به اهداف آموزشی آن توجه می شود. در زیر به برخی از این مشکلات اشاره می شود.
1- بازدید علمی خوب، به صرف وقت زیادی نیاز دارد.
2- مهمترین مشکلی که در اجرای یک گردش علمی بر سر راه معلم زمین شناسی وجود دارد ترس از بروز
حوادث حین گردش است.
3- نبودن هزینه کافی جهت اجرای بازدید علمی.
4- در صورتی که گردش علمی فاقد کنترل لازم باشد فراگیران آن را اتلاف وقت تلقی می کنند نه فعالیت آموزشی.
5- عدم همکاری عوامل اجرایی مدارس و ادارات آموزش وپرورش.
6- عدم برخورداری نگرش اولیاء نسبت به روش گردش علمی.
ویژگی های یک بازدید خوب
يك گردش علمي بايد در سطح بالایی برنامه ریزی و سازماندهی شده باشد و از فراگیران خواسته شود آنچه در طول بازدید تجربه کرده اند بصورت مکتوب و مشروح به مربی ارائه دهند. مربی نیز می تواند پرسشهایی را مطرح کند تا فراگیران به پاسخ دهند و در طول بازدید فقط شنونده نباشند و به طور فعال در یادگیری مشارکت داشته باشند.
یک گردش علمی خوب مستقیما"به اهداف یادگیری دروس قبلی و آینده ربط دارد و موجب تغییر نگرش و ایجاد مهارت می گردد.
منابع
- تیم ونتیلینگ (1376). برنامه ریزی برای آموزش اثر بخش (ترجمه دکتر محمد چیذری).انتشارات دانشگاه تربیت مدرس.
- صفوی،امان الله (1372). کلیات روش ها و فنون تدریس. چاپ و نشر ایران.
- صفوی،امان الله (1375). کلیات روش ها و فنون تدریس. ( ترجمه و گرد آوری). نشر معاصر، چاپ ششم.
- میرزابیگی علی(1380). برنامه ریزی درسی وطرح درس درآموزش رسمی و تربیت نیروی انسانی.انتشارات یسطرون.
-Abbatt, F.R.(1992).Teaching for better learning:A guide for teachers of primary health care staff , 2 nd ed . Geneva:world health organization.
- Dale , Edgar (1969). Audiovisual methods in teaching ,3 rd ed .New York :Holtl Dryden
-Tyler, Ralph W.(1949). Principles of curriculum and instruction. 2 nd ed. Chicago:university of Chicago press.
کد:
http://geoaria.blogfa.com
