سازمان هاي سياست گذار بر روي اينترنت

فرمانروای اينترنت کيست؟

نويسنده:شايان مشاطيان

آذرماه امسال (۱۳۸۲)، به ابتکار اتحاديه‌ی بين‌المللی ارتباطات راه‌دور (ITU)، سران حدود شصت کشور (عمدتا در حال توسعه یا فقیر جهان) به همراه صدها متخصص و كارشناس از حوزه‌هاي مختلف مثل دانشگاهها، شركتهاي خصوصي، سازمانهاي غيرانتفاعي و ... در اجلاس جهاني جامعه اطلاعاتي در ژنو گرد هم آمدند تا به بحث راجع به جامعه اطلاعاتي، مشخصات و آينده آن بپردازند. در اين اجلاس، همان‌طور كه از بيانيه پاياني آن هويداست، مباحث کلی و نظری زيادي مطرح شد: از تاكيد بر همبستگي بين مردم جهان تا تاكيد بر حقوق برابر انسانها. حمايت از دسترسي به دانش به طور برابر تا حاكميت قانون. از شکاف ديجيتالي بين کشورهاي شمال و جنوب تا آرزوهاي خوب براي آينده و البته برخی بندها هم با اهداف اجرایی دقیق در بیانیه اصول گنجانده شد که چندان بازتابی در رسانه ها نداشت یا به آن توجه لازم نشد. اگرچه همزمان برخي از کاربران اینترنت در کشورهای مختلف اين فرصت را غنيمت شمردند تا مسوولان ارتباطات و اطلاعات را در طي مصاحبه هاي مختلف به تصريح نظرات و سياستهاي خود وادار كنند، در مورد ايران، وزير ارتباطات تعداد رسمي سايتهاي مسدود شده را اعلام كرد و رئيس جمهور براي نخستين بار رسما معياري براي مسدود كردن سايتها به دست داد: سايتهاي هرزه‌نگار و سايتهايي كه به مقدسات توهين مي‌كنند.

در اجلاس، همانطور که انتظار ميرفت، غالب بحثها در مورد جامعه اطلاعاتي به نحوي به اينترنت مربوط مي‌شد زيرا در واقع به خاطر اينترنت است که بحث جامعه اطلاعاتي تا اين اندازه اهميت يافته است و به نظر مي‌رسد بدون اينترنت، سخن گفتن از جامعه اطلاعاتي چندان وجهي نداشته باشد. اين موضوع در مصاحبه ها و سوالهايي که از مسوولان کشورمان شد نيز به خوبي مشهود است. (سوالهايي نظير سايتهاي مسدود کدامند؟ معيار چيست؟ و...) و در واقع علت اصلي برگزاري اجلاس را بايد در همين نکته جستجو کرد: اینترنت. زيرا فارغ از مباحث تئوري راجع به جامعه اطلاعاتي، و ايده پردازيهاي كوچك و بزرك راجع به آن، برگزاركنندگان اين اجلاس هدف زمينيتري دنبال ميكنند: تعيين نحوه راهبري و مديريت اينترنت. براي توضيح، اشاره مختصري به سابقه موضوع ضروري است:

سنگ بناي اوليه اينترنت براي برقراري ارتباط بين پژوهشکده ها و مراکز تحقيقاتي در امريکا گذاشته شده است. هنگامي که موضوع رشد شبکه و مديريت جنبه‌هاي فني آن (مثل نحوه آدرس دهي کامپيوترها در شبکه) مطرح شد، موضوع به موسسه‌اي به نام ICANN محول گشت و در حال حاضر حدود سی سال است که این سازمان و کمیته های مختلف آن به این امر اشتغال دارند. ICANN که موسسه غیرانتفاعی آمریکایی محسوب میشود تا به حال با وضع قواعد و قوانینی دموکراتیک به توسعه اینترنت بدین شکل که امروزه تجربه میکنیم مبادرت کرده است. روح حاکم بر فعالیتهای ICANN و تصمیمات آن گریز از مرکزیت و آزادی جریان اطلاعات بوده است. در این نحوه برخورد، به جای تاکید بر هویت حقوقی کاربران، به امکان تولید و انتشار محتوا توجه شده است و هر فردی مختار است فارغ از شاخصهای هویتی (مثل ملیت/ شغل و...) در تولید، انتشار یا مصرف اطلاعات مشارکت کند.

اما آنچه مدیران اتحادیه بین المللی راه دور مد نظر دارند، فرمانروایی بر اینترنت (Internet Governance) و خارج کردن آن از تسلط ICANN است. این اتحادیه که زیرمجموعه ای از اتحادیه های سازمان ملل متحد است، دست اندرکار مدیریت ارتباطات تلفنی و ماهواره ای است و به همین خاطر خود را نهاد مناسبی برای اداره اینترنت نیز میداند و به طور خلاصه ادعا این است: با توجه به رشد اینترنت و همگانی شدن آن در جهان و نقشی که جامعه اطلاعاتی در روابط بین الملل و جایگاه کشورها دارد، باید اداره اینترنت به جای یک موسسه آمریکایی به یک سازمان زیر نظر سازمان ملل منتقل شود.

اما برای تغییر مدیریت فنی شبکه، بجز فراگیر بودن اینترنت در سطح جهانی چه توجیه دیگری وجود دارد؟
مدیران اتحادیه بر چند محور اصلی تکیه میکنند (که البته همه تقریبا غیر فنی هستند) :تا کنون تمرکز منابع اینترنت همه در آمریکا بوده است. به عنوان مثال دانشگاه ام-آی-تی بیش از چین دارای نشانی های ایترنتی است (گرچه انتظار میرود تا سال 2007 نیمی از کاربران شبکه چینی باشند).
نکته دیگر مسئله هرزه نگاری در اینترنت است. جزو انتقادات یا خطراتی که همواره در مورد اینترنت مورد توجه قرار گرفته است، امکان انتشار مطالب هرزه بدون مشخص شدن هویت افراد در آن است. یعنی همان مساله تاکید بر محتوا به جای هویت، باعث بروز این آسیب در اینترنت شده است. این امر خصوصا وقتی به موضوع هرزه نگاری با سوئ استفاده از کودکان مطرح میشود حساسیت بسیار بیشتری برمیانگیزد . موضوع دیگر ارسال هرزنامه ها یا SPAM است: نامه های تبلیغاتی غیر مجاز در سطح وسیع بدون كسب اجازه از دریافت کنندگان.

اینها اهم مسائلی هستند که مطرح میشوند اما واقعیت این است که برای هیچ کدام تاکنون راه حل فنی مناسبی یافت نشده است. و ICANN نیز (که در واقع کمیته ای فنی است) در پی یافتن راه حل مناسبی برای این مسائل است. از جانب دیگر هم اکنون سخت ترین مجازاتها در مورد سایتهای هرزه نگاری کودکان و فرستادن هرزنامه ها در امریكا برقرار است وسعي شده است ضعف فني با قوانين سفت و محكم جبران شود.

اما نكته اينجاست كه اين بحثهاي قني و اجرايي همه آنچه كه مطرح ميشود نيست، بلكه تنها نقطه آغاز و بهانه‌اي براي طرح مديريت و راهبري اينترنت است. به عنوان مثال به بندی از اعلامیه اصول که در اجلاس جامعه جهانی ذکر شده توجه کنیم:

- اگر فعالیتهای داوطلبانه ] افراد[ در هماهنگی با سیاستهای ملی و فرهنگهای محلی باشد میتواند سرمایه ارزشمندی برای ارتقای قابلیتهای انسانی با ساختن جامعه اطلاعاتی با استفاده ثمربخش از ابزارهای ارتباطی باشد

معنی این بند دقیقا این است که از این پس مشارکت داوطلبانه افراد در اینترنت باید مراقبت شده و در چارچوب سیاستهای ملی کشورها باشد و این در حالی است که مرجع تشخیص این سیاستها مورد اشاره قرار نمیگیرد.

به عنوان مثال دیگر به بند 39 توجه کنید:

- حاكميت قانون، همراه با سياست‌ها و مقررات حمايت‌كننده، شفاف، طرفدار رقابت، از لحاظ فني بي‌طرف و قابل پيش‌بيني، كه منعكس كننده واقعيات ملي باشد، براي ساخت يك جامعه اطلاعاتي مردم‌مدار الزامي است. دولت‌ها بايد، هر جا كه مقتضي بود، براي جبران كاستي‌هاي بازار مداخله كنند تا رقابت سالم حفظ شود، سرمايه‌گذاري جذب گردد، زيرساخت فناوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي و كاربرد‌هاي آن بهبود يابد، و منافع اقتصادي و اجتماعي در خدمت اولويت‌هاي ملي به حداكثر برسد.

و این در حالی است که بدون ارائه هیچ الگویی، باز هم اشاره نمیشود «مداخله دولت» برای تضمین رقابت سالم با چه فرایندی صورت میپذیرد و آیا تاکنون تجربه موفقی در این زمینه وجود داشته است یا خیر. تجربه نشان میدهد که وقتی به طور کلی از اولویتها و مصالح ملی سخن گفته میشود، راه برای تفسیرهای گوناگون به نحو خطرناکی باز میشود و اين در حالي است كه تاكنون اينترنت به طور كلي توسط شركتهاي خصوصي اداره شده است و مطرح كردن دولتها در برنامه ريزي يا هدايت اينترنت چرخشي بنيادي محسوب ميشود كه نتايج خاص خود را به همراه دارد. اصولا تکیه بر اجتماعی کردن اینترنت و آن را درقالب فعالیتهای گروهی یا حقوقی قرار دادن (به جای آزادی عمل تک تک افراد) اگر ممکن نباشد، هزینه بسیار گزافی به کاربران و مشترکان تحمیل میکند که البته فقط کاربران کشورهای در حال توسعه آسیب میبینند، زیرا ساختار اقتصادی و حقوقی این روابط میان شرکتهای خصوصی، کاربران و دولتها در جهان صنعتی در عمل چنان تثبیت شده است که تغییری نخواهد کرد..

آنچه مسلم است این است که تاکنون هیچ یک از کشورهای صنعتی نسبت به اجلاس جامعه جهانی همراهي جدی نشان نداده اند و ضمن آنکه امریکا از اعزام نمایند گان ارشد به این اجلاس خودداری کرد، مدیران اجلاس به پاول تامی (رئیس ای-کن) اجازه حضور در جلسه برنامه ریزی ندادند و وی پس از سفر بیست ساعته از ویتنام تا ژنو پشت در بسته قرار گرفت و به وی اطلاع داده شد که مدیران اجلاس تصمیم گرفته اند که افراد غیر در جلسات برنامه ریزی حضور پیدا نکنند. از آن سو، واقعیت آشکار این است که تا کنون هیچ یک از جلسات آی-کن به روی هیچ کس بسته نشده و این در حالی است که هیچ کس از دست اندرکاران یا مدیران آی-کن به اجلاس جهانی دعوت نشد. مديران اجرايي اجلاس همچنين در اقدامي اعجاب اور تقاضاي سازمان خبرنگاران بدون مرز را براي شركت در كميته هاي تداركاتي و جلسات اجلاس رد كردند (به بهانه دلايل اداري) كه بيش از پيش باعث حيرت و تشكيك در هدف از برگزاري اجلاس شد. از جانب دیگر اتحادیه در صدد است به توافقی دست یابد که همه کشورهای جهان به آن پایبند باشند و این خود هدفی بلندپروازانه به نظر میرسد. هم اکنون چینیها با بحث جریان آزاد اطلاعات مشکل دارند و روسیه ملاحظات نظامی و سیاسی را مطرح میکند. کشورهای فقیر انتظار دارند کشورهای ثروتمند برای گسترش زیرساختها به آنها کمک مالی کنند و....

در مقابل و در واكنش به اين جريان، در حال حاضر ICANN برنامه ای را در دست اجرا دارد که تعداد نمایندگان غیرامریکایی در آن افزایش یابند. در جلسه ای که به این منظور تشکیل میشود رهبران شش کشور اقریقایی 5 نفر از خاور میانه، 4 نفر از اروپا و دونفر از اسیا و نیزکوفی عنان، دبیرکا سازمان ملل، حضور خواهند داشت. علاوه بر اینICANN تصمیم گرفته است ضمن حفظ دفتر اصلی خود در امریکا و تحت قوانین امریکا در سال آینده میلادی دفاتر منطقه ای خودرا در اروپا، آفریقا، آسیا و آمریکای لاتین افتتاح کند. افزون بر آن به گزارش روزنامه نیویورک تایمز دولت امریکا معتقد است که گرچه اینترنت تاکنون توسط بخش خصوصی اداره شده است اما خود را متعهد میداند که سهم بیشتری به سایرین برای حفظ تعادل در آی-کن اعطا شود.

واقعیت این است که در حال حاضر دولتهای بیش از صد کشور جهان در ICANN نماینده دارند و البته اینها کشورهایی هستند که عمدتا تولید کننده اطلاعات با زیرساخهای ارتباطی قوی هستند. از طرف دیگر اتحادیه بین الملل راه دور گرچه پرچمدار کشورهای فقیر و در حال توسعه برای بهره وری بیشتر از اینترنت و جامعه اطلاعاتی شده است اما باید توجه داشت که مشکل اصلی کشورهایی نظیر ایران مدیریت فنی شبکه توسط ICANN یا اتحادیه نیست. مساله اصلی عدم زیر ساختهای ارتباطی و سایر جنبه های غیر فنی است (مثل قوانین مورد نیاز، ساز و کارهای تولید و استفاده از اطلاعات و... است). باید پیش از پیوستن به جریانات ایجاد شده مراقب بود که از نیاز کشور ما همراه با سایر کشورهای در حال توسعه صرفا به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خاص استفاده نشود. و باید از دست انرکاران اتحادیه پرسید تاکید انها بر انتقال مدیریت فنی اینترنت از آی-کن به اتحادیه چه مشکلی را از کشورهای در حال توسعه حل میکند و یا با صرف انتقاد از مسائل شناخته شده در اینترنت بدون ارائه راه حل چه اتفاقی می افتد؟ کما اینکه رئیس ICANN نیز میپرسد: وقتی مشکلی [فني] پیش نیامده است، چه چیزی را میخواهیم درست کنیم؟ دقت کنیم که اگر اینترنت امریکایی (به خاطر امریکایی بودن) خوشایند نیست، اینترنت چینی دردی از ما دوا نمیکند و اینترنت روسی ممکن است هرگز کار نکند.

در نهایت، این خطر وجود دارد که با تعیین اهدافی چنان بلندپروازانه توسط اتحادیه، آنچه در انتها اتفاق بیافتد تنها انتقال مدیریت فنی شبکه اینترنت از ICANN به اتحادیه باشد یعنی همان فرمانروایی اینترنت. این امر میتواند به مذاق برخی دولتهای کشورهای توتالیتر مثل چین یا روسیه خوش بیاید. ممکن است دولتهای برخی کشورهای در حال توسعه را که علاقه مند به کنترل اینترنت هستند خوش بیاید اما در اینکه نهایتا به نفع کاربران این کشورها (فارغ از سیاستهای دولتهای وقت) تمام شود باید به دیده تردید نگریست.

منابع:

[1] New York Times, December 8, 2003:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[2] [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[3] [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[4] [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[5] [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

اين فكر كنم كافي باشه

منبع:IT4Managers.com