راپسودی آبی - قسمت اول

قطعه ای است که در سال 1924 توسط جورج گرشوین (George Gershwin) برای تک نوازی پیانو و ارکستر جز نوشته شده و در آن از ترکیب عناصر موسیقی کلاسیک با مفاهیم برگرفته از موسیقی جز به وضوح قابل مشاهده است.

از آنجائیکه گرشوین نوازنده پیانو و آهنگساز موسیقی جز بود و خود توانایی لازم برای تنظیم اثرش را نداشت، از فرد گروفه (Ferde Grofe نوازنده پیانو، آهنگساز و تنظیم کننده موسیقی آمریکایی) در سالهای 1924، 1926 و نهایتا در سال 1942، سه بار برای تنظیم این قطعه برای ارکستر استفاده نمود.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمتی از ابتدای راپسودی آبی

قطعه فوق پس از تنظیم، برای اولین بار در کنسرتی با عنوان "تجربه ای در موسیقی مدرن" در 12 فوریه 1924 در سالن ائولین (Aeolian Hall) نیویورک برگزار شد. این اجرا به رهبری پاول وایتمن (Paul Whiteman) و توسط ارکستر او برگزار شد و درحالیکه نوازندگی پیانو را گرشوین عهده دار بود. نسخه ای از این اثر که در سال 1942 توسط Grofe برای پیانو و ارکستر سموفونی تنظیم شد، یکی از پرآوازه ترین آثار کنسرتی آمریکا محسوب می گردد.

این قطعه به عنوان مشهورترین اثر کلاسیک گرشوین، نام او را به عنوان یکی از آهنگسازان بزرگ در تاریخ موسیقی ثبت نموده است.

تاریخچه
پس از موفقیت کنسرت جز - کلاسیک که توسط خواننده فرانسوی - کانادایی Eva Gauthier در نوامبر سال 1923 در سالن ائولین برگزار شد، پاول وایتمن رهبر ارکستر، تصمیم به انجام کار مهم تری گرفت. او از گرشوین درخواست نمود تا به منظور ساختن یک کنسرتوی جز که در فوریه 1924 در تالار مذکور برگزار شود، با او همکاری نماید.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] طرح روی جلد اولین نسخه از پارتیتور اجرای راپسودی آبی
وایتمن پیش از آن در کنسرت Scandals of 1922 (به معنی رسوایی های سال 1922) با گرشوین همکاری نموده بود. او در همان سال به شدت تحت تاثیر اپرای کوتاه Blue Monday گرشوین قرار گرفته بود و در حقیقت از همان زمان به کارهای گرشوین علاقمند بود.


گرشوین در آن زمان مشغول کار بر روی قطعه Sweet Little Devil بود و قرار بر این بود که این قطعه برای تاریخ 21 ژانویه آماده و در نیویورک اجرا شود. پیش از آن نیز در 7 ژانویه یک اجرای آزمایشی در بوستون داشت و به همین دلیل وقت کافی برای ساخت قطعه ای جدید را نداشت.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمتی از دو تم زیبای راپسودی آبی

در سوم ژانویه همان سال برادر جرج، آیرا گرشوین (Ira Gershwin) به هنگام خواندن مطلبی با عنوان "موسیقی آمریکایی چیست؟" در روزنامه New York Tribune متوجه موضوعی شد. مطلب راجع به کنسرت وایتمن بود که در آخرین پاراگراف آن اینگونه آورده شده بود که :

"جورج گرشوین بر روی این پیانو کنسرتوی جز مشغول به کار است و آروین برلین (Irving Berlin) در حال نوشتن شعر و ویکتور هربرت (Victor Herbert) در حال کار بر روی یک قطعه موسیقی دیگر آمریکایی است."

آیرا صبح روز بعد طی تلفنی به گرشوین اطلاع داد که یکی از رقبای وایتمن به نام وینسنت لوپز (Vincent Lopez) تصمیم دارد ایده برگزاری این کنسرت را برباید و به همین دلیل به هیچ وجه نباید وقت را تلف نمود. بدین ترتیب جورج گرشوین نهایتا مجبور به ساخت این اثر شد.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

از آنجائیکه گرشوین برای ساخت این اثر چند هفته بیشتر زمان در اختیار نداشت، با عجله مقدمات نوشتن را آغاز کرد. در حقیقت ایده اصلی راپسودی آبی در قطار به هنگام سفر به بوستون به ذهن گرشوین خطور کرد، او خود در این باره اظهار داشته :

"در قطار نشسته بودم و به صدای تلق تلق چرخ ها، صدایی که معمولا برای آهنگسازان مهیج است، گوش سپرده بودم. به ناگهان ساختار کلی راپسودی از آغاز تا پایان از ذهنم گذشت، آنرا در ذهن مرور کردم و بی درنگ بر روی کاغذ پیاده نمودم. زمانی که به بوستون رسیدم، طرح کلی و مفهو م اصلی این قطعه کاملا برایم جا افتاده بود. "

گرشوین در تاریخ 7 ژانویه کار بر روی نسخه اصلی این اثر برای دو پیانو را آغاز نمود. پس از گذشت چند هفته کارش به پایان رسید و آنرا به فرد گروفه (Ferde Grofé) برای تنظیم نهایی ارکستر تحویل داد، گروفه در چهارم فوریه، تنها هشت روز پیش از زمان اجرای اصلی کار را به پایان رساند.

اولین اجرای راپسودی آبی
Rhapsody in Blue اولین بار در 12 فوریه 1924 توسط پاول وایتمن و ارکسترش (Palais Royal) تحت عنوان "تجربه ای در موسیقی مدرن" در سالن ائولین (Aeolian Hall) نیویورک اجرا شد. این رویداد به دلیل اینکه اولین اجرای راپسودی آبی محسوب می شود، در عرصه موسیقی از اهمیت تاریخی برخوردار است.

در سخنرانی که وایتمن پیش از اجرای کنسرت در حضور منتقدان موسیقی و روشنفکران آن زمان ارائه داد، هدف اصلی کنسرت پرداختن به جنبه آموزشی عنوان شد:

"حداقل از آنجائیکه این اثر بگونه نوشته و تنظیم شده که برای عوام به آسانی قابل درک است، سبب لذت بردن آنها از سمفونی و اپرا می گردد و برای ما نیز قدم مثبتی در عرصه موسیقی خواهد بود. "

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمتی تم بسیار زیبای پیانو سولو

این برنامه نسبتا طولانی، شامل 26 موومان مجزا بود که در دو بخش و 11 قسمت اجرا شد.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] Ira and George Gershwin with Guy Bolton
خستگی حاضرین در سالن، نوای کلارینت و بداهه نوازی گرشوین
راپسودی آبی، قطعه یکی مانده به آخر بود و از آنجائیکه قطعات دیگر اکثرا به هم شبیه بودند و سیستم تهویه سالن نیز از کار افتاده بود، به تدریج نوعی حالت کسالت در حضار پدید آمده بود. به ناگهان نوای کلارینت که حکایت از آغاز "راپسودی آبی" داشت، در سالن طنین افکند و هیجان حضار را برانگیخت. زمانی که تکنواز کلارینت به آرامی وارد نت بی بمل (Bb) شد، فریاد تحسین حضار به گوش رسید.


پس از آن راپسودی، توسط گروه وایتمن به انضمام بخشی که به سازهای زهی اختصاص داشت اجرا شد. گرشوین که خود نوازندگی پیانو را بر عهده داشت، به هنگام نوشتن راپسودی یکی از صفحات مربوط به تک نوازی پیانو را جهت بداهه نوازی خالی گذاشته بود، او در هنگام اجرا از استعداد درخشان و خلاقیت کم نظیرش در زمینه بداهه نوازی بهره جست و موفق به انجام کاری شد که این اجرا را به صورت ماندگار در اذهان زنده نگه داشت.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمت دیگری از پیانو سولو

او پس از اجرا نوشتن این بخش از تک نوازی پیانو را تکمیل نمود و در حقیقت کسی نمی داند، آنچه که در اجرای اصلی راپسودی به گوش رسیده چه بوده است.

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

اجرای این قطعه نظرات و انتقادات متعدد اهالی موسیقی را در زمان خود به همراه داشت. اولین دونز (Olin Downes) منتقد مشهور موسیقی در روزنامه نیویورک تایمز درباره این کنسرت نوشته است :

"این اثر نشان از استعدادی خارق العاده دارد، آهنگساز جوانی را به ما می نمایاند که موانع و محدودیت های قراردادی را درنوردیده و به شکلی کاملا مفهومی، قطعه ای اصیل تهیه نموده است."

"اولین تم یک موسیقی برای رقص نیست، بلکه بیان یک طرز فکر، یا حتی چندین طرز فکر مختلف است که با یکدیگر ادغام شده و شنونده فریب میدهد."

"به نظر من در تم دوم بخشی که همزمان به کلیه سازها اختصاص داده شده، کمی طولانی به نظر می رسد و بخش پایانی کار می توانست با تدارکات بیشتری مفهوم و قدرت اثر را حفظ کند."

"به هر حال اجرای این اثر، نفس حاضرین در سالن را از شدت هیجان در سینه ها حبس نموده بود. آنها در پایان با تشویق و هیاهوی بسیار از کار جدید این نابغه تازه کشف شده عرصه آهنگسازی تجلیل نمودند."

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمت بسیار زیبای پس از پیانو سولو

نظرات منفی
برخی از منتقدین و علاقمندان موسیقی نظرات مثبتی نسبت به این کنسرت نداشتند و آن را چیزی جز موسیقی سبک سیاه پوستان نمی دانستند. روزنامه New York Tribune در روز پس از کنسرت در این مورد نوشت:

" تم های قطعه ضعیف، مبتذل و قراردادی بودند. هارمونی ها یا کاملا بی روح یا سرشار از احساس بودند. کنترپوان های بی دلیل و شلوغ در هارمونی و ملودی های مرده، بسیار گنگ و مبتذل به نظر می رسیدند!"

تعدادی از منتقدین نیز این قطعه را فاقد فرم برشمرده و معتقد بودند گرشوین با کنار هم قرار دادن بخش های مختلف ملودیک، یک قطعه موسیقی ساخته است. در ماهنامه Atlantic Monthly در سال 1955 در این باره نوشته شد:

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] george & ira gershwin, fred astaire
"راپسودی آبی را به هیچ وجه نمی توان یک اثر هنری تلقی نمود. این کار رشته ای است که از به هم چسباندن قسمت های مجزا خلق شده، هر چند تم های قطعه بی نظیر و کاملا تاثیر گذار هستند؛ تا حدی که به جرات می توان گفت بعد از چایکوفسکی، گرشوین تنها کسی است که قادر به خلق چنین ملودی هایی می باشد؛ اما بحث در مورد آهنگسازی مقوله دیگری است.


"راپسودی آبی یک اثر واقعی نیست که وجود هر قسمت آن نقشی حیاتی ایفا نماید، بلکه بدون تاثیرگذاری بر کل اثر می توان بخش هایی از آن را به آسانی حذف نمود. می توانید هر یک از بخش هایی را که به هم چسبیده شده، بدون اینکه کوچکترین خدشه ای به اثر وارد شود جدا نموده و کنار گذاشت. این قطعه می تواند 5 دقیقه یا 12 دقیقه باشد و کماکان راپسودی آبی باقی بماند."

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] قسمتهایی از انتهای قطعه

به هر حال راپسودی آبی چه یک اثر جز محسوب گردد و چه غیر از این باشد، بحث های بسیاری را برانگیخته و سبب شده وایتمن خود را "سلطان جز" بنامد. در آن زمان چنین لقبی به نوازندگان گروه وایتمن که اثری تنظیم شده را می نواختند نسبت داده شد، زمانی که دنیای جز بیشتر در اختیار موسیقی مردمی و عامه پسند بود.

نابغه تمام عیار جز
گیلبرت سلدز (Gilbert Seldes) نویسنده و منتقد آمیرکایی در کتابش با عنوان The Seven Lively Arts (هفت هنر سرزنده و شاداب) برای اولین بار به طور جدی بحث جداسازی موسیقی عامه پسند از جز را مطرح نموده و جز را نوعی فرهنگ و سبک موسیقیایی تلقی نمود .

اجرای کنسرت وایتمن توسط ارکستری که سازهای بادی قسمت اعظم ارکستر را تشکیل می داد، ناخودآگاه این احساس را در شنونده ایجاد می کرد که به قطعه جز گوش فرا خواهد داد. حتی سی سال پس از گذشت اولین اجرای راپسودی آبی کماکان تفاسیر و نظرات مختلفی در مورد آن بیان می شد. گروهی آن را یک نمونه بی ارزش از موسیقی جز دهه 1920 تلقی می کنند و گروهی آن را یک اثر جز کامل و بدون نقص می پندارند و معتقدند :

"گرشوین یک نابغه تمام عیار جز است که توانسته عناصر موسیقی جز را به شکلی فراتر از موسیقی و ترانه های عامه پسند، با موفقیت به خدمت گیرد."

[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]