بونياويريده Bunyaviridae
بونياويريده تعداد زيادی حداقل 200 ويروس دارای Envelope با زنجير منفی RNA قطعه شده را در بر دارد. اين ويروسها بر اساس خصوصيات ساختمانی و بيوشيميايی به 4 جنس تقسيم شده اند: بونياويروس (Bunyavirus)، فلبوويروس (Phlebovirus)، نايروويروس (Nairovirus) و هنتاويروس (Hantavirus). اکثر بونيا ويروسها آربوويروس هستند يعنی از طريق آرتروپود، بندپايان منتقل می شوند) که به وسيله ی پشها، کنه ها، يآ مگسها انتشار می يابند و در شرايط محيطی اندمی هستند. هنتاويروسها مورد استثنا بوده زيرا به وسيله ی جوندگان حمل می شوند.
ساختمان
بونياويروس، ذراتی تقريبا گرد به قطر 90 تا 120 نانومتر هستند. Envelope ويروس دارای دو نوع گليکوپروتئين (G1 و G2) بوده که سه زنجير منفی انحصاری بزرگ (L)، متوسط (M) و کوچک (S) را در برگرفته است و با پروتئين در ارتباط بوده و نوکلئوکپسيد را تشکيل می دهد. قطعات ژنوم ويروسها La crosse و مشابه آن، ويروس آنسفاليت کاليفرنيا گرد هستند. نوکلئوکاپسيد دارای پليمراز SNA وابسته به RNA (پروتئين L) و دو پروتئين غير ساختمانی (NSm و NSn) می باشد. بر خلاف ساير ويروسهای زنجير منفی RNA، بونياويريده ها فاقد پروتئين ماتريکس می باشند. 5 جنس از بونياويريده ها به وسيله تفاوتهای زير از هم متمايز شده اند:
1- تعداد و اندازه پروتئينهای ويريون؛ 2- اندازه زنجيره های ژنوم L,M,S ؛ 3- رونويسی آنها.
تکثير
بونياويريده مانند ويروسهای زنجير منفی RNA دارای envelope تکثير می يابند. بعد از واکنش گليکوپروتئين G1 با گيرنده های سطح سلول، ويروس به روش اندوسيتوز وارد سلول شده و با غشای آندوزومی به علت اسيدی بودن وزيکل ادغام می شود. رهايی نوکلئوکاپسيد به درون سيتوپلاسم موجب می شود که سنتز mRNA و پروتئين آغاز شود.
زنجير M از RNA، پروتئين غيرساختمانی NSm و پروتئينهای G1 (چسبنده ويروسی) و پروتئين G2 و زنجير L از RNA ، پروتئين L (پلی مراز) را کد می کند. زنجير S از RNA دو پروتئين غير ساختمانی N و NSs را کد می کند.
تکثير ژنوم به وسيله ی L همچنين الگوهای جديدی را برای رونويسی فراهم می سازد. بدين وسيله ميزان سنتز mRNA افزايش می يابد. سپس گليکوپروتئينها سنتز شده و بعد از اين که به دستگاه گلژی منتقل شد در اندوپلاسميک رتيکولوم گليکوزيله می شوند، اما به غشای پلاسما انتقال نمی يابند. ويريونها با جوانه زدن در درون دستگاه گلژی تجمع يافته و با متلاشی کردن سلول يا به روش اگزوسيتوز رها می شوند.
پاتوژنز
مانند آربو ويروسها، بونياويريده دارای مکانيزمهای بيماری زايی مشابه با توگاويروسها و فلاوی ويروسها می باشند. برای مثال اين ويروسها به وسيله ی حامل آرتروپود انتشار می يابندو به درون خون وارد می گردند و ويرمی را آغاز می کنند. پيشرفت بعد از اين مرحله به ويرمی دومی و انتشار بيشتر ويروس منجر شده و ويروس را به مکانهای مورد هدف مشخص رسانده که در آنجا بيماری خاص ويروسی مانند گرفتار شدن سيستم عصبی مرکزی، کبد، کليه و اندوتليوم عروق رخ می دهد.
بسياری از بونياويريده ها موجب آسيب به نرون ها، گليال و تورم مغز شده که به آنسفاليت منجر می شود. در برخی عفونتها که ويرمی رخ می دهد (مانند تب دره ريفت)، نکروز کبدی مشاهده می شود در ساير عفونتهای ويرمی (مانند تب هموراژيک کريمه-کنگو و بيماری هموراژيک هنتان)، ضايعات به صورت تراوش پلاسما و گلبولهای قرمز از ميان اندوتليوم عروق ظاهر می شوند. در عفونت تب هموراژيک کريمه-کنگو و بيماری هموراژيک هنتان، اين ضايعات در کليه شايع بوده و با نکروز هموراژيک کليه همراه است. ويروس هنتا بر خلاف اکثر بونيا ويروسها عفونت را در ريه آغاز می کند و در ريه باقی می ماندو موجب تخريب، خونريزی بافت و بيماری کشنده ريوی می شود.
اپيدميولوژی
اکثر بونياويروسها به وسيله پشه ها، کنه ها و مگس هایphlebotomus آلوده به جوندگان، پرندگان و حيوانات بزرگتر انتقال می يابند. سپس حيوانات مخزن ويروس شده و بدين وسيله چرخه عفونت ادامه می يابد. هنگامی که انسان به محيط حشران وارد می شود آلوده می گردد. انتقال ويروس در هنگام تابستان روخ داده اما بر خلاف بسياری از ربوويروس ها برخی بونيا ويريده ها قادرند در زمستان در تخم پشه ها زنده مانده و در يک مکان باقی بمانند.
بسياری از اعضای اين خانواده از ويروسها در آمريکای جنوبی، جنوب شرقی اروپا، جنوب شرقی آسيا و آفريق يافت شده اند و اسامی متفاوتی از مکان های اکولوژيکی را بر آنها نهاده اند. ويروسهای موجود در گروه آنسفاليت کاليفرنيا (ماندد ويروس La. Crosse) به وسيله پشه ها انتشار يافته و در جنگل های آمريکای شمالی يافت شده اند. حدود 150 مورد از انسفاليت در هنگام تابستان هر سال در ايالات متحده رخ می دهد اما اکثر عفونتها بدون علائم هستند. اين ويروسها معمولا به وسيله Aedes triseriatus و Culiseta انتشار می يابندکه در آب موجود در حفره های درختان و در لاستيک های دور انداخته شده پرورش می يابند.
هنتا ويروسها، حامل آرتروپودی ندارند اما هر يک از اين ويروسها در گونه ی خاصی از جوندگان حفظ می شوند. انسان به علت تماس نزديک با جوندگان يا از طريق استنشاق ادرار جوندگان آلوده می شود. در ماه مه 1993 ، شيوعی از سندرم ريوی هنتا ويروس در Four Corners در نيومکزيکو رخ داد. علت آن به افزايش تماس نزديک با حامل موش گوزن (Deer Mouse) در هنگام فصل بارندگی زياد (غير معمول)، در دسترس بودن فراوان غذا و افزايش در جمعيت جوندگان نسبت داده شده است. نژادهای ويروس Sin Nombre و Convict Creek از افراد بيمار و جوندگان جدا شد. از آن زمان هنتاويروس با موارد ديگری از بيماری مجرای تنفسی در ارتباط بوده است.
سندرم های کلينيکی
بونياويروسهايی که از طريق پشه منتقل می شوند معمولا عامل بيماری تب دار عير اختصاصی مشابه آنفولانزا همراه با ويرمی می باشند. تمايز اين بيماری از بيماری های ديگر مشکل است. دوره کمون اين بيماری حدود 48 ساعت بوده و تب حدود 3 روز ادامه دارد. اکثر بيماران مبتلا به عفونت، حتی آنهايی که به وسيله ويروسهای شناخته شده ای آلوده شده اند که موجب بيماری شديد می شود (مانند ويروس تب دره دريفت، ويروس La Crosse) بيماری خفيفی دارند.
بيماری های انسفاليت (مانند آنسفاليت حاصل از La. Crosse) بعد از دوره کمون حدود يک هفته به طور ناگهانی بروز می کنند و علائم بيماری شامل تب، سردرد، بی حالی و استفراغ است. حمله ناگهانی بيماری در 50 درصد از بيماران مبتلا به آنسفاليت معمولا در اوايل بيماری رخ می دهد. علایم التهاب مننژ گاهی مشاهده می شود. بيماری به طور متوسط حدود 7 روز ادامه دارد. مرگ در کمتر از 1 درصد بيماران رخ داده اما اختلالات ناشی از حمله بيماری ممکن است به صورت عوارض بعدی در 20 درصد موارد رخ دهد.
تبهای هموراژيک مانند تب دره دريفت با خونريزی های ناشی از نشت خون، خون مردگی پوست، خون دماغ، استفراغ خون، سياه شدن مدفوع به علت وجود خون و خونريزی از لثه ها اختصاص يافته است. مرگ در نيمی از بيماران مبتلا به خونريزی رخ می دهد. سندرم ريوی هنتا ويروس، بيماری خطرناکی بوده که مرحله مقدماتی آن با تب و درد عضله شروع شده و به سرعت به وسيله ی ادمای بينابينی ريوی، نارسايی تنقسی و مرگ در مدت چند روز دنبال می شود.
تشخيص آزمايشگاهی
به طور کلی، آزمايشهای سرولوژی برای اثبات تشخيص عفونت با بونياويروس انجام می شود. آزمايش خنثی سازی ويروس را می توان برای شناسايی ويروس مورد استفاده قرار داد. آزمايشهای اختصاصی برای وجود ايمونوگلوبولين M (IgM) در اثبات عفونت حاد مفيد هستند. تغيير سرولوژی يا افزايش 4 برابر در تيتر آنتی بادی IgG برای اثبات عفونت اخير به کار می رود اما واکنشهای متقاطع در جنسهای مختلف ويروس شايع هستند.
با آزمايش ELISA می توان آنتی ژن ويروس را در نمونه های کلينيکی از بيماران مبتلا به ويرمی شديد (مانند تب دره دريفت، تب هموراژيک با سندرم کليوی، تب هموراژيک کريمه-کنگو) مشاهده نمود. آزمايشهای ELISA که می تواند آنتی ژن ويروس را در پشه ها مشاهده کند، توسعه داده شده است.
هنتاويروسهای Sin Nombre و Convict Creek با استفاده از RT-PCR (واکنش زنجير پليمراز ترانس کريپتاز معکوس) شناسايی شده اند. RNA ويروس موجود در بافت بيمار با استفاده از نسخه بردار معکوس به دست آمده از يک رتروويروس، به DNA مکملی آن تبديل شده و سپس پرايمرهای DNA نشان دهنده ی توالی های خاص هنتاويروس برای تکثير سنتز توالی های خاص هنتاويروس مورد استفاده قرار گرفته است.
درمان، پيشگيری و کنترل
هيچ گونه درمان خاصی برای عفونتهای ناشی از بونياويريده موجود نيست. بيماری در انسان با قطع تماس بين انسانها و حاملين ويروس که می تواند آرتروپود يا پستاندار باشد، جلوگيری می شود. حاملين آرتروپود به وسيله موارد زير کنترل می شوند:
کنترل جوندگان موجب کاهش انتقال بسياری از ويروسها به ويژه هنتاويروس می شود. واکسنهای تب دره ريفت برای استفاده از انسان و حيوانات (گوسفند و گاو) ساخته شده است.
1- از بين بردن شرايط حامل رشد؛ 2- استفاده از حشره کش ها؛ 3- نصب توری و حفاظ در پنجره ها و درها؛ 4- پوشيدن لباس محافظ؛ 5- کنترل هجوم کنه و حيوانات.
منبع: ويروس شناسی پزشکی مورای
