تفسیری تازه از موسیقی کلاسیک ایران
● درباره اهمیت علیزاده در موسیقی ایرانی به مناسبت تور کنسرت های گروه هم آوایان
رکود در موسیقی دلنشین ایرانی یا همان موسیقی کلاسیک ایرانی چیزی است که ذهن بسیاری از موسیقی دوستان و موسیقیدانان ایران را همیشه به خود مشغول کرده است و راه های برون رفت از آن همواره یکی از مشاجره آمیز ترین و در عین حال جذاب ترین بحث های مرتبط با موسیقی ایران است.
دعوایی که بسیار شبیه دیگر عرصه های فرهنگ و هنر ما است. چیزی شبیه دعوای همیشگی سنت و مدرنیته. گروهی چنان به سنت و شیوه های قدیمی تدریس و نوازندگی چنگ زده اند که در هنگام نواختن، نزدیک ترین دوره یی که حس می شود صد سال پیش است و گروهی نادانسته و تجربه نکرده سر در پی ساخت کارهای مدرن دارند. کارهایی که غالباً هم ساخته نمی شوند و در حد شعار باقی می مانند. اما در این بین افرادی همچون حسین علیزاده هم هستند که بدون ادعا و هیاهو فرزند زمان خود هستند و دلسوزانه و عاشقانه بدون آنکه ذره یی از کیفیت کارهای خود بکاهند و سر در پی فروش زیاد و مد روز داشته باشند دائماً دست به نوآوری می زنند و موسیقی، این ترکیب حیرت انگیز صدا را، زنده نگه می دارند در حالی که همیشه آوای ایرانی بودن را نیز می توان از لابه لای کارهایشان شنید.
«زمانی که برای استاد نوازندگی و آهنگسازی ایران حسین علیزاده کار می کنی، زندگی دیگر چیزی جز نوای زیبای سازها نیست.»
حسین علیزاده، نوازنده، آهنگساز و نامزد جایزه گرمی در سال ۲۰۰۶، بدون شک یکی از خلاق ترین، بادقت ترین و مهم ترین چهره های موسیقی معاصر کشور است و با آنکه همواره به موسیقی سنتی و قدیمی ایرانی عشق ورزیده ولی همواره سعی کرده است تا با نوآوری های خود چشم اندازهای جدیدی را با و بر این نوع از موسیقی باز کند.
او این بار با رهبری گروه «هم آوایان» به تور امریکای شمالی رفته است تا سفیری باشد که مثل سال های گذشته تفسیر و نوع جدیدی از موسیقی کلاسیک ایران را به گوش جهانیان برساند. کنسرت هایی که یکی از بارزترین نکات آن توجه بسیار زیاد و همراه با رشد مخاطبان غیرایرانی آن است. علیزاده با تنظیم چندین دفعه قطعات و این بار پیوستگی موضوعی اشعار (زندگی و امید) مورد استفاده در کنسرت که در گروه های ایرانی به ندرت اتفاق افتاده است کارهایی بزرگ خلق کرده است. علیزاده کسی است که همواره در این سال ها کوشیده است تا موسیقی صلب و نامنعطف سنتی ایران را که همچون تابویی در برابر همگان جلوه کرده است به چالش بکشد و تا به اینجا که بسیار موفق بوده است.
او جوانان را وارد گود کرده و خود به عنوان اصلی ترین مشوق و راهنما در کنار آنهاست. او انتقال دانش و تجربیات خودش به جوانان و نوآوری و خلاقیت در موسیقی با همین جوان ها را مهم ترین دغدغه حرفه یی اش قرار داده است. در این تور افسانه رسایی تک خوان مشهور که یکی از اعضای فعال گروه هم آوایان هم هست و در کارهای گذشته هم در کنار علیزاده بوده، پوریا اخواص ۲۵ساله که حالا دیگر یکی از خواننده های خوب کشورمان شده، پژمان حدادی نوازنده تنبک و دف و دوقلوهای علیزاده - صبا با کمانچه و نیما با رباب - استاد را که شورانگیز می نوازد همراهی می کنند.
آناستازیا سایلاکسی منتقد معروف موسیقی برای معرفی یکی از کنسرت های علیزاده در تور اخیر امریکای شمالی او می گوید؛ «سال ها پیش هنگامی که با استاد علیزاده در خصوص موسیقی ایران و اینکه چه کسانی این میراث ارزشمند موسیقی را از شما تحویل خواهند گرفت گفت وگو می کردم، در خلال صحبت از ایشان پرسیدم که استاد آیا روزی خواهد رسید که خوانندگان بتوانند آزادتر در کنار شما کار کنند و علیزاده به آن روز بسیار امیدوار بود. اکنون گروه هم آوایان میوه یی است که علیزاده بذر آن را چندین سال پیش پاشیده است.»
علیزاده کسی است که همواره پیشنهادهای سازنده یی برای تغییر سیستم آموزشی موسیقی سنتی در ایران داشته است ضمن آنکه هرگز روش های آموزشی سنتی را به کلی نفی نکرده و همواره معتقد بوده که باید آن روش ها را احیا کرد و با امروز تطبیقش داد.
او هرگز به تحول بی پشتوانه معتقد نبوده است. ابزار و تکنیک های زندگی عوض شده است و حسین علیزاده این نکته را به خوبی درک کرده است. علیزاده در غالب صحبت های خود به نقش پررنگ و تاثیر گذار موسیقی در زندگی انسان ها اشاره کرده است و حال که شیوه زندگی تغییر کرده است پس موسیقی که مردم از آن لذت می برند نیز لاجرم باید به روز شود.۱ او ریشه های موسیقی ایرانی را به خوبی می شناسد و همواره با نگاهی روبه جلو و آینده دست به نوآوری در موسیقی زده است. او همواره برای کشف ماهیت هنر تلاش کرده است ضمن آنکه معتقد است که نباید لذت مسیر را از بین برد.
از بزرگ ترین نوآوری های علیزاده در موسیقی ایرانی شاید بتوان به دو نکته اشاره کرد که از همه پررنگ تر است؛ یکی برخورد و نگاه او با آواز و دیگری هم آوایی موجود در کارهای اوست. او ضمن آنکه احترام زیادی برای موسیقی آوازی ایرانی قائل است ولی همواره نگاهی جدی و پیگیر به موسیقی سازی داشته است و از این راه بوده است که خود را رها کرده و جای خلاقیت و نوآوری را در کارهای خود باز گذاشته است.
علیزاده به موضوع چندصدایی در موسیقی نیز به عنوان یکی از امکانات شیرین موسیقی نگاه می کند و حاصل تلاش های او در این زمینه راهبری تعداد زیادی از خواننده ها و جوان های بااستعداد و خوش صدا بوده است که افسانه رسایی و پوریا اخواص از آن جمله اند.
از دیگر برجستگی های کار علیزاده یکی آن است که او همیشه موسیقی را فعالیتی جدا از اندیشه نمی داند، کم کار و انزواطلب نیست و در هر جا که امکان داشته است از طرفی دست به نوآوری در کارهایش زده و از طرف دیگر به ظرفیت سازی برای نسل جوان و بعد از خود پرداخته است. نکته مهمی که او را از بسیاری از همتایانش متمایز می سازد.
آنچه در کارهای علیزاده بسیار حائز اهمیت و البته دلنشین است نوع صدادهی سازها و رنگ آوای آن است که کاملاً ایرانی است و بسیار با فرهنگ ما منطبق است.
او همواره در پی روش هایی برای تفکیک شیوه برخورد با اجرای موسیقی ایرانی بوده است و انگار که خود در این راه راهنما و راهبر شده است و با ایجاد گروه هم آوایان می گوید که این هم نتیجه تلاش های من است. تلاش هایی که تا به امروز مسیر خوبی را طی کرده است. گروه هم آوایان گروه بزرگی است که حسین علیزاده آن را بنیان نهاده و بیش از پانزده سال سابقه فعالیت دارد.
هم آوایان جایی است که اندیشه های خلاقانه استاد در آن مجال بروز یافته و آثار زیبا و ماندگاری را تا به امروز خلق کرده است. بسیاری از موسیقی فیلم هایی که اثر علیزاده است، یا آلبوم هایی مثل آلبوم «رازنو» یا «به تماشای آب های سپید» (آلبومی که در سال ۲۰۰۶ نامزد دریافت جایزه بزرگ گرمی بود)، از جمله فعالیت های این گروه بوده و همین طور کنسرت های زیادی که در اروپا، امریکا و ژاپن با گروه خود برگزار کرده است.
حسین علیزاده خود در این باره می گوید؛ «گروه هم آوایان گروه بزرگی است. چند سال پیش یک آزمون عمومی گذاشتم و تعدادی از خوانندگان زن و مرد که استعداد داشتند را انتخاب کردم که حدود سی نفر خواننده و همین طور تعدادی نوازنده سازهای مختلف هستند. گروه هم آوایان سازی و آوازی است و بنا به موضوع کار یا شرایط، اعضایی از این گروه انتخاب می شوند. در سفرهای خارج از کشور به ویژه امریکا و کانادا که مسیرهای دورتری هستند، دعوت کنندگان مایلند که گروه از سه یا چهار نفر تجاوز نکند. به همین دلیل در چند سال گذشته، با استاد شجریان و آقای کلهر و همایون شجریان، چهار نفره می آمدیم.
سال گذشته که کانادا بودم، با من قراردادی امضا شد و برای انجام توری در کانادا و امریکا دعوت شدیم. از بین خواننده ها دو نفر خانم افسانه رسایی و آقای پوریا اخواص را انتخاب کردم و همین طور تعداد پنج نوازنده که این دو خواننده را همراهی می کنند.»
او در خصوص برنامه کنسرت ها این چنین می گوید؛ «برنامه کنسرت در دو قسمت است که نخست، خود من به همراه آقای پژمان حدادی، بداهه نوازی می کنم و قسمت دوم کارهایی است که در دستگاه راست پنجگاه اجرا می کنیم. نکته قابل اشاره این است که آواز به صورت دوصدایی زن و مرد اجرا می شود و شعرها هم از شاعران مختلفی مثل شهریار، مولانا، فریدون مشیری و حافظ است.»
جالب آن است که علیزاده اهمیت ویژه یی برای انتخاب اشعار نو و امروزی تر قائل است چرا که معتقد است شعر امروز بیشتر با حال و هوای مردم امروز سازگار است و اینگونه نیست که مثلاً بگوییم چون مولوی یا حافظ بهترین اشعار عاشقانه را سروده اند پس همواره انتخاب های ما از شعر محدود به این دو شاعر است.
به هر حال جایگاه علیزاده در موسیقی ایران جایگاهی رفیع است که این مقاله نیز تنها سعی داشت قسمت بسیار کوچکی از اهمیت این کار را یادآوری کند.
مطرب عشق عجب ساز و نوایی دارد
نقش هر نغمه که زد راه به جایی دارد
عالم از ناله عشاق مبادا خالی
که خوش آهنگ و فرح بخش هوایی دارد
کامران معتمدی
پی نوشت:
۱) فراموش نشود که هرگز منظور موسیقی پاپ نیست.
منابع:
۱) گفت وگو با حسین علیزاده درباره موسیقی ایران، محسن شهرنازدار، نشر نی، چاپ اول ۱۳۸۳
۲) گفت وگوی حسین علیزاده با رادیو زمانه
روزنامه اعتماد
