نواحى طبيعى و شهرهاى مهم1
از اول ژانويه سال ۱۹۷۶، قلمرو کوبا به ۱۴ ايالت تقسيم شده که عبارتند از:
سانتياگو (Santiago)، گوانتانامو (Guantanamo)، گرانما (Granma)، اولگين (IIolguin)، و لاس توناس (Las Tunas)، در ناحيه اورينته (Oriente)، کاماگوئى (Camaguey)، سيهگود آويلا (Ciego de Avila)، سانکتى اسپريتوس (Saneti spititus)، سين فوئگوس (Cienfuegos) و وييا کلارا (Villa clara) در ناحيه مرکز و ايالات هاوان ويل(Havane ville)، هاوان کامپانى (Havane compagne)، ماتانزاس (Matanzas)، و پيناردل ريو (Pinardel Rio) در بخش غربى کشور؛ اما مىتوان چهار ناحيه طبيعى تشخيص داد:
ناحيه غربى
اين ناحيه از دماغه سنآنتونيو (San Antonio) تا شهر سانتا کلارا (ايالت لاس ويياس) گسترده است. تمام بخش جنوبى دشت وسيعى مىباشد که از شمال با يک سلسله بلندىها (سيرادولوس اورگانوس - Sierra dellos Organos، سيرادل روزاريو - Sierra del Rosario) بسته شده است.
- ارتفاعات سيرادولوس اورگانوس، چون يک سلسله تپههاى آهکى مىنمايد با دامنههاى عمومى و قلههاى مدوّر. در درّه مشهور وينالس (Vinales) مرکز توريستي، شبح اين تپهها گلهاى از فيلهاى متحّجر را تداعى مىکند. آب در اين تپهها دهليزهاى زيرزمينى بسيارى به قطر نيم کيلومتر حفر کرده است. (هويوس - Hoyos). اين ارتفاعات آهکى دشتهايى (پلخاس - Poljas) را در ميان گرفتهاند که نفوذ به آنها بسيار دشوار است. ديوارههاى آنها را غارهاى بىشمار سوراخ کردهاند. به اين ترتيب، ارتفاعات سيرادولوس اورگانوس يکى از نمونههاى بسيار جالب برجستگىهاى آهکى را تشکيل داده است.
- ارتفاعات سيرادل روزاريو ادامه ارتفاعات قبلى در سمت شرق است. چهره اين ارتفاعات متفاوت است. اثرى از تپههاى آهکى نيست؛ بلکه کوههايى موازى که به دشتهاى طولي، شکل دادهاند. ديوارهاى آهکى آنها شيب تندى دارند و ارتفاع آنها در پان دو گوافائيبون به ۷۲۸ متر مىرسد. اين ناحيه جمعيت بسيار کمى دارد.
- دشت غربى شيب کمى به سمت جنوب دارد که زهکشى طبيعى را امکانپذير کرده است. در اينجا زمينهاى سرخى وجود دارد از تجزيه خاکهاى آهکى به دست آمده و قلمرو کوبا به سوى غرب در دماغه گواناهاکابيب (Guanahacabib) (اين دشت آهکي) به پايان مىرسد. در جنوب هاوانا و در بخش باتابانو جريان آبهاى سطحالارضى جاى خود را به جريانهاى زيرزمينى مىدهد: در اين ناحيه هيچ جريان آبى به دريا نمىرسد و در غارها و دهليزهاى آهکى ناپديد مىشود. اين دشت غربى براى کشت توتون اهميت زيادى دارد. شهرهاى اصلى آن عبارتند از: پيناردل ريو، آرتميسا (Artemisa) و گواناخاى (Guanajay). سواحل شمالى و جنوبى را تشکيلات مرجانى محدود کرده است. اين مرجانهاى سنگوارهاى صخرهاى متخلخل ايجاد مىکنند که به آن سبوروکو (Seboruco) مىگويند. روى اين قسم صخرهها است که مالهکون (Malecon) يعنى بولوار دريايى هاوانا ساخته شده است.
- شبه جزيره زاپاتا (Zapata) در جنوب اين ناحيه از باتلاقهاى بسيارى تشکيل شده که در آنها سوسمارهاى غولپيکر فراوان است. اما حواشى آن مرجانى است و پلاژهاى زيبايى ايجاد کرده است. رودخانه آتى گوانيکو (Hatiguanico) از مردابها مىگذرد، رودخانهاى که آب دريا از طريق آن به زمينهاى کشاورزى مىرسد مرداب گنج درياچهاى به قطر ۵ کيلومتر است. اينجا منطقه کارگران زغال سنگ است که سابقاً از نظر بهداشتى در شرايط وحشتناکى به سر مىبردند. امروزه اين ناحيه سالمسازى شده و دهکده توريستى گواما (Guama) در مرکز آن برپا شده است.
نواحى طبيعى و شهرهاى مهم (۲)
ناحيه لاس ويلاس
در جنوب ارتفاعات سيرااسکامبراى (Sierra Escambray) سر برافراشته که هنوز آنها را بلندىهاى ترينيداد سانکتى اسپيريتوس از روى نام دو شهرى که آنها را در برگرفته، مىنامند. اين سلسله کوهها هشتاد کيلومتر طول و بيش از هزار متر ارتفاع دارند. سنگها از جنس شيت يا آهکى هستند و در اينجا نيز بعضى از اشکال برجستگىهاى آهکى مشاهده مىشود: تپههاى مخروطي، ديوارههاى عمودى که غارها آنها را سوراخ کردهاند و دشتهاى کوچک بسته. به اين ترتيب رودها (بوکرونس - Boquerones، خيباکوآ - Jibacoa ، هانابافىيا - Hanabanilla ...) در درههاى تنگى که به کمک سلسلهاى از پلخاسها شکل گرفتهاند، جريان دارند. بسيارى از اين رودها سلسلهاى از آبشارها (مثل مورد رود هانابانيلا در پرتگاه سيگوانهآ - Siguanea) را تشکيل دادهاند.
ساحل بسيار مضّر است و بريدگىهاى تندى دارد که امواج دريا را درهم مىشکند. بر روى اين شيبها قهوه کشت مىکنند و در درههاى رسي، هم نيشکر و هم توتون يا قهوه. ناحيه اطراف سانتاکلارا داراى تپهها و بلندىهاى است که ارتفاع آنها از ۳۰۰ متر تجاوز نمىکند. اينجا مرکز توزيع آبها است. خاکها رسى يا شنى است. روى خاکهاى رسى نيشکر کشت مىکنند و برخاکهاى شنى قهوه. در شمال رودخانهها (خانى بانيکو - Jatibanico، ساگوالاگرانده - Sagualla Grande) بلندىهاى آهکى را به شکلى زيبا سوراخ کردهاند و غارها و معبرهاى تنگى به وجود آوردهاند.
ناحيه کاماگوئه
اين ناحيه مسطحترين ناحيه کوبا است. دشتى وسيع که از شمال به ساحلى مرجانى از جنوب به مردابها محدود مىشود. در مرکز، زرهى وسيع از سرپانتين (سرپانتين - Serpen Tine - نوعى سنگ) سبز که بلندىهاى سيرادوکوبيتاس (Sierradecubitas) آهکى بر آن اشراف دارد گسترده است. رودخانهها به سوى جنوب روان هستند، به استثناى ريوماکزيمو (Rio Maximo) که ارتفاعات شمالى را مىپيمايد و در مسير خود استخرهاى طبيعى در مرمرهاى سپيد زيبا ايجاد مىکند. براين زره سنگى قشرى از خاک رس گسترده است که براى کشت نيشکر مناسب است. اما در اين جا ساوانهاى وسيع خالى از سکنه نيز وجود دارد، ساوانهايى سوخته از آفتاب، بىدرخت و بدون جويبار، در اطراف اين فلات دشتهاى آهکى گستردهاند، دشتهاى پوشيده از خاک سرخ، که براى کشت نيشکر مناسب است.
در پهنه ساحل شمالي، جزاير کايورومانو و توريگوانو بلندىهاى آهکى حقيرى را عرضه مىدارند که بر سواحل وسيع مرجانى مسلط است.
ناحيه اورينته
منطقهاى است بسيار متنوع، اين ناحيه از شرق فلات کاماگوئه تا گذرگاه بادها که کوبا را از هائيتى جدا مىکند گسترده است. درياى کارائيب سواحل جنوبى اين ناحيه را در برگرفته و سواحل شمالى آن روبروى مجمعالجزاير باهاماس قراردارد. اين ناحيه زير سلطه بزرگترين مجموعه کوهستانى کشور يعنى سيرامائسترا (Sieraa Maestra) قرار دارد. سيرامائسترا به درازاى ۲۵۰ کيلومتر از دماغه کروز (Cruz) تا خليج گوانتانامو کشيده شده و قله تورکينو با ارتفاع ۱۹۷۴ متر از سطح دريا مرتفعترين نقطه کوبا است. سيرامائسترا موجوديت خود را مديون گسلى طولى است: در واقع در طول ساحل، گودال زيردريايى اورينته وجود دارد که بيش از ۶۰۰۰ متر عمق دارد يعنى اختلاف سطحى حدود ۸۰۰۰ متر با قله تورکينو. وجود اين سلسله کوهها ارتباطات را دشوار کرده اما داراى معادنى غنى است: مس، منگنز، آهن. در نزديکى بايامو (Bayamo)، غار خيبارا (Jibara) که با ۳۴۵ متر عمق، عميقترين غار در قاره آمريکا است براى بهرهبردارى آماده مىکنند. حوضه گوانتانامو نيز خليج بسيار زيبايى دارد که از سال ۱۹۰۲ در اشغال پايگاه هوايى آمريکايى شمالى است. ناحيهاى خشک، بىآب و پوشيده از درختان کاکتوس. از نمکزارهاى ساحلى سالانه ۴۶۰۰۰ تن نمک (۸۰% توليد ملي) به دست آوردند.
در شمال ارتفاعات سيرامائسترا درهٔ مرکزي گسترده است درهاى که آب فراوانى دارد و در گوشه و کنار آن روستاهايى پراکندهاند. جاده مرکزى و نيز راهآهنى که به گوانتانامو مىرود از آنجا مىگذرد. صخرههاى سنگ سرپانتين را که تا ارتفاع هزارمترى سربرافراشتهاند رودخانههاى نيپه (Nipe) و مايارى (Mayari) دربرگرفتهاند. شاخههاى اين رودخانهها آبشارهاى دلانگيزى به وجود آوردهاند. ارتفاعات سيرادونيپه براى کوبا ارزش فراوانى دارند: در واقع زير خاکهاى سرخ اين ارتفاعات يکى از مهمترين معادن آهن جهان نهفته است. در جنوب، رود کائوتو (Guacanayabo)، بزرگترين رودخانه کوبا (با ۲۵۰ کيلومتر طول) جريان دارد اين رود در خيلج گواکانايابو داراى دلتاى مردابى پهناورى است. ناشناختهترين ناحيه کوبا ناحيه باراکوآست. ارتباط زمينى در آن بسيار دشوار است. اين ناحيه از صخرههاى آهکى و سرپانتين تشکيل شده و مثل ارتفاعات سيرادونيپبه مخازن آهن عظيمى در خود دارد. در حوضه رود توآ (Toa)، جنگل بقدرى انبوه است که انوار خورشيد هرگز به زمين نمىرسد. گرداگرد خليجى مدّور، شهر باراکوآ، اولين شهرى که اسپانيايىها در آستانهٔ دشوارترين ناحيه کشور بنيان گذاشتند برپا شده است.
جغرافياى طبيعى/درجه حرارت هوا
اختلاف درجه حرارت هوا در نقاط مختلف کشور بسيار ناچيز است. زيرا باريک بودن جزيره کوبا و ناچيز بودن فاصله ميان شمال و جنوب کشور استقرار يک اقليم برّى را ناممکن کرده است. با اين همه بايد براى مناطق کوهستانى اورينته، جايى که کم ارتفاع و راستاى درهها استقرار يک سلسله ريز اقليم را موجب شده، استثنا قائل شويم. به علاوه همجوارى با اين ناحيه فشار قوى اتمسفرى دائمى اقيانوس اطلس شمالى زمستانهاى بسيار ملايم و تابستانهاى بسيار گرم براى آن به همراه دارد. در هاوانا متوسط درجه حرارت در ژانويه ۲۲ درجه سانتىگراد و در ماه اوت ۲۷ درجه سانتىگراد است با فاصله حداکثر و حداقل بىنهايت محدود (متوسط سالانه براى کل کشور ۴/۲۵ درجه سانتى گراد). رطوبت نسبى هوا بسيار بالاست. از نوامبر تا آوريل، طى فصل خشک متوسط رطوبت نسبى ۷۷% است. از مه تا اکتبر (فصل باران خيز )۸۲%. گياهان کوبا به قدرى متنوع است که تعداد آنها را نمىتوان رقمى کمتر از ۸۰۰۰ گونه در نظر گرفت.
از نظر گياهى سه منطقه را مىتوان تميز داد: سطوح جنگلي، گياهان ساوانى و نباتات ساحلي. به هنگامى که اسپانيايىها کوبا را کشف کردند ۶۰% خاک آن پوشيده از جنگل بود. امروزه اين سطح به ۸% تنزل يافته است. کشت نيشکر و دامدارى بتدريج جنگلها را حذف کردهاند. سه گياهى که از همه مهمتر هستند عبارتند از: نيشکر، توتون و قهوه. آنها موضوع بحث جداگانهاى خواهند بود؛ اما بايد چند کلمه نيز پيرامون درخت کوبايى ديگرى بگوئيم که گرچه اصالت کمترى دارد اما فايده کمترى ندارد. مراد پالم سلطنتى است که هرديا اشعارى در مدح قامت بلند و کشيده آن سروده، درختى با زيبايى کاملاً مخصوص. دهقان کوبايى از چوب آن خانه مىسازد و از برگهايش جارو، سبد، انواع ظروف، پاپوش و مبل؛ با آن خوکهايش را تغذيه مىکند و از آن روغن مىگيرد. جانوران اين کشور شامل اين گونهها هستند: ۷۰۰۰ گونه حشره، ۴۰۰۰ گونه نرم تن، ۵۰۰ گونه ماهى خوراکي، ۳۰ گونه قورباغه و وزغ، ۳۰۰ گونه پرنده، ۲۴ گونه خفاش و چندين نوع پستاندار مجموعه جانوران کوبا را تشکيل مىدهند. پرندگان مهاجر هميشه از کوبا به عنوان ايستگاهى در مسير پرواز خود استفاده کردهاند. از همين رو تعداد گونههاى پرندگان کوبا بسيار است. بعضىها به سبب آواى خوش شهرت دارند؛ مثل مرغ مقلد (سين سونت - sinsonte) و بلبل. بعضى به دليل زيبايى رنگها مثل فلامينگوهاى سرخ يا توکولورو (Tocoloro). در کوبا پستانداران کمى زندگى مىکنند. مشهورترين آنها خوتياس (Jutias) (از نوع جوندگان به نام آگوتى - Agouti).
