نگاهى به تاريخچهٔ متحرک‌سازى در ايران
روع نقاشى متحرک در ايران، بطور جدى با تشکيل گروهى شامل اسفنديار احمديه، جعفر تجارتچي، پرويز اصانلو، پطروس پاليان و اسدالله کفافى و تأسيس بخش انيميشن وزارت فرهنگ و هنر توسط اين گروه آغاز مى‌شود. چندى بعد نصرت‌الله کريمي، کارگردان تحصيل‌کرده در چکسلواکى به اين گروه پيوست و با همکارى چند تن ديگر توانستند، اولين فيلم‌هاى کارتونى ايران را تهيه کنند.
اسفنديار احمديه، نخستين فيلم انيميشن خود بنام ”ملانصرالدين“ را در سال ۱۳۳۶ تهيه کرد. در ۱۳۳۹، اولين فيلم رنگى نقاشى متحرک در ايران بنام ”موش و گربه“ به کارگردانى پرويز اصانلو ساخته شد، که کليه کارهاى طراحى و رنگ‌آميزى آن توسط اسفنديار احمديه انجام گرفت.
از سال ۴۱ به بعد، اسفنديار احمديه، فيلم‌هاى ”خوشهٔ گندم“ و ”اردک جسور“ را در واحد انيميشن وزارت فرهنگ و هنر کارگردانى و طراحى کرد. با پيوستن کريمى به گروه در سال ۴۳، هفت فيلم انيميشن با تکنيک‌هاى نقاشى متحرک، عروسکى و مقوايى همزمان ساخته شد، که اسفنديار احمديه در بيشتر آنها طراحى و نقاشى يا گردانندگى عروسک را به عهده داشته است.
از فيلم‌هايى که کارگردانى و طراحى آنها به عهدهٔ وى بوده است مى‌توان ”قمر مصنوعي“ (۱۳۳۸)، ”باران شادي“ (۱۳۷۳)، ”آموزش الفبا“ (۱۳۶۸)، ”ميان پردهٔ ساده“ (۱۳۷۳)، زاغى دزيرک (۱۳۷۴) را مى‌توان نام برد.
در فيلم‌هاى ”موش و گربه“ (پرويز اصانلو)، ”زندگي“ (نصرت‌الله کريمي)، ”شکار ماه“ (نصرت‌الله کريمي)، ”ملک جمشيد“ (نصرت‌الله کريمي)، ”آدم شاخ در بيار“ (نصرت‌الله کريمي)، ”سگ طمعکار“ (پروين افشاري)، ”وقتى بابا کوچک بود“ (بهروز يغمائيان)، ”قصه‌هاى آشنا“ (بهروز يغمائيان)، احمديه نقاشى و طراحى را به عهده داشته است.
نصرت‌الله کريمى در سال ۴۳ به ايران بازگشت و سرپرستى نقاشى متحرک را در ادارهٔ هنرهاى زيبا به عهده گرفت. او بعد از وقفه‌اى که در اين مسؤوليت بدليل روى آوردن به سينماى حرفه‌اي، داشت مجدداً در سال ۴۷ به اين مسؤوليت ادامه داد. اما مجدداً به سينما روى آورد و کارهاى بسيارى را ناتمام گذاشت.
”ملک‌جمشيد“ (۱۳۴۵)، ”باباکرم“ (۱۳۴۵)، ”زندگي“ (۱۳۴۵)، ”تعصب“ (۱۳۴۶)، ”سلسله مراتب“ (۱۳۴۶)، ”شکارماه“(۱۳۴۷)، ”آدم شاخ در بيار“ (۱۳۵۱)، ”پيدايش آتش“ (۱۳۴۸)، ”بيمهٔ عمر“ (۱۳۳۸) و جاى پاى آشنا، از ساخته‌هاى اوست.
پرويز اصانلو تحصيل‌کردهٔ دانشگاه سيرآکيوز و اوکلاى آمريکا، تا سال ۴۱ چند فيلم ساخت و تخصص وى در عرصهٔ فيلم‌بردارى و کارگردانى بود. از سال ۴۱ به بعد در ساخت انيميشن‌هاى تبليغاتى و تجارتي، فعاليت خود را ادامه داد.
اولين کسى که جند فيلم بصورت تک فريم ساخت، جعفر تجارتچى بود. در سال ۴۱ ”موش با اراده“ و در ۴۳ ”مرغ ماهى‌خوار“ را با همکارى پروين تيمورى به اتمام رساند. پس از اين سال‌ها فعاليت‌هاى انيميشن رو به خاموشى نهاد.
ساير فيلم‌هاى انيميشن وزارت فرهنگ و هنر که از سال ۱۳۳۶ به بعد ساخته شده‌اند، عبارتند از: ”بهترين دوست شما“ (دلارا رسولي)، ”گل و بلبل“ (فريدون فرشباف)، ”ارزش هر چيز“ (دلارا رسولي)، ”چرخ“ (پرويز ميرافشاري)، ”لاک‌پشت و مرغابى‌ها“ (جعفر تجارتچي)، ”پاداش“ (دلارا رسولي)، ”جاى پاى آشنا و ماهى طلايي“ (فرانک حسني)
در سال ۱۳۴۴ کانون پرورش فکرى کودکان و نوجوانان، جشنواره بين‌المللى فيلم‌هاى کودکان و نوجوانان را برگزار کرد. نورالدين زرين کلک (نفاش و گرافيست) از طرف مرکز سينمايى کانون، در سال ۴۸ به بلژيک اعزام شد تا با کسب تخصص لازم، بخش انيميشن کانون را فعال‌تر سازد. زرين‌کلک در سال ۵۱ به ايران بازگشت. در سال ۵۴ مرکز تجربيات نقاشى متحرک پايه‌گذارى شد.
در سال ۱۳۵۶، با مذاکراتى که بين کانون پرورش فکرى و دانشگاه تازهٔ تأسيس فارابى صورت گرفت، توافق شد که رشتهٔ نقاشى متحرک بعنوان يکى از رشته‌هاى اين مرکز قرار گيرد، اما با تعطيلى دانشگاه‌ها اين دوره بپايان نرسيد.
در زمينهٔ اقتصادى چون درگيرى‌هاى مالى مطرح نبود. توليدات کانون رقابتى در حد برخوردهاى فستيوالى وجود داشت و گاه موجب مى‌شد فيلم‌ها براى قشر خاصى که سينماروهاى حرفه‌اى و پيروان فيلم‌هاى هنرى بودند، ساخته شود.
نورالدين زرين‌کلک، فرشيد مثقالي، على‌اکبر صادقى و نفيسه رياحى از اولين و مطرح‌ترين چهره‌هاى اين حرفه در ايران بودند.
فيلم‌هايى چون ”وظيفهٔ اول“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”زمين بازى با بوش“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”سپر و ساز و پرنده“ (فرشيد مثقالي)، ”سياه و سفيد“ (سهراب شهيد ثالث)، ”گلباران“ (على‌اکبر صادقي)، ”آنکه خيال بافت، آنکه عمل کرد“ (مرتضى مميز)، ”استقلال“ (پرويز نادري)، ”من آنم که ...“ (على‌اکبر صادقي)، ”کرم خيلى‌خيلى خوب“ (فرشيد مثقال)، ”رخ“ (على‌اکبر صادقي)، ”يک نقطهٔ سبز“ (مرتضى مميز)، ”سوءتفاهم“ (فرشيد مثقالي)، ”آقاى هيولا“ (فرشيد مثقالي)، ”دوباره نگاه کن“ (فرشيد مثقالي)، ”مراد بنفش“ (نفيسه رياحي)، ”دنياى ديوانه ديوانه ديوانه“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”تداعي“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”مرد و ابر“ (پرويز نادري)، ”ملک خورشيد“ (على‌اکبر صادق)، ”آزادى امريکايي“ (پرويز کلانتري)، ”بازگشت“ (کار گروهي)، ”اميرحمزهٔ دلدار و گور ديگر“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”ابرقدرت‌ها“ (نورالدين زرين‌کلک)، ”بازار“ (عبدالله على‌مراد)، ”لى‌لى حوضک“ (وجيه‌الله فرد مقدم)، ”کوه جواهر“ (عبدالله على‌مراد)، ”پرواز“ (فرخنده ترابي)، ”کوزه‌گر“ (صفرعلى اصغرزاده)، ”اصحاب فيل“ (على اصغرزاده) و ”يکى کم است“ (عبدالله على‌مراد) به موفقيت‌هايى در جشنواره‌هاى بين‌المللى دست يافتند.
فيلمسازان انيميشن در ايران از آغاز تا امروز1
اسفندیار احمدیه
پرویز اصانلو
نورالدین زرین‌کلک
علی‌اکبر صادقی
مرتضی ممیز
پرویز نادری
عبدالله علی‌مراد
احمد عربانی
محمدرضا عابدی
محمد مقدم
نصرت‌الله کریمی
جعفر تجارتچی
فرشید مثقالی
نفیسه ریاحی
آراپیک باغداساریان
وجیه‌الله فرد مقدم
نازنین سبحان سربندی
صفرعلی اصغرزاده
فرخنده ترابی
اسفنديار احمديه
اسفنديار احمديه کار هنرى خود را در سال ۱۳۳۳ در وزارت فرهنگ و هنر در قسمت سفال‌سازى و نقاشى روى سراميک آغاز کرد. سپس تجاربى در عکاسى بدست آورد و بعد در بخش گرافيک مؤسسه وارد شد. وى با مطالعات خود و علاقه‌اى که داشت، نخستين نقاشى کارتون را به نام ملانصرالدين ساخت.
در سال ۱۳۳۸ در بخش انيميشن ادارهٔ فرهنگ و هنر شروع بکار کرد؛ و بعد چندين فيلم انيميشن را کارگردانى و يا طراحى و نقاشى کرد.
نصرت‌الله کريمى
نصرت‌الله کريمى متولد ۱۳۰۳، کار هنرى خود را در سال ۱۳۱۹ در تئاتر تهران بعنوان بازيگر و طراح گريم شروع کرد. سپس براى تحصيل تئاتر عروسکى به اروپا رفت و بعد به سينماى انيميشن روى آورد و در اين زمينه در مدرسهٔ سينمايى فاموى چکسلواکى تحصيل نمود و در سال ۱۳۴۳ به ايران بازگشت و در ادارهٔ هنرهاى زيبا به سرپرستى کارگاه نقاشى متحرک گماشته شد و کار خود را بطور جدى آغاز کرد. اما بعد به جمع کارگردانان سينماى حرفه‌اى پيوست و فيلم‌سازى انيميشن را رها کرد.
پرويز اصانلو
وى در سال ۱۳۰۸ در تهران متولد شد. و پس از آشنايى با سينما در سنين نوجواني، يک سينماى کوچک در زيرزمين منزل خود تأسيس کرد و به نمايش فيلم پرداخت. سپس اولين فيلم انيميشن دست‌ساز خود را ساخت و به نمايش گذاشت. تکنيک وى قلم و مرکب روى فيلم بود که همزمان با تجربهٔ اين تکنيک در دنيا بود، که اکنون بسيار تکامل يافته است. وى در رشتهٔ فيلم‌بردارى و فيلم‌نامه‌نويسى در دانشگاه سيرآکيوز و رشتهٔ انيميشن در دانشگاه اوکلاى آمريکا و همکارى با استوديوى والت‌ديزنى به ايران بازگشت. وى سهم عمده‌اى در شکل‌گيرى هستهٔ اوليهٔ انيميشن ايران داشت. او بيشتر در عرصهٔ کارگردانى و فيلم‌بردارى فعاليت داشت.
جعفر تجارتچى
تجارتچى کاريکاتوريست و از پيشکسوتان انيميشن در ايراناست. وى فيلم‌سازى را با يک دوربين قديمى شروع کرد. وى در سال ۱۳۳۸ به دعوت وزارت فرهنگ و هنر به همراه پرويز اصانلو و اسفنديار احمديه به تهيه و توليد فيلم‌هاى انيميشن پرداخت. وى در حال حاضر کاريکاتورهاى ساده‌اى براى مجلات فارسى کاليفرنيا مى‌کشد و در آمريکا زندگى مى‌کند.
نورالدين زرين‌کلک
متولد ۱۳۱۶، فارغ‌التحصيل رشتهٔ انيميشن آکادمى هنرهاى زيباى گان بلژيک و دورهٔ فيلم عروسکى در استوديوى ”ژيرى ترانکا“ (يراگ چکسلواکي)، کار هنرى خود را از دههٔ سى با مصورسازى و کاريکاتور شروع کرد. و سپس به تأليف و تصويرسازى کتاب‌هاى متعدد پرداخت. در سال ۴۸ از طرف کانون به بلژيک اعزام شد تا در زمينهٔ انيميشن تحصيل کند. وى بنيانگذار و استاد رشتهٔ نقاشى متحرک در مرکز تجربيات کانون پرورش فکري، بنيانگذار و استاد دورهٔ کارشناسى ارشد انيميشن در دانشگاه فارابى است. وى در آسيفاى بين‌المللى و ايران عضو هيئت مديره است و تأليفات و تصويرسازى‌هايى در کتاب‌هاى کودکان و نوجوانان دارد. فيلم‌هاى ”دنياى ديوانه ديوانه ديوانه“، ”تداعي“ ، ”اميرحمزه“، ”وظيفه اول و ابرقدرت‌ها“ بيش از ۱۴ جايزه و ديپلم افتخار را نصيب وى کرده است.
فرشيد مثقالى
متولد ۱۳۲۲ و فارغ‌التحصيل دانشکدۀ هنرهاى زيباى دانشگاه تهران در رشتهٔ نقاشى است. وى از نخستين افرادى است که انيميشن را در کانون پرورش فکرى با تجربهٔ شخصى آغاز کرد. برخى آثار وى موفقيت‌هايى در جشنواره‌هاى داخلى و خارجى کسب کرده است.
على‌اکبر صادقى
متولد ۱۳۱۶، فارغ‌التحصيل دانشکده هنرهاى زيباى دانشگاه تهران است. وى در زمينهٔ تصويرگري، برگزارى نمايشگاه‌هاى نقاشى و فيلم‌سازى انيميشن فعاليت مى‌کند. وى اولين فيلم خود را در سال ۱۳۴۸ ساخت. فيلم‌هاى وى جوايز متعددى را نصيب خود کرده است. صادقى از فيلمسازان مطرح انيميشن ايران در عرصهٔ بين‌المللى بوده است.
فيلمسازان انيميشن در ايران از آغاز تا امروز (۲)
نفيسه رياحى
فارغ‌التحصيل رشتهٔ هنرهاى تزئينى از ايستبورن انگليس و رشته نقاشى و مجسمه‌سازى از هنرهاى زيباى ژنو است. وى فيلم‌هايى را کارگردانى کرده و با برنامه کودک تلويزيون ملى ايران همکارى داشته است. همچنين کتاب‌هايى را تصويرسازى کرده و در استوديوى بل ويزيون بروکسل انيماتور بوده است.
مرتضى مميز
متولد ۱۳۱۵ و فارغ‌التحصيل دانشکده هنرهاى زيباى دانشگاه تهران است. وى طراح گرافيک نشريات، پوسترها و کتاب‌هاى متعددى بوده است. همچنين در طراحى صحنه فعاليت داشته و آثار گرافيکى در کشورهاى مختلف به چاپ رسيده است. مميز شش کتاب و نه مقاله در زمينه گرافيک منتشر کرده است.
مرتضى مميز از بنيانگذاران رشته گرافيک در دانشکده هنرهاى زيباى دانشگاه تهران و عضو انجمن بين‌المللى طراحان گرافيک (agi) مى‌باشد. وى اولين کار انيميشن خود را در سال ۱۳۵۰ و به سفارش کانون پرورش فکرى ساخت.
آراپيک باغداساريان
زنده‌ياد باغداساريان، فارغ‌التحصيل رشته نقاشى دانشکده هنرهاى زيباى دانشگاه تهران، تصويرگر کتاب‌هاى درسى و نشريات و جزو نخستين کسانى است که انيميشن را در کانون پرورش فکرى شروع کرد.
پرويز نادرى
وى فارغ‌التحصيل هنرستان نقاشى و از همکاران کانون پرورش فکرى بود و فيلم‌هايى را کارگردانى کرد. اما اين راه را ادامه نداد.
وجيه‌الله فرد مقدم
وى از ۱۳۵۱ به شکل تجربى و بخصوص در راستاى فيلم‌هاى تبليغاتى و بازرگانى فعاليت داشته است. مقدم دورهٔ نقاشى متحرک را در مرکز تجربيات انيميشن گذراند و در سال ۵۴، دورهٔ انيميشن عروسکى را در چکسلواکى طى کرد. وى انيماتور و فيلم‌بردار و کارگردان فيلم‌هاى متعددى از توليدات کانون است.
عبدالله على‌مراد
على‌مراد متولد ۱۳۳۶ است. پس از طى دورهٔ آموزش در مرکز تجربيات نقاشى متحرک و نيز پس از طى دورهٔ کارآموزى در استوديوهاى فيلم عروسکى چکسلواکي، به استخدام مرکز سينمايى کانون درآمد و فعاليت خود را ادامه داد. وى در چندين فيلم از توليدات اين مرکز، فيلم‌بردار، انيماتور و کارگردان بوده است. مجموعهٔ فيلم قصه‌هاى بازار، اولين فيلم سينمايى و انيميشن در ايران شناخته شده است.
نازنين سبحان سربندى
وى متولد ۱۳۲۸ و فارغ‌التحصيل دانشکدهٔ هنرهاى زيباى دانشگاه تهران است. وى از سال ۱۳۵۲ کار انيميشن را در کانون آغاز کرد.
احمد عربانى
عربانى فعاليت خود را با کاريکاتور براى نشريات آغاز کرد؛ و در سال ۵۳ با کانون به عنوان انيماتور همکارى داشته است.
صفرعلى اصغرزاده
وى به عنوان انيماتور پس از سال ۱۳۵۹ با کانون همکارى داشته است.
محمدرضا عابدى
فعاليت خود را از اصفهان آغاز کرد و از سال ۱۳۶۲ تاکنون با کانون همکارى داشته است؛ و جوايزى را در جشنواره‌ها بخود اختصاص داده است.
فرخنده ترابى
از سال ۱۳۶۷ پس از آموزش فيلم‌سازى انيميشن در کانون پرورش فکري، به عنوان اينماتور، فيلم‌بردار و دستيار کارگردان همکارى خود را ادامه داد.
محمد مقدم
محمد مقدم از سال ۱۳۴۶ با نوشتن فيلم‌نامه با مرکز سينمايى کانون همکارى کرد و بعد فيلم‌هايى را کارگردانى نمود.
از ديگر کسانى که در کانون در بخش انيميشن فعاليت داشته‌اند مى‌توان احمد سبقي، سودابه آگاه، خاچيک آکوپيان و رسول نصرآزادانى را نيز نام برد.
در سيما، انيميشن با فعاليت هرمز حقيقي، حميد نويم، آندرانيک آغازاريان، مسعود ممتازي، افخم ماکويي، مسعود دشتبان، مسعود جعفرى‌جوزاني، همراه است، که هر يک سهمى را در واحد انيميشن سيما برعهده داشته‌اند. همچنين مى‌توان از کارگردان‌هايى چون مهوش تهراني، کيوان ممتازي، محمد فرشيدمهر، مهين جواهريان، شهريار بحراني، گلناز افضل، سيامک اعتماديه، مينا تقوي، هلن متقيان، حسن تهراني، شهريار سرمست، محمدرضا سپيداري، پروين صفري، غلام حيدراکابري، منوچهر احدي، رحيم حکمت شعار، منوچهر خوشخرام، سيامک والى‌پور، بهمن عبدي، نازنين رابط، منوچهر منصوردهقان، على‌اصغر آزادي، محمدرضا عابدي، حسين ذوقي، محمد کيايي، زهرا مژده‌بخش، حسين خورذوقي، حسن خراساني، مهناز بکايي، بهروز يغمائيان، نسرين قلى‌بيگيان، راضيه فلاح، فاطمه کريمي، ميرصادقي، افسانه سليمانى مختاري، رؤيا فولادي، ابوالفضل الحاکي، مريم جبيني، رؤيا خاشعي، آذر پژوهنده، سعيد ذاکري، مصطفى ندرلو، مهرزاد صديقي، ايمان شکري، سوسن صبوريان، شهين قبادزاده، جهانگير قربانخاني، ميترا عبدي، عذرا پورمند، سياوش زرين‌آبادي، غلامرضا گرشاسبي، ساسان پسيان، عليرضا زماني، مهدى خرميان، سعيد آذرنژاد، پروين تجويد، حسين مرادى‌زاده، رسول بابارضا، نام برد که در انيميشن سيما فيلم ساخته‌اند.
قمر تاج ماکوئي، مهدى خرميان، ميترا عبدي، يارزرلو، حسين روشن‌بخش، اردعطاپور، ناهيد صمدى امين، حميد بهرام‌فرد، عباس علامه، فريدون شيردل، احمد رضائى سرسنگي، مژگان مدني، جعفر رابطي، حسن رابطي، خداکرمي، کاوندي، محمود زنده‌نام، محمد سلطان‌پور، دانش، ابوالحسني، آرياني، رضا حبيبي، نيره پروندي، صمد غلام‌زاده، على ايزدپرست، کاوه بهرامى‌مقدم، حسن خراساني، اسماق‌عرب، سعيد رزم آهنگ، شمس‌الدين آروند، داور نجفي، زهره بياد، حجت‌الله اميدي، عليرضا نعمت‌پور، اميرشهاب رضويان، محمد کوچک‌زاده، پريسا فقيه، هاله کاظمي، مهران سپهران، اسد بيناخواهي، مريم فهيمي، ناصر گل‌محمدي، مهدى آذرتاش، برادران خوشخرام، ابوالفضل رازاني، فريدون - منوچهر و مهرداد احدي، مرحوم رضا شبيري، فهيمه سرخابي، رضا درياب، سعيد اميني، محمدرضا فخرايى‌زاده، اميرعلى باروتيان، اميرمحمد دهستاني، روزت قادرى و ... . در مؤسسات ديگر و نيز در بخش خصوصى به توليد فيلم انيميشن پرداخته‌اند.
عوامل و عناصر توليد يک فيلم متحرک
- فيلم‌نامهٔ مصور (Story board):
مجموعه‌اى از تصاوير کوچک کنارهم، تابلو با برگه‌هايى که بخش‌هاى اصلى داستان را هماره با شرحى کوتاه در کنار آنها نمايش مى‌دهند.
- موضوع يا داستان
- تهيه‌کننده:
وى با انتخاب داستان و برآورد هزينه تصميم به ساخت فيلم مى‌گيرد. و بايد تأمين بودجه، برنامه‌ريزي، کنترل زمان و تأمين مواد مصرفى را انجام دهد.
- کارگردان:
مسؤوليت وسيعى از جمله شخصيت‌پردازى پرسوناژها، نظارت بر زمان‌بندي، ريتم، سرعت و حرکت، انتخاب تکنيک در قسمت‌هاى مختلف فيلم، کنترل و راهنمايى انيماتورها را برعهده دارد.
- طراح شخصيت:
پس از آماده شدن استورى بورى و صداهاى لازم، طراح، شخصيت‌هاى فيلم را با نظر کارگردان طراحى مى‌کند.
- صدا:
براساس استورى بورد آماده مى‌شود، که شامل ديالوگ، نريشن، افکت، و موسيقى است.
- صحنه‌پرداز:
پس از تعيين شخصيت‌ها، صحنه‌پرداز به تنظيم و تعيين مسير حرکت، جهت ورود و خروج شخصيت‌ها و تعيين جاى لوازم و اشياء صحنه مى‌پردازد. همينطور تعيين حرکت دوربين و پس‌زمينه از ديگر وظايف اوست.
- طراح کليد:
وظيفهٔ طراح کليد، تعيين نقطه شروع، نقطه اوج و نقطهٔ پايان حرکات هر پلان است.
- تميزکار:
خطوط اضافى يا بريده در طراحى‌ها که معمولاً بعد از پايان طراحى باقى مى‌ماند، بوسيلهٔ تميزکار، آنها طبق جزئيات شخصيت‌ها، اجرا مى‌شود.
- پسزمينهساز:
همزمان با مراحل ديگر، پسزمينهساز فضاهايى را خلق مى‌کند که با موضوع و شخصيت‌هاى فيلم کاملاً هماهنگى داشته باشد.
- کنترل‌کننده:
پس از انجام مراحل کار تا قبل از فيلم‌برداري، يک نفر بايد کارها را از نظر ترتيب طراحى‌ها و تعداد طلق‌ها نسبت به جدول راهنماى دوربين کنترل کند.
- فيلم‌بردار:
با توجه به جدول راهنماى فيلم‌بردارى و کنترل شرايط نورى و ساير جزئيات فنى و محاسبات لازم، پلان‌ها فيلم‌بردارى مى‌شود.
- تدوين:
تدوين در دو مرحله صورت مى‌گيرد. يکبار در مرحلهٔ استورى بورد و در مرحلهٔ دوم تدوين نهايى صورت مى‌گيرد و نقص‌هايى مانند فريم اضافه، مکث اضافه و ... رفع مى‌شود و پلان‌ها پشت سرهم قرار مى‌گيرند.
- صداگذاري:
بعد از تدوين صداگذارى صورت مى‌گيرد و صداهاى از قبل تهيه شده روى فيلم گذاشته مى‌شود و در حاشيهٔ فيلم ثبت مى‌گردد.
