شب به خير اديسون!

به دور و برتان نگاهي بيندازيد و سعي کنيد چيزهايي را که مي­بينيد برحسب ميزان تغييري که از زمان اختراعشان کرده­اند، مرتب کنيد.

اگر از تاريخ، چيز زيادي نمي­دانيد، از خاطرات‌تان کمک بگيريد. ظاهر ابزارها و وسايل اطراف‌تان را با تصاوير کودکي مقايسه کنيد و ببينيد کدامشان کمتر فرق کرده­اند. بازي بي­مزه‌ايست اما برنده­ بداقبالش را شايد چند سال ديگر، نتوانيد در مغازه­ها پيدا کنيد.

برنده بداقبال، همان موجودي است که الان احتمالاً در پرتو نورش داريد اين صفحه را مي‌خوانيد: لامپ التهابي يا همان اختراعي که هنوز همه اديسون را با آن مي­شناسند و از زمان تجاري شدنش در اواخر قرن نوزدهم، تقريباً تغييري نکرده­است.

لامپي که امروز درخانه داريد، کمي سبکتر، کمي کوچکتر­، کمي نازک­تر و البته کمي چيني­تر از آني است که زير نورش بزرگ شده­ايد و اين در دنياي لوازم برقي و الکترونيکي که همه چيز با سرعت سرسام‌آوري کوچکتر، کم مصرف­تر و کارآتر مي­شود اتفاق منحصربه‌فرد يا کم‌نظيري است.

چيزي که شايد در درجه اول به سادگي خود اختراع برگردد: لامپ التهابي، صرفاً انرژي الکترون‌ها را تلف مي­کند و اين کار آنقدر ساده و سرراست و بنيادي است که هيچ کشف يا اختراع ديگري نتوانسته در اين صدساله تغييرچنداني در آن به وجود بياورد.

اگر هم روش به‌صرفه­تري براي توليد نور از جريان الکتريکي ابداع شده، در مقابل ارزاني مقاومت‌ناپذير اين سادگي نتوانسته بايستد و به اين ترتيب، نام لامپ التهابي بيشتر از صدسال با صنعت روشنايي مترادف بوده­است.

صدسالي که بشر، الکترون‌هايي را که به زور سوختن نفت و گاز و زغال‌سنگ به راه­ مي­افتادند، دست­ودلبازانه به پيچ­وخم رشته­هاي تنگستن مي­سپرد تا لابه‌لاي حرارت، نور هم توليد کنند. حالا اما ظاهراً اوضاع روبه­تغيير است. تغييري که شايد اين اختراع اديسون را هم به سرنوشت گرامافون دچار کند.

***

گازهاي گلخانه­اي. اين دو کلمه دوسه دهه­اي هست که هرازگاه در ميان اخبار و گزارش­ها و مصاحبه­ها، به عنوان تهديدي براي آينده کره زمين و بشري که فعلاً توان پا بيرون گذاشتن از آن را ندارد، شنيده مي­شوند.

حالا ظاهراً آن آينده يا قسمت اولش فرارسيده است و اگر کسي کاري نکند، کار به توليد قسمت­هاي بعدي مي­کشد و خود ما يا حداکثر فرزندان­مان افتخار ديدن نابودي کره­زمين را خواهيم داشت. افتخاري که متأسفانه نمي­شود براي کسي تعريفش کرد.

دو ماه گذشته، گرم­ترين دسامبر و ژانويه تاريخ آمريکا بود. به اينها اضافه کنيد عناوين گرم‌ترين سال تاريخ مستند آمريکا(بيش از 150 سال)، گرم­ترين سال تاريخ مستند هلند(حدود 300 سال) و سومين سال گرم کره زمين که همگي متعلق به سال 2006 هستند.

مجموعه اين افتخارات، زنگ خطر را چنان بلند به صدا درآورده­است که در چند ماه گذشته، بسياري از مقامات سياسي و شخصيت­هاي علمي به سهم خودشان نسبت به عواقب ماجرا هشدار داده­اند و تقريباً تمامي سايت­هاي معتبر علمي، بخش «تغييرات اقليمي» را به يکي از قسمت‌هاي اصلي صفحه اولشان تبديل کرده­اند.

افزايش تعداد طوفان­هاي شديد، بالا آمدن سطح آب­هاي آزاد، اثرات غير قابل پيش­بيني آب شدن يخ­هاي قطبي، تغييرات شديد اقليمي و... اينها احتمالاً عناوين قسمت­هاي بعدي سريالند. سريالي که همزمان با کره­زمين، تمام خواهد شد.

***

مي‌پرسيد اديسون به گرماي زمين چه ربطي دارد؟ ربطش واضح است. نيروگاه­هاي برق، بزرگترين منبع توليد گازهاي گلخانه­اي هستند. غير از آن درصد اندکي که از ريزش آب، يا وزش باد يا شکافت اورانيوم برق مي‌گيرند، بقيه همچنان و با آخرين توان، به دودکردن زغال سنگ و نفت و گاز، ادامه مي­دهند و دي­اکسيد کربن و آلاينده­هاي ديگر را ارزاني جو مي‌کنند.(توليد هر کيلووات ساعت برق از سوخت­هاي فسيلي، حدود 600 گرم گاز گلخانه­اي آزاد مي­کند).

شايد 40 سال پيش، لامپ‌هاي التهابي در برابر لامپ­هاي مهتابي درازي که تنها امتيازشان سفيدي نور بود، در اکثر مواقع، انتخاب بديهي به حساب مي‌آمدند اما حالا اوضاع فرق مي­کند. توليد برق بيشتر، غير از مصرف سوخت بيشتر که هزينه لحظه­اي آن است، هميشه يک هزينه قسطي هم داشته ­است که روزبه­روز، زمان بازپرداختش نزديک‌تر مي­شود. رقيب­ها هم ديگر به آن درازي و بي­مزگي نيستند.

دوره قاب و ترانس و استارت به سرآمده­است. لامپ­هاي فلورسنت فشرده امروزي(CFL)، چهار برابر کمتر برق مصرف مي­کنند، ده برابر بيشتر دوام مي­آورند و تقريباً هررنگي را که بخواهيد در همان حجم و با همان سرپيچ به شما تحويل مي‌دهند. مي­ماند قيمت که با يک ضرب و جمع ساده، (حتي بدون نياز به پيش کشيدن پاي مصرف برق و فقط با در نظر گرفتن دوام) کاملاً توجيه شده­است.

حالا انتخاب بديهي واقعاً چيز ديگري است و بيشتر دولت­ها خيلي وقت است براي يادآوري اين مطلب به آدم‌هايي که هنوز اين­طور فکر نمي­کنند، پيشقدم شده­اند.

***

به اين ترتيب، شايد روند تکامل طبيعي، خودش، لامپ‌هاي التهابي را کم­کم از قفسه فروشگاه­ها جمع مي­کرد اما ظاهراً دولت­ها ديگر تحمل انتظار براي کامل شدن طبيعي اين روند را ندارند. پيشنهاد براي تصويب ممنوعيت استفاده از اين لامپ­ها تا سال 2012 در ايالت کاليفرنيا، اولين نشانه اين بي­صبري است.

کاليفرنيا به عنوان پرجمعيت‌ترين ايالت آمريکا، تصميم گرفته تا سال 2020 ، در مجموع 25 درصد از توليد گازهاي گلخانه­اي­اش کم کند و عنوان ايالت پيشرو آمريکا در زمينه اقدامات سبز را براي خودش نگه دارد.

اديسون شايد به خاطر همه اينها، غرب وحشي را ببخشد اما ديدن ممنوعيت استفاده از لامپ­هاي تنگستن در ساختمان­هاي دولتي ايالت نيوجرسي- جايي که شاهد ثبت بيش از 400 اختراع او بوده است- برايش سخت­تر خواهد بود.

«اين لامپ­ها خيلي وقت پيش اختراع شده­اند و از آن موقع، خيلي چيزها عوض شده. ياد و خاطره توماس اديسون مسلماً براي من محترم است ولي چيزي که ما در اينجا با آن طرفيم، مصرف کمتر انرژي است.» اينها را لري چازيداکيس مي­گويد. کسي که با لايحه­اش قصد دارد تا 3 سال ديگر، ساختمان­هاي دولتي را از ياد و خاطره اديسون، خالي کند. هرچه باشد اديسون مجبور نيست زيادشدن تعداد «کاترينا»ها را تحمل کند.

***

اما دولتمردها تنها نيستند. يک ميليارد لامپ عنوان سايتي است که يک شرکت کامپيوتري خصوصي با شعار «چراغ به چراغ، تا عوض کردن دنيا» راه انداخته تا سهمي در جايگزيني لامپ­هاي فلورسنت فشرده داشته باشد. هدف صاحبان سايت، از اسمش پيدا است: آنها مي‌خواهند يک ميليارد لامپ تنگستن را از سرپيچ­هايشان در سراسر دنيا بيرون بياورند. همه چيز به همين سادگي است.

مردم در سايت، گروه تشکيل مي­دهند و تعداد لامپ­هايي که عوض کرده­اند را گزارش مي­کنند.

سايت هم در ستون سمت راستش، با معرفي موفق­ترين گروه­ها از اعضايشان تشکر مي‌کند.29593 لامپ- عددي که شمارشگر گوشه بالاي صفحه نشان مي­دهد- براي حدود 3ماه فعاليت کاملاً خودجوش، چندان بد نيست اما تا رسيدن به عنوان سايت راه زيادي دارد. تعداد رقم‌هاي شمارشگر که به 10 برسد، شايد ديگر بشود چراغ را خاموش کرد و آرام گفت: شب به خير اديسون.

فلورسنت در يک نگاه

لامپ­هاي فلورسنت فشرده يا CFLها که نور را از برانگيخته کردن بخار جيوه با جربان الکتريسيته توليد مي‌کنند در 1980 اختراع شدند.

از آن موقع روند کوچک­، ارزان و متنوع شدن‌شان ادامه پيدا کرد و حالا با طرح ملاحظات زيست­محيطي، ديگر کسي نمي­تواند برتري آنها بر لامپ­هاي رشته­اي را انکار کند.

CFL ها 4 برابر کمتر برق مي­خورند و 10 برابر بيشتر عمر مي­کنند و اين، گراني نسبي­شان را کاملاً جبران مي­کند.

مشکل بيشتر مردم با اين لامپ­ها ، به رنگ و خواص نورشان برمي­گردد که آن را هم با انتخاب توان مناسب يا ترکيب رنگ‌هاي مختلف، مي­توان حل کرد.

در سال 2005 جمعاً 100 ميليون CFL در آمريکا فروخته شده که فقط 5 درصد بازار لامپ روشنايي آمريکاست اما دولت اين کشور قصد دارد اين رقم را در سال 2007 به بيش از دوبرابر افزايش دهد.
همشهری