-
تکتونيک صفحه اي
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
پوسته زمين از تعدادي ورقه متحرك تشكيل شده است كه دائما در حال برخورد يا دور شدن از هم هستند.
پوسته زمين از تعدادي ورقه متحرك تشكيل شده است كه دائما در حال برخورد يا دور شدن از هم هستند. سخت كره از نه ورقه بزرگ و دوازده ورقه كوچكتر تشكيل شده است. قاره ها،ورقه هاي قاره اي را تشكيل مي دهند. ورقه هاي اقيانوسي قسمت عمده بستر دريا را تشكيل مي دهند. مطالعه ورقه هاي زمين ساختي كه زمين ساخت ورقه اي ناميده مي شود، به ما كمك مي كند تا اشتقاق قاره ها، گسترش بستر اقيانوس، فورانهاي آتشفشاني و تشكيل كوهها را توضيح دهيم.نيروهايي كه باعث حركت ورقه هاي زمين ساختي مي شوند در اثر حركت آهسته گوشته زيرين شكل مي گيرند. سنگهاي گوشته در اثر حرارت بالايي كه در زير آنهاست، دائما به سمت بالا حركت مي كنند و در اثر سرد شدن فرونشست مي كنند. اين چرخه ميليونها سال طول مي كشد.
اشتقاق ورقه ها در سطح زمين طي ميليونها سال صورت گرفته است و هنوز هم ظاهر بيروني زمين را تغيير مي دهد. وقتي به نقشه دنيا نگاه كنيد مي بينيد كه حاشيه شرقي آمريكاي شمالي و جنوبي با حاشيه غربي اروپا و آفريقا منطبق مي شود. طي ميليونها سال،اين قاره ها به آهستگي از هم جدا شده اند (اشتقاق قاره ها).
ورقه هاي واگرا:
جايي كه دو ورقه از هم دور مي شوند،سنگ داغ و مذاب (ماگماي مايع) به صورت گدازه خارج مي شود و ماده جديدي به ورقه ها افزوده مي شود. به اين ترتيب ورقه اقيانوسي جديدي تشكيل مي شود. جاي كه اين اتفاق رخ مي دهد،پشته ميان اقيانوسي ناميده مي شود. پشته هاي ميان اقيانوسي به ندرت بيش از 4920 فوت (1500 متر) ارتفاع دارند اما ممكن است هزاران مايل در امتداد بستر اقيانوس كشيده شوند. در زير هر يك از اقيانوسهاي بزرگ جهان،يك پشته ميان اقيانوسي وجود دارد. نمونه اي از آنها پشته مياني اطلس در اقيانوس اطلس است كه از قطب شمال تا قطب جنوب كشيده شده است. پشته هاي ميان اقيانوسي مناطقي هستند كه فعاليت آتشفشاني و زمين لرزه در آنجا زياد است.
ورقه هاي همگرا :
در بسياري جاها،ورقه هاي بزرگ سطح زمين به آهستگي به سمت هم حركت مي كنند. گاهي اوقات لبه يك ورقه در اثر نيروي برخورد تخريب مي شود و گاهي اوقات در اثر برخورد، لبه ورقه ها چين خورده و رشته كوههاي بزرگي به وجود مي آيد. هنگامي كه يك ورقه زمين ساختي به زير ورقه ديگر خم مي شود، فرورانش رخ مي دهد. در اثر برخورد ورقه چگال اقيانوسي با ورقه سبكتر قاره اي، اين اتفاق رخ مي دهد. در امتداد ساحل آمريكاي جنوبي اين پديده ديده مي شود. ورقه اقيانوسي به زير سست كره رانده مي شود. در اث رگرماي سست كره،ورقه فرورانده شده ذوب مي شود. در سطح يك درازگودال اقيانوسي ايجاد مي شود و به دنبال آن يك كمان قوسي تشكيل مي شود. در اين منطقه فعاليتهاي آتشفشاني و زمين لرزه هم رخ مي دهد.
اطلس در حال رشد :
ايسلند در بالاي پشته مياني اطلس قرار دارد و نشان مي دهد كه در امتداد پشته، ورقه هاي آمريكاي شمالي و اروپا از هم دور مي شوند. پشته اي كه در اينجا از زمان برخورد قاره ها مورد بررسي قرار مي گيرد، يكي از ورقه هايي است كه به دو لايه تقسيم مي شود: لايه زيرين از سنگهاي چگال گوشته تشكيل شده و لايه بالايي از سنگهاي سبك پوسته تشكيل شده است. وقتي لايه گوشته فرورانش مي كند،لايه بالايي تراشيده مي شود و روي ورقه ديگر تجمع مي يابد بنابراين رشته كوههايي مانند آلپ به وجود مي آيند. اين رشته كوهها، كوههاي چين خورده ناميده مي شوند.
مهمترین پلیت تکتونیک و یا حرکتهای صفحه ای در دنیا
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
سطح زمین دارای 7 خشکی بزرگ است که از شکسته شدن یک قاره واحد بزرگ در طول زمان و بر اثر پدیده پلیت تکتونیک به دست آمده است. هر کدام از این صفحات که به قاره موسوم است سالیانه حدود 50 مایل حرکت می کنند. بر اثر این حرکتها مرزهای قاره ها دارای مدلهای مختلفی است که به ترتیب زیر است:
صفحات واگرا و صفحات همگرا و مرزهای انتقالی گسلی
صفحات همگرا توسط حرکت صفحات و برخورد و تصادم آنها به یکدیگر به وجود می آید. وقتی که صفحات اقیانوسی با صفحات قاره ای تصادف می کند، صفحات اقیانوسی به زیر صفحات قاره ای کشیده می شود و می لغزد و باعث به وجود آمدن چاله ها و حفرات عمیق در کف اقیانوسها می شود. به این مدل از حرکت ساب داکشن یا فرو رانش گفته می شود. نمونه ای از این نوع فرورانش در بین صفحه اقیانوسی Nazca و صفحه قاره ای آمریکای جنوبی اتفاق افتاده است. بر اثر تصادم دو صفحه قاره ای کوهزایی های مهم به وجود می آید که هیمالیا از مهمترین آنها است.
صفحات واگرا بر اثر حرکت صفحه ای قاره های به وجود می آید نمونه ای از این صفحات واگرا را می توان به برامدگی آتلانتیک اشاره نمود. وقتی صفحات از هم دور شوند سنگهای ذوب شده و داغ که که دمای آنها از خیلی بالا سرد می شود و باعث به وجود آمدن مواد جدید در صفحات اقیانوسی می شود. این فرایندهای در کف دریا پخش شده و شناخته شده است.
مرزهای صفحات گسلی انتقالی به صورت افقی حرکت می کند. به عنوان مثال از این حرکت صفحه ای می توان زون گسلشی سن آندریاس San Andreas را نام برد.
پلیت تکتونیک شاخه ای از علم زمین شناسی ساختمانی است که با فرایندهای حرکات صفحه ای در ارتباط است و در اثر این حرکات صفحه ای و برخوردها و تصادم قاره ها با یکدیگر مواد مذاب داغ به وجود می آید در مقیاس جهانی زمین شناسی به وجود آورنده پدیده هایی مثل سازندهای زمین شناسی و کوهزایی ها و توزیع زمین لرزه و آتشفشان است.
منبع: پایگاه ملی داده های علوم زمین
-
ورقه های زمین چطور حركت می كنند؟
زمین شناسان در دهه ۱۹۶۰، به این نتیجه رسیدندكه لایه صلب خارجی زمین(پوسته و لایه صلب خارجی گوشته) قطعه یكپارچه ای نیست و به۱۲ قطعه بزرگ شكسته شده كه به آنها ورقه گفته می شود. خطوط قرمزی كه در نقشه جهان است، نشان می دهد كه:
۱) مرزهای همگرا
مرزی كه در امتداد آن دو ورقه، با هم برخورد می كنند و كوهها یا پهنه فرورانش را ایجاد می كنند.
۲) مرزهای واگرا
مرزی كه در امتداد آن ورقه ها در جهت مخالف هم حركت می كنند مانند پشته میان اقیانوسی.
۳) مرزهای انتقالی
دو ورقه در امتداد هم می لغزند(بعضی معتقدند که گسل میناب در ایران، از این نوع است و ورقه لوت را بهپهنه فرورانش عمان متصل می کند اما هیچ شاهدی براثبات این مدعا وجود ندارد گسل نهبندان و گسل نایبند از انواع گسلهای امتداد لغز ایران هستند.
مرز انتقالی، شبیه برش در سطح پوسته زمین است. این ورقه ها، مانند حركت بر روی یك نوار نقاله، با سرعت خیلی كمی حركت می كنند. جریانات همرفتی درگوشته بسیار داغ، دائما ورقه ها را به میزان ۵/۰ تا ۴ اینچ، در سال حركت می دهد.
هنگامی كه ورقه ها به هم برخورد می كنند یا از هم دور می شوند، مواد بسیار داغ مذاب كه گدازه نامیده می شوند، می توانند از گوشته خارج شوند. به هنگام برخورد ورقه ها، كوهها، دره های عمیق زیر آبی كه دراز گودال نامیده می شوند و آتشفشانها ایجاد می شوند. همانطور كه كوهها و دره ها شكل می گیرند، بلایای طبیعی از قبیل زمین لرزه ها و فعالیتهای آتشفشانی نیز می توانند روی می دهند كه هزاران سال زندگی بشر را تحت تاثیر قرار داده است.
هنگامی كه ورقه ها از هم دور می شوند، زمین پوسته جدیدی را ایجاد می كند. این فرآیند وسط اقیانوسهای بزرگ رخ می دهد.
پشته های میان اقیانوسی بزرگترین رشته كوههای ممتد، در جهان هستند. این رشته كوهها به هم مرتبط هستند و حدود ۴۰۰۰۰ مایل درازا دارند.
یكی از این پشته های میان اقیانوسی، پشته میانی اقیانوس اطلس است كه همچنان اقیانوس اطلس را عریضتر می كند. همانطور كه ورقه ها حركت می كنند، مواد مذاب گوشته ای كه ماگما و گدازه نام دارند، به وسیله سنگهای جدید، شكل گرفته و حفره را پر می كنند. كف اقیانوس اطلس،به وسیله جوانترین پوسته زمین پوشیده شده است. جزیره ایسلند در شمال اقیانوس اطلس نیز توسط همین پشته های میانی اطلس شكل گرفته است.
هر چه از نیمكره غربی به سمت اروپا و آسیا برویم، اقیانوس اطلس بزرگتر می شود و از سوی دیگر اقیانوس آرام كوچكتر و كوچكتر می شود، این به این دلیل است كه ورقه های آمریكای شمالی و جنوبی به سمت غرب یعنی به سمت آسیا و استرالیا حركت می كنند.
ورقه های آمریكای شمالی و جنوبی، با ورقه چگالتر و نازكتر اقیانوس آرام برخورد می كنند. این عملكرد باعث می شود كه ورقه اقیانوسی به درون گوضشته نفوذ كرده و تخریب شود. به چنین مرزی كه در آن ورقه اقیانوسی به زیر ورقه قاره ای رانده شده و تخریب می شود، پهنه فرورانش گفته می شود.
ناحیه اقیانوس آرام نسبت به سایر مناطق زمین، دارای فعالیتهای زمین لرزه ای و آتشفشانی بیشتری است. به این دلیل به تمامی آتشفشانهای این ناحیه، لقبی تحت عنوان حلقه آتش داده شده است.
هنگامی كه ورقه سبكتر و كم چگالتر قاره ای بر روی ورقه اقیانوسی رانده می شود، یك پهنه فرورانشی شكل می گیرد. از آنجایی كه پوسته اقیانوسی خمیده شده و به زیر رانده می شود، در محل برخورد، درازگودال عمیقی شكل می گیرد. این درازگودالها، پست ترین مناطق در پوسته زمین هستند.
یك درازگودال، به میزان ۱ مایل عمیقتراز بلندی كوه اورست است. همانطور كه ورقه اقیانوسی به داخل گوشته فرومی رود، بخشهایی از آن ذوب می شوند و سنگهای گوشته را نیز ذوب می كنند. این مواد در گوشته به سمت بالا حركت می كنند. این سنگهای مذاب كه ماگما نامیده می شوند،به سطح زمین می رسند چون نسبت به سنگهای اطرافشان چگالی كمتری دارند. اگر ماگما به سطح زمین برسد، آتشفشان شكل می گیرد.
همانطور كه سنگهای گوشته ذوب می شوند، ماگما را شكل می دهند. ماگما در اتاقكهای ماگمایی جمع می شود و از آنجایی كه چگالی آن كمتر از سنگهای اطرافش است، به سمت بالا حركت خواهد كرد. فشار ماگما باعث ایجاد تركهایی در سنگهای بالایی می شود، سپس ماگما به درون این تركها وارد می شود. این فرآیند هزاران بار تكرار می شود تا ماگمابه سطح آورده شود.
اگرماگما به سطح زمین برسد، آتشفشان شكل خواهد گرفت. هنگامی كه ماگما به سطح زمین می رسد، گدازه نامیده می شود.
همانطور كه آتشفشان فوران می كند، ممكن است یك كوه ایجاد شود. در ضمن هر فوران، گدازه همراه با خاكستر و سایر مواد آذرآواری باعث افزایش ارتفاع كوه می شود. کوه دماوند، مرتفع ترین قله الرز نیزبه همین طریق شکل گرفته است.
این مقطع عرضی از زمین، در نیمكره جنوبی است. نقشه یك پهنه فرورانش را نشان می دهد،كه بین پهنه فرورانش كوههای آند كه در سرتاسر ساحل غربی آمریكای جنوبی امتداد دارد، درازگودال پریو- شیلی را در حاشیه غربی آمریكای جنوبی ایجاد كرده است. این پهنه همچین به شما نشان می دهد كه پشته میان اقیانوسی اطلس، اقیانوس اطلس را گسترش می دهد و عریضتر و عریضتر می كند. مقطع عرضی در عمل دو فرآیند را نشان می دهد:
۱) پوسته قدیمی در یك پهنه فرورانش تخریب می شود.
۲) پوسته جدید، پشته میان اقیانوس اطلس را ایجاد كرده است.
خط صورتی رنگ در نقشه اقیانوس آرام، درازگودالهای عمیق اقیانوسی را نشان می دهد. این درازگودالها، پست ترین نقاط در پوسته زمین هستند. درازگودال ماریانا در شمال گینه نو، عمیق ترین ناحیه در سطح زمین با عمق ۲۰۱/۳۶ فوت از سطح آب دریاست. درازگودال ماریانا، ۱۷۳/۷ فوت، عمیقتر از ارتفاع كوه اورست است.
درازگودالها تقریبا همه اقیانوس آرام را احاطه كرده اند. برخی از آنها عبارتند از: آلئوتیان، پرو- شیلی، كوریل و دراز گودال ژاپن.
درازگودالها در مناطقی كه ورقه های قاره ای و اقیانوسی با هم برخورد می كنند، به وجود می آیند. درازگودال جاوه در اقیانوس هند، عمیق ترین محل این اقیانوس است كه ۴۴۲/۲۴ فوت از سطح دریا عمق دارد.
آفتاب
