بنان ؛مردي كه ساعت‌ها برايش متوقف شد

[Asalbanoo]

امروز 8 اسفندماه مصادف با بيست ‌و يكمين سال درگذشت«غلام‌حسين بنان» خواننده بنام ايران است. «غلامحسين بنان»در سال 1290 در تهران متولد شد. او در خانواده هنردوست و اعيان خود كه نسبت نزديكي با ناصرالدين شاه داشتند - چرا كه مادرش برادرزاده ناصرالدين شاه بود -، با آوازهاي پدر،اولين درس‌هاي موسيقي را آغاز كرد و پس از مدتي همراه با خواهرانش به مكتب «مرتضي ني‌داوود»نوازنده و آهنگساز نامدار ايران راه يافت كه اولين معلم رسمي او در واقع «ني‌داوود» بود. او آواز را بعدها نزد «ضياء الذاكرين» و «ناصر صيف» به روش سينه به سينه ادامه داد.

او آن زمان شناختي از تئوري موسيقي و نت نداشت و آواز را به شيوه قدما و بدون توجه به جايگاه صدايش مي‌خواند.
سال‌ها بعد به دعوت «روح ا... خالقي» نزد «صبا»رفت تا به جمع خوانندگان مكتب «وزيري» بپيوندد.«ابوالحسن صبا»در اولين ديدار متوجه استعداد و توانايي‌هاي «بنان»شد.
آشنايي «غلامحسين بنان» با «روح ا... خالقي»،«علي نقي‌وزيري» و مخصوصا «ابوالحسن صبا» نقطه عطفي در زندگي هنري «بنان» محسوب مي‌شود.
وي پس از آشنايي با اين بزرگان، همچنين استفاده از راهنمايي‌هاي آنها در زمينه آواز، پس از چند سال به ستاره‌اي در آسمان آواز ايراني تبديل شد.مخصوصا راهنمايي‌هاي «وزيري»كه در اروپا دوره‌هاي آواز كلاسيك ديده بود،باعث شد«بنان»در محدوده صدايي خود بخواند.
آن زمان «وزيري»با ارائه طرح‌هاي جديد خود در موسيقي ايراني و مخصوصا تئوريزه كردن آن،مورد توجه موسيقيدانان بود.«وزيري»با معرفي كردن استانداردهايي براي اجراي موسيقي ايراني،جريان موسيقي ايراني را به طرف نظم جديدي هدايت مي‌كرد.او به شاگردان و مجريان طرح‌هايش هم كه بايد نمونه كامل ايده‌هاي او مي‌بودند توجه بيشتري داشت.
«بنان»نيز كه آن زمان يكي از بهترين مجريان طرح‌هاي «وزيري»بود با آواز پاكيزه و خوش تكنيك خود جريان آواز خواني كلاسيك ايراني را به سمت خود مي‌كشيد.كم كم آوازهاي «بنان»در راديو شهرت زيادي بين مردم كسب كرد و هنرمندان بزرگ راديو كه بيشتر از شاگردان «صبا»بودند با ساخت قطعاتي،همكاري خود را با او آغاز مي‌كردند.
همچنين هنرمندان بزرگي مانند «جليل شهناز» و «حسن كسايي» كه اهل اصفهان بودند در سفرهايي كه به تهران داشتند، در جواب آواز با او همكاري مي‌كردند.
«بنان»آن زمان ميان خوانندگان ايراني،آوازه خواني پيشرو در موسيقي ايراني محسوب مي‌شد.بسياري از آوازهاي او را پيانو و ويلن دو ساز محبوب آن دوران همراهي مي‌كردند كه آن سال‌ها اولين تجربه‌هاي همكاري با سازهاي غربي و از همه مهمتر تجربه همكاري با اركستر بزرگ به اجرا درمي‌آمد.
خوانندگان زيادي هم نسل او آن روزها بودند كه هم از نظر وسعت و حجم صدا بر او برتري داشتند.ولي «بنان»با ظرافت و تيزبيني مخصوص خود همواره چند گام جلوتر از آنها بود.
وقتي بنان به ميانسالي رسيده بود خوانندگان زيادي وارد راديو شده بودند كه از نظر ظرافت و دقت در شكل ارائه موسيقي و كلام گاهي با او برابري مي‌كردند كه در ميان خوانندگان مرد مي‌توان به «حسين قوامي» و«محمدرضا شجريان»كه خود بهره گرفته از «بنان» بودند اشاره كرد.
در سال 1336 «بنان»در يك سانحه رانندگي چشم راست خود را از دست داد كه اين اتفاق تاثير شديدي در روحيه او داشت به طوري كه پس از اين ماجرا دچار افسردگي شد ولي همچنان با قدرت به كار خود ادامه مي‌داد.دوره حيات اين خواننده مصادف با آخرين سال‌هاي زندگي خوانندگان كهنسال قاجار تا خوانندگان پس از انقلاب كه در راس آنها شجريان بود.
«بنان»با هوشياري ذاتي خود غير از اينكه صاحب سبك خاص در آواز خواني بود،آوازي كه او با اركستر اجرا مي‌كرد و آوازي كه با يك ساز مي‌خواند،كاملا متفاوت بود همچنين همكاري «بنان»با اركستر،مايه‌هايي از خوانندگي غربي را دارا بود.
سرانجام وي در سال 1364 به علت ناراحتي دستگاه گوارش در بيمارستان ايران مهر درگذشت.پس از مرگ او،«پري بنان» همسرش به احترام او ساعت‌هاي خانه «بنان»را از آن روز تاكنون متوقف كرد.

[Asalbanoo]

ابوالحسن صبا در اولین دیدار متوجه استعداد و توانایی های بنان شد. آشنایی غلامحسین بنان با روح ا... خالقی، علی نقی وزیری و مخصوصا ابوالحسن صبا نقطه عطفی در زندگی هنری بنان محسوب می شود. بنان پس از آشنایی با این بزرگان، همچنین استفاده از راهنمایی های آنها در زمینه آواز، پس از چند سال به ستاره ای در آسمان آواز ایرانی تبدیل شد.

مخصوصا راهنمایی های وزیری که در اروپا دوره های آواز کلاسیک دیده بود باعث شد بنان در محدوده صدایی خود بخواند و به رسم بسیاری از خوانندگان آن روز با فشار تولید صدا نکند. آنزمان وزیری با ارائه طرح های جدید خود در موسیقی ایرانی و مخصوصا تئوریزه کردن آن مورد توجه موسیقیدانان بود. وزیری با معرفی کردن استانداردهایی برای اجرای موسیقی ایرانی، جریان موسیقی ایرانی را به طرف نظم جدیدی هدایت می کرد.
او از خوانندگی با استیل غلط بیزار بود که تاثیر این ایده هایش را روی اکثر خوانندگان و نوازندگان همنسلش به طور واضح می توان دید. وزیری به شاگردان و مجریان طرح هایش هم که باید نمونه کامل ایده های او می بودند توجه بیشتری داشت.

بنان نیز که آن زمان یکی از بهترین مجریان طرح های وزیری بود با آواز پاکیزه و خوش تکنیک خود جربان آواز خوانی کلاسیک ایرانی را به سمت خود می کشید. کم کم آوازهای بنان در رادیو شهرت زیادی بین مردم کسب کرد و هنرمندان بزرگ رادیو که بیشتر از شاگردان صبا بودند با ساخت قطعاتی همکاری خود را با او آغاز می کردند. همچنین هنرمندان بزرگی مانند جلیل شهناز و حسن کسایی که اصفهانی بودند در سفرهایی که به تهران داشتند، در جواب آواز با او همکاری می کردند.

می توان گفت مهمترین همکاران بنان در تولید موسیقی خالقی، محجوبی و رهی به عنوان ترانه سرا بودند. بنان آنزمان میان خوانندگان ایرانی، آوازه خوانی پیشرو در موسیقی ایرانی محسوب می شد. بسیاری از آوازهای او را پیانو و ویلن دو ساز محبوب آن دوران همراهی می کردند که آن سال ها اولین تجربه های همکاری با سازهای غربی و از همه مهمتر تجربه همکاری با ارکستر بزرگ به اجرا در می آمد. هنوز هم آوازهای بنان با ارکستر و یا پیانو جزو بهترین نمونه های این نوع موسیقی است. هوشمندی بنان در اجرای تصنیفهای من از روز ازل ساخته مرتضی محجوبی، توشه عمر ساخته مهدی مفتاح در زمانی که آواز رایج هنوز بی سروسامان و تا حدی زمخت بود قابل تحسین است. با این حال اگر بنان با بزرگانی چون، نی داوود، صبا، وزیری و خالقی روبرو نمی شد، هیچگاه به چنین جایگاهی نمی رسید.

خوانندگان زیادی هم نسل او آنروزها بودند که هم از نظر وسعت هم حجم صدا بر او برتری داشتند ولی بنان با ظرافت و تیز بینی مخصوص خود همواره چند گام جلوتر از آنها بود.
وقتی بنان به میانسالی رسیده بود، خوانندگان زیادی وارد رادیو شده بودند که از نظر ظرافت و دقت در شکل ارائه موسیقی و کلام گاهی با او برابری می کردند.

در میان خوانندگان مرد حسین قوامی و محمد رضا شجریان که خود بهره گرفته از بنان بود از این جمله اند، اما هنوز شنودگان و دوستداران سبک آواز بنان، همچنان مجذوب آثار او بودند و روز به روز به محبوبیتش افزوده می شد. در سال ۱۳۳۶ بنان در یک سانحه رانندگی چشم راست خود را از دست داد که این اتفاق تاثیر شدیدی در روحیه او داشت. بنان پس از این ماجرا دچار افسردگی شد ولی همچنان با قدرت به کار خود ادامه می داد.
آواز بنان چه در کنار ارکستر و چه همراهی با تک ساز چنان پاکیزه و تکنیکی بود که امروز کمتر خواننده ای قادر است ویبره ها، غلتها و تحریرهای بنان را با ظرافت او اجرا کند. دوره حیات بنان مصادف بود با آخرین سالهای زندگی خوانندگان کهنسال قاجار (که بعضی همچنان می خوانند) تا خوانندگان پس از انقلاب که در راس آنها شجریان بود.
از طرفی گروهی که هم مکتب وزیری بودند در جامعه موسیقی ایران مشهور و حتی می توان گفت یکه تاز بودند. این تحولات در موسیقی کلاسیک غربی هم با نظم و استحکام بیشتری همراه بود که تاثیر مستقیم آن روی ارکسترهای بزرگ که مجری نوعی از موسیقی ایرانی بودند به بخوبی قابل لمس بود. بنان با هوشیاری ذاتی خود غیر از اینکه کلا صاحب تیپ خاص در آواز خوانی بود؛ آوازی که او با ارکستر اجرا می کرد و آوازی که با یک ساز می خواند کاملا متفاوت بود همچنین همکاری بنان با ارکستر مایه هایی از خوانندگی غربی را دارا بود.
از خصوصیات ممتاز بنان این است که گاهی آوازهایش همچون تصنیفهای او محبوبیت یافته؛ مانند تاب بنفشه می دهد، دیلمان و آمد اما که اینها همگی نشاندهنده استعداد و دانش بالای موسیقی اوست.
بالاخره غلامحسین بنان گنجینه آواز کلاسیک ایرانی در سال ۱۳۶۲ در بیمارستان ایران مهر درگذشت. پری بنان همسرش به احترام او ساعت های خانه بنان را از آنروز تا کنون متوقف کرد. روی قبر بنان در امام زاده طاهر کرج نوشته شده الهه ناز ...




ایران ملودی