قهوه
پيشينه قهوه: درخت قهوه كه برگ هايي هميشه سبز و زيبا دارد، گياهي است از تيره Coffee كه دانه هاي آن را به صورت هاي مختلف همچون پودر و خرده هاي ريز ودرشت به فروش مي رسانند. بيش از يك سوم مردم جهان قهوه را دوست دارند و مصرف مي كنند. واژه قهوه ، برگرفته از زبان عربي و به معناي تحريك كننده و زايل كننده اشتها است . و برخي از مورخان ، پيشينه اين واژه را به كشور اتيوپي نسبت مي دهند. درخت قهوه بين 7 تا 10 متر بلندي دارد و درهواي گرم و مرطوب رشد مي كند. اين درخت گل هايي كوچك و سپيد دارد كه بوي آن بي شباهت به بوي ياسمن نيست.
همچنين اندازه دانه هاي قهوه ، بين 15 تا 18 ميلي متر است كه در آغاز، رنگ سبز و پس از رسيدن، رنگ گيلاس به خود مي گيرد. از اين رو در بعضي كشورها به درخت گيلاس هم شهرت دارد. دانه هاي قهوه دو به دو به يكديگر چسبيده اند و پرده نازكي ميان دانه ها وجود دارد كه آن ها را از هم جدا مي كند.
تهيه قهوه در كشورهاي جهان متفاوت است، اما اغلب آن را با آب جوش ، بخار آب و يا از طريق گذراندن آب جوش از پودر آن تهيه مي كنند. بهترين قهوه جهان از نظر بو و طعم ، از بوته اي به نام Arabica به دست مي آيد كه در برزيل به خوبي رشد مي كند و از آن جا به سراسرجهان صادر مي شود .
بعد از برزيل ، بهترين قهوه كه طعم و بويي مطبوع دارد متعلق به كشور تانزانيا و اتيوپي است. همچنين در آمريكا اغلب، قهوه را با بخار آب درست مي كنند كه به آن اسپرسو( Espresso) مي گويند.
در ايران نيز شايع ترين نوع قهوه ، نسكافه است كه با ريختن آب جوش بر روي يك قاشق قهوه فراهم مي شود.درقرن شانزدهم مصرف قهوه در مصر بسيار شايع بود و بيشتر، افراد مذهبي آن را به كار مي بردند تا بتوانند بيدار بمانند و به عبادت پروردگاربپردازند.
اما بعدها هنگامي كه دريافتند اين ماده ضربان قلب را افزايش مي دهد و موجب اعتياد مي شود، خريد و فروش و مصرف آن را ممنوع ساختند وافراد متخلف را به شدت مجازات كردند، ولي چون مردم آن را دوست داشتند ، در اين راه موفقيتي كسب نكردند.
ابوعلي سينا حكيم بزرگ ايران، حدود هزار سال قبل در كتاب خود شرح جامعي در مورد قهوه آورده كه البته ايرانيان در آن عصر بر آن نام بونو( Buno) نهاده بودند و بوعلي نيز همين واژه را به كار بسته است . اين واژه اي است كه هنوز در اتيوپي آن را به كار مي برند. بوعلي سينا قهوه را به منظور تحريك بيماران افسرده ، مورد استفاده قرار داده است.
بر اساس آمارهاي به دست آمده، 89 درصد مردم جهان ، قهوه، چاي و يا هر دوي آنها رامصرف مي كنند. 40 درصد آن ها ترجيح مي دهند چاي بنوشند و در صورت عدم دسترسي به چاي، قهوه مي نوشند و حدود 30 درصد مردم دنيا نيز، قهوه را ترجيح مي دهند و درنبودن قهوه به نوشيدن چاي رضايت مي دهند و براي 15 درصد نيز ميان چاي و قهوه تفاوتي وجود ندارد و هر كدام را كه در دسترس باشد مصرف مي كنند. ناگفته نماند كه 15 درصد مردم جهان نيز چاي و قهوه را دوست ندارند و هيچيك را نمي نوشند.
مقدار مصرف صحيح قهوه چقدر است؟
دكتر Varro E.Tyler استاد دانشكده داروسازي در West Lafayette Indiana مي گويد:" من به شما توصيه مي كنم كه نوشيدن قهوه را به 2 فنجان قهوه دم كرده يا سه فنجان قهوه فوري در روز محدود كنيد."
لازم است كمي هم در مورد كافئين موجود در قهوه توضيح داده شود. كافئين خالص ، شبيه به پودري سفيد و ابريشمي است و حالت سوزني دارد و داراي طعمي تلخ وبي بو است، همچنين به سهولت در آب گرم حل مي شود و در حرارتي معادل 460 درجه فارنهايت ، ذوب شده، و به حالت مايع درمي آيد.
اين ماده در صنعت داروسازي بسيار پر مصرف است و به ميزان اندك، دربيش از60 نوع داروي مختلف ، به ويژه داروهاي ضد حساسيت به كار گرفته مي شود. كافئين نيز همچون مواد مخدر درصورت مصرف بلند مدت، موجب اعتياد مي شود، اما چون اين اعتياد زيان چنداني به انسان وارد نمي سازد، مصرف آن در ميان مردم جهان رواج يافته است. حتي بسياري از مردم نسبت به اعتياد آور بودن آن بي اطلاع هستند.
كافئين در طول روز به شكل هاي گوناگون مانند قهوه، برخي از نوشابه هاي گازدار وبسياري از انواع شكلات مورد مصرف قرار مي گيرد و در كودكان بيشتر ايجاد ناآرامي وبي خوابي مي كند. خردسالاني كه مواد كافئين دار مصرف مي كنند چنانچه روزي از مصرف آن خودداري كنند ، امكان دارد بعضي از علائم ترك اعتياد مانند بيخوابي، ناآرامي، احساس خستگي، كم اشتهايي و گريه زياد بر آن ها عارض شود.
* كافئين موجود در يك فنجان قهوه ، برابر 150 سي سي است.
* قهوه اي كه با آب جوش قطره اي تهيه شود(Brewed Drip Method) داراي 60 تا 180 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 120 ميلي گرم است .
* قهوه بدون كافئين كه به طريقه بالا تهيه مي شود، داراي 3 تا 5 ميلي گرم كافئين ، و ميانگين كافئين 4 ميلي گرم است .
* قهوه ترك داراي 40 تا 170 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 100 ميلي گرم است .
* نسكافه فرانسوي( قهوه آماده = Instant) داراي 30 تا 120 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 75 ميلي گرم است * نسكافه فرانسوي بدون كافئين داراي 1 تا 5 ميلي گرم كافئين و ميانگين كافئين 3 ميلي گرم است . كافئين را نمي توان به صورت صد درصد از قهوه خارج نمود . از اين رو حتي قهوه هاي بدون كافئين نيز مقدار اندكي از اين ماده را دارند.
در نيمه قرن شانزدهم ميلادي درانگلستان، مصرف قهوه به طور كامل رواج يافته بود، به گونه اي كه در روزنامه تايمز، بارها اين آگهي به چاپ رسيد:« قهوه ، شما را سالم نگه مي دارد ، به هضم غذا كمك مي كند ، چشم درد، سردرد، سرما خوردگي، سرفه و آب ريزش بيني را برطرف مي كند و در درمان بيماري هايي مانند سل، نقرس و خون ريزي لثه، دارويي مؤثر به شمار مي آيد.» درج اين آگهي گوياي آن است كه در آن زمان ، مردم باور داشته اند كه قهوه بسياري از دردها را تسكين مي دهد و بعضي بيماري ها را نيز
درمان مي كند. بررسي و پژوهش هاي علمي در عصر ما، افزون بر موارد ياد شده ثابت كرده است كه مصرف قهوه باعث هوشياري مغز و اعصاب مي شود،خستگي عضلات و ماهيچه ها را برطرف مي كند ، اشتها را كاهش مي دهد ( كه اين خود مانع از بروز چاقي مي شود )، يبوست را از ميان مي برد، ماهيچه هاي شش را شل مي كند( كه باعث سهولت در امر تنفس مي شود) ، به دليل رفع خستگي، زمان و ميزان فعاليت را افزايش مي دهد، برهمكاري عضلات چشم مي افزايد( مهارت و دقت در كارها را افزايش مي دهد)، مركز تفكر را تحريك مي كند( لذا بر قدرت قضاوت و نيروي حافظه مي افزايد)، به انسان تيزهوشي همراه با آرامش مي دهد ، و گاهي در بعضي افراد عامل تحريك قواي شهواني مي شود.
با اين همه مصرف نامناسب قهوه ، زيان هايي را نيز در پي دارد كه وقوع اتفاقات و رويدادهاي زير را مي توان ناشي از آن دانست: گروهي از پژوهشگران به اين نتيجه رسيده اند كه قهوه موجب پيدايش سرطان در انسان مي شود و گروهي نيزمعتقدند كه كافئين ، باعث تحريك بيماران رواني مي شود.
اما واقعيت اين است كه هيچيك از اين پژوهش ها را نبايد به عنوان يك اصل اثبات شده علمي پذيرفت، زيرا گستره اين تحقيقات اغلب محدود است و در مقابل، فرضيه هاي مخالف نيز توانايي اثبات را دارند، چنان كه در سال 1998 ميلادي يك نشريه پزشكي مدعي شد كه بر اساس آزمون هاي صورت گرفته ، اين نتيجه به دست آمده است كه قهوه، برخي از سلول هاي سرطاني را تحت تأثير قرار مي دهد و آن ها را از رشد باز مي دارد يا كوچك مي كند، اما بر روي سلول هاي معمولي تأثيري ندارد.
بعضي از افراد نسبت به كافئين به شدت حساسيت دارند، به طوري كه مقدار اندكي از آن ، اشخاص را گرفتار هيجان مي كند، ضربان قلبشان را افزايش مي دهد و دچار بي خوابي مي كند.
تأثير كافئين بر اندام بدن واكنش هاي متفاوت بدن در برابر كافئين ، به آستانه تحمل افراد بستگي دارد اما به طور كلي تأثير آن ها را مي توان چنين بيان كرد:
1- فشار خون: كافئين ، فشار خون را افزايش مي دهد. اگر كسي 250 ميلي گرم قهوه مصرف كند، فشار خونش در يك ساعت ، 10 ميلي متر بالا مي رود.
2- قلب: پس از مصرف قهوه، ضربان قلب كاهش مي يابد اما پس از مدتي بر تعداد آن افزوده مي شود و تا هنگامي كه كافئين از بدن خارج نشده باشد به همان صورت باقي مي ماند.
چنانچه ميزان كافئين مصرفي ، بالا باشد نه فقط تپش قلب ايجاد مي كند بلكه حالت ( Fibrilation) يعني حركت نامنظم ماهيچه هاي قلب نيز پديد مي آيد كه گاه ممكن است منجر به مرگ شود.
بر اساس آمارهاي به دست آمده، نوشيدن بيش از 5 فنجان قهوه در روز ، احتمال سكته قلبي را افزايش مي دهد.
3- هورمون ها: كافئين بر توليد برخي از هورمون هاي بدن مي افزايد، مانند : اپي نفرين( Epinephrine) كه منقبض كننده عروق است ، نوراپي نفرين ( Norepinephrine) كه بر ميزان فشار خون مي افزايد، رنين ( Renin) كه به علت كم خوني كليه ها و بر اثر كاهش فشار نبض در سرخرگ كليوي ، از كليه ها ترشح مي شود و پس از فعل و انفعالاتي ، باعث فشار خون مي گردد و كاتكولامين ( Catecholamine) كه باعث تحريك اعصاب قلب شده و حرارت بدن را افزايش مي دهد.
4- معده: كافئين بر ترشح اسيد معده و ميزان پپسين ( Pepsin) كه نوعي آنزيم معدي است مي افزايد.
5- خانم هاي باردار: اداره نظارت بر غذا و دارو در آمريكا ( FDR) در سال 1980 ميلادي اعلام كرده است كه كافئين باعث زايمان زودرس مي شود و ممكن است در نوزدان ناراحتي ايجاد كند.
اگر چه از آن تاريخ ، پژوهش ها و مطالعات بسياري در اين زمينه صورت گرفت اما تا كنون مشخص نشده است كه چه مقدار كافئين مي تواند عامل زايمان زودرس شود.
كافئين براي نوزادان دو عارضه ايجاد مي كند:
1- از طريق شير مادر وارد دستگاه گوارش كودك مي شود و او را در وضعيت استفراغ قرار مي دهد.
2- مدت زيادي در بدن نوزاد مي ماند تا متابوليزه شود، زيرا كبد نوزاد به اندازه كافي آنزيم ندارد.
در صورتي كه مادري دو فنجان قهوه تند بنوشد و سپس به نوزاد خود شير بدهد چون بخشي از كافئين ، همراه شير مادر وارد بدن نوزاد مي شود ، امكان دارد عوارض زير در نوزاد به وجود آيد: ناآرامي، لرزش دست ها، پاها و لب ها، سفت يا شل شدن عضلات و ماهيچه هاي بدن، بي خوابي، جيغ زدن، حساسيت نشان دادن به صدا، به گونه اي كه با كمترين صدايي كودك از خواب مي پرد. از اين رو به مادراني كه فرزند خود را شير مي دهند توصيه مي شود كه از مصرف قهوه يا مواد كافئين دار پرهيز كنند.
6- مغز و اعصاب: تأثير كافئين بر مغز و اعصاب، مي تواند به پيدايش عوارض زير منجر شود:
1- اضطراب2- هيجان 3- ناآرامي 4- فراموشي و افسردگي .
كساني كه گرفتار عارضه افسردگي هستند ، نبايد بيش از يك گرم كافئين در روز مصرف كنند ؛ زيرا سبب شدت يافتن افسردگي آن ها مي شود.
7- خون: كافئين باعث مي شود كه مقدار قابل ملاحظه اي از سديم و پتاسيم بدن از طريق كليه ها دفع شود، همچنين مقدار مصرف قند را نيز كاهش مي دهد كه نتيجه آن ، افزايش قند خون خواهد بود.
از اين رو به كساني كه مبتلا به بيماري قند ( ديابت) هستند توصيه مي شود از مصرف مواد كافئين دار، اجتناب ورزند. كافئين ، جذب آهن را در روده ها كم مي كند و لذا با توجه به نياز ضروري بدن به آهن، كه كار خون سازي را بر عهده دارد، توصيه مي شود كه از مصرف كافئين همراه با غذا و تا يك ساعت پس از آن، به طور جدي پرهيز شود.
8- لاغري: كافئين ميزان سوخت و ساز بدن را بالا مي برد و در نتيجه مصرف كالري نيز افزايش پيدا مي كند. براي مثال ، چنان چه كسي يك فنجان قهوه حاوي 100 ميلي گرم كافئين بنوشد ميزان متابوليسم بدن وي تا 4 درصد افزوده شده و درنتيجه باعث لاغري او مي شود.
9- فيبروكيستيك ( Fibrocystic) : زناني كه در سينه خود غده فيبروكيستيك دارند ، نبايد به ميزان زياد كافئين مصرف كنند، زيرا به بزرگ شدن اين غده كمك مي كند.
جواب بصورت نقل قول
