◄◄ دهـــــان و دنـــــدان ►►

[دل تنگم]

وقتي دنداني از دست مي‌رود، بر حسب اهميت آن دندان، فرد با مشكلات مختلفي روبرو مي‌شود. اولين مشكل فرد مربوط به فرايند جويدن است. از دست رفتن دندان به‌خصوص دندان‌هاي آسياب بزرگ، جويدن را دچار اختلال مي‌كند.

مشكل ديگر به هم ريختن سازماندهي دندان‌هاست. دندان‌ها در ارتباط با يكديگر و مجموعه آنها در ارتباط با مفصل گيجگاهي فكي و عضلات جونده، ساز و كار بسيار پيچيده‌اي دارند كه به آن (اكلوژن) مي‌گويند. گرچه اين جا مجال پرداختن به اين بحث تخصصي نيست، اما به‌طور اختصار بايد گفت از دست رفتن حتي يك دندان باعث اختلال اكلوژن مي‌شود.

ساده‌ترين نمونه آن از دست رفتن اولين دندان آسياب بزرگ فك پايين به‌دليل پوسيدگي است. در اين حالت دو دندان كناري، يعني دومين دندان آسياي بزرگ وكوچك به‌طرف فضاي خالي ناشي از كشيده شدن آسياب بزرگ منحرف مي‌شوند. در نتيجه تماس بين اين دو دندان با دندان‌هاي فك فوقاني دچار اشكال مي‌شود.

دندان‌هاي فوقاني هم كه دنداني را درفك پايين مقابل خود ندارند، دچار رويش بيش از حد شده و به طرف پايين حركت مي‌كنند. دندان‌هاي جلوتر هم به‌ دليل برهم خوردن تماس ها با دندان‌هاي عقبي دچار درهم ريختگي مي‌شوند. در ادامه مشكلات بافت‌هاي نگهدارنده هم به مشكلات دنداني افزوده مي‌شود كه درمان تمامي آنها پُرهزينه و سخت خواهد بود.

يكي از مهم‌ترين مشكلات به دنبال از دست رفتن دندان‌ها و جايگزين نكردن آنها، تحليل استخوان فك است. اگر فعاليت هر عضوي در بدن متوقف شود، آن عضو به مرور دچار تحليل و فرسودگي مي‌شود.

فعاليت فيزيولوژيك استخوان فك هم به‌دنبال از دست رفتن دندان‌ها مختل شده و استخوان به‌طور برگشت ناپذير دچار تحليل مي‌شود و اگرچاره اي براي اين مشكل انديشيده نشود، امكان انجام درمان هاي عادي پروتز نيز در آينده ميسر نخواهد بود.

مشكل ديگر مرتبط با از دست رفتن دندان‌ها، به‌خصوص دندان‌هاي جلويي، به‌هم خوردن زيبايي فرد است. در اين حالت، فرد حتي ممكن است در جامعه و هنگام شركت در فعاليت‌هاي اجتماعي دچار مشكل شده و به تبع آن با مشكلات روحي و افسردگي مواجه شود.

از دست رفتن دندان‌ها براي بسياري افراد نشانه پيري و از كارافتادگي است كه مي‌تواند همراه با مشكلات روحي براي اين قبيل افراد باشد. صحبت كردن نيز به دنبال از دست رفتن دندان‌هاي جلويي ممكن است دچار اشكال شود.

دکتر آشوری

[دل تنگم]

بر حسب تعداد يا محل دندان‌هاي از دست رفته يا شدت تخريب دندان‌ها مي‌توان از طرح درمان‌هاي متفاوتي استفاده كرد. به‌طور كلي سه نوع درمان پروتز وجود دارد: متحرك، ثابت و پروتزهاي متكي بر ايمپلنت.

پروتز متحرك همان‌طور كه از نامش پيداست، شامل درمان‌هايي است كه پروتز در آن متحرك بوده و قابل خارج كردن از حفره دهان است. خود پروتزهاي متحرك دو نوع هستند: كامل و پارسيل. پروتز كامل، همان دندان مصنوعي‌هاي معروفي هستند كه به‌دنبال از دست رفتن دندان‌هاي يك يا هر دو فك ساخته مي‌شوند و اغلب افراد مسن از همين دست دندان‌ها استفاده مي‌كنند.

اگر هم فرد تعدادي از دندان‌هاي خود را از دست داده باشد، مي‌توان از پروتزهاي پارسيل استفاده كرد. اين پروتزها كه به پلاك‌هاي متحرك معروف هستند، به وسيله قلاب‌هاي فلزي به دندان‌هاي باقيمانده گير مي‌كنند.

ايراد بسيار بزرگ پروتزهاي متحرك، جدا از بحث متحرك بودن و مشكلات مربوط به آن، عدم جلوگيري از تحليل استخوان باقيمانده است. بنابراين دير يا زود اين پروتزها گير خود را از دست داده و اصطلاحاَ لق مي‌شوند كه نياز به قالب‌گيري و تصحيح دارند. در عين حال اين پروتزها نياز به مراقبت هاي خاصي دارند و شب‌ها بايد حتما از دهان خارج شوند.

نوع ديگري از پروتزهاي متحرك كه در حال حاضر رواج بيشتري در كشور ما پيدا كرده (اوردنچر)است. در اوردنچر ريشه‌هاي قابل نگهداري دندان‌هاي جلويي (عمدتا دندان نيش) درمان ريشه شده و پروتز متحرك كامل، با اتصالات مخصوصي به اين ريشه‌ها متصل مي‌شود. حسن بزرگ اين پروتزها تحليل بسيار كمتر استخوان فك و گير بالاتر آنها در مقايسه با پروتزهاي كامل عادي است.

پروتزهاي ثابت (يا همان روكش‌هاي چيني) رايج‌ترين روش درمان در تمام دنيا براي جايگزين كردن يك يا دو دندان از دست رفته در شرايطي است كه دندان‌هاي كناري در دهان وجود دارند. همچين پروتز ثابت، اصلي‌ترين درمان براي بازسازي دندان‌هاي تخريب شده‌اي است كه امكان انجام درمان‌هاي عادي ترميمي براي‌شان وجود ندارد.

اگر يك يا چند دندان از دست رفته باشند و دندان‌هاي كناري وجود داشته باشند، مي‌توان دندان‌هاي كناري را تراش داده و يك پل (بريج) روي اين پايه‌هاي باقيمانده سوار كرد كه دندان يا دندان‌هاي غايب را جايگزين مي‌كند.

ايراد بزرگ اين درمان تراش خوردن دندان‌هاي سالم است كه بسياري از بيماران به‌همين دليل آن‌را نمي‌پذيرند. اما در بازسازي دندان‌هاي به‌شدت تخريب شده كه اغلب آنها تحت درمان ريشه قرار گرفته اند، ابتدا هسته‌اي شبيه شكل دندان تراش خورده روي دندان ساخته شده و سپس روكش روي اين هسته سوار مي‌شود.



سومين نوع درمان هاي پروتز را ايمپلنت تشكيل مي‌دهد. همان‌طور كه مي‌دانيد ايمپلنت يك پايه فلزي از جنس تيتانيوم است كه با جراحي داخل استخوان فك كاشته مي‌شود و بعد از شكل گيري استخوان در اطراف آن، پروتز روي پايه نصب مي‌شود. اين درمان داراي دو مرحله ي مجزاي جراحي و پروتز است كه در برخي موارد توسط دو متخصص و در برخي موارد توسط يك دندان پزشك انجام مي‌شود.

پروتز‌هاي متكي بر ايمپلنت مثل انواع ديگر، پروتز ثابت يا متحرك هستند. نوع متحرك پروتزهاي متكي بر ايمپلنت صرفاَ شامل اوردنچر است. در اين حالت 2 يا 4 ايمپلنت در قدام فك پايين و4 يا6 ايمپلنت در فك بالا كار گذاشته مي‌شود و اين پايه‌ها مثل ريشه دندان طبيعي به پروتز متصل مي‌شوند. براي افراد با تحليل استخوان وسيع يا افرادي كه از لحاظ مالي توان پرداخت هزينه بالاي پروتزهاي ثابت ايمپلنت را ندارند، اوردنچر درمان مطلوبي است.

در پروتز ثابت نيز همان دندان روي ايمپلنت كاشته شده، بازسازي مي‌شود و ديگر نيازي به تراش خوردن دندان‌هاي سالم اطراف وجود ندارد. جدا از اين مزيت بزرگ، مهم‌ترين برتري ايمپلنت بر پروتزهاي عادي، تحليل استخواني به مراتب پايين‌تري است كه در طول استفاده از ايمپلنت رخ مي‌دهد.

بزرگ‌ترين ايراد ايمپلنت شايد هزينه بالاي آن باشد كه البته در ايران بسيار پايين‌تر از كشورهاي ديگر است.

يك نكته مهم اينكه هر بيماري براي درمان ايمپلنت مناسب نيست؛ مثلا سيگاري‌هاي قهار يا افراد مبتلا به برخي بيماري‌هاي پيشرفته يا افراد بي‌توجه به بهداشت، گزينه‌هاي مناسبي براي دريافت ايمپلنت نيستند.
يك نكته تكراري

تمام انواع پروتز به مراقبت هاي بهداشتي حتي دقيق‌تر از خود دندان‌ها احتياج دارند. متأسفانه برخي از مردم تصور مي‌كنند با نصب پروتز، ديگر نيازي به رعايت مسائل بهداشتي دهان و دندان نيست. اين طرز فكر كاملاَ اشتباه است.

اگر هر فردي كه در دهان خود پروتز دارد به مسائل بهداشتي بي‌توجه باشد، بسيار سريع تر از آنچه تصور مي‌كند، با تخريب دندان‌هاي اطراف و زير پروتز يا مشكلات عديده بافت نرم و مخاط دهان روبه‌رو خواهد شد.

[دل تنگم]

هر دندان دارای یک قسمت خارج از لثه به نام تاج و قسمت دیگری درون آرواره به نام ریشه می ‌باشد که مرز بین این دو قسمت را گردن یا یقه دندان می‌ نامند. ریشه دندان در درون حفره‌ای از استخوان فک قرار گرفته که این استخوان از نوع نابالغ می ‌باشد.

تاج دندان از داخل به خارج شامل مغز، عاج و میناست و ریشه دندان از داخل به خارج شامل مغز، عاج، سیمان و لیگمان دور دندانی یا پریودونت می ‌باشد.



مغز دندان

در وسط دندان حفره‌ای قرار دارد که این حفره در قسمت تاج، وسیع بوده و اطاقک پالپی و در قسمت ریشه، کانال ریشه‌ای نامیده می‌ شود. پالپ دندان شامل ماده زمینه‌ای، الیاف کلاژن ظریف، سلول های فیبربلاست، ماکروفاژ، پلاسماسل، لنفوسیت، رگ های خونی و رشته‌های عصبی می‌ باشد که عروق و اعصاب از سوراخی در عمق ریشه به نام سوراخ رأسی به درون مغز وارد می ‌شوند. در محیط مغز سلول های سازنده عاج قرار گرفته‌اند.

عاج

عاج بافت مینرالیزه‌ای شبیه استخوان می‌ باشد که در اطراف مغز دندان هر تاج و ریشه قرار گرفته و ضخامت عمده دندان را تشکیل می‌ دهد. مواد معدنی عاج عمدتاً از نمک های کلسیم به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می ‌باشد که حدود 70 در صد وزن خشک آن را تشکیل می‌ دهند. ماتریکس عاج حاوی الیاف کلاژن نوع I و کیکوز آمینو گلیکان می ‌باشد که توسط سلول های سازنده عاج (ادونتوبلاست) سنتز و ترشح می ‌گردند.

عاج از نظر فیزیکی سفت تر از استخوان و زرد رنگ می‌ باشد. عاج توسط سلول های ادونتوبلاست ساخته می ‌شود و زاویه این سلول ها به نام زاویه تومز (Tomes Fibr) نامیده می‌ شود. زاویه تومز در عاج، درون لوله‌های باریکی به نام لوله‌های عاجی قرار می‌ گیرند.
عاج ساخته شده در حد فاصل سلول های ادونتوبلاست و عاج معدنی شده که فاقد مواد معدنی می ‌باشد، پیش عاج نامیده می ‌شود. عاج بر خلاف استخوان در صورت از بین رفتن سلول های ادونتوبلاستی برای مدت ها باقی می‌ ماند و این امر حفظ دندان های فاقد مغز زنده را امکان پذیر می ‌سازد. عاج به علت حضور زوایای تومز و انتهاهای عصبی آزاد در درون لوله‌های عاجی ، بافتی حساس می ‌باشد و همه تحریکات وارده به عاج به صورت درد دریافت می‌ شود. به همین دلیل سطح عاج در تاج دندان توسط مینا و در ریشه توسط سیمان پوشیده شده است.

مینا

مینا به عنوان لایه محافظی برای عاج تاج دندان محسوب می‌ شود. مینا سخت ترین بافت بدن به شمار می ‌رود که حدود 97 درصد آن را مواد معدنی تشکیل می ‌دهد که عمدتاً به صورت بلورهای هیدروکسی آپاتیت می‌ باشند. ماتریکس آلی مینا فاقد کلاژن و حاوی پروتئین های ویژه‌ای به نام آمیلوژن (Amelogenin) و انملین (Enamelin) می ‌باشد. ماتریکس مینا توسط سلول هایی به نام آمیلوبلاست سنتز و ترشح می‌ گردد که این سلول ها در مرحله تکامل جوانه دندانی در سطح مینا قرار دارند و چون پس از در آمدن دندن از بین می ‌روند، مینا غیر قابل ترمیم است و هیچگونه آسیب وارده به آن جداره جبران نمی ‌گردد.

از نظر میکروسکوپی مینا از میله‌ها یا منشورهای مینایی تشکیل شده که از عمق به سطح قرار گرفته‌اند و در اطراف هر منشور مینا ناحیه غنی از مواد آلی به نام غلاف مینایی یا غلاف منشوری وجود دارد و ماده مینایی بین منشورهای مینایی را مینای بین منشوری می‌ نامند. آخرین محصول سلول های آمیلوبلاست در سطح مینا لایه ظریفی را تشکیل می ‌دهد که کوتیکول مینا نامیده می‌ شود. مینا از نظر فیزیکی به رنگ سفید می‌ باشد که سطح دندان حداقل می ‌باشد (عاملی که به شروع پوسیدگی در این نواحی کمک می‌ کند).

سیمان دندان

سیمان بافتی شبیه استخوان ولی فاقد سیستم های هاوسی و رگ های خونی است که در سطح خارجی عاج را در ناحیه ریشه دندان می ‌پوشاند. سیمان در نزدیکی یقه دندان نازک و در عمق ریشه ضخیم می‌ باشد. سیمان نزدیک یقه و همچنین سیمانی که در مجاورت عاج قرار دارند، فاقد سلول است و به سیمان بی سلول مرسوم است. ولی در بقیه جاها سیمان سلول دار بوده و حاوی سلول هایی به نام سمنتوسیت می ‌باشد. به علت سیمان سازی ، ضخامت سیمان با پیشرفت سن افزایش می ‌یابد.

لیگمان دور دندان

لیگمان دور دندان بافت همبند متراکمی است که هم به عنوان ضریع عمل می ‌کند و هم اتصال محکمی را بین ریشه دندان و استخوان بوجود می‌ آورد. این لیگمان در سطح رو به استخوان حاوی استئوبلاست و استئوکلاست و در سطح رو به سیمان حاوی سمنتوبلاست می ‌باشد. بافت همبند تشکیل دهنده لیگمان دور دندانی، فاقد الیاف الاستیک و حاوی رگ های خونی و لنفی و اعصاب، مخصوصاً در سطح مجاور سیمان می ‌باشد. الیاف کلاژن لیگامان دور دندانی به صورت دسته‌های متعدد افقی و مایل، سیمان ریشه را به استخوان فک چسبانده‌اند. ترتیب قرار گیری و انعطاف پذیری این الیاف جابجایی محدود دندان و انجام عملیات ارتودنسی را امکان پذیر می ‌سازد و همچنین به عنوان ضربه گیر از وارد شدن ضربه مستقیم به دندان و ساییدگی آن جلوگیری می ‌کند. فعالیت های متابولیک و سنتز کلاژن در لیگامان دور دندانی دارای شدت بالایی است و به همین دلیل هر گونه اختلال در سنتز کلاژن باعث اختلال در ساختمان لیگامان و لق شدن دندان ها می ‌گردد.

لثه (gum)

لثه قسمتی از مخاط دهان می‌ باشد که به طور محکم به پریوست استخوان فک در فک فوقانی و تحتانی چسبیده است. اپی‌کلیوم لثه در سطح رو به حفره دهانی از نوع سنگفرشی مطبق شاخی است که بافت همبند زیرین آلن دارای پاپی های بلندی می‌باشد. در سطح مجاور دندان ، اپی‌کلیوم لثه ضخیم شده و به سطح مینا چسبیده است و سلول های اپی‌کلیال توسط اتصالات نیمه دسموزوم به این لایه متصلند. این اتصالات با پیشرفت سن به طرف ریشه عقب نشینی کرده و باعث نمایان شدن ریشه می ‌گردند.

منبع : دانشنامه ی رشد

[دل تنگم]

دهان اولین قسمت دستگاه گوارش است. داخل دهان شامل حلق، فک یا آرواره بالا، فک یا آرواره پایین و دندان ها می شود. در ساختمان هر یک از دندان ها چهار قسمت به شرح زیر وجود دارد:

مینای دندان(1)


مینا سخت ترین و مقاوم ترین نسجی است که در بدن وجود دارد. این ماده ، غنی ترین عضو بدن از نظر کلسیم است و 95% آن ترکیبات کلسیم است. 51% این بافت را مواد آلی و بقیه را آب تشکیل می دهد. مینا تمام سطوح خارجی هر دندان را می پوشاند و باعث حفاظت از آن می شود.
میزان آهن موجود در شیر مادر کم است و به همین علت، مصرف قطره آهن در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود. اما این قطره مفید در صورت بی توجهی باعث ایجاد مشکلاتی در دندان کودک می شود. آهن با مینای دندان ترکیب شده و آن را سیاه می کند و مقاومت طبیعی آن را از بین می برد. بنابراین باید موقع دادن قطره آهن آن را به ته حلق بچکانید تا حتی الامکان با دندان ها برخورد نکند و نیز پس از خوردن قطره آهن، به کودک آب خورانده شود تا آهن از دندان های کودک پاک شود.



عاج دندان (2)


قسمت اصلی بدنه دندان که بعد از مینای دندان قرار گرفته و سطح داخلی دندان را می پوشاند ، عاج دندان نام دارد. عاج دندان در قسمت بیرونی لثه یا در قسمت تاج به وسیله مینا و در قست داخل لثه یا در قسمت ریشه به وسیله سمان یا ساروج پوشیده شده است. عاج دندان نسبت به مینا، نرم تر و از بافت استخوان محکم تر است. 70% آن را ترکیبات کلسیم تشکیل می دهند و در مقابل حرارت و مواد شیمیایی، حساس است.

مغز دندان (3)


در حفره ای که درون دندان واقع است، مغز دندان قرار دارد و به وسیله عاج احاطه شده است. مغز دندان، نوعی نسج بسیار نرم است که مویرگ ها و رشته عصبی دندان در آن قرار دارد. رشته های عصبی دندان تنها از نوع گیرنده های درد است.

سمان یا ساروج (4)


ساروج یک لایه آهکی است که ریشه دندان را می پوشاند. این ماده شبیه لثه ، مانند لایه ای روی فک ها را می پوشاند. در محلی که دندان ها به داخل فک فرو رفته اند، لثه اطراف دندان ها را می گیرد. به این ترتیب استخوان فک و لثه، دندان ها را محکم نگه می دارند و به همین دلیل آنها را بافت نگه دارنده دندان می گویند. بنابراین ساختمان هایی که مسئول نگهداری دندان در جای خود است شامل سمان ، استخوان فک ، لثه و رباطی به نام «رباط پریودنتال» است.

قسمت های ظاهری یک دندان عبارت اند از:



تاج دندان: ( 5)


قسمتی از دندان که خارج از لثه واقع است را تاج دندان می گویند.
طول ریشه هر دندان تقریباً دو سوم طول آن دندان را تشکیل می دهد.
یک دندان برحسب نوع و محل استقرار آن در دهان ، دارای یک ، دو یا سه ریشه است.

گردن یا طوق دندان (6)


قسمتی از یک دندان را که بین تاج و ریشه قرار دارد، یعنی محل تلاقی بین ریشه و تاج را گردن دندان می گویند.

در دهان انسان بر حسب محل قرار گرفتن، شکل و فرم، سه نوع دندان وجود دارد:

1- دندان های پیشین
2- دندان نیش
3- دندان آسیا که شامل آسیای کوچک و آسیای بزرگ است.

دندان های نیش که نوک تیز هستند برای گرفتن و پاره کردن غذا استفاده می شوند و دندان های آسیا دارای برجستگی در سطح جونده هستند و برای جویدن و نرم کردن غذا استفاده می شوند.

اولین دندان هایی که در دهان انسان رشد می کنند، دندان های شیری هستند. تعداد این دندان ها 20عدد است. دندان های شیری معمولاً از حدود سنین 8 – 6 ماهگی شروع به رویش کرده و تا سنین 24 الی 30 ماهگی همه دندان های شیری رشد می کنند.
پس از آن دندان های دائمی دیده می شوند. تعداد دندان های دایمی 32 عدد است که از حدود 6 سالگی شروع به رویش می کنند. اولین دندان دایمی، دندان آسیای بزرگ ( دندان 6) است که به نام دندان شش سالگی هم نامیده می شود و در پشت آخرین دندان شیری در می آید. زمانی که کودک می خواهد دندان در بیاورد، لثه متورم و دردناک می شود. ممکن است مرتب آب دهان کودک بیرون بریزد و کودک بی قرار و ناآرام باشد. مالیدن لثه کودک با انگشت تمیز دست، یا با یک قاشق سرد کوچک، او را تسکین می دهد.

[دل تنگم]

اول آن که در رشد طبیعی فک ها مؤثرند و دیگر این که جای لازم برای رویش دندان های دایمی را حفظ می کنند .


دندان های کودک شیرخوار نیز همانند افراد بزرگسال، نیاز به مراقبت و تمیز کردن دارد . بنابراین از هنگام رویش دندان ها، بعد از شیر دادن یا هر غذایی به کودک باید آنها را تمیز کنیم. برای این منظور می توان بعد از هر نوبت شیر دادن به کودک، به خصوص در هنگام شب، مقدار کمی آب به شیرخوار داد تا دهانش تمیز شود. همچنین باید حداقل روزی دوبار، تکه پارچه تمیز و مرطوبی را به دور انگشت پیچیده و با دقت و ملایمت روی لثه و دندان های شیرخوار را تمیز کرد.

تأثیر نخ دندان برای تمیز کردن دندان ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مکمل مسواک است. وقتی فاصله دو دندان خیلی کم است، مسواک قدرت نفوذ به آن را ندارد. در این گونه موارد، نخ دندان با عبور از بین دندان ها ذرات ریز غذایی بین آنها را خارج کرده و فاصله بین دندان ها را تمیز می کند.



باید دقت شود که تا حد امکان از دادن مواد و مایعات شیرین به کودک، به خصوص در طول شب، خودداری شود. زمانی که تقریباً همه دندان های کودک رشد کرد، یعنی حدود سن پنج سال و نیم، باید مسواک کردن توسط والدین کودک آغاز شود.

اگر کودک در هنگام خواب با شیشه، شیر بخورد، احتمال ابتلا به سندرم شیر وجود دارد. در اثر این بیماری، دندان های جلویی کودک دچار پوسیدگی زودرس می شود و کودک زودتر از سن معمول، دندان هایش را از دست خواهد داد.
آهن عنصری ارزشمند برای بدن است و مهمترین مورد مصرف آن در بدن، خون سازی است.

میزان آهن موجود در شیر مادر کم است و به همین علت، مصرف قطره آهن در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود. اما این قطره مفید در صورت بی توجهی باعث ایجاد مشکلاتی در دندان کودک می شود. آهن با مینای دندان ترکیب شده و آن را سیاه می کند و مقاومت طبیعی آن را از بین می برد. بنابراین باید موقع دادن قطره آهن آنرا به ته حلق بچکانید تا حتی الامکان با دندان ها برخورد نکند و نیز پس از خوردن قطره آهن، به کودک آب خورانده شود تا آهن از دندان های کودک پاک شود.


اگر دندان شیری کودک پیش از موقع از دست برود، فوراً باید با دندان پزشک تماس گرفت ؛ زیرا ممکن است دندان های دیگر در طول زمان به سمت فضای خالی دندان از دست رفته حرکت کنند و در نتیجه دندان دایمی در جای غیرطبیعی رشد کند و نظم دندان ها را بر هم بریزد.
تاج دندان های شیری زمانی ساخته و تشکیل می شوند که انسان هنوز در مرحله جنینی و داخل رحم مادر است. موادی که مادر در دوران حاملگی از آنها تغذیه می کند، تأثیر زیادی در چگونگی و قوت و ضعف دندان های فرزند او خواهند داشت. مهمترین موادی که برای تقویت و استحکام دندان های طفل لازم است و باید مادر باردار به میزان لازم از آنها استفاده نماید عبارت اند از:

کلسیم، فسفر ، ویتامین D ، ویتامین C و فلوئور.


- کلسیم و فسفر:

این دو ماده معدنی بسیار مهم در شیر و پنیر به مقدار زیاد وجود دارد.


- ویتامین D:

در اثر تابش و نفوذ اشعه آفتاب در بدن تشکیل می شود. علاوه بر آن، این ویتامین در گوشت ماهی، کره، پنیر، شیر و زرده تخم مرغ به مقدار قابل ملاحظه ای وجود دارد.


- ویتامین C:

میوه ها و سبزیجات مختلف به ویژه پرتقال و سایر مرکبات، گوجه فرنگی و سبزیجات دارای مقدار مناسبی ویتامین C هستند.

- فلوراید: نوعی ماده معدنی است که ممکن است به طور طبیعی در آب آشامیدنی مناطق مختلف، کم و بیش وجود داشته باشد. مقدار کافی فلوراید در آب آشامیدنی 7/0 تا یک PPM است. (PPM واحد اندازه گیری فلوراید است).
اگر مقدار فلوراید بیش از 2 PPM باشد باعث بیماری فلورزیس می شود و اگر میزان آن کمتر از 5/0 PPM باشد، مقاومت دندان ها کم می شود. وجود مقدار کمی از این ماده در رژیم غذایی مادران باردار و همچنین کودکانی که در زمان شکل گیری دندان های دایمی می باشند، وجود داشته باشد، باعث استحکام زیاد دندان ها می شود.
فلوراید یک ماده طبیعی است که باعث افزایش مقاومت نسج دندان در برابر پوسیدگی می گردد و از راه مصرف غذاهای دریایی مانند میگو، ماهی، چای و بعضی از میوه ها به بدن انسان می رسد. اگر مقدار فلوراید آب خیلی کمتر از اندازه باشد، باید کمبود فلوراید را جبران کرد. برای جبران این کار راه های زیر استفاده می شود:


1- اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی منطقه
2- مصرف قرص یا قطره فلوراید
3- استفاده از ژل فلوراید
4- استفاده از دهان شویه فلوراید
5- استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید



اولین دندان آسیای بزرگ دایمی در سن شش سالگی رشد می کند و دندان 6 نامیده می شود.

تعداد 28 عدد از دندان های دایمی در سن 6 تا 12 سالگی می رویند. دندان های دایمی برای داشتن تغذیه سالم، تکلم صحیح و حفظ زیبایی چهره به کار می روند و مانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند و باید برای حفظ و نگهداری آنها دقت لازم را انجام داد تا از پوسیدگی دندان ها جلوگیری شود.


پوسیدگی دندان که آن را در اصطلاح عامیانه کرم خوردگی دندان می گویند، یک بیماری عفونی و نتیجه یک عفونت باکتریایی است.

برای ایجاد پوسیدگی، وجود پلاک میکروبی، قندهای ساده و دندان مستعد لازم است. پس از خوردن قندهای ساده، باکتری ها، قندها را تجزیه کرده و اسید تولید می کنند. پلاک میکروب، اسید را در سطح دندان نگه داشته و به مینای دندان حمله می کند. پس از حملات مداوم اسید، مینا شروع به حل شدن می کند و پوسیدگی آغاز می گردد.

هرگز مسواک خیس را در جعبه سربسته قرار ندهید چرا که مرطوب ماندن مسواک باعث رشد میکروب ها در آن می شود. در صورتی که موهای مسواک خم شده باشد. مسواک توانایی تمیز کردن سطوح دندانی را ندارد به لثه آسیب می رساند.



شیرینی هایی مانند آب نبات، شکلات و ... که به سطح دندان می چسبند، در ایجاد پوسیدگی نقش مهمی دارند، به گونه ای که تعداد دفعات مصرف غذاهای قندی، طول مدتی که قند در دهان می ماند و شکل ظاهری غذاها ، همه جزو عوامل مهم در ایجاد پوسیدگی هستند.

پوسیدگی با فعالیت میکروب های داخل دهان در سطح دندان شروع می شود و به تدریج به داخل لایه های دندان نفوذ می کند. وقتی پوسیدگی فقط روی مینای دندان باشد، می توان با رعایت بهداشت و درمان های ساده، پوسیدگی را مهار کرد. در غیر این صورت پوسیدگی به آرامی به داخل عاج و از آنجا به مغز دندان نفوذ می کند.
پوسیدگی ممکن است از هر سطح دندان شروع شود ولی در سه محل شایع تر است. این سه محل به ترتیب عبارت اند

شیارهای سطح جونده، سطح بین دندانی، طوق دندان.


به طور کلی برای ایجاد پوسیدگی چهار شرط لازم وجود دارد که عبارتند از:


1- مستعد بودن مینای دندان و ضعیف بودن آن در مقابل اسید.
2- وجود پلاک های میکروبی: وقتی از دندان ها به خوبی مراقبت نشود، میکروب ها با مواد موجود در بزاق دهان، لایه نرم، کرم رنگ و چسبنده ای را تشکیل می دهند که بر روی دندان ها می چسبد و به تدریج سفت می شود. این لایه را پلاک میکروبی می نامند.
3- وجود مواد قندی در دهان
4- زمان: طول مدتی که لازم است تا پوسیدگی ایجاد گردد. پوسیدگی دندان تقریباً به اندازه سرماخوردگی شایع است.

[دل تنگم]

بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی باید به چند مسئله زیر توجه نمود:


1- استفاده از مسواک و خمیردندان حاوی فلوراید.
2- استفاده از نخ دندان.
3- حذف یا کنترل مواد قندی.
4- افزایش مقاومت دندان با استفاده از نفوذ فلوراید به داخل ساختمان دندان.

اگر روزانه دوبار مسواک بزنید و سپس با نخ دندان، فواصل بین دندانی را تمیز کنید، در پیشگیری از پوسیدگی دندان ها تأثیر بسیار زیاد خواهد داشت. خمیردندان حاوی فلوراید، میزان پوسیدگی دندان ها را به میزان 5 الی 30 درصد کاهش می دهد. استفاده از نمک خشک، جوش شیرین و سایر پودرها برای مسواک زدن صحیح نیست و باعث ساییدگی مینا و خراشیدگی لثه می شود.

توجه داشته باشید که هرگز مسواک خیس را در جعبه سربسته قرار ندهید چرا که مرطوب ماندن مسواک باعث رشد میکروب ها در آن می شود. در صورتی که موهای مسواک خم شده باشد، مسواک توانایی تمیز کردن سطوح دندانی را ندارد به لثه آسیب می رساند.
مناسبت ترین روش برای پاک کردن سطوح بن دندانی استفاده از نخ دندان است. تأثیر نخ دندان برای تمیز کردن دندان ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مکمل مسواک است. وقتی فاصله دو دندان خیلی کم است، مسواک قدرت نفوذ به آن را ندارد. در این گونه موارد، نخ دندان با عبور از بین دندان ها ذرات ریز غذایی بین آنها را خارج کرده و فاصله بین دندان ها را تمیز می کند.

بنابراین استفاده روزمره از نخ دندان در حفظ سلامتی دندان ها تأثیر زیادی دارد.

[دل تنگم]

دندان پوسیده یک یا چند مورد از علامت های زیر را دارد:


- تغییر رنگ مینای دندان (در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود)

- سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی

- حساس بودن یا درد گرفتن دندان در هنگام خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش یا شیرین.

- حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگامی که دندان ها را روی هم فشار می دهید.

- بوی بد دهان. (بیماری های تنفسی و دستگاه گوارشی نیز ممکن است باعث بوی بد دهان شوند.)

اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود ، بافت نگه دارنده نیز دچار بیماری می شود. لثه سالم، صورتی رنگ است و کاملاً به استخوان فک و طوق دندان چسبیده است. قوام محکمی دارد و شل نیست.

در بیماری لثه، ابتدا لثه ملتهب، قرمز رنگ و پر خون شده و قوام آن شل می گردد و هنگام خوردن میوه های سخت و یا مسواک زدن خونریزی می کند و معمولاً در این مواقع، فرد از مسواک زدن خودداری می کند که این مسئله باعث تشدید بیماری گشته و در ادامه باعث لق شدن دندان ها می شود.

میکروب های موجود در پلاک میکروبی، همان گونه که باعث پوسیدگی دندان می شود، لثه را نیز بیمار می کند. اگر پلاک میکروبی مدت طولانی روی دندان بماند، به یک لایه سخت زردرنگ یا قهوه ای تبدیل می شود که به آن جرم دندان می گویند.
مصرف دخانیات، سیگار، قلیان و ... تشکیل جرم دندان را شدیدتر می کند. جرم دندان به دلیل آهکی شدن، خیلی سخت بوده و با مسواک نمی توان آن را پاک کرد. پلاک به مقدار زیاد، به صورت یک لایه نرم زاید و آلوده بر روی دندان ها ایجاد می شود. باکتری های پلاک، تولید سم می کنند که این سموم باعث التهاب لثه می شود که این التهاب سرآغاز بیماری های لثه را تشکیل می دهد.

[دل تنگم]

علایم بیماری بافت نگه دارنده عبارتند از:


- قرمزی و تورم لثه ها.

- خونریزی از لثه ها در هنگام گاز زدن میوه های سفت یا مسواک کردن.

- بوی بد دایمی دهان.

- لق شدن یک یا چند دندان.

- تحلیل و عقب نشینی لثه ها.

- فواصلی که به تدریج میان دندان ها پیدا می شود.

در بیشتر مواقع، از آنجا که بیمار متوجه بیماری لثه خود نمی باشد، بیماری ادامه پیدا می کند. با ادامه بیماری استخوان فک درست در همان جایی که درون دندان را گرفته است خورده می شود و لثه نیز به سمت ریشه کشیده می شود در این حال می گویند لثه و استخوان فک تحلیل رفته است. با رعایت کامل بهداشت دهان و دندان ها می توان از بیماری های دهان و دندان پیشگیری نمود.

در این زمینه باید به نکات زیر توجه کافی داشت:


1- حذف پلاک میکروبی که باعث پوسیدگی در دندان و بیماری های لثه است. با استفاده از نخ دندان، مسواک زدن، جرم گیری و استفاده از دهان شویه آب و نمک (2/1 قاشق چایخوری در یک لیوان آب جوشیده سرد شده).

2- کنترل مصرف مواد قندی.

3- افزایش مقاومت دندان از طریق افزودن فلوراید به آب آشامیدنی، استفاده از دهان شویه سدیم فلوراید، قرص و ژل فلوراید و مسدود کردن شیارهای دندانی.

4- مراقبت از دندان ها با روش صحیح مسواک زدن.

5- مراجعه مرتب و منظم به دندان پزشک.

- هرگاه در اثر پوسیدگی، ضربه یا عوامل دیگر، به مغز دندان آسیب برسد، معمولاً دندان درد به وجود می آید. در هنگام دندان درد از گذاشتن مواد مختلف روی دندان و یا لثه خودداری نمایید.

- از شکست اشیاء سخت یا باز کردن در بطری ها با دندان خودداری کنید و هیچگاه گرهی را با دندان باز نکنید.

- از اشیایی مانند سنجاق، میخ، کاغذ که اکثراً آلوده هستند، برای خلال کردن دندان استفاده نکنید.

- استفاده از میوه جات به خصوص میوه های سفت (مثل سیب) و مواد دارای کلسیم و فسفر در استحکام و مقاومت دندان ها نقش ارزنده ای دارد. از مراجعه به افراد غیر متخصص و ناآشنا به اصول علم دندان پزشکی خودداری کنید. چرا که دخالت افراد غیر مجاز باعث شیوع بیماری های خطرناک و مسری مثل ایدز و هپاتیت می شود.

منبع : جمهوری اسلامی

مشاور پزشکی : دکتر میثم شیرزاد

[دل تنگم]

دهان شامل حفره دهان – دندانها- زبان- بزاق – لثه و سقف دهان است . دهان به علت وجود بزاق كه از غدد بزاقی ترشح می شود دائماً مرطوب است. میزان ترشح بزاق دریك شخص سالم معادل 1500 -500 میلی لیتر در روز است و میزان تولید به عوامل متعددی از جمله سن – جنسیت – ساعات متفاوت روز- ماههای مختلف سال ، حالات روحی و وضعیت غذایی بستگی دارند. بزاق بدون رنگ بوده و كمی حالت چسبندگی دارد و چون حاوی انواع متفاوت تركیبات آلی و معدنی است ، محیط مناسبی برای رشد باكتری ها در دهان است.

باكتری های موجود در دهان می توانند بر روی مواد موجود در بزاق مخصوصاً ذرات غذا در بین دندانها تأثیر گذاشته و در اثر عمل تخمیر و فساد ، گازهای بدبو تولید نمایند. بنابراین عمل باكتری ها در دهان را می توان مهمترین عامل تنفس بدبو به حساب آورد. علاوه براین باكتری های موجود در دهان می توانند با تأثیر بر مواد قندی ، اسیدهای آلی تولید نموده و اسیدهای حاصله به تدریج باعث پوسیدگی دندانها بشوند. برخی از باكتری های دهان درعمق دندانها و اطراف لثه فعالیت بیشتری داشته و می توانند بیماری های عفونی لثه و دندان را موجب شوند. در طول روز به علت باز و بسته شدن دهان و در نتیجه دفع گازهای تولید شده توسط باكتری ها از شدت بوی دهان كاسته می شود.

علاوه براین در طول روز بلع بزاق به تنهایی و یا همراه با مواد غذایی ، از تجمع باكتریهای داخل دهان كاسته و موجب كاهش متابولیسم باكتری ها در دهان می شوند. به عكس در طول شب به علت محبوس شدن گازهای تولید شده در دهان و تولید تركیبات متعدد مخصوصاً توسط باكتری هایی كه برای رشد به كمی اكسیژن نیاز دارند بوی دهان شدت می یابد. درحقیقت تنفس بد بوی صبحگاهی دهان، در رابطه مستقیم با فعالیت شبانه باكتری ها در دهان است. اغلب میكروب های موجود در دهان بیماری زا نبوده و جزو ساكنان طبیعی دهان انسان سالم به حساب می آیند. در دهان ، انواع میكروبهای بیماری زا نیز موجود بوده و در شرایط خاص قادر به تولید بیماری های عفونی در دهان و سایر قسمت های مجاور هستند. میكروبهای موجود در دهان می توانند به سادگی توسط بزاق از فردی به فرد دیگر با جمعیت میلیونی منتقل شوند. تعداد میكروبها ی موجود در دهان به حدی زیاد است كه هر انسان درهنگام صحبت كردن ، میلیونها میكروب را با ترشحات فوق العاده كوچك بزاق درهوای اطراف خود پراكنده می نماید.

اگر فردی دهانش همیشه بوی بد نمی دهد و دفعتاً چنین می شود، بدون شك باید نشانه هایی ازیك بیماری را در بدن خود حس كند و بی درنگ درصدد رفع بوی بد دهان و شناخت بیماری برآید. بوی بد ناگهانی دهان می تواند به دلایل زیر باشد:

- عفونت و تورم لثه ها و یا آبسه دندان

- عفونت گلو و یا متورم شدن آن

- سینوزیت

- عفونت ریه

-Sjogren (بیماری كه در آن چشم و دهان به طور مزمن خشك می شوند)

- بیماری ناشی از الكلی بودن افراد

- بیمارهای كلیه كه درآن كلیه ها قادر نیستند به درستی سموم را به خارج بفرستند

- یبوست

- بیماری كبد




بعضی اوقات بوی بد دهان از میكروبی به نام ( هلیكوباكتر پیلوری)Helico Bacter Pglori است. این میكروب در جهاز هاضمه باقی می ماند و ممكن است تولید زخم معده هم بكند و درهرحال بوی بد دهان را باعث شود . در این موارد ضمن این كه به پزشك معالج خود مراجعه می كنید با انجام آزمایش های لازم و پیگیری های مداوم درصدد رفع این عارضه برآیید چون در مراحل بعدی می تواند خطرناك تر باشد.

با رعایت بهداشت دهان می توان میكروبهای دهان و در نتیجه اعمال ناخواسته آنها را به حداقل رساند. بهترین روش برای كاهش میكروبهای دهان ، شستشوی مداوم دهان و دندانها پس از صرف غذا ( مخصوصا هنگام شب) است. شستشو موجب خارج شدن ذرات غذای موجود درحفره دهان شده و دراصل با حذف مواد غذایی مورد نیاز میكروبها ، از جمعیت آنها كاسته می شود. به خصوص عامل مؤثری در به حداقل رساندن میكروبها ی دهان و ممانعت از پوسیدگی دندانها است. مواد پروتئینی مانند ذرات گوشت در بین دندانها محیط مناسبی برای رشد باكتریها ایجاد می نماید . بنابراین بوی بد دهان اغلب درارتباط با فساد مواد پروتئینی است. بلع بزاق ، نوشیدن مایعات ، دفع بزاق وشستشوی دهان با مواد شیمیایی ضد میكروب از جمعیت میكروبهای دهان به میزان قابل ملاحظه ای می كاهد. اگرچه پس از چند ساعت جمعیت میكروبها مجدداً به حالت اولیه برمی گردند، اما مصرف مواد ضد بومانند آدامس ، پوششی بر روی تنفسهای بدبو بوده و به علت بالا بردن ترشح بزاق و بلع بزاق از جمعیت میكروبها می كاهند.

ناگفته نماند كه آدامس و تركیبات مشابه به علت داشتن قندهای ساده باعث رشد باكتریهای موثر برپوسیدگی دندان ها می شود.

از دیدگاه طب نتروتپ ، تغذیه دربوی بد دهان بسیار اهمیت دارد. سعی كنید حدوداً دو لیتر آب در روز حتماً استفاده كنید. همچنین از خوردن گوشت تا آن جایی كه امكان دارد پرهیز كنید و به جای آن از پروتئینهای گیاهی استفاده كنید. غذاهای سرخ كردنی به هیچ عنوان استفاده نشود ، فقط بخارپز، آب پز یا در فر گذاشته شود.

از ادویه جات كمتر استفاده كنید . سعی كنید به غذای خود كمی نمك برای مزه ، و زعفران به عنوان ادویه بزنید. از مصرف مواد كارخانجاتی مانند سوسیس ، كالباس ، چیپس و پفك وغیره خودداری كنید.

سبزیجات سبز تیره كه دارای كلروفیل زیاد هستند استفاده كنید مانند جعفری ، اسفناج ، كاهو ، كدو ، شاهی آبی و غیره .

از لحاظ بهداشت دهان سعی كنید بعد از هر وعده غذا دندانها را مسواك كنید . می توانید بعد از مسواك كردن كمی هل - رازیانه و تخم گشنیز در دهان بریزید و بجوید.
ضمناً می توانید یك قاشق چایخوری جوش شیرین را در نصف لیوان آب گرم حل كنید و وقتی نیمه گرم شد مقداری از آن را در دهان نگاه دارید و مزمزه كنید و دندانها و دهانتان را با آن كاملاً بشویید. بدین طریق ، هم دندانهای تمیز و شفافی خواهید داشت وهم نفس تازه و خوشبویی پیدا می كنید. بد نیست بدانید چنانچه پوست شما دچار آفتاب سوختگی شده است اگر خمیری از جوش شیرین درست كنید و روی آن بگذارید بسیار مؤثر خواهد بود.

[دل تنگم]

سوال فوق، پرسش بسیاری از بیماران است که یا خود متوجه وجود جرمهای غیر طبیعی در روی دندانها و نزدیک لثه ها شده اند و یا به توصیه دندانپزشک خود به انجام عمل جرمگیری جهت حذف جرم، ترغیب شده اند . این پرسش را باید از جهات مختلفی مورد بررسی قرار دهیم .

- اینکه اصلاً جرم چیست و اگر از روی دندانها برداشته نشود چه خواهد شد؟

- اگر رنگ زرد و نازیبای جرم و یا به عبارت دیگری زیبایی دندانها برای ما مهم نباشد، چه ضرورتی بر جرمگیری وجود دارد؟

- اگر بنابر جرمگیری حذف جرمهاست چه آسیبهایی متوجه دندانها خواهد شد؟

- اگر در طی جرمگیری به دندانها آسیب برسد . آیا باز جرمگیری توصیه می شود یا خیر؟

اما جرم چیست؟

در حقیقت جرم تجمع محکم و سخت شده پلاکهای میکروبی است که به دندانها چسبیده اند و با مسواک زدن نیز تمیز نمی شوند. از بحث های قبلی خاطرمان هست که اگر مسواک زده نشود ، روی دندان ها را لایه ای از میکروبها و مواد غذایی جمع شده فرا می گیرد که به آن پلاک میکروبی می گویند . هدف از مسواک زدن حذف لایه میکروبی فوق ( پلاک میکروبی) است . پلاک میکروبی نه تنها باعث پوسیدگی دندان می شود ، بلکه فعالیت میکروبهای موجود در آن باعث آسیب به لثه و ایجاد التهاب در ناحیه لثه( ژنژیویت ) نیز خواهد شد. اگر شخصی خوب مسواک نزند یا نزند، پلاکهای میکروبی کاملاً حذف نمی شوند و به تدریج بر ضخامت آنها افزوده می شود، پلاکهای میکروبی ضخیم شده، تحت تأثیر کلسیم بزاقی می توانند به مواد معدنی موجود در دندان اتصال شیمیایی پیدا کنند. این فرآیند منجر به تشکیل جرم می شود . یعنی یک جسم سخت غیر از دندان در کنار دندان تشکیل می شود که از طریق کلسیم بزاقی، اتصال ضعیفی به دندان پیدا می کند . اتصال به دندان در حدی قوی نیست که نتوان آن را توسط ابزار دندانپزشکی جدا کرد ، اما آن قدر قوی هست که با مسواک زدن و یا شستشو قابل پاک شدن نیست .

جرم رفته رفته تشکیل می شود ، امکان حذف پلاک میکروبی هم کمتر شده و حتی اگر شخص خوب هم مسواک بزند چون، سطح دندان دیگر فاقد صافی و یکدستی ابتدایی خود شده است، پلاکهای میکروبی درلابلای جرم ها باقی می ماند، به تدریج حجم پلاکهای میکروبی موجود روی جرمها بیشتر شده و مرتب بر حجم جرم نیز افزوده می گردد و مشکل تشدید می شود.