آفت شناسي گیاهی

[Marichka]

حشرات مضر
حشرات مضر بطور کلي به سه گروه اصلي تقسيم مي شوند:
۱- حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند؛
۲- حشراتي که از فرآورده‌هاي انباري تغذيه مي‌کنند؛
۳- حشراتي که انسان و ساير جانوران را مورد حمله قرار مي‌دهند.
حال به شرح هر يك از اين سه گروه مي‌پردازيم.

1- حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند
الف) حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند ممکن است بصورت مستقيم به گياه خسارت وارد كنند. مثل ملخ‌ها، لارو پروانه‌ها و سوسك‌ها كه مستقيماً از بخش‌هاي مختلف گياه تغذيه مي‌كنند اعم از برگ، گل، ميوه و چوب.
ب) ايجاد خسارت از طريق تخم گذاري است، بعضي از حشرات مخصوصاً زنجرك‌هاي خانواده سيکاديده (Cicadidae ) و زنجرک‌هاي خانواده سيکادليده (Cicadellidae ) از طريق تخم‌گذاري در سر شاخه‌هاي ظريف گياهان به آن‌ها خسارت وارد مي‌کنند.
ج)ايجاد خسارت از طريق انتقال بيمارهاي ويروسي،باکتريايي و مايکوپلاسمائي و احتمالاً قارچي
در بين حشرات دو گروه شته‌ها و زنجرک‌هاي خانواده سيکادليده (Cicadellidea ) از اهميت بيشتري در نقل و انتقال عوامل بيماري‌زا گياهي برخوردار هستند. همچنين سخت بالپوشان خانواده اسکوليتيده (Scolytidae ) در نقل و انتقال عوامل قارچي نقش دارند.
۲-حشراتي كه به فرآورده‌هاي انباري خسارت مي‌زنند و خود نيز به سه دسته تقسيم مي‌شوند
الف) اولين گروه آفات چوب مي‌باشند.
چوب يکي از مهم‌ترين محصولات است که در زندگي بشر نقش دارد. چوب‌هاي صنعتي گاهي مورد حمله بعضي از حشرات قرار مي‌گيرند از جمله مهمترين اين حشرات موريانه‌ها هستند.
چگونگي هضم چوب بوسيله‌ي موريانه‌ها.
موريانه‌ها خود قادر به هضم سلولز يا چوب نيستند. در داخل دستگاه گوارش موريانه تک سلولي‌هاي فلازل‌داري زندگي مي‌کنند که آنزيم‌هاي مورد نياز براي تجزيه سلولز را توليد مي‌کنند و آن تک سلولي‌ها هستند که باعث هضم سلولز مي‌شوند. در واقع نوعي همزيستي بين تک سلولي و موريانه‌ها از اين طريق ايجاد شده است.
ب) دومين گروه از آفات فرآورده‌هاي انباري، آفات پارچه و منسوجات هستند. تعدادي از حشرات از جمله پروانه‌هاي خانواده تي‌ني‌ده (Tineidae) و سخت بالپوشان درمستيده (Dermestidae) گاهي به منسوجات خسارت سنگيني وارد مي‌کنند.
ج) سومين گروه از آفات مواد غذايي، انباري است. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد محصولات کشاورزي بعد از مرحله کاشت و پس از برداشت در انبار توسط آفات مختلف از بين مي‌روند. در بين آفات انباري سوسک‌هاي خانواده درمستيده (Dermestidae ) و بروخيده ( Bruchidae ) و کورکولينيده (Curculionidae)، در بين پروانه‌ها تعدادي از گونه‌هاي خانواده پيراليده (pyralidae ) مثل پلوديا اينترپونکتلا (Plodia interpunctella) و افيستيا کونيلا (Ephestia Kuhniella ) از اهميت زيادي برخوردارند.
3- حشراتي که انسان و ساير جانوران را مورد حمله قرار مي‌دهند. آن‌ها نيز به چند گروه تقسيم مي‌شوند:
الف) حشرات آزار دهنده مثل تعدادي از پشه‌ها و مگس‌ها. گرچه ممکن است که ناقل بيماري مهمي نباشد ولي به هر ترتيب باعث سَلب آسايش از انسان مي‌شوند. ب) حشراتي که نيش آن‌ها سمي است. تعدادي از زنبورهاي خانواده وسپيده (Vespidae) و اسفسيده (Sphecidae) و در مواردي زنبورهاي بالاخانواده آپويدا (Apoidea ) که جزء حشرات مفيد و گرده افشان هستند و انسان را نيش مي‌زنند.
بعضي از انسان‌ها به نيش زنبورها حساسيت شديدي دارند و دچار شوک شديدي مي‌شوند و در مواردي مشاهده شده که نيش زنبور منجر به مرگ انساني شده است.
ج) سومين گروه از حشراتي که به انسان خسارت مي‌زنند حشرات انگل هستند و به دو گروه تقسيم مي‌کنيم.

حشرات انگل
1) انگل خارجي؛
2) انگل داخلي.
1) حشرات انگل خارجي مثل کک‌ها و شپش‌ها و در مواردي ساسها که با تغذيه از خون انسان گاهي بيماري‌هايي را به انسان منتقل مي‌کنند. ساس‌ها در واقع نوعي سن هستند. در مبحث‌هاي بعدي توضيح داده خواهد شد.
2)حشرات انگل داخلي مخصوصاً تعدادي از مگس‌ها مثل خانواده کاليفوريده (Calliphoridae) و خانواده اُستريده (Oestridae) و خانواده تابانيده (Tabanidae) كه از اهميت زيادي برخوردارند. اين مگس‌ها عموماً تخم خودشان را بر روي چهارپايان وحشي و اهلي قرار مي‌دهند. بعد از اينکه لارو از تخم خارج مي‌شود وارد بدن چهار پايان مي‌شود و مراحل نشو و نماي لاروي خود را در داخل بدن طراحي مي‌کند و زماني که مي‌خواهد تبديل به حشره کامل بشود در بسياري از مگس‌ها پوست سوراخ مي‌کند. مثل خانواده استريده (Oestridae) كه از اهميت زيادي برخوردارهستند. سپس وارد خاک مي‌شوند و تبديل به شفيره و حشره کامل مي‌شوند. و از اين طريق کاملاً باعث ضعف جانوران مخصوصاً احشام و چهارپايان وحشي مي‌شوند.
آخرين گروه از حشراتي که به انسان حمله مي‌کنند حشرات ناقل از جمله خانواده کوليسيده (Culicidae) و سايکوديده (Psychodidae) هستند که از اهميت زيادي برخوردارند. پشه‌هاي خانواده کوليسيده مراحل نشو و نماي لاروي خودشان را در داخل آب سپري مي‌کنند. حشرات ماده قادر هستند انسان را نيش بزنند و همراه نيش زدن عوامل مختلف ويروسي و باکتريايي را وارد بدن مي‌کنند. مثل پشه‌ي مالاريا که چندين مرحله را در بدن انسان طي مي‌کنند و در گذشته منجر به مرگ انسان مي‌شده اما در حال حاضر واکسن مخصوص بيماري مالاريا ساخته شده است.
نمونه ديگر پشه‌هاي خاکي خانواده سايکوديده زير خانواده فلابوتومينا (phlaebotominae) هستند که عامل بيماري سالک در انسان مي‌باشند. اين پشه‌ها وقتي در روي صورت مستقر مي‌شوند يک تک سلولي بنام لشمانيوز را وارد بدن مي‌کنند و ايجاد بيماري سالک در روي پوست مي‌کنند.

حشرات مضر
حشرات مضر بطور کلي به سه گروه اصلي تقسيم مي شوند:
۱- حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند؛
۲- حشراتي که از فرآورده‌هاي انباري تغذيه مي‌کنند؛
۳- حشراتي که انسان و ساير جانوران را مورد حمله قرار مي‌دهند.
حال به شرح هر يك از اين سه گروه مي‌پردازيم.

1- حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند
الف) حشراتي که از گياهان تغذيه مي‌کنند ممکن است بصورت مستقيم به گياه خسارت وارد كنند. مثل ملخ‌ها، لارو پروانه‌ها و سوسك‌ها كه مستقيماً از بخش‌هاي مختلف گياه تغذيه مي‌كنند اعم از برگ، گل، ميوه و چوب.
ب) ايجاد خسارت از طريق تخم گذاري است، بعضي از حشرات مخصوصاً زنجرك‌هاي خانواده سيکاديده (Cicadidae ) و زنجرک‌هاي خانواده سيکادليده (Cicadellidae ) از طريق تخم‌گذاري در سر شاخه‌هاي ظريف گياهان به آن‌ها خسارت وارد مي‌کنند.
ج)ايجاد خسارت از طريق انتقال بيمارهاي ويروسي،باکتريايي و مايکوپلاسمائي و احتمالاً قارچي
در بين حشرات دو گروه شته‌ها و زنجرک‌هاي خانواده سيکادليده (Cicadellidea ) از اهميت بيشتري در نقل و انتقال عوامل بيماري‌زا گياهي برخوردار هستند. همچنين سخت بالپوشان خانواده اسکوليتيده (Scolytidae ) در نقل و انتقال عوامل قارچي نقش دارند.

۲حشراتي كه به فرآورده‌هاي انباري خسارت مي‌زنند و خود نيز به سه دسته تقسيم مي‌شوند
الف) اولين گروه آفات چوب مي‌باشند.
چوب يکي از مهم‌ترين محصولات است که در زندگي بشر نقش دارد. چوب‌هاي صنعتي گاهي مورد حمله بعضي از حشرات قرار مي‌گيرند از جمله مهمترين اين حشرات موريانه‌ها هستند.
چگونگي هضم چوب بوسيله‌ي موريانه‌ها.
موريانه‌ها خود قادر به هضم سلولز يا چوب نيستند. در داخل دستگاه گوارش موريانه تک سلولي‌هاي فلازل‌داري زندگي مي‌کنند که آنزيم‌هاي مورد نياز براي تجزيه سلولز را توليد مي‌کنند و آن تک سلولي‌ها هستند که باعث هضم سلولز مي‌شوند. در واقع نوعي همزيستي بين تک سلولي و موريانه‌ها از اين طريق ايجاد شده است.
ب) دومين گروه از آفات فرآورده‌هاي انباري، آفات پارچه و منسوجات هستند. تعدادي از حشرات از جمله پروانه‌هاي خانواده تي‌ني‌ده (Tineidae) و سخت بالپوشان درمستيده (Dermestidae) گاهي به منسوجات خسارت سنگيني وارد مي‌کنند.
ج) سومين گروه از آفات مواد غذايي، انباري است. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد محصولات کشاورزي بعد از مرحله کاشت و پس از برداشت در انبار توسط آفات مختلف از بين مي‌روند. در بين آفات انباري سوسک‌هاي خانواده درمستيده (Dermestidae ) و بروخيده ( Bruchidae ) و کورکولينيده (Curculionidae)، در بين پروانه‌ها تعدادي از گونه‌هاي خانواده پيراليده (pyralidae ) مثل پلوديا اينترپونکتلا (Plodia interpunctella) و افيستيا کونيلا (Ephestia Kuhniella ) از اهميت زيادي برخوردارند.
3- حشراتي که انسان و ساير جانوران را مورد حمله قرار مي‌دهند. آن‌ها نيز به چند گروه تقسيم مي‌شوند:
الف) حشرات آزار دهنده مثل تعدادي از پشه‌ها و مگس‌ها. گرچه ممکن است که ناقل بيماري مهمي نباشد ولي به هر ترتيب باعث سَلب آسايش از انسان مي‌شوند.
ب) حشراتي که نيش آن‌ها سمي است. تعدادي از زنبورهاي خانواده وسپيده (Vespidae) و اسفسيده (Sphecidae) و در مواردي زنبورهاي بالاخانواده آپويدا (Apoidea ) که جزء حشرات مفيد و گرده افشان هستند و انسان را نيش مي‌زنند.
بعضي از انسان‌ها به نيش زنبورها حساسيت شديدي دارند و دچار شوک شديدي مي‌شوند و در مواردي مشاهده شده که نيش زنبور منجر به مرگ انساني شده است.
ج) سومين گروه از حشراتي که به انسان خسارت مي‌زنند حشرات انگل هستند و به دو گروه تقسيم مي‌کنيم.

حشرات انگل
1) انگل خارجي؛
2) انگل داخلي.
1) حشرات انگل خارجي مثل کک‌ها و شپش‌ها و در مواردي ساسها که با تغذيه از خون انسان گاهي بيماري‌هايي را به انسان منتقل مي‌کنند. ساس‌ها در واقع نوعي سن هستند. در مبحث‌هاي بعدي توضيح داده خواهد شد.
2)حشرات انگل داخلي مخصوصاً تعدادي از مگس‌ها مثل خانواده کاليفوريده (Calliphoridae) و خانواده اُستريده (Oestridae) و خانواده تابانيده (Tabanidae) كه از اهميت زيادي برخوردارند. اين مگس‌ها عموماً تخم خودشان را بر روي چهارپايان وحشي و اهلي قرار مي‌دهند. بعد از اينکه لارو از تخم خارج مي‌شود وارد بدن چهار پايان مي‌شود و مراحل نشو و نماي لاروي خود را در داخل بدن طراحي مي‌کند و زماني که مي‌خواهد تبديل به حشره کامل بشود در بسياري از مگس‌ها پوست سوراخ مي‌کند. مثل خانواده استريده (Oestridae) كه از اهميت زيادي برخوردارهستند. سپس وارد خاک مي‌شوند و تبديل به شفيره و حشره کامل مي‌شوند. و از اين طريق کاملاً باعث ضعف جانوران مخصوصاً احشام و چهارپايان وحشي مي‌شوند.
آخرين گروه از حشراتي که به انسان حمله مي‌کنند حشرات ناقل از جمله خانواده کوليسيده (Culicidae) و سايکوديده (Psychodidae) هستند که از اهميت زيادي برخوردارند. پشه‌هاي خانواده کوليسيده مراحل نشو و نماي لاروي خودشان را در داخل آب سپري مي‌کنند. حشرات ماده قادر هستند انسان را نيش بزنند و همراه نيش زدن عوامل مختلف ويروسي و باکتريايي را وارد بدن مي‌کنند. مثل پشه‌ي مالاريا که چندين مرحله را در بدن انسان طي مي‌کنند و در گذشته منجر به مرگ انسان مي‌شده اما در حال حاضر واکسن مخصوص بيماري مالاريا ساخته شده است.

نمونه ديگر پشه‌هاي خاکي خانواده سايکوديده زير خانواده فلابوتومينا (phlaebotominae) هستند که عامل بيماري سالک در انسان مي‌باشند. اين پشه‌ها وقتي در روي صورت مستقر مي‌شوند يک تک سلولي بنام لشمانيوز را وارد بدن مي‌کنند و ايجاد بيماري سالک در روي پوست مي‌کنند.

[Marichka]

شاخه بندپايان يا آرتروپودا (Arthropoda) به چهار زير شاخه تقسيم مي‌شوند :
1- تريلوبيتا (Trilobita)
2- کراستاسه‌آ (Crustaceae)
3- کليسراتا (Chelicerata)
4- آتلوسراتا (Atelocerata)

تريلوبيتا (Trilobita)
تريلوبيتا که اولين بندپايان هستند در درياها زندگي مي‌کردند و حدود 500 تا 600 ميليون سال قبل بيشترين فراواني را داشتند و در حال حاضر تعدادي از گونه‌هاي آن‌ها بصورت فسيل شناسايي شده‌اند .

کليسراتا (Chelicerata)
در اين بندپايان که فاقد شاخک هستند بدن از دو قسمت تشکيل شده است. قسمت اول سفالوتوراکس (Cephalothorox ) و قسمت دوم آبدومن (Abdomen ) است . در قسمت سفالوتوراکس 6 پيوست وجود دارد که پيوست‌هاي اول بنام کليسر ( Chelicer ) است که در واقع اندامهاي تغذيه‌اي آن‌ها را تشکيل مي‌دهد .
پيوست‌هاي دوم به اعضاي حسي بنام (Pedipalp ) تبديل شده است و 4 پيوست ديگر براي راه رفتن مورد استفاده قرار مي‌گيرد .
اين زير شاخه بطور کلي شامل سه رده است که در بين آن‌ها رده عنکبوت‌ها مانند آراکنيدا (Arachnida) از اهميت بيشتري برخوردار است و در منابع مختلف شامل يازده راسته بوده بعضي از آن‌ها به شرح ذيل است:
- راسته عقرب‌ها يا اسکورپيوز (Scorpiones) است در اين بندپايان شکم بصورت عريض به قفسه سينه يا سفالوتراکس متصل مي‌شود و از دو قسمت تشکيل شده است، قسمت ابتدائي عريض (Mesosoma) و قسمت انتهايي (Metasoma) که به نيش ختم مي شود کاملاً باريک است. عقرب‌ها موجوداتي هستند که داراي فعاليت شبان‌ه‌اند، روزها در محيط‌هاي مختلفي مخفي مي‌شوند و عموماً از حشرات و ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- راسته عنکبوتها يا آرانه(Araneae) است. شکم عنکبوت‌ها باريک و به سفالوتراکس (Cephalothorax) متصل مي‌شود. شکم فاقد ساختمان حلقه حلقه بوده و يکپارچه بنظر مي‌رسد. اندام‌هاي حسي مخصوصاً در عنکبوت‌هاي نر رشد زيادي کرده و در انتها کاملاً متورم هستند و اندام جفت‌گيري عنکبوت‌ها در روي پي‌دي‌پالپ‌ها قرار دارد.

عنکبوت‌ها از چه موادي تغذيه مي‌کنند؟
عنکبوت‌ها از جمله مفيدترين بندپايان هستند که در اکوسيستم هاي طبيعي نقش بسيار ارزنده‌اي در کاهش جمعيت گونه‌هاي آفت دارند. در واقع همه آن‌ها حشره‌خوار يا از ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- راسته آکاري (Acari) يا کنه‌ها: بدليل اهميتي که تعدادي از کنه‌ها مخصوصاً کنه‌هاي خانواده تترانيکيده (Tetranychidae) بعنوان آفات گياهان زينتي دارند در جلسات بعدي بطور مفصل توضيح داده خواهند شد.
- راسته رطيل‌ها (Sulifugae): اندازه رطيل‌ها بزرگتر از عنکبوت‌هاست. کليسرهاي آن‌ها رشد بسيار زيادي دارد و به آن‌ها ظاهر ترسناکي داده است.
آيا رطيل‌ها نيش مي‌زنند؟
بر خلاف تصوري که در بين مردم وجود دارد رطيل‌ها فاقد نيش و غده سمي هستند اگر چه ممکن است بعضي از رطيل‌ها مانند مورچه گاز بگيرند ولي چون کليسرهايشان خيلي قوي است امکان آلوده شدنشان به ويروس‌ها و باکتري‌ها وجود دارد و لذا در انسان ايجاد بيماري مي‌کنند ولي بطور کلي رطيل‌ها فاقد نيش هستند.
كراستاسه‌آ (Crustaceae)
يکي ديگر از شاخه سخت‌پوستان کراستاسه‌آ (Crustacea) بزرگترين گروه‌هاي بندپايان را تشکيل مي‌دهند و تغييرات زيادي در قسمت‌هاي مختلف بدن آن‌ها ديده مي‌شود .
در بين سخت پوستان رده مالاکستراکا (Malacotraca) از اهميت بسيار زيادي برخوردار است که شامل سه راسته بوده که عبارتند از :
- راسته آمفي‌پودا (Amphipoda ) که شامل انواع ميگوها مي‌باشد. از جنبه غذايي حائز اهميت‌اند.
- راسته ايزوپودا (Isopoda) يا مساوي‌پايان که از جمله آن‌ها خرخاکي است. خرخاکي‌ها و بعضي از گونه‌هاي آن‌ها بنام پرسيلو اورناتوس (Porcelio ornatus ) ممکن است تحت شرايطي تبديل به آفت شوند و از ريشه‌هاي گياهان مختلف از جمله گياهان زينتي در شرايط گلخانه‌اي تغذيه کنند .
-راسته دکاپودا (Decapoda) همانند آمفي‌پودا مخصوصاً در کشورهاي خارجي از جنبه تغذيه انسان فوق‌العاده حائز اهميت هستند و انواع خرچنگ‌ها (Crabs)و لابسترها (Lobsters) را در بر مي‌گيرد.

آتلوسراتا (Atelocerata)
راسته ديگر که فو‌ق‌العاده براي ما مهم بوده آتلوسراتا (Atelocerata ) يا شاخک‌داران هستند. اين زير شاخه در واقع بندپاياني هستند که داراي يک جفت شاخک هستند و به پنج رده تقسيم مي‌شوند که عبارتند از :

1- کيلوپودا (Chilopoda)
2- ديپلوپودا (Diplopoda )
3- سيمفيلا (Symphyla )
4- پائوروپودا (Pauropoda)
5- هگزاپودا (Hexapoda)
در اينجا فقط به بعضي از رده‌ها اشاره مي‌كنيم:
- رده ديپلوبودايا (Diplopoda) يا هزارپايان: ديپل به معناي دو و پودا به معناي پا است . (ِDiplopda ) يعني در هر حلقه‌اي از بدن داراي دو جفت پا هستند. اين بندپايان عموماً در سنگ‌ها و روي خزه‌ها ديده مي‌شوند و از انواع گياهان تغذيه مي‌کنند.
- رده کيلوپودا (Chilopoda) يا صدپايان: کيلو به معناي آرواره و پودا به معناي پا است. جفت اول پاها در اين بندپايان به آرواره تبديل شده است. آرواره‌هاي سمي اين بندپايان در زير سنگ‌ها و کنده درختان فعاليت مي‌کنند و از انواع حشرات و ساير بندپايان تغذيه مي‌کنند.
- رده هگزاپودا (Hexapoda) يا حشرات (Insecta): موجوداتي هستند که داراي يک جفت شاخک و شش عدد پا هستند و بزرگترين رده جانوري در سطح کره زمين مي‌باشند و تاكنون متجاوز از يک ميليون از آن‌ها شناسايي شده‌اند.

[Marichka]

حشره
حشره موجودي است که بدن آن از سه قسمت سر، قفسه سينه و شکم تشکيل شده است. در قسمت سر حشرات، چشمهاي ساده و مرکب، شاخک‌ها و قطعات دهاني از اهميت زيادي برخوردارند. در قسمت قفسه سينه پاها و بال‌ها قرار دارند و در قسمت شکم تخم ريز، سرسي‌ها و آلت جفت‌گيري مشاهده مي‌شود.

شكم (Abdomen)
- تخم ريز
- سر سي‌ها
- آلت جفت‌گيري

بدن حشرات
- سر (Head)
- قفسه سينه (Thorax)
- شكم (Abdomen)
قفسه سينه (Thorax)
- پاها
- بال‌ها
سر (Head)
- چشم‌هاي مركب و ساده
- شاخك‌ها
- قطعات دهاني
سر در حشرات از درزها و نواحي مختلفي تشکيل شده که مهمترين اين درزها عبارتند از :
درزي كه بين پيشاني و لب بالا قرار گرفته است که به آن درز اپيستومال (Epistomal ) گفته ميشود. طرفين اين درز، درزهاي زير گونه‌اي (Subgenal suture ) هستند. در قسمت بالاي پيشاني و در قسمت زير چشم‌هاي مرکب، گونه (Gena ) ديده مي‌شود. فرق سر و لب بالا و ناحيه‌اي که بين پيشاني و لب بالا قرار دارد کليپئوس (Clypeus) گفته مي‌شود.

از نظر طرز اتصال سر به بدن در حشرات سه وضعيت ديده مي‌شود :
1- اورتوگناتوس (Orthognathous ) حشراتي هستند که جهت سر به سمت پائين بوده و داراي يک زاويه ۹۰ درجه با بدن است؛
2- پروگناتوس (Prognathous ) حشراتي هستند که قطعات دهاني‌شان در امتداد محور طولي بدن قرار دارد مثل سوسک‌هاي زميني خانواده کارابيده (Carabidae)؛
3- اوپيستوگناتوس (Opisthognathous ) حشراتي هستند که قطعات دهاني به سمت زيرين سر قرار دارد و يک زاويه حاده‌ بين اين قطعات دهاني سر، با محور طولي بدن وجود دارد. از جمله اجزاي حسي مهم در قسمت سر شاخک بوده که در حشرات داراي انواع مختلف است مثلاً شاخک‌ها ممکن است مويي باشد که به آن‌ها ستاسئوس (Cetaceous ) گفته مي‌شود نظير شاخک در آسيابک‌ها .
شاخک ممکن است نخي يا فيلي‌فرم (Filiform ) باشد مثل سوسک‌هاي خانواده کارابيده (Carabidae) شاخک تسبيحي در موريانه‌ها، شاخک چماقي در کفش‌دوزک‌ها، شاخک اره‌اي و شآن‌هاي و پروش و شاخک آريستايي در گروه‌هاي مختلف حشرات ديده مي‌شوند.
قطعات دهاني در حشرات عبارتند از :
- يك لب بالا (Labrum)
- دو آرواره بالا (Mandibles)
- دو آرواره پائين (Maxillae)
- يك لب پائين (Labium)
- يک عضو چشايي (Hypopharynx)

قطعات دهاني نشان دهنده نحوه تغذيه در گروههاي مختلف حشرات است و بر اساس نوع تغذيه قطعات دهاني دچار تغييراتي مي‌شوند. در حشراتي که داراي قطعات دهاني سائيده هستند مثل ملخ‌ها آرواره‌هاي بالا کاملاً رشد کرده و حالت سائيده دارند. آرواره‌هاي پائين و قسمت‌هايي که مربوط به لب پائين هستند رشد چنداني نکرده‌اند. در حاليکه در حشراتي مثل سن‌ها که داراي قطعات دهاني زننده و مکنده هستند و از شيره گياهان تغذيه مي‌کنند، و همچنين در پشه‌هاي خانواده کوليسيده (Culicidae) مشاهده مي‌شود که آرواره‌هاي بالا و پائين تبديل به زايده‌هاي سوزن مانندي شده که وارد پوست بدن مي‌شود و از طريق مجاري كه در کابين‌هاي فانيکس قرار دارد عمل مكيدن صورت مي‌گيرد.
در پروانه‌ها که داراي قطعات دهاني مکنده هستند بخشي از لب پائين بنام گالئا (Galea) تبديل به خرطوم شده و ساير قسمت‌هاي قطعات دهاني مثل آرواره‌هاي بالا و پائين در اکثر پروانه‌ها از بين رفته و تنها بخشي از لب پائين تبديل به زايده خرطوم مانندي شده که به وسيله آن شهد گياهان را مي‌مکند. در حشرات ليسَنده مثل ديپ ترا (Diptera) بخشي از لب پائين تبديل به يک عضو اسفنج مانندي مي‌شود كه در سطح آن شيارهايي وجود دارد. آب در داخل لوله‌هاي مويين جريان پيدا مي‌کند و از طريق اين مجرا، وارد مجراي غذايي مي‌شود. در قسمت قفسه سينه پاها قرار دارند.

قسمت‌هاي مختلف پا در حشرات
- پيش‌ران (Coxa)
- پي‌ران (Trochanter)
- ران (Femur)
- ساق (Tibia)
- پنجه (Tarsus)
- ناخن‌ها (Claws)
اختلاف بين بندپايان و حشرات در اينست که در بعضي از بندپايان مثل کنه‌ها يک عضو ديگر به نام پاته‌لا که در واقع دومين قسمت پي‌ران است، وجود دارد ولي در حشرات اين قسمت مشاهده نمي‌شود.
رگبالهاي طولي بال حشرات
- رگبال کناري (Costa)
- رگبال زير کناري (Subcosta)
- رگبال شعاعي (Radius)
- رگبال مياني (Media)
- رگبال بازويي (Cubitus)
رگبال آنال (Anal veins)
- رگبال ژوگال (Jugal veins)
البته ممکن است در همه گروه‌هاي مختلف حشرات، رگ‌بال‌ها را نبينيم، ولي بر اساس تفاوت‌هايي که در رگ‌بال‌هاي حشرات وجود دارد آن‌ها را گروه‌بندي مي‌کنيم.
آيا پا در حشرات گياه خوار يا شکارگر تفاوت دارد؟
پا در حشرات داراي انواع مختلفي است. پاهاي رونده، پاهاي دونده و يا پاهاي شكاري. حشراتي مانند مانتيدها داراي پاهاي شکاري هستند که در اين پاها ران و ساق رشد بسيار زيادي کرده است که زوائد خار مانندي در سطح دروني خود دارد که بوسيله آن مي‌تواند ميزبان‌هاي خود را که عموماً گونه‌هاي آفت هستند را شکار بکنند. در حاليکه در حشرات آفت، پاها از نوع رونده و دونده هستند.

[Marichka]

حشرات بزرگترين رده جانوراني هستند که روي کره زمين زندگي مي کنند . حدود يک ميليون گونه از حشرات تا کنون شناسايي شده‌اند. ولي تعداد زياد ديگري ناشناخته باقي مانده‌اند که محققين مشغول شناسايي آن‌ها هستند. رده حشرات هگزاپودا (Hexapoda) که گاهي معادل آن (Insecta) را نيز ذکر مي‌کنند، شامل دو زير رده و در منابع مختلف بين ۲۸ تا ۳۲ راسته هستند.

رده‌بندي حشرات (Insecta)
- زير رده حشرات بي‌بال (Apterygota)
- زير رده حشرات بال‌دار (Pterygota)

حشرات Insecta
در زير رده (Apterygota) که حشرات بي‌بال را در بر مي‌گيرد، بي‌بالي يک صفت ذاتي است. به عبارت ديگر، در اجداد آن‌ها هم اين صفت وجود داشته است. در حالي که ممکن است در تعدادي از حشرات زير رده (Pterygota) حالت بي‌بالي ديده بشود ولي اين بي‌بالي يک صفت ثانويه است، که در اثر نوع زندگي بوجود آمده است. در انواعي از ملخ‌ها، شته‌ها و سن‌ها ديده مي‌شود. نمونه‌ي بارزي از بي‌بالي در شپش‌هاي انساني و حيواني ديده مي‌شود که در اثر زندگي انگلي بال‌هاي خودشان را از دست داده‌اند.

حشرات بي‌بال (Apterygota)
زير رده آپتري‌گوتا يا حشرات بي‌بال به پنج راسته تقسيم مي‌شوند که عبارتند از:
- راسته بي‌شاخَکان يا (Protura)
- راسته دم فنري‌ها يا پا دُمان (Collembola)
- راسته دم چنگالان يا (Diplura)
راسته دم مويان يا (Microcoryphia)
- راسته ماهي نقره‌اي‌ها يا (Thysanura)

دم فنري‌ها يا پادُمان (Collembola)
اين راسته از آپتري‌گوتا حشرات بسيار کوچکي هستند که بدليل همين کوچکي کمتر مورد توجه‌اند. در اکوسيستم‌هاي طبيعي مخصوصاً در خاک‌هايي که مقدار زيادي هوموس وجود داشته باشد جمعيت‌هاي بسيار بالايي دارند. گاهي در هر متر مکعب خاک حدود صد هزار از آن‌ها ديده مي‌شود و در هر هکتار ميليون‌ها ميليون از اين حشرات فعاليت مي‌کنند.

چرا به اين حشرات پا دُمان گفته مي‌شود ؟
در سطح زيري چهارمين حلقه شکم راسته پا دُمان يک اندامي بنام فورکولا (Furcula) ديده مي‌شود. و در روي زمين، سومين حلقه شکم در سطح زيري شکم اندام ديگري بنام رتيناکلوم (Retinaculum) وجود دارد. موقعي که حشره نياز به جهش و حرکت دارد فورکولا از رتيناکلوم که به صورت يک اندام قلاب مانند است آزاد مي‌شود و با خوردن به زمين جهش پيدا مي‌کند. راسته پا دُمان در طبيعت بسيار زياد هستند گاهي بعضي از گونه‌هاي خانواده (Sminthuridae) مثل (Sminthurus viridis) تحت شرايطي تبديل به آفت مي‌شوند و ممکن است به گياهان زينتي خسارت بزند.

بي‌شاخَكان (Protura)
بي‌شاخکان شش پاي بسيار کوچک دارند و فاقد شاخک هستند. طول بدنشان حدود 6/0 تا حد اکثر 5/1 ميلي‌متر است. جفت اول پاهاي آن‌ها به اندامهاي حسي تبديل شده است بدليل اينکه فاقد شاخک هستند، پاها در واقع نقش شاخک‌ها را ايفا مي‌کنند. اين بندپايان در درون خاک‌هاي هوموسي، در زير سنگ‌ها و زير خاک برگ‌ها فراوان ديده مي‌شوند و از گياهان مختلف تغذيه مي‌کنند.

چرا گونه‌هاي اين راسته كه بدون شاخک هستند جزء حشرات به حساب مي‌آيند؟
بعضي از متخصصين اعتقاد دارند که سه راسته کولمبولا (Collembola)، ديپلورا (Diplura) و پروتورا (Protura) در واقع جز رده اينسکتا (Insecta) نيستند و آن‌ها را در راسته هگزاپودا گروه‌بندي کرده‌اند و معتقدند با آنکه ۶ پا دارند از رده حشرات خارج بشوند.

دم‌ چنگالان (Diplura)
راسته ديگر ديپلورا (Diplura) يا دم چنگالان هستند که فاقد چشم مرکب و ساده هستند. در انتهاي شکمشان داراي پيوست‌هاي بلندي هستند و طول بدنشان حدود ۷ ميلي‌متر يا کمتر است. بنابراين در مقايسه با کولمبولا (Collembola) و پروتورا (Protura) اندازه نسبتاً بزرگتري برخوردارند و روي خاک برگ‌ها و زير پوسته درختان از مواد مختلف آلي تغذيه مي‌کنند.

دم مويان (Microcoryphia) و ماهي نقره‌اي‌ها (Thysanura)
راسته ديگر ميکروکوريفيا (Microcoryphia) و تيزانورا (Thysanura) هستند. اين دو راسته شباهت بسيار زيادي به هم دارند و سطح بدنشان از پولک پوشيده شده و در انتهاي شکم داراي زوائد بلندي هستند.
اما چگونه اين دو راسته را از همديگر تفکيک کنيم ؟
در راسته ميکروکوريفيا (Microcoryphia) چشم‌هاي مرکب نسبتاً بزرگ و به همديگر اتصال دارند در حاليکه در راسته تيزانورا (Thysanura) که به آن‌ها سيلورفيش (Silver fish) يا ماهي نقره‌اي هم مي‌گويند چشم‌هاي مرکب کوچک و از همديگر کاملاً جدا هستند.
بعضي از گونه‌هاي راسته تيزانورا گاهي در منازل بصورت آفت ديده مي شوند از جمله خانواده لپيس ماتيده (Lepismatidae) گونه‌اي بنام لپيسما ساکارنيا (Lepisma saccharina) دارد که از مواد نشاسته‌اي در منازل تغذيه مي‌کند.
حشرات بال‌دار (Pterygota)
زير رده پتري گوتا Pterygota بخش اعظم حشرات را در بر مي‌گيرند. از نظر رفتاري و بيولوژي گونه‌هاي اين زير رده بسيار متنوع هستند و تعداد زيادي از گونه‌ها آبزي هستند. مثل تعدادي از سن‌ها، سخت بالپوشان و دو بالان که مراحل رشد قبل از بلوغشان در داخل آب سپري مي‌کنند. تعداد زيادي نيز خشکي زي هستند که در بين گونه‌هاي خشکي زي تعدادي از آن‌ها گرده افشان هستند که از حشرات بسيار مفيد به حساب مي‌آيند. همچنين تعدادي از آن‌ها پارازيت يا پرداتور هستند و در تنظيم جمعيت گونه‌هاي آفت نقش مهمي دارند. و در کنترل بيولوژيک از تعدادي از آن‌ها استفاده مي‌شود. برخي از آفات مهم محصولات کشاورزي هستند مثل تعداد زيادي از پروانه‌ها، سخت بالپوشان و سن‌ها.
راسته هوموپترا (Homoptera) يا جوربالان که شامل شته‌ها، شپشک‌ها و گروه‌هاي ديگر مي‌باشند و از اهميت زيادي برخوردارند.

[Marichka]

حشرات بال‌دار (Pterygota)
- يك روزه‌ها (Ephemeroptera)
- طياره‌ها (Odonata)
- سوسَري‌‌ها (Blattaria)

يك روزه‌ها (Ephemeroptera)
از ابتدايي‌ترين حشرات شروع مي‌کنيم. اولين راسته حشرات، راسته افمرپترا (Ephemeroptera) که حشراتي با بال‌هاي غشايي و تعداد زيادي رگ‌بال هستند و عموماً بالهاي عقبي آن‌ها کوچکتر از بالهاي جلويي است. حشرات کامل در انتهاي بدن داراي زائده‌هاي بلندي مي‌باشند. تا قبل از بلوغ، در داخل آب زندگي مي‌كنند و از انواع گياهان مختلف در داخل آب تغذيه مي‌کنند. پوره‌هاي اين حشرات در طرفين بدن داراي زوائد برگ مانندي که در واقع همان پيوست‌هاي تنفسي هستند، مي‌باشند که به وسيله آن اکسيژن محلول در آب را جذب مي‌کنند. در انتهاي بدن نيز داراي پيوست‌هايي هستند. يک روزه‌ها از نظر تغذيه‌ي ماهي‌ها داراي اهميت فوق‌العاده زيادي هستند و يکي از بخشهاي مهم در جيره غذايي ماهي‌ها در آب هاي شيرين مي‌باشند.
اما چرا به اين حشرات يک روزه مي‌گويند؟
به خاطر اينکه عمر اين حشرات کامل بسيار کوتاه است و بعد از اينكه حشره‌ي كامل ظاهر مي‌شود يک يا دو روز و بيشتر از سه روز زنده نمي‌مانند. يک استثناء ديگر که در اين راسته وجود دارد، بعد از ظهور فرم بالدار، يک مرتبه ديگر پوست اندازي مي‌کنند تا فرم بالغ آن‌ها ظاهر گردد.
طياره‌ها (Odonata)
دومين راسته، راسته اُدناتا يا طياره (Odonata)مي‌باشند. حشرات اين دسته، حشراتي نسبتاً بزرگ، به رنگ‌هاي بسيار زيبا و داراي بدن باريک و کشيده مي‌باشند. چشم‌هاي اين حشرات عموماً مرکب در آسيابک‌ها بسيار بزرگ مي‌باشند به طوري که بخش اعظم سر را در بر مي گيرد. در حاليکه در سنجاقک‌ها، چشم‌هاي مرکب عموماً کوچکتر هستند. بالها باريک و کشيده و با تعداد زيادي رگ‌بال در سطح خود مي‌باشد. اين حشرات، جزء حشرات اوليه و ابتدايي محسوب مي‌شوند.
راسته (Odonata) از جمله مفيدترين حشرات مي‌باشند. زيرا همه گونه‌هاي آن، بدون استثنا شکارگرند و حشرات کامل و پوره‌ها، از ساير حشرات و همچنين حشرات آفت تغذيه مي‌كنند. البته تخصص يا تعلق خاصي نسبت به گروه خاصي از حشرات ندارند، و از تمام گونه‌هاي ديگر اعم از مفيد و غير مفيد تغذيه مي‌کنند. حشرات کامل اين راسته گاهي از مگس‌ها که اغلب ناقل بيماري‌هاي مختلف مي‌باشند تغذيه مي‌کنند و در کاهش جمعيت آنان نقش موثري دارند. پوره‌هاي اين حشرات آبزي بوده و مدت زمان دو تا سه سال را درون آب زندگي مي‌کنند.

تشخيص پوره آسيابک‌ها از پوره سنجاقک‌ها
پوره سنجاقک‌ها عموماً در انتهاي بدن داراي زوائد برگ مانندي هستند، ولي در پوره آسيابک‌ها اين زوائد برگ مانند ديده نمي‌شود. همانطور که اشاره شد پوره‌هاي حشرات نيز شکارگر هستند و در محيط‌هاي آبي از حشرات به ويژه ازلارو پشه‌ها و ساير حشرات تغذيه مي‌کنند.
غير از چشم‌هاي مرکب، سنجاقک‌ها و آسيابک‌ها چه تفاوت ديگري با هم دارند؟
ساده‌ترين روش براي تشخيص آسيابک‌ها از سنجاقك‌ها اينست که در آسيابک‌ها بال‌هاي عقب در قاعده عريض‌تر از بالهاي جلوست در حاليکه در سنجاقک بال‌هاي عقب و جلو داراي شکلي يکسان بوده و از نظر اندازه مشابه هستند.

سوسري‌‌ها (Blattaria)
راسته ديگر، راسته بلاتاريا (Blattaria) يا سوسري‌ها هستند. علي‌رغم اينکه عموم مردم به اين حشرات سوسک يا سوسک حمام مي‌گويند ولي در واقع اين‌ها سوسک به معناي بي‌تل (Beetle) که ما آن‌ها را سخت ‌بالپوشان مي‌ناميم، نيستند. از جمله حشرات مهم بهداشتي هستند که در کشور ما حداقل سه گونه از آن‌ها به وفور يافت مي‌شود.

مهمترين گونه سوسري‌ها عبارتند از :
- سوسري آلماني يا بلاتاجرمنيكا (Blattella germanica)
- سوسري آمريكايي يا پري‌پلنتا امريكانا (Periplaneta americana)
- بلاتا اورينتاليس (Blatta orientalis)
البته بدليل اينکه سوسريها اندازه بزرگتري دارند براي ساکنان منازل قابل تحمل نيستند اما سوسري آلماني داراي اندازه خيلي کوچکتري است. شکل بدن در اين حشرات بگونهاي است که در لابلاي کوچکترين شکاف‌ها رفت و آمد دارند. تخمهاي خودشان را در داخل کپسولهايي قرار مي‌دهند بطوري كه در داخل هر کپسول تعداد زيادي تخم قرار مي‌گيرد و سوسري‌ها اين کپسول را در پشت کابينت‌ها يا در داخل درزها و شکافهايي که در آشپزخانه قرار دارد رها ميکنند. بعد از مدتي از داخل يک کپسول که مشابه يک لوبياي کوچک است تعداد زيادي پوره اين حشرات خارج و بوي ناخوشايندي از خود ساطع ميکند که قابل تحمل نميباشد اما نکته مهم در اين حشرات اين است که از جنبه بهداشتي داراي اهميت زيادي هستند.

[Marichka]

راست‌بالان (Orthoptera)
راست‌بالان در برگيرنده گروه‌هاي مختلفي از حشرات مانند آبدزدک‌ها، جيرجيرک‌ها و ملخ‌ها مي‌باشند.
حشرات اين راسته ممکن است بالدار يا بدون بال باشند. در فرم بالدار، عموماً بال‌هاي جلويي باريک و کشيده هستند و بال‌هاي عقب نسبتاً عريض است. بال‌هاي جلو تا حدودي زخيم و چرمي شده‌اند و اصطلاحاً به آن‌ها (Tegmina) ميگويند. اين حشرات داراي بال‌هاي عقب غشايي عريض و تعداد زيادي رگ‌بال هستند و در موقع استراحت مثل بادبزن تا مي‌خورند و در زير بال جلويي قرار مي‌گيرند.
راست‌بالان شامل تعداد زيادي ا ز حشرات هستند و به دو زير راسته تقسيم مي‌شوند:
زير راسته (Caelifera) و زير راسته (Encifera) از اهميت زيادي برخوردار هستند.

كِليفِرا (Caelifera)
زير راسته كِليفِرا شامل ملخ‌هاي شاخك كوتاه هستند. در اين زير راسته خانواده اكريديده (Acrididae) اهميت زيادي دارند. تعدادي از گونه‌ها مثل شيستو سکوگاريا و گلوست ميگراتوريا از آفات بين‌المللي هستند و سازمان‌هاي بين‌المللي جمعيت آن‌ها را تحت مطالعه قرار مي‌دهند، مخصوصاً در کشورهاي آفريقايي جمعيت آن‌ها تحت کنترل است ولي در عين حال جمعيت انبوهي را تشکيل مي‌دهند. در حين مهاجرت، اين حشرات در مسير پيش روي خود همه گياهان را از بين مي‌برند. از طريق کشور عربستان نيز يکي دو بار اين ملخ‌ها وارد ايران شده‌اند و تمام گياهان را در مسير پيش روي خود از بين برده‌اند. ملخ‌هاي شاخک کوتاه، تخم‌شان را در خاک و به صورت گروهي در داخل محفظه‌اي به نام (Ootheca) اُوتكا قرار مي‌دهند که تا مدت زمان يک سال باقي مي‌ماند و در سال بعد پوره‌ها خارج مي‌شوند و تغذيه خود را از گياهان آغاز مي‌کنند.

حشراتي مثل ملخ چگونه صداها را مي‌شنوند؟
اندام شنوايي در ملخهاي (Acrididae) در طرفين اولين حلقه شکم است و در ملخهاي شاخک بلند بر روي ساق پاي جلو قرار دارد.
انسي‌فرا (Encifera)
زير راسته دوم (Orthoptera) که زير راسته شاخه انسي‌فرا مي‌باشند و شامل جيرجيرک‌ها، ملخ‌هاي شاخک بلند و آبدزدک‌ها هستند.
ملخ‌هاي شاخک بلند داراي تخم‌ريز بلندي هستند و شکل تخم‌ريز آن‌ها حالتي شمشيري دارد. اين حشرات تخم خود را در داخل بافت گياهان قرار مي‌دهند. ملخ‌هاي شاخک بلند داراي فرم بالدار و بدون بال هستند. به صورت گروهي و تجمعي زندگي نمي‌کنند. اين حشرات به عنوان يک آفت اندميک يا بومي هستند و با جمعيت‌هاي نسبتاً پائيني که دارند از گياهان تغذيه مي‌کنند.
گروهي ديگر از حشرات راسته انسي‌فرا جيرجيرک‌ها هستند که از خانواده (Gryllidae) مي‌باشند. عموم مردم با صداي اين حشرات آشنايي دارند. جيرجيرک‌ها بهترين آوازخوان دنياي حشرات هستند. برخلاف ملخ‌هاي شاخک بلند که تحت عنوان خانواده (Tettigoniidae) گروه‌بندي مي‌شوند، تخم‌ريز در جيرجيرک‌ها داراي مقطع استوانه‌اي شکل است اما در ملخ‌هاي شاخک بلند، بصورت شمشيري يا تيغه‌اي مي‌باشند. جيرجيرک‌ها عموماً گياه‌خوار هستند يا از مواد خشک آبي تغذيه مي‌کنند و تحت شرايط خاصي مي‌توانند در گلخانه‌ها ، چمنزارها و مراتع خساراتي به گياهان وارد بکنند.

حشراتي به اين کوچکي مثل جيرجيرک‌ها چطور مي‌توانند صدايي به اين رسايي توليد کنند؟
جيرجيرک‌ها از طريق سائيدن دو بال جلو به هم توليد صدا مي‌كنند. در روي بال جيرجيرک‌ها اندامي بنام آينه و در روي بال ديگر اندامي بنام آرشه وجود دارد. از سائيدن دو بال جلويي به هم موسيقي بلند و رسايي توليد مي‌شود .
گروهي ديگر از زير راسته انسي‌فرا آب دزدک‌ها هستند. اين خانواده تحت عنوان نام خانوادگي (Grylotapidae) مي‌باشند. اين حشرات داراي پاهاي جلويي کَنَنده هستند، در واقع پاهاي جلويي اين حشرات متورم و داراي دندانه‌هاي متعددي است که به بيلچه‌اي براي کَندن زمين تبديل شده است. اين حشرات در عمق ۱۵ تا ۲۰ سانتيمتري زير سطح زمين تونل‌هايي را حفر مي‌کنند و محفظه‌اي براي تخم‌گذاري در داخل آن درست مي کنند. پوره‌ها پس از خارج شدن همچون حشرات کامل به تغذيه از ريشه انواع گياهان مي‌پردازند. لذا تحت شرايطي ممکن است در مناطقي که گياهان زينتي پرورش داده مي‌شود يا زير چمنزارها تبديل به آفت شوند. اين حشرات در طي يک سال يک مرتبه تخم‌گذاري مي‌کنند، عموماً داراي يك نسل در سال هستند.

گوش‌خيزک‌ها (Dermaptera)
راسته ديگر، راسته (Dermaptera) يا گوش‌خيزک‌ها که به آن‌ها نيز (Earwigs) اطلاق مي‌شود.
برخلاف نامي که اين حشرات دارند تحت هيچ عنوان وارد گوش نمي‌شوند. و اين نام بر اساس يک داستان خرافه قديمي به اين حشرات گفته مي شود. (Dermaptera) فرم‌هاي بال‌دار يا بي‌بال دارد. در گونه بال‌دار، بال‌هاي جلو بسيار کوچک و عموماً تگمينا و گاهي اليترون ناميده مي‌شود. اما بال‌هاي عريض و گرد اين حشره در موقع استراحت جمع مي‌شود و در زير بال‌هاي جلو قرار مي‌گيرد. اين حشرات در انتهاي بدن خود داراي زوائدي هستند با نام (Forceps) كه اين زوائد در افراد نر داراي قوس و در افراد ماده مستقيم مي‌باشد. در اين خانواده (Forficulidae) و گونه (Forficula auricularia) از اهميت نسبي برخوردار هستند و گاهي به صورت آفات خودنمايي مي‌کنند.

[Marichka]

مانتيدها (Mantodea)
مانتيدها يا مانتوده‌آ (Mantodea) حشراتي نسبتاً بزرگ، با بدني باريک و کشيده که پيش قفسه سينه يا پروتوراکس (Prothorax) رشد زيادي کرده است. سر اين حشرات قابليت حرکت در همه جهات را دارد. پاهاي جلوئي آن‌ها از نوع شکاري است. زمستان‌گذراني بصورت تخم مي‌باشد. تخم اين حشرات بر روي شاخه درختان در باغ‌ها مشاهده مي‌شود. اين حشرات تخم خود را در داخل محفظه‌هايي بنام (Ootheca) قرار مي‌دهند. اين محفظه‌ها معمولاً چسبيده به شاخه درختان ديده مي‌شود و هر كدام حدود ۲۰۰ تخم را در برمي‌گيرند.
يکي از گونه‌هايي که در بيشتر نقاط ايران پراکندگي زيادي دارند گونه‌اي با نام (Mantis relegiosa) هستند.

آيا حشرات اين راسته براي کنترل حشرات مضر مورد استفاده قرار مي‌گيرند؟
عليرغم اينکه مانتيدها جزء حشرات مفيد هستند و از ساير حشرات تغذيه مي‌کنند، بخشي از رژيم غذايي آن‌ها حشرات مضر مثل ملخ‌ها مي‌باشد. اين حشرات فاقد تخصص ميزباني هستند يعني براي آن‌ها فرقي ندارد که حشراتي که شکار مي‌کنند مفيد يا مضر باشد. اين حشرات گاهي از زنبورهاي (Apoidea) که جزء حشرات مفيد و گرده افشان هستند تغذيه مي‌کنند. بنابراين در كنترل بيولوژيك كاربردي مورد استفاده قرار نمي‌گيرند.

ناجوربالان (Hemiptera)
اين راسته يکي از بزرگترين راسته‌هاي حشرات است. مهمترين خصوصيت مورفولوژيک اين حشرات ساختمان بالِ جلو است. بال جلو در قسمت قاعده‌اي، ضخيم و چرمي شده است و از قسمت‌ها و نواحي مختلفي تشکيل مي‌شود که عبارتند از:
۱- Corium
۲-Clavus
۳- Cuneus

و بخش‌هاي ديگر که، در تفکيک خانواده‌هاي سن‌ها اهميت زيادي دارد.
البته اين بخش‌ها در همه سن‌ها وجود ندارد، بخش انتهايي بال جلو کاملاً حالت غشايي دارد و داراي تعدادي رگ‌بال است. که اين قسمت در تفکيک خانواده‌ها مورد استفاده قرار مي‌گيرند.
قطعات دهاني سن‌ها از نوع زَنَنده مَکَنده است، بنابراين از شيره گياهي و در مواردي از خون تغذيه مي‌کنند. سن‌ها به دو گروه اصلي خشكي‌زي و آبزي تقسيم مي‌شوند. گونه‌هاي خشكي‌زي تعدادي شكارگر هستند و از گياهان و خون انسان و ساير جانوران استفاده مي‌كنند. يک بخش عمده از سن‌ها نيز آبزي هستند.

سن‌ها داراي تعداد زيادي زير راسته هستند که مهمترين زير راسته‌ها عبارتند از:
1- Cimicomorpha
2- Pentatomorpha
3- Nepomorpha
4- Gerromorpha

Nepomorpha
راسته (Nepomorpha)شامل سن‌هاي آبزي هستند: سن‌هاي (Aquatic) در زير آب شنا مي‌کنند و از انواع موجودات در داخل آب تغذيه مي‌کنند، مهمترين خانواده‌ها عبارتند از:
۱- Nepidae
۲- Blostomatidae
۳- Corixidae
که در محيط آب از انواع حشرات مثل لارو پشه‌ها و ساير آبزي‌ها تغذيه مي‌کنند.

Gerromorpha
زير راسته ديگر ، زير راسته جرومورفا است که سن‌هاي نيمه آبزي يا (Semi aquatic) مي‌باشند. اين سن‌ها شکارگر و در کنار يا سطح آب از انواع بندپايان از جمله حشرات تغذيه مي‌کنند.
زير راسته ديگر که از اهميت بيشتري نسبت به راسته‌هاي قبل برخوردارند، سن‌هاي راسته (Cimicomorpha) و (Pentatomorpha) هستند.

Cimicomorpha
سن‌هاي زير راسته، (Cimicomorpha)که تعدادي از آن‌ها گياه‌خوار و تعدادي شكارگر و تعدادي ديگر از آن‌ها خون‌خوار هستند. به بعضي از آن‌ها مختصراً اشاره مي‌کنيم:
اولين خانواده، خانواده (Tigidae) هستند. به اين سن‌ها (Lace bugs) مي‌گويند. به دليل اينکه سطح بدنشان کاملاً مشبک است و از نظر فرم بالهاي جلو، مواردي که در سن‌هاي قبلي ذکر شد در اين سن‌ها ديده نمي‌شود. تعدادي از سن‌هاي بسيار مخرب در اين خانواده قرار دارند و بعضي از آن‌ها گياهان زينتي منازل را مورد حمله قرار مي‌دهند. اما عموماً از سطح زيري برگ‌ها تغذيه مي‌کنند. تغذيه آن‌ها باعث ايجاد لکه‌هاي زرد رنگ و در تراکم بالا باعث قهوه‌اي شدن برگ‌ها شده و موجب ريزش برگ‌ها و خساراتي از اين جمله به گياهان زينتي وارد مي‌کند.
از جمله عمومي‌ترين گونه‌هاي اين خانواده در ايران، گونه‌اي به نام (Stephanitis pyric) که بر روي گياهان زينتي مثل (به ژاپني( و ساير گياهان فعاليت مي‌کند و خساراتي را وارد مي‌کند.
خانواده ديگر، خانواده (Miridae) است. اين خانواده از بزرگترين گونه سن‌ها از نظر تعداد بوده و به آن‌ها (Plant bugs) يا (Leaf bugs) گفته مي‌شود و اين سن‌ها از برگ گياهان و شيره گياهي تغذيه مي‌کنند.
سن‌هاي گياهي حشراتي به طول ۴ تا ۱۰ ميلي‌متر با بدني نرم مي‌باشند. راه تشخيص اين حشرات بال‌هاي جلوي آن‌ها مي‌باشد. بال جلوي آن‌ها داراي قسمتي به نام (Cuneus) هستند که در بيشتر سن‌ها اين قسمت‌ها ديده نمي‌شود.
يکي ديگر از گونه‌هايي که در محيط‌هاي گلخانه‌اي و در محيط پرورش گل‌هاي زينتي فعاليت مي‌کند سني به نام (Lygus regulipennis) است که از گل‌ها تغذيه مي‌کند و باعث ريزش گل‌ها مي‌شود. اين سن‌ها عموماً به صورت تخم هستند که تخمشان را در داخل بافت گياهان قرار داده و زمستان گذراني مي‌کنند و يکي از آفات مهم گياهان زينتي در گلخانه‌ها هستند.
از زير راسته (Cimicomorpha) چند خانواده شکارگر هستند مثل خانواده (Reduviidae)، خانواده (Anthocoridae) و تعدادي ديگر نيز خون‌خوارند مانند خانواده (Cimicidae) که در منازل از خون انسان تغذيه مي‌کنند.

[Marichka]

آيا سن‌هاي شکارگر در شرايط گلخانه‌اي نيز وجود دارند؟
سن‌هاي شکارگر که از جمله مهمترين آن‌ها خانواده (Anthocoridae) است، در مواردي بصورت تجاري و انبوه توليد مي‌شوند. و در کنترل تعدادي از آفات گلخانه‌اي نقش بسزايي دارند. براي مثال: بعضي از گونه‌هاي سن‌هاي خانواده (Anthocoridae) مثل سن‌هاي جنس (Orius) براي كنترل کنه‌ها و تريپس‌ها، مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

(Pentatomorpha)
سن‌هاي زير راسته (Pentatomorpha) غالباً داراي بدني بيضي شکل هستند و تقريباً اکثريت آن‌ها گياه‌خوارند. تعداد کمي نيز از اين گونه‌ها شکارچي مي‌باشند. اين زير راسته شامل خانواده بسيار مهمي بنام (Lygaeidae) هستند که به آن‌ها (Seed bugs) يا سن‌هاي بذري نيز گفته مي‌شود. كه از بذر گياهان زينتي مختلف تغذيه مي‌کنند. خانواده ديگر (Scutelleridae) مي‌باشد. در اين گونه سن‌ها سِپَرچه‌ها رشد زيادي کرده و تقريباً تا انتهاي بدن کشيده شده و بال‌ها نيز در زير اين سپرچه‌ها قرار گرفته‌اند. يک نوع از گونه‌هاي مهم که در ايران به گياهان خسارت مي‌زند گونه‌اي به نام (Integriceps) است که يکي از مهمترين آفت‌هاي گندم است و سالانه مبالغ هنگفتي صرف مبارزه با اين نوع آفت مي‌شود.
خانواده ديگر، خانواده (Pentatomidae) است. در اين خانواده بر خلاف خانواده (Scutelleridae) سپرچه‌ها به صورت مثلثي است. اين سن‌ها بسيار بَدبو هستند و به آن‌ها (Stink bugs) مي‌گويند. اين حشرات بوي بسيار ناخوشايندي توليد مي‌كنند. اکثراً گياه‌خوارند و از چند گونه از حشرات مضر تغذيه مي‌کنند.

جوربالان (Homoptera)
راسته ديگر اين حشرات تحت عنوان (Homoptera) يا جوربالان هستند. اين راسته گروه‌هاي مختلفي از حشرات را در بر مي‌گيرد. در اصل اين راسته شامل پسيل‌ها، يا سفيد‌ بالك‌ها(White flies)، شپشک‌ها يا (Scale insect)، شته‌ها يا (Aphids) و زنجره‌ها زنجرک‌ها مي‌باشد. تعداد بسيار زيادي از آفات گياهان زينتي در اين راسته قرار دارند. اين راسته به دو زير راسته تقسيم مي شود:
1- زير راسته (Auchenorrhyncha)
۲- زير راسته (Sternorrhyncha)
زير راسته (Auchenorrhyncha) شامل زنجره‌ها و زنجرک‌ها است. زنجره‌ها حشراتي نسبتاً بزرگ هستند که بال‌هاي آن‌ها غشايي بوده و داراي تعداد زيادي رگ‌بال هستند. در اين حشرات چشمهاي مرکب وضعيت معمولي دارند و داراي شاخک‌هاي مويي بسيار کوتاه هستند. در زنجرک‌ها هم معمولاً شاخک‌هاي مويي بسيار کوتاه هستند.
زنجره‌ها داراي دو ويژگي مهم هستند، اول اين که مراحل پورگي‌شان در داخل آب سپري مي‌شود، مراحل پورگي چندين سال و حتي در بعضي از گونه‌ها حدود ۱۰ تا ۱۲ و در پاره‌اي اوقات تا ۱۷ سال طول مي‌كشد كه در زير خاک سپري مي‌شود و از ريشه گياهان مختلف تغذيه مي‌نمايند.
حشرات کامل اين گروه عمر چنداني ندارند، ۱۰ تا ۲۰ روز و حداکثر يک ماه بيشتر زنده نمي‌مانند. بعد از اينکه تخم خودشان را در داخل سر شاخه‌هاي گياهان قرار دادند، مي‌ميرند. تخم اين حشرات بعد از مدت يک ماه فارغ مي شوند. پوره اين حشرات از داخل سر شاخه گياهان خارج شده و به داخل خاک مي‌افتد و مدت زمان زيادي را در داخل خاک سپري مي‌کنند. و از ريشه‌ي گياهان تغذيه مي‌كنند.
تخم گذاري حشرات کامل يکي ديگر از روشهايي است که اين حشرات به گياهان خسارت مي زنند. اين روش تخمک‌گذاري حشرات، روي گياهان گاهي باعث خشکاندن سر شاخه‌هاي گياهان مختلف از جمله گياهان زينتي مثل رز و ساير گياهان مي‌شود.
گروهي ديگر از حشرات اين راسته، زنجرک‌ها هستند که شامل چند خانواده مهم (Cicadellidae)، (Membracidae) و (Cercopidae) که در بين آن‌ها خانواده (Cicadellidae) از اهميت بيشتري برخوردار است
يکي ديگر از گونه‌هاي مهم اين خانواده، گونه‌اي به نام (Zyging palidifrons) است که از آفات مهم گلخانه‌اي مي باشد. (Zyging palidifrons) توانايي توليد چندين نسل را بر روي گياهان زينتي در شرايط گلخانه‌اي دارد. خسارت آن‌ها به صورت لکه‌هاي زرد رنگ بر روي گياهان است و در تراکم‌هاي بالا، مي‌توانند منجر به خشک شدن برگ‌هاي گياهان بشوند. اين حشرات تخم خودشان را در داخل سر شاخه‌هاي ظريف گياهان قرار مي‌دهند و در مواردي قادر به خشک كردن سر شاخه‌هاي گياهان هستند.
گونه‌اي ديگر که بر روي رز فعاليت مي‌کند زنجرکي است به نام (Edvardsiana rosae) که اين زنجرك حدود ۵ ميلي‌متر طول دارد و در پشت برگ‌هاي گياهان فعاليت مي‌کند. اين حشرات به رنگ روشن و چشم‌هاي آنان به رنگ قرمز مايل به قهوه‌اي است. زمستان را به صورت تخم سپري مي‌کنند و در بهار از تخم‌ها فارغ مي‌شوند. پوره اين حشرات پس از فارغ شدن در سطح زيري برگ‌ها به تغذيه از شيره گياهان مي‌پردازند. هر حشره ماده توانايي توليد حدوداً ۲۵۰ عدد تخم را دارد و در هر سال اين نوع زنجرک چندين نسل توليد مي‌کند.

[Marichka]

( SpellESternorrhyncha)
زير راسته ( SpellESternorrhyncha) در برگيرنده تعدادي از مهم ‌ ترين آفات گياهان زينتي است. اين زير راسته شامل پسيل ‌ ها، شَته ها، شپشَک ‌ ها و مگس های سف ي د و سفيدبالک ‌ ها (white flies) مىباشد. تعداد زيادي از اين حشرات با زندگي انگلي خود بر روي گياهان ديگر، تغيير شکل پيدا کرده بطور ي که از نظر ويژگىهاي ساختماني شباهت چنداني به حشرات ندارند.
اين حشرات قسمت اعظم زندگي خود را به صورت ثابت و ساکن بر روي گياهان سپريمىکنند. تمام زير مجموعه ‌ هاي اين راسته گياهخوار بوده و شامل تعداد زيادي از مهم ترين آفات گياهان زينتيمىباشند.

* شته ها (Aphids)
اولين گروه اين راسته شته ‌ ها مىباشند که تحت عنوان بالا خانواده آفىدوييده ( SpellEAphidoidea) طبقه ‌ بنديمىشوند. شته ها موجوداتي کوچک با ابعاد تا ميلىمتر، داراي ظاهرى گلابى شکل، بدني بسيار نرم، قطعات دهاني از نوع زنَنده مَکنده بوده و از شيره گياهان تغذيه مىکنند. از ديگر ويژگىهاي ساختماني اين گروه از حشرات مىتوان به عضوى به نام ( SpellECurnicule) که در سطح پشتى پنجمين حلقه شکم قرار دارد نام برد. دامنه ميزبانى اين حشرات بسيار گسترده بوده و شته‌ها تقريباً روى تمام گياهان در جمعيت ‌ هاي بسيار بالا ديده مىشوند و از شيره گياهان تغذيه مىکنند. شته‌ها يکي از آفات بزرگ گياهان زينتي هستند. تغذيه شته‌ها از شيره گياهان علاوه بر اينکه باعث ضعف گياه مىشود، همچنين باعث پيچيده شدن برگ‌ها، بد شکل شدن برگ‌ها و ترشح عَسَلک (شيره گياهى) مىشود.
شته‌ها پس از مکيدن شيره گياهان مقدار زيادى عَسَلک دفع مىکنند اين ترشحات دفع شده روى سطوح پائيني برگ‌ها و سرشاخه ‌ ها ريخته و باعث مىشود که مقدار زيادى گرد و خاك روى سطح گياهان جذب شود که از عمل فتوسنتز نيز در گياهان جلوگيريمىکند. همچنين تغذيه آن‌ها باعث انتقال بيماري هاي ويروسي در گياهان مختلف مىشود.
اغلب در طبيعتشته‌ها با جمعيت ‌ هاى بالا بر روي گياهان مشاهده مىشوند. جمعيتشته‌ها در برگيرنده مراحل مختلف سني آن ها مىباشد. پوره ‌ هايمختلف سني و همچنين حشرات کامل شته‌ها بر روي گياهان، در حال تغذيه از شيره گياهى مشاهده مىشوند.

وظيفه کورنيکول چيست؟
کورنيکول ها وظيفه ترشح ماده اى را به نام فرومون را دارد. فرومون به عنوان يک ماده جلب جنسى عمل كرده و هنگامى که دشمنان طبيعيمثل بالتوري ‌ها از خانواده ( SpellEChrysopidae) وارد جمعيتشته‌ها مىشوند نيز به عنوان يک ماده هشدار دهنده باعث پراکنده شدن شته‌ها از روي ساقه ‌ هاي برگ‌هاي آلوده مىشود .
کورنيکول ها وظيفه ترشح ماده اى را به نام فرومون را دارد. فرومون به عنوان يک ماده جلب جنسى عمل كرده و هنگامى که دشمنان طبيعيمثل بالتوري ‌ها از خانواده ( SpellEChrysopidae) وارد جمعيتشته‌ها مىشوند نيز به عنوان يک ماده هشدار دهنده باعث پراکنده شدن شته‌ها از روي ساقه ‌ هاي برگ‌هاي آلوده مىشود .

- SpellE Aphididae

- SpellE Eriosmatidae

- SpellEPhylloxeridae

- SpellEAdelyidae

خانواده آفيديده ( SpellEAphididae)
خانواده ( SpellEAphididae) از مهم‌ ترين و بزرگ ‌ ترين خانواده شته‌ها است که تعداد گونه ‌ هاي بسيار زيادي دارد. اين حشرات از انواع گياهان مختلف تغذيه مىكنند و يکي از عوامل مهم بيماري هاي ويروسي گياهان مىباشد.
راه تشخيص اين شته‌ها از کورنيکول نسبتاً بزرگ و رشد کرده آن‌ها مىباشد. ترشح مقدار کم موم و يا نبود ترشح در بعضي گونه ‌ ها و همچنين قطعات دهاني فعال در جنس نر و ماده راه ديگر تش خيص آن‌هاست.
البته گونه هاي بالدار اين حشره به راحتي از طريق رگ بندي بال از بقيه شته‌ها تشخيص داده مىشوند. به اين نحو که رگ مياني (Media) در شته‌هاي خانواده آفيديده منشعب است، در حالي که در بقيه شته‌ها رگ ميانيمعمولي است.
سيکل زندگي شته‌هاي خانواده ( SpellEAphididae) نسبتاً پيچيده است و شامل نسل هاي بکرزا و دوجنسي هستند. زمستان گذراني بصورت تخم دارند و در بهار تخم ‌ ها تفريغ مىشوند و پوره هايي که از آن خارج مىشوند بر روي گياهان ميزبان چندين نسل را بصورت بکرزا يا پارتنوژنتيک ( SpellEParthenogenetic) توليد مثل مىکنند.
نهايتاً افراد بالدار در جمعيتشته‌ها ظاهر و بر روي گياهان زينتي و سبزيجات مهاجرت مىکنند، اين حشرات بر روي گياهان زينتي بصورت بکرزا و پارتنوژنتيک توليد مثل مىکنند. اين حشرات در اواخر فصل مجدداً بر رويميزبان ‌ هاي اوليه خود بازگشته و بوسيله توليد مثل ادامه حيات مىدهند. و نهايتاً نسلي به نام نسل جنسي ظاهر شده که اين نسل شامل افراد نر و ماده است.
شته‌هاي نر و ماده پس از جفت ‌ گيريما د ه ها تخم ‌ هايشان را بر روي سر شاخه گياهان قرار مىدهند. به دليل اينکه اين حشرات از توانايي فوق ‌ العاده زيادي براي افزايش جمعيت برخوردارند شته‌ها را حشراتي بکرزا مىنامند. در مدت زمان بسيار کوتاهي جمعيت بسيار زيادي را بر روي برگ‌ها، گل ها و شاخه هاي گياهان ايجاد مىکنند. زمستان گذراني شته‌ها به صورت تخم است در حاليکه در شرايط گلخانه ‌ اى که شرايط در طول سال مناسب است مىتوانند نسل هايمتوالي ايجاد کنند.

[Marichka]

* خانواده آفي‌ديده ( Aphididae)
شته‌هاي خانواده ( Aphididae) مهم ترين آفات گياهان زينتي را در برمي گيرند که تعدادي از آن‌ها عبارتند از:

- Myzus persicae
- Aphis gossypii
- Aphis craccivora
- Macrosiphum rosae
- Macrosiphum euphorbiae
- Macrosiphuniella sanborni
و تعداد زيادي از گونه ها که بر روي گياهان زينتي جزء آفات بسيار مهم محسوب مي ‌ شوند.
اين شته‌ها در شرايط گلخانه اي توان ايي ايجاد حدود تا نسل را در طول سال دارند، طرز تکثير آن‌ها در شرايط گلخانه اي بصورت بکرزايي است. يعني در طول سال به روش پارتنوژنتيک ( Parthenogenetic) توليد مثل مي‌ کنند.
اشاره شد که شته‌ها بصورت تخم زمستان گذراني مي کنند . اما اين مربوط به شرايط طبيعي است و در شرايط گلخانه ‌ اي قادر هستند در طول سال ، نسل ‌ هاي متوالي ايجاد کنند.
شته‌ها رابطه تنگاتنگي با مورچه ‌ ها دارند، در واقع شته‌ها حکم گاو شيرده را براي مورچه ‌ ها دارند. هر جا که شته‌ها وجود داشته باشند مقدار زيادي مورچه نيز وجود دارد. مورچه ها ، شته‌ها را از گياهان به محل هاي مناسب منتقل مي کن ن د تا از اين طريق شته‌ها، توليد مقادير بيشتري ع َ س َ لک کن ن د و مورچه ها از عسلک شته‌ها تغذي ه مي کنند.
گونه هايي از شته‌ها داراي نام ‌ هاي خاص ي هستند. مانند شته اقاقيا و شته رز، اما به اين معنا نيست که شته‌ها با اين نام ‌ ها شناخته مي ‌ شوند ي ا فقط بر روي آن گياه خاص فعاليت مي ‌ کنند. بلكه شته‌ها، داراي دامنه‌ي ميزباني نسبتاً وسيعي هستند ، که به تعدادي از آن‌ها اشاره شد.
شته‌هاي خانواده ( Aphididae) به صورت آزاد بر روي تمام گياهان فعاليت مي ‌ کنند.
بطور کلي ايجا د گال در شته‌هاي خانواده ( Aphididae) ديده نمي ‌ شود. اين شته‌ها به صورت آزاد بر روي گياهان فعاليت مي ‌ کنند ، به همين جهت در معرض خطر حمله دشمنان طبيعي بي ‌ شماري قرار دارند مانند لارو و حشرات کامل کفش ‌ دوزک ‌ ها، لارو بالتوري ‌ ها، زنبورهاي پاراز ي توئيد، خانواده ( Braconidae) و زير خانواده ( Aphidiinae) .

سئوال ديگر اينست که:
آيا رابطه بين مورچه ها و شته‌ها يکطرفه است يا شته‌ها نيز سود مي ‌ برند؟
رابطه آن‌ها کاملاً دو طرفه است، در واقع مورچه شته‌ها را در روي گياهان منتقل مي کنند و به اين طريق باعث پ َ اکنش آن‌ها مي شود و آن‌ها را در محل ‌ هاي مناسب تري قرار مي ‌ دهد. شته‌ وقتي در محل مناسب ‌تري قرار گيرد توليد عسلک بيشتري خواهد کرد و لذا به اين طريق مورچه ‌ ها هم از اين فعل و انفعال دو طرفه بهره ‌ مند مي شوند.
مورچه ها همچنين در روند فعاليت دشمنان طبيعي شته‌ها ايجاد اخ ت لال مي کنند و باعث دور شدن کفش ‌ دوزک ها و زنبورهاي پاراز يتوئيد، از اطراف شته‌ها مي شوند، لذا فعاليت مورچه ‌ ها بر روي گياهان مفيد ارزيابي نمي شود.
دومين خانواده از شته‌ها، خانواده ( Eriosomatidae) است که به آن‌ها شته‌هاي گال زا يا(Gall-making aphids) يا شته‌هاي مومي (Woolly aphids) گفته مي شود. تشخيص اين شته‌ها از شته‌هاي خانواده ( Aphididae) به اين ترتيب است که کورن ي کول ‌ در اين شته‌ها رشد چنداني نکرده است و گاهي کورن ي کول وجود ندارد . بعلاوه افراد جنسي فاقد قطعات دهاني فعال هستند . يک ويژگي رفتاري بسيار مهم در اين گونه از شته‌ها اين مي ‌ باشد که افراد جنسي اين شته‌ها فقط يک تخم توليد مي ‌ کنند . در حاليکه در شته‌هاي خانواده ( Aphididae) اين محدوديت در تخم ‌ گذاري وجود ندارد و افراد جنسي آن‌ها ‌ توان ايي توليد تعداد زيادي تخم را دارند.
افراد بالدار اين دو خانواده از هم براحتي قابل تفکيک مي ‌ باشند.
در خانواده ( Eriosomatidae) رگ مديا فاقد انشعاب است و اين شته‌ها همه دو ميزبانه هستند و بر روي ميزبان اول اغلب توليد گال مشاهده مي‌شود.
گا ل بر اثر فعاليت شته و تغذيه شته بر روي برگ و ساير قسمت ‌ هاي گياه ايجاد مي شود. گال ايجاد شده روي گياه يک محيط کوچک يا يک ميکروکليما را ايجاد مي ‌کند و در داخ ل اين محيط کوچک شته‌ها فعاليت مي کنند. مبارزه با شته‌هايي که توليد گال مي کنند عموماً سخت ‌ تر است . زيرا بسياري از سم ‌ها تاثير زيادي بر آن‌ها ندارند مگر اينکه سم ‌ها سيستميک باشند، يا اينکه از سم ‌هاي نفوذي که قادر به وارد شدن به شيره گياهي هستند، استفاده شود.
تعداد ي از گونه ‌ هاي اين خانواده داراي اهميت زياد ي مي باشند مانند ( Tetranura ulmi) که در روي نارون و در محيط شهري ديده مي‌ شود و ايجاد گال مي‌ کند. گونه هاي ديگري از جنس ( Pemphigus) مانند ( Pemphigus bursarius) بر روي صنوبر ، گال هايي به شکل ‌ هاي مختلف مثل گال کوزه مانند درست مي ‌ کنند.
( Pemphigus prociphilus ) حشره ‌ اي است که روي درخت زبان گنجشک و ا َ فرا توليد گال مي ‌ کند.

خانواده ( Adeligidae)
اين شته‌ها عموماً روي سوزني برگ ‌ ها فعاليت مي ‌ کنند ، مانند درخت کاج، اين شته‌ها نيز مثل دو خانواده قبلي داراي دو ميزبان هستند ولي هر دو ميزبان آن‌ها از سوزني برگ ‌ ها مي باش ن د و ممکن است بر روي ميزبان اول توليد گال نمايند.
از نظر ويژگي ‌ هاي شناسايي ، اين شته‌ها داراي شاخک هاي سه بندي مي ‌ باشند و به اين طريق آن‌ها مورد شناسايي قرار مي‌گيرند.
خانواده ( Phylloxeridae)
خانواده ديگر، خانواده ( Phylloxeridae) است . اين خانواده براي ايران جز ء آفات قرنطينه ‌ اي محسوب مي ‌ شود. در ايران هيچ ‌ گونه از اين آفات شناسايي نشده است ولي در کشورهاي آمريکايي و اروپايي جزء آفات بسيار مهم برخي از گياهان مي‌باشند . مخصوصاً گونه ‌ اي که روي مو فعاليت مي ‌ کند و نام آن ( Dactulospharia Vitifoliae) مي ‌ باشد که از مهم ‌ ترين آفات گياهي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي به شمار مي ‌ روند.
مبحث شته‌ها را با تاکيد بر اين نکته که شته‌ها علاوه بر خسارت مستقيم، ناقلان مهم بسياري از بيماري ‌ها مانند بيماري ‌ هاي ويروسي هستند خاتمه مي دهيم. علاوه بر شته‌ها، زنجرک ها نيز در نقل و انتقال عوامل ويروسي فوق ا لعا ده مهم هستند .
نوع ديگري از حشرات راسته هم ي پترا، يسيل ‌ ها هستند. يسيل ‌ ها مت ع لق به خانواده ( Psyllidae) در ا ي ن حشرات شاخک ‌ها بلند و نَخوَش است و شباهت زيادي به يک زنجره كوچك دارند و با كمك شاخک ‌ هاي نخي و بلند از زنجره ‌ ها و زنجرک ها تشخيص داده مي ‌ شوند، همچنين از طريق رگ بندي بال نيز کاملاً متمايز هستند.