ریشه کلمه شب چله چیست؟

[amlak021]

سلام دوستای گلم.

یه سوال برام پیش اومده که فکر کنم مناسبت پرسیدنش همین روزها باشه.البته این سوال رو من دوران دبیرستانم از استادم پرسیدم ولی با اینکه کلی هم ادعا داشت نتونست جواب درستی بده توی ویکی و خیلی سایت های دیگه هم جستجو کردم ولی واقعا هیچی پیدا نکردم.


ببینید می دونم معنی واژه یلدا یعنی تولد و از زبان (یا لهجه) سریانی هست.این مد نظرم نیست ها.

منظورم اینه که مثلا وقتی می گویید ایرانی یعنی از نژاد آریایی و اقوامی که به ایران آمدند.یا وقتی می گویید بالگرد یعنی چیزی که بال دارد و آن بال در حال چرخیدن دایره ای هست.



حالا سوال اصلی من این هست: ریشه کلمه چله یا همون شب چله چی هست؟
(این جوابی که میدم غلطه ها فقط می خوام منظورم رو متوجه بشید که چه نوع جوابی می خوام: مثلا 40+هه که 40 به معنای 40 شب هست و ه به معنای آخرین و در اصل بوده چهله که بعدا تبدیل شده به چله و به معنای تولد هست و این کلمه در اصل مثلا ترکی بوده.)

[Arash4484]

سلام ، دوست من در همین ویکیپدیا که نگاه کردید که هست ...
واژه چلّه برگرفته از چهل (معین، ذیل واژه) و مخفف چهله (دهخدا، ذیل واژه) و صرفاً نشان‌دهنده گذشت یك دوره زمانى معین (و نه الزاماً چهل روزه) است (رجوع کنید به هاشم‌بن نورالدین، ص 99؛ گنابادى، باب 15؛ دهخدا؛ معین، همانجاها)

اطلاعات بیشتر:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
و
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

[sansi]

سلام..
موضوع خيلي جالبي رو مطرح كرديد.


من جوابي كه بعد از جستجو در مورد معني اين واژه در منطقه خودم به دست اوردن رو براتون ميگذارم شايد كمي مطلب رو روشن كنه:


معاني كه براي واژه چله وجود داره:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] : روز چهلم تولد یا مرگ هر کسی است .
زه کمان.
ریسمان مخصوصی است که از موی بز بافته می شود.
ايامي در تابستان و زمستان كه اوج شدت گرما يا سرماست.

+++++++++++++

اما مورد استفاده اي كه اينجا مطرحه " شب چله " / " شب قارهّ" (يكي از معادل هاي شب يلدا در گويش لري) هست كه براي اون هم معاني زير بيان شده:


( قوم لر زمستان را به سه بخش تقسيم كردند:
چلّه گپه : یا چله بزرگ که همان 40 روز اول زمستان از اول دی تا 11 بهمن است.«40 روز»
چله کوچکه: یا چله کوچک از 11 بهمن تا اول اسفند.«20 روز»
و نوروز مون : نوروز ماه می باشد .«اسفند» )


ريشه يابي براي كلمه شب قارهّ :
«قار» (GHAR) در زبان لری و لکی بمعنی «داد و فریاد» و «قاره» (GHARA) بمعنی «صدای بلند» است . برخی از دوستان ریشه «اول قاهاره »یا «اول قارّه» را از کلمه عربی « لیله القاره» خوانده اند . در حالی که بنوشته دهخدا عرب واژه ای بنام « یوم قار» نیز دارد که معنی آن روز خنک . (منتهی الارب ). و یا روز سرد. (مهذب الاسماء) است .
کلمه «قار» در زبان عربی عموما به معنی «قیر» یا صفت «قیراندود کردن» چیزی بکار برده شده است . بنوشته دهخدا :
«قار به فارسی مشهور به قیر است و آن از زمین با آب گرم از چشمه ها میجوشد. سیاه مایل به سرخی و اصل آن بعضی صلب و برخی سیال میباشد و با قدری خاک نیز طبخ میدهند تا توان بر کشتی و امثال آن اندود. و قوتش تا سی سال باقی است .»


· دل موافق رایت چو برف باد سپید رخ مخالف جاهت سیاه باد چو قار


فردوسی نیز در شاهنامه «قار» را بمعنای سیاه بکار گرفته است :
· کزو گشت هامون چو دریای قار درآمد به جنبش زمین از سوار


· چو خورشید سر برزد از کوهسار بگسترد یاقوت بر پشت قار


از سوئی قار (GHAR) در زبان ترکی بمعنی « برف » می باشد :
· چشم این دائم سپید از اشک حسرت همچو قار روی آن دائم سیاه از آه محنت همچو قیر


· روز خصمت سیاه باد چو قیر روی بختت سپید باد چو قار


خوندن اين افسانه خالي از لطف نيست. منظور چله ها و زمانشون رو شرح داده:

  محتوای مخفی: اميل و مميل 

افسانه اَمیل و مَمیل(AMIL & MAMIL) امیل و ممیل دو برادر زمستانی هستند و دو نفس دزد و آشکار دارند. "امیل" برادر بزرگتر و دارای نفس "دزد" روز چهل و پنجم زمستان در اثر سرمای زیاد هویدا می گردد و "ممیل" برادر کوچکتر دارای نفس "آشکار" روز پنجاه و پنج زمستان که هوا کمی بهتر می شود خود را نشان می دهد .چهل روز که از زمستان می گذرد "امیل" (چله بزرگ) به کوه می رود و زیر سنگ سیاه و بزرگی می نشیند. در این موقع سنگ سیاه بر روی او می افتد و "امیل" قادر به بلند کردن سنگ و بیرون کشیدن خودش نیست. پس همانطور زیر سنگ می ماند.پس از سپری شدن پنجاه روز از زمستان "ممیل" (چله کوچک) بفکر برادرش می افتد و پیش خود می گوید نکند در کوه برای برادرم "امیل" اتفاقی افتاده باشد؟ از این رو برای پیدا کردن برادر خود به کوه می رود.در این زمان (روز چهارم تا شانزدهم بهمن ) طبق باور مردم هوا خیلی سرد می شود که آن را "ششله شش" shashela_ shash می گویند. یعنی تلاقی بین شش روز بعد از رفتن "ممیل" به دنبال برادرش که این دوازده روز هوا بسیار سرد می شود.


"ممیل" بعد از جستجوی فراوان برادرش "امیل" را در حالیکه تخته سنگی بر رویش افتاده پیدا می کند. خود را به کنار او می رساند و هر کاری می کند نمی تواند تخته سنگ را جابجا نماید تا برادرش را نجات دهد.از آنجا که "امیل" دارای قدرت سرمای زیادی است، "ممیل" این قدرت را حس می کند. از این رو به برادرش "امیل" میگوید: اگر من جای تو بودم کاری می کردم تا "دایا دور تاوه هشکش بزنه ریش اسبی د لو تژگاه" ( پیرزن کناره تنور از سرما یخ بزنه و پیرمرد کنار اجاق )
امیل در جواب می گوید : خودت چرا کاری نمی کنی که در اثر سرما پیرزن در کنار ساج و پیر مرد در کنار آتش یخ ببندد و خشک شوند . ممیل می گوید : آخر « لم شوره بهار دوممه» یعنی باران بهار دنبالمه و هر کاری بکنم بی فایده است . ممیل هرچه تلاش می کند که امیل را نجات بدهد ، نمی تواند و چون امیل سرمای زیادی از خود بوجود می آورد از این رو ممیل طاقت سرمای او را ندارد و مریض می شود .
هر دو برادر در کنار هم چند روزی را سپری می کنند تا اینکه بعد از 60 روز ( پایان دو چلّه ) از زمستان هر دو می میرند و بعد از چندی داشو (DASHO مادرشان ) که پیر زنی کهن سال است بالای سرشان می آید و همین که با جسد مرده دو پسرش روبرو می شود فریاد می زند:امیل مرد و ممیل مرد دل وه کی کنم خوش ؟ چومتی بیرم عالمی بزنم تش ( حالا که امیل و ممیل مردن دیگه به کی دلخوش کنم ؟ پس باید مشعلی بردارم و دنیا رو به آتش بکشم )
سپس مشعل روشنی برداشته در هوا می چرخاند و به سمت دنیا پرتاب می کند اگر این مشعل در آب افتاده و خاموش گردد سال بعد سالی سرد و پر باران خواهد بود و اگر این مشعل در خشک فرو آید سالی گرم بر زمین چیره خواهد شد. لذا در لرستان زمانی که هوا رو به گرمی می رود مردم می گویند : داشو (مادر امیل و ممیل) در حال چرخاندن مشعل روشن در هوا می باشد .

اصل اصطلاح شب چله ی فارسی دری، در زبان های کهن ایرانی، چیلَ شَو، یا چیلَه شَو = چیله شب، است. در بعضی زبان های کهن ایرانی به جای کسره ی مضاف، فتحه ی مضاف وجود دارد. یعنی چیلَ شَو = چیلَ شب = چیلَه شب = شب ِ چله ی فارسی دری است. چله تغییر یافته ی واژه ی چیلَ یا چیلَه است. تالش ها هنوز این واژه را درست تلفظ می کنند؛ و مردم آذربایجان نیز به درستی هنوز به این واژه چیلَه یا چیلله می گویند. چیل نوعی پوست، و از جمله پوست تخم مرغ است. چیل ژَندِن = چیل زدن، یعنی همان حالتی که جوجه در هنگام تولد با نوک خود پوست تخم مرغ را می شکند تا بیرون آید. تالش ها هنوز وقتی آفتاب از افق سر زده، اما کاملاً بیرون نیامده؛ با دیدن این حالت می گویند:آفتاوی کیجه گله چیل ژنده. یعنی جوجه ی خورشید پوست تخم افق را شکافته. چله هیچ ربطی به چهل ندارد. واژه ی غیر ایرانی یلدا نیز دقیقاً به همین معنی است؛ یلدا هم یعنی تولد. محققینی که ریشه ی این واژه ی کهن ایرانی را نمی دانستند، شباهت آنها را گمراه کرده و به سوی چهل رانده. چله هرگز چهله نیست؛ چنانکه ما چله ی کوچک هم داریم که فقط بیست روز طول می کشد، اما نام آن نیز چله است. بیست روز که نمی تواند چهل روز باشد. و از سویی روز آغازین را که نمی توان چهلم نامید. جشن سده را می توان چهله نامید، اما می بینیم که نیاکان ما آن را نیز چهله ننامیده اند. بلکه بهش گفته اند سده، یعنی صده. و آن داستانی دیگر دارد. عزیزان محققی که جشن سده را چهله نامیده اند، نیز گول شباهت را خورده اند.

[M £ H D I]

بهترین پاسخ ها رو میشه از زبان قدیمی تر ها ( مامان بزرگ و بابا بزرگ ) شنید ، ما که هیچ کدومشو نداریم ، اونایی که دارن بپرسن اینجا بگن ...
جواب اونا رد خور نداره !

[Atghia]

توضیحات دوستان خیلی خوب بود دستشون هم درد نکنه منم نظر شخصیم رو بگم

اصطلاحا چله گرفتن بنظرم در بعضی موارد به معنی "انتظار نشستن" استفاده میشه

از طرفی ما هم در فرهنگ قدیم خودمون ((گیلکی)) اصطلاح پیلی چله و کوجی چله که به ترتیب به معنی چله بزرگ(40 روز اول زمستان) و چله کوچک رو داریم!
بنابراین من شخصا نتیجه گیری که دارم به اینصورت هست شب چله = شب انتظار برای رسیدن چله هست

[Arash4484]

اصل اصطلاح شب چله ی فارسی دری، در زبان های کهن ایرانی، چیلَ شَو، یا چیلَه شَو = چیله شب، است. در بعضی زبان های کهن ایرانی به جای کسره ی مضاف، فتحه ی مضاف وجود دارد. یعنی چیلَ شَو = چیلَ شب = چیلَه شب = شب ِ چله ی فارسی دری است. چله تغییر یافته ی واژه ی چیلَ یا چیلَه است. تالش ها هنوز این واژه را درست تلفظ می کنند؛ و مردم آذربایجان نیز به درستی هنوز به این واژه چیلَه یا چیلله می گویند. چیل نوعی پوست، و از جمله پوست تخم مرغ است. چیل ژَندِن = چیل زدن، یعنی همان حالتی که جوجه در هنگام تولد با نوک خود پوست تخم مرغ را می شکند تا بیرون آید. تالش ها هنوز وقتی آفتاب از افق سر زده، اما کاملاً بیرون نیامده؛ با دیدن این حالت می گویند:آفتاوی کیجه گله چیل ژنده. یعنی جوجه ی خورشید پوست تخم افق را شکافته. چله هیچ ربطی به چهل ندارد. واژه ی غیر ایرانی یلدا نیز دقیقاً به همین معنی است؛ یلدا هم یعنی تولد. محققینی که ریشه ی این واژه ی کهن ایرانی را نمی دانستند، شباهت آنها را گمراه کرده و به سوی چهل رانده. چله هرگز چهله نیست؛ چنانکه ما چله ی کوچک هم داریم که فقط بیست روز طول می کشد، اما نام آن نیز چله است. بیست روز که نمی تواند چهل روز باشد. و از سویی روز آغازین را که نمی توان چهلم نامید. جشن سده را می توان چهله نامید، اما می بینیم که نیاکان ما آن را نیز چهله ننامیده اند. بلکه بهش گفته اند سده، یعنی صده. و آن داستانی دیگر دارد. عزیزان محققی که جشن سده را چهله نامیده اند، نیز گول شباهت را خورده اند.

سانسی گرامی میتونی منبع این مطلب رو بدی برای مطالعه بیشتر... اگر این توضیح پذیرفتنی باشد، زیاد چله تابستان رو نمیتونم با این معنی متوجه بشم.
من در صحبتهای محلی چله ظهر هم شنیده ام...

ببینید در دهخدا داریم که:

در تداول عامه ، به قسمتی از فصل زمستان و تابستان اطلاق شود. مدتی معین از فصل زمستان و نیز تابستان . رجوع به ترکبیات این کلمه شود. - چله ٔ بزرگ (... زمستان و ... تابستان ) ؛ چهل روز از موسم زمستان که آغاز آن مطابق اول دی ماه ، (هفتم دی ماه جلالی )و پایانش دهم بهمن ماه (شانزدهم دی ماه جلالی ) است . و چهل روز از موسم تابستان که اول آن مطابق است با اول تیر ماه (پنجم تیرماه جلالی ) و آخر آن دهم مرداد ماه (شانزدهم مرداد ماه جلالی ) میباشد. - چله ٔ تابستان ؛ چهل روز اول فصل تابستان که در اصطلاح عامه ، چله ٔ بزرگ نیز نامیده می شود، و گاه کنایه از گرمای سخت هم باشد؛ چله ٔ تابستون . - چله ٔ زمستان ؛ همان چله ٔ بزرگ است و گاه در تداول عامه ، کنایه از سرمای سخت باشد. چله ٔ زمستون . - چله ٔ کوچک (... زمستان ، ... تابستان ) ؛ در تداول عامه ، بیست روز از فصل زمستان و بیست روز از فصل تابستان را شامل است ، بدین ترتیب که بیست روزه ٔ زمستان ، از دهم بهمن ماه (هفدهم بهمن ماه جلالی ) شروع شود و آخر بهمن ماه (پنجم اسفند ماه جلالی ) به آخر رسد، و بیست روزه ٔ تابستان ، آغاز آن از دهم مرداد ماه (شانزدهم مرداد جلالی ) و پایان آن آخر مرداد (ششم شهریور جلالی ) باشد.

بخشی که زیرش خط کشیدم به همون چله اشاره میکنه.... هر کلمه معانی و کارکردهای متفاوتی میتونه داشته باشه مثل چله نشینی.
قسمتهای بولد رو هم توجه کنیم دقیق بحث چهل روز است و مطابق. تاریخش رو هم ذکر میکنه حتی. یعنی شب آغاز چله با این معنی.
بنابراین فکر میکنم باید ببینیم اقرب معانی بر روی چه اجتماع دارند...

[sansi]

سانسی گرامی میتونی منبع این مطلب رو بدی برای مطالعه بیشتر... اگر این توضیح پذیرفتنی باشد، زیاد چله تابستان رو نمیتونم با این معنی متوجه بشم.
من در صحبتهای محلی چله ظهر هم شنیده ام...

ببینید در دهخدا داریم که:

در تداول عامه ، به قسمتی از فصل زمستان و تابستان اطلاق شود. مدتی معین از فصل زمستان و نیز تابستان . رجوع به ترکبیات این کلمه شود. - چله ٔ بزرگ (... زمستان و ... تابستان ) ؛ چهل روز از موسم زمستان که آغاز آن مطابق اول دی ماه ، (هفتم دی ماه جلالی )و پایانش دهم بهمن ماه (شانزدهم دی ماه جلالی ) است . و چهل روز از موسم تابستان که اول آن مطابق است با اول تیر ماه (پنجم تیرماه جلالی ) و آخر آن دهم مرداد ماه (شانزدهم مرداد ماه جلالی ) میباشد. - چله ٔ تابستان ؛ چهل روز اول فصل تابستان که در اصطلاح عامه ، چله ٔ بزرگ نیز نامیده می شود، و گاه کنایه از گرمای سخت هم باشد؛ چله ٔ تابستون . - چله ٔ زمستان ؛ همان چله ٔ بزرگ است و گاه در تداول عامه ، کنایه از سرمای سخت باشد. چله ٔ زمستون . - چله ٔ کوچک (... زمستان ، ... تابستان ) ؛ در تداول عامه ، بیست روز از فصل زمستان و بیست روز از فصل تابستان را شامل است ، بدین ترتیب که بیست روزه ٔ زمستان ، از دهم بهمن ماه (هفدهم بهمن ماه جلالی ) شروع شود و آخر بهمن ماه (پنجم اسفند ماه جلالی ) به آخر رسد، و بیست روزه ٔ تابستان ، آغاز آن از دهم مرداد ماه (شانزدهم مرداد جلالی ) و پایان آن آخر مرداد (ششم شهریور جلالی ) باشد.

بخشی که زیرش خط کشیدم به همون چله اشاره میکنه.... هر کلمه معانی و کارکردهای متفاوتی میتونه داشته باشه مثل چله نشینی.
قسمتهای بولد رو هم توجه کنیم دقیق بحث چهل روز است و مطابق. تاریخش رو هم ذکر میکنه حتی. یعنی شب آغاز چله با این معنی.
بنابراین فکر میکنم باید ببینیم اقرب معانی بر روی چه اجتماع دارند...

بله بفرماييد اين لينك [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] هست.


همونطور خودتون هم اشاره كرديد هر كلمه معاني متفاوتي مي تونه داشته باشه و اين هم ممكنه مطابق با منطقه اي كه ازش استفاده مي كنن متفاوت باشه كه در اون نقل قول منظور شروع و اغاز بود

ایرانیان این روز مبارک را چله نامیدند. در پایان چله شب، در صبح اش، جوجه ی خورشید بر پوست تخم افق چیل می زند، زاده می شود؛ و جهانی به کودک نور دلداده۱.

ودر اين قسمتهايي كه اشاره مي كنيد اوج و نهايت رو معني ميده. البته با توجه به اينكه شب چله مصادف ميشه با اولين شب از همون دوره 40 روزه به نظر قابل توجيه هست.

[Arash4484]

ممنون. در این نوشته هم با ریشه چهل و هم اوج مخالفت شده و هم چله کوچک مورد سوال واقع شده(کلمه کوچک هم انگار زیاد مورد توجه واقع نشده)...

جملهایرانیان این روز مبارک را چله نامیدند. در پایان چله شب، در صبح اش، جوجه ی خورشید بر پوست تخم افق چیل می زند، زاده می شود؛ و جهانی به کودک نور دلداده از نویسنده مطلب است گویا. وگرنه اصلاحم کنید.

نمیدونم چه طور اثبات شده که از ریشه چیلله درسته و یا چهل یا اوج...(متن فوق الذکر روش اثبات کاملی نداره و شناختش رو هم من تخصصی ندارم، فقط مطمئنم اطلاعات کافی داده نشده و تنها استناد شده به یک معنای محلی(شکافتن؟) در حالی که همین کلمه همونطور که شما هم گفتید در خیلی جاها به صورت های دیگه بکار میره مثلِ : اوج ) علمای این فن و دوستانی که مطلعند باید نظر بدن.

[sansi]

چله هرگز چهله نیست؛ چنانکه ما چله ی کوچک هم داریم که فقط بیست روز طول می کشد، اما نام آن نیز چله است. بیست روز که نمی تواند چهل روز باشد. و از سویی روز آغازین را که نمی توان چهلم نامید.

چيزي كه من از اون متن برداشت مي كنم اينه:
نويسنده با هم معني دونستن چله و چهل مخالفه كه با توجه به اون چله ي 20 روزي كه داريم و چله كوچك هست و خودشون هم اشاره داشتند درست به نظر مياد. و از طرف ديگه با توجه به معني رايج در منطقه كه شروع/اغاز رو معني ميده شب چله رو اغاز اون دوره چهل روزي (چله بزرگ) مي دونه. فقط موردي كه مورد توجهش قرار نگرفته همين موضوع اوج و نهايت سرما/گرماست كه شما بخوبي بهش اشاره داشتيد.

بله اون جمله هم متعلق به نويسنده مطلب بود و اون قسمت نقل قول ابتدايي هم مربوط به تشريح اين جملات هست.


درسته دراين زمينه نظر دوستان متخصص ارجحيت داره يا دوستاني كه در منطقه گيلان سكونت دارن و به گيلكي تسلط دارن، شايد همچين مفهومي هم داشته باشه در اونجا.

[qader123]