خواجوی کرمانی
زندگی خواجو
انان که دوای دل افگار کنند
پیوسته کنند کار و در کار کنند
چون پشت به دیوار کنی یاد اور
زان روز که از خاک تو دیوار کنند
ابوالعطا كمال الدين محمودبن علي بن محمود متخلص خواجو المرشدي كرماني ملقب به نخلبند از شعراي عارف بزرگ و شاعر استاد ايران در قرن 8 هجري است . نسبت مرشدي را براي او حاج خليفه آورده است و اين به سبب انتساب اوست به فرقه مرشديه يعني از پيروان شيخ مرشد ابوالحق كازروني است كه در تاريخ 15 شوال سال 689 هـ . ق در خاندان يكي از بزرگان كرمان چشم به جهان گشود و سپس به سفرهاي طولاني خود به حجاز و خليج فارس پرداخت و در اين سفرها توشه ها از دانش و تحقيق اندوخت و در پايان سفرهاي حجاز و شام و عراق عرب جند گاهي در بغداد باقي ماند و در سال 732 يكي از مثنويهاي خود را بنام هما و همايون كه مدتي پيش از آغاز كرده بود بنام سلطان ابو سعيد و وزيرش غياث الدين محمد به انجام رسانيد . در ضمن مسافرت خواجو به ملاقات علاء الدوله سمناني متوفي در سال 736 هـ . ق كه از بزرگان صوفيه آن عصر به شمار مي رفت نايل آمد و از او كسب فيض نمود و حلقه ارادت او را به گوش كرد .
همچنين بعضي از سلاطين آل مظفر را ستود و در موقع اقامت در شيراز با اكابر و فضلاي آن شهر از جمله با خواجه حافظ معاشرت داشت و از شاه شيخ ابو اسحاق اينجو حمايت ديد و او را مدح كرد .
از ديگر ممدوحان خواجو يكي شمس الدين محمود صاين بود كه نخست در خدمت امراي چوپاني بود بعد به خدمت امير مبارزالدين محمد از آل مظفر و سرانجام به خدمت شيخ ابو اسحاق اينجو پيوست و به وزارت او منصوب گرديد و در 746 هـ . ق به دست امير مبارزالدين مقتول شد .
اثار خواجو
خواجو در منظومه " كمال نامه " كه به سال 744 سروده از پسر خود بنام " مجيدالدين ابو سعيد علي " نام مي برد . جون اشعاري كه هنگام دوري از كرمان ساخته چند بار به هجران وي اشاره مي كنند .
---------- Post added at 09:46 AM ---------- Previous post was at 09:45 AM ----------
مثنويات
1 ـ سام نامه : منظومه ايست حماسي و عشقي به بحر متقارب مثمن مقصور كه مانند همه منظومه هاي مشابه آن به تقليد از شاهنامه ي فردوسي ساخته شده و راجع به سرگذشت سام نريمان و عشق ها و جنگها و ماجراهاي او از اين مجموعه نسخه هاي متعدد وجود دارد كه هيج يك كامل به نظر نمي آيد و نسخه چاپي آن به سال 1319 شمسي تقريبا شامل 4500 بيت است .بنا بر آنچه از بعضي نسخ سام نامه برمي آيد اين منظومه را خواجو بنام ابوالفتح مجدالدين محمود وزير ساخت يعني همان كسي كه خواجو منظومه را به نام او آورده است .
2 ـ مثنوي عاشقانه : داستان عشق همايون با هما دختر فغفور چين به بحر متقارب كه خواجو آنرا به سال 732 هجري در 4407 بيت به اتمام رسانيد .
هما و همايون در چند سال از خدمت مسافرت خواجو و خاصه در مدت اقامت وي در بغداد سروده شده و خواجو به تصور اينكه هنگام ورود به آذربايجان آنرا به ابو سعيد بهادر خان تقديم دارد در آغاز آن منظومه ايلخان و وزير او غياث الدين محمد را مدح گفته و چون در ورود خود به اردوي اياخان با مرگ ابو سعيد بهادر خان و ايلخاني ارپاخان مواجه گرديد و به تشويق خواجه تاج الدين احمد آنرا بنام شمس الدين صاين و پسرش عميدالملك ركن الدين كرد .
3 ـ گل و نوروز : منظومه ايست به بحر هرج مسدس محذوف يا مقصور در عشق شاهزاده اي نوروز نام با گل , دختر پادشاه روم و مسلما خواجو اين مثنوي را براي نظيره سازي در برابر خسرو و شيرين نظامي سروده است . خواجو در آغاز داستان گويد كه اين منظومه به لفظ هندي بوده و آن را داستان پردازان بابل ترتيب دادند اين داستان منظوم را خواجو در ماه صفر سال 743 هجري در 5302 بيت ساخته است .
4 ـ روضه الانوار : منظومه ايست از متفرعات بحر سريع كه خواجو آن را به پيروي از منظومه مشهور مخزن الاسرار نظامي و بر همان روش نگاشت . اين منظومه اندكي بيشتر از دو هزار بيت دارد و شاعر آن را بعد از ذكر مقامات در بيست مقاله و هر مقاله اي را در يك مقدمه و يك حكايت و استنتاج از آن پرداخته و در آن مقالات مباحثي از اخلاق و عرفان را مطرح كرده و يك جا نيز وصف حالي رسا از خود تا آنجا كه معتلف درگاه مرشد خويش آورده است . روضه الانوار به نام شمس الدين محمود صاين وزير ساخته شد و خواجو در آن نيز از بنيان گزاران طريقت مرشد يه يعني شيخ ابواسحاق كازروني و از مرشد مستقيم خود امين الدين بلياني به بزرگي نام برده است اين منظومه به سال 743 هجري اتمام پذيرفت .
5 ـ كمال نامه : منظومه ايست عرفاني در دوازده باب بر وزن سير العباد سنايي و به پيروي از روش آن مشتمل بر خطابه هايي با عناصر و ارواح و عقول و جز آنها در يكهزار و هشتصد و چهل و نه بيت و يا اندكي بيشتر و كمتر ( ينا بر اختلاف نسخ ) كه به سال 744 هجري تمام شد اين مثنوي را خواجو بنام و بياد پيشواي طريقت مرشديه يعني شيخ مرشدالدين ابو اسحاق كازروني آغاز نموده و به اسم شاه شيخ ابو اسحق اينجو ختم كرده است .
6 – گوهر نامه : گوهر نامه منظومه ايست در يكهزار بيت در بحر هرج مسدس مقصور يا محذوف كه به سال 746 به اتمام رسيده است و شاعر آنرا به نام امير مبارز الدين محمد و وزيرش بهاء الدين محمودبن عزالدين يوسف كه از اعقاب تظام الملك طوسي بوده و در مناقب او و پدر و اجدادش هر يك فصلي ترتيب داده است . با مطالعه در اثار منظوم و منثور خواجو كه مجموعه عظيمي از غررالفاظ و در معنانيست بخوبي دريافته مي شودكه دو دوستار حرفه خويش بود عمر خود را در اين راه نهاده و به همين سبب مورد احترام اقران و معاريف روزگار خود بوده است وي بنابر روش ادباي زمان از اكثر علوم مطلع و در بعضي مانند نجوم و هيئت صاحب فن بوده است .
جواب بصورت نقل قول
