آشنائی با مار گزیدگی و روشهای درمان افراد مارگزیده
در حدود سههزار نوع مار در دنيا وجود دارد كه حدود ۷۰۰ نوع آن سمي است. و از میانآنها فقط ۵۰ گونه خطرناک بوده و می توانند برای انسان مشکل ساز باشند. سالانه ۱۲۵۰۰۰ نفر بر اثر مار گزيدگي مي ميرند. از مارهاي شناسايي شده درايران ۴۰ گونه سمی ، هفت گونه نیمه سمی و ۱۳ گونه غیر سمی هستند . نوع مارگزنده ، محل گزش ، شرايط و امكانات محلي ، زمان لازم براي رساندن مصدوم بهمراكز درماني ،وسيله نقليه ،شدت مسموميت ، تجهيزات مراكز درماني نزديكبه محل حادثه و ساير موارد همگي متفاوت هستند . لذا ارائه يك دستورالعملكلي و قابل اجرا در تمام موارد مار گزيدگي و براي تمام مناطق و كشورهامقدور نمي باشد .
مارگزيدگي از مواردي است كه خيلي بايد در مورد آن هوشيارانه و با دقت عمل كرد چرا كه هر گونه غفلت ممكن است منجر به عوارض خطرناكي براي فرد مسموم شود .
مارها انواع گوناگوني دارند كه از اين بين تنها تعداد معدودي سمي و خطرناك هستند . به ياد داشته باشيد كه حتي مارهاي سمي نيز تنها براي دفاع از خود يا به قصد شكار از نيش و سم خود استفاده مي كنند .
* مارهاي سمي به گروه بزرگ تقسيم مي شوند :
۱- خانواده ي مارهاي مرجاني شامل مار مرجاني , كبري , ماهبا و غيره
۲- خانواده ي افعي ها از جمله افعي , مارزنگي و غيره
نكته : هرگونه مارگزيدگي را بايد سمي تلقي كرد مگر خلاف آن ثابت شود .
بنابراين لازم است مصدوم را حتماً و در اسرع وقت به مراكز درماني منتقل كنيم تا تحت مراقبت هاي لازم قرار گيرد .
همانطور كه ميدانيد كليه مارها سمي نبوده ودر واقع به دو دسته سمي و غير سمي تقسيم مي شوند . مارهاي سمي خود از نظر ميزان سمي بودن يكسان نبوده و با هم فرق دارند .
همچنين از نظر شكل ظاهر نيز مارهاي سمي و غير سمي تفاوتهاي آشكاري دارند كه برخي از آنها در جدول آورده شده اند .
مارهاي سمي و غير سمي تفاوتهايي دارند كه از جمله آنها مي توان به موارد زير اشاره كرد :
۱- مردمك چشم مارهاي سمي به صورت بيضي ( خطي ) و شبيه مردمك چشم گربه است . ولي مردمك چشم مارهاي غير سمي گرد و مدور است . نكته : مار مرجاني كه از خطرناك ترين مارهاي سمي است مردمك مدور دارد .
۲- سرمارهاي سمي مثلثي شكل است و با بدن ما زاويه دارد , ولي سر مارهاي غير سمي به صورت نيمه بيضي است و در واقع بدن مارهاي غير سمي شبيه كرم خاكي است . نكته : سر مارمرجاني مثلثي نبوده ولي اين مار از انواع سمي است .
۳- مارهاي سمي براي نيش زدن از دو دندان نيش استفاده مي كنند و محل گزش معمولاً با يك يا دو سوراخ ( يا زخم ) مشخص مي شود . اما در مارهاي غير سمي دندان ها متعدد هستند و در دو رديف هلالي قرار مي گيرند .
۴- حلقه هاي دْم مارها در انواع سمي منفرد است , ولي در مارهاي غير سمي به صورت يك رديف دوتايي در كنار هم ديده مي شود .
۵- در پايين چشم مارهاي سمي , يك حفره ي كوچك وجود دارد كه درمارهاي غير سمي ديده نمي شود .
* نکات کلی و مشخصه های بارز برای شناخت و تشخیص دادن مارهاي سمي و مارهای غير سمی
مارهاي سمي حفره بين چشم و بينی دارند (حفره حسگر گرما) اما مارهای غير سمی حفره بين چشم و بيني ندارند.
مارهاي سمي مردمك چشمی بيضوی شكل دارند اما مارهای غیر سمی مردمک چشمی گرد دارند.
شكل سر مارهاي سمی مثلثی شكل و پوشيده از پولكهاي ريز است اما شکل سر مارهای غیر سمی تقریبا غیر مثلثی و دارای زوایای گرد و فاقد تیزی و زوایه تند است مثالد مار پیتون.
طول مارهاي سمی كوتاهتر و طول بدن مارهای غیر سمی طويل تر است.
دندان نيش و پيش مارهاي سمی کشیده و خنجر مانند و بلند (جهت نیش زدن و وارد کردن زهر در بدن قربانی ) است اما دندانهای مارهای غیر سمی كوتاهتر و با تعداد بیشتر جهت نگه داشتن و گاز گرفتن قربانی است.
علي رغم وجود اين تفاوتها تشخيص گزش سمي از غير سمي به سرعت و آساني ممكن نيست و همان طور كه گفته شد هر مارگزيدگي را بايد خطرناك تلقي كرد , مگر خلاف آن ثابت شود .